გეოგრაფიული ობიექტები

ეს სიტყვები გალაპაგოსის კუნძულებს (ესპანურიდან “გალაპაგო” – “კუ”-ს ნიშნავს) ეხება. არქიპელაგი ათი დიდი და მრავალი პატარა კუნძულისგან შედგება და წყნარი ოკეანის ეკვატორულ წყლებში მდებარეობს. კუნძულები ეკვადორის ნაპირებიდან 1000 კმ-ითაა დაშორებული. 1535 წელს, გალაპაგოსის კუნძულები  პანამის ეპისკოპოსმა ტომას დე ბერლანგამ აღმოაჩინა. კუნძულებმა სახელწოდება სწორედ ამ წელს მიიღო, რაც აქ მობინადრე გიგანტური კუების “დამსახურებაა”. გალაპაგოსის კუნძულები რუკაზე პირველად 1570 წელს გამოჩნდა, როცა ისინი მერკატორმა თავის რუკაზე  მონიშნა. XVI ს-ში ესპანელებმა კვლავ გააგზავნეს ექსპედიცია კუნძულებზე, მაგრამ მათ ვეღარ მიაგნეს. XVII ს-ის ბოლომდე ევროპელებისთვის გალაპაგოსის კუნძულები  “დაიკარგა”  და ამიტომ მას “ლას-ისლას ენკანტადო” უწოდეს, რაც “მოჯადოებულ კუნძულებს” ნიშნავს.

XIX ს-ის დასაწყისში გალაპაგოსი ბრიტანელმა ვეშაპებზე მონადირეებმა თავიანთ ბაზად გამოაცხადეს. 1832  წ. კუნძულები ეკვადორის შემადგენლობაში შევიდა.

არაერთი ექსპედიცია ეწვია გალაპაგოსს, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვნად შეიძლება ჩაითვალოს 1835 წლის ევროპელი მეცნიერების ექსპედიცია, რომელთა რიგებშიც შედიოდა ახალგაზრდა ბრიტანელი ბიოლოგი ჩარლზ დარვინი. აქ გატარებული დროის განმავლობაში, დაკვირვებებზე დაყრდნობით, მოგვიანებით მან გამოაქვეყნა თავისი გახმაურებული ნაშრომი “სახეობათა წარმოშობა”. სწორედ ჩარლზ დარვინის ნაშრომების შედეგად გახდა ეს კუნძულები საქვეყნოდ ცნობილი.

გალაპაგოსის კუნძულები  ხუთი დიდი კუნძულისა (ფერნანდინა, ისაბელა, სან-კრისტობალი, სანტა-კრუზი, სანტიაგო) და 14 საშუალო კუნძულისაგან შედგება, ასევე არქიპელაგის შემადგენლობასია 42 ჯუჯა კუნძულისგან, რომელთა საერთო ფართობია 8000 კვ. კმ-ია

კუნძულები ვულკანური წარმოშობისაა და მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე მეტად ვულკანურად აქტიურ რეგიონს წარმოადგენს.

უკანასკნელი ამოფრქვევა კუნძულ ისაბელაზე 2005 წელს დაფიქსირდა.

კუნძულებთან ერთმანეთს ორი მძლავრი ოკეანური დინების – პერუს ცივი და სამხრეთ პასატური თბილი ნაკადი ხვდება, რაც განაპირობებს კუნძულების ბუნების მრავალფეროვნებას. გალაპაგოსი ოკეანოგრაფების, ნატურალისტებისა და იხტიოლოგებისთვი მეცნიერული დაკვირვების ობიექტს წარმოადგენს.

ტროპიკების ლიანები და პოლარული ხავსები, ჯუნგლების ღია ფერის ბუმბულიანი ფრინველები, ანტარქტიკული თოლიები, თუთიყუშები და პინგვინები, სიცივის მოყვარული სელაპები და სითბოს მოყვარული გიგანტური კუები – ასეთია გალაპაგოსის კონსტრასტები.

მიუხედავად ბუნების ასეთი სიჭრელისა, კუნძულებს სახელი გაუთქვა უზარმაზარმა ხვლიკმა იგუანამ, რომელიც ზღაპრულ დრაკონს ჩამოჰგავს. იგი დედამიწაზე ერთადერთ ცოცხალი არსებაა, რომელსაც საკუთარი გულისცემის გაჩერება შეუძლია ნახევარი წუთის განმავლობაში. მისი `ახლონათესავები~ შემორჩენილია ინდონეზიის ერთ-ერთ კუნძულ კომოდოზე, `წინაპრები~ კი ათი მილიონი წლის წინათ გადაშენდნენ.

გალაპაგოსის კუნძულები მთელს მსოფლიოში ტურისტებისათვის ერთ-ერთ ყველაზე მიმზიდველ ადგილს წარმოადგენს. აქ არსებულ ფლორას და ფაუნას სხვაგან ვერსად შეხვდებით, სწორედ ეს ფაქტორი იზიდავს ტურისტებს ასე ძალიან.

მცენარეთა და ცხოველთა უამრავი სახეობა კუნძულისათვის ენდემურია. ალბათ გასაკვირიც არაა, რომ ეკვადორის მთავრობამ, გალაპაგოსი ეროვნულ პარკად გამოაცხადა. არსებობს ასეთი გამოთქმა, რომ “გალაპაგოსის კუნძულებზე დრო გაჩერებულია”.  ტურისტულ ტურებში მთავრობის მიერ დაწესებულია გარკვეული შეზღუდვები, მაგალითად, ერთ ტურში არ შეიძლება შედიოდეს ოცზე მეტი ადამიანი. ასევე, გალაპაგოსის კუების გამრავლების პერიოდში, ტურისტების შესვლა კუნძულებზე საერთოდ აკრძალულია.

კუნძულებზე მოქმედებს ორი საშუალო ზომის აეროპორტი. ტურისტებს შორის ძალზე პოპულარულია კუნძულებს შორის გემით ან იახტით გადაადგილება. ზოგიერთ კუნძულთან, არსებობს წყალქვეშა პარკები, სადაც შესაძლებელია წყალქვეშა ფლორისა და ფაუნის დათვალიერება. აღსანიშნავია, რომ უამრავ მცირე პარკსა თუ ტურისტულ ობიექტს, ჰქვია ჩარლზ დარვინის სახელი.

ყველაზე მთავარი, რაც ტურისტებმა უნდა გაითვალისწინონ  ისაა რომ კუნძულების მოსანახულებლად ყველაზე საუკეთესო პერიოდი, ე.წ. ”ცხელი სეზონი”  იანვრიდან აპრილამდეა, როდესაც იქ ზაფხულია.  სწორედ ამ დროს ღირს აქ მოგზაურობა,  რათა მთელი სრულყოფილებით შეიგრძნოთ გალაპაგოსის სილამაზე.

გალაპაგოსზე საინტერესო აღმოჩენები გააკეთეს არქეოლოგებმა. ტურ ჰეიერდალის ექსპედიციამ გალაპაგოსზე ორი ათასამდე ნაკეთობა აღმოაჩინა, რომელიც  ქვისგანაა დამზადებული, იპოვეს წყლის ჭურჭელი, დეკორატიული ლარნაკები, ორნამენტებით შემკული ჭურჭელი და სხვ.

სინტერესოა, რა დაემართა ადგილობრივ მოსახლეობას? მკვლევარების აზრით, ხშირმა ვულკანურმა ამოფრქვევებმა, რომელიც აქ ასეული წლების წინათ მიმდინარეობდა, მოსახლეობა აიძულა არქიპელაგი დაეტოვებინა.

დედამიწაზე ყველაზე დიდი უდაბნო საჰარაა (აფრიკა). მისი ფართობი 7 მლნ.კვ.კმ-ია, მას აფრიკის ტერიტორიის დაახლოებით 1/4 უკავია, და თითქმის ავსტრალიის კონტინენტს უტოლდება. საჰარა აფრიკის ჩრდილოეთში მდებარეობს. იგი გადაჭიმულია ატლანტის ოკეანის სანაპიროდან წითელ ზღვამდე და ხმელთაშუა ზღვიდან მდინარე ნიგერამდე და ჩადის ტბამდე.  საჰარის ფარგლებში მთლიანად ან ნაწილობრივ მოქცეულია 11 სახელმწიფო: მაროკო, ალჟირი, ტუნისი, ლიბია, ეგვიპტე, დასავლეთი საჰარა, მავრიტანია, მალი, ნიგერი, ჩადი, სუდანი.

საჰარის უდიდესი ნაწილი უწყლო და უსიცოცხლოა, რადგან მისთვის დამახასიათებელია მეტად მკაცრი და გაუსაძლისი ბუნებრივი პირობები. მიუხედავთ ამისა, უდაბნოში  გვხვდება დიდი ქვიანი სივრცეები, მაღალი ზეგნები, თანამედროვე ავტომაგისტრალები და ნავთობისა და გაზის მრავალრიცხოვანი ჭაბურღილები, არტეზიული ჭები და თვით… ჭაობებიც კი. და მაინც, ყველაზე მეტი აქ ქვიშაა. იგი სირთულეს უქმნის, როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას, ისე მოგზაურებსა და ტურისტებს. ხშირად ქვიშის უზარმაზარი მასები ძლიერ ქარს საკმაოდ შორს გადააქვს. გამოთვლებით, ყოველწლიურად 140 მლნ. ტ. ქვიშის მტვერი ილექება ატლანტის ოკეანის ფსკერზე, ხოლო 50  მლნ. ტ. თვით ამერიკის კონტინენტამდეც კი აღწევს. `საბედნიეროდ~ ქვიშას საჰარის ტერიტორიის მხოლოდ 20% უკავია. უზარმაზარი `ქვიშიანი ზღვები~ ე.წ. რეგი, ძირითადად, დასავლეთ საჰარაში მდებარეობს, ხოლო დანარჩენი ნაწილი გამადას ანუ ქვიან უდაბნოებს უჭირავთ.

საჰარაში გვხვდება დაბლობები, ვაკეები და საკმაოდ მაღალი მთებიც. მათ შორის, ყველაზე მაღალია ემიკუსი (3415 მ.) ტიბესტის ზეგანზე (ჩადი). ზამთარში მისი მწვერვალები თოვლითაა დაფარული. საჰარა აფრიკის ყველაზე ცხელი ადგილია. ტემპერატურული რეჟიმი არასტაბილურია და მეტად მაღალია ამპლიტუდა. ზაფხულის უღრუბლო დღეებში, რომელთა რიცხვი წელიწადში 300-მდეა, თერმომეტრი ხშირად +50 გრადუსს აჩვენებს, ხოლო ქვიშა, ქვები და ლითონის ნივთები +70 გრადუსამდე ცხელდება და დამწვრობას იწვევს. ღამით ტემპერატურა +10 გრადუსია, ზოგჯერ კი 0 გრადუსამდეც ეცემა. გაუდაბნოების უწყვეტი პროცესის გამო საჰარის ფართობი იზრდება.

მაღალმთიან ტბებს შორის ყველაზე დიდი და ცნობილი ტიტიკაკაა (სამხრეთი ამერიკა, ანდებში,  პერუსა და ბოლივიის საზღვარზე). მისი ფართობი 8300 კმ²-ია და ზღვის დონიდან 3812 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მიუხედავად ასეთი მაღალი მდებარეობისა, იგი არასოდეს არ იყინება. მისი წყლის ტემპერატურა +11 გრადუსია. ტბაში  27 მდინარე  ჩაედინება და 20-მდე მცირე ნაკადული გამოედინება.

 ტბის სახელწოდების წარმომავლობა უცნობია, სავარაუდოდ ის მომდინარეობს ადგილობრივი ინდიელების, კეჩუასა და აიმარას ენებიდან.

ტიტიკაკა მეცნიერებისათვის გამოცანას წარმოადგენს. აღმოჩნდა, რომ მისი წყლის ქიმიური შედგენილობა ისეთივეა, როგორც წყნარი ოკეანის წყლისა. ამასთან, მასში ოკეანური ფაუნის ბევრი წარმომადგენელი ბინადრობს.

ტბის სანაპიროზე მდებარეობს უძველესი საპორტო ნაგებობის ნაშთები.  თუ ვის მიერაა აშენებული იგი, ჯერაც დაუდგენელია. ყოველივე ზემოთქმული გვაფიქრებინებს, რომ ტიტიკაკა ყოველთვის ტბა არ ყოფილა და იგი ოდესღაც შესაძლებელია დაკავშირებული იყო წყნარ ოკეანესთან.

ტიტიკაკა, ასევე, იმითაა გამორჩეული, რომ ტბაში 41 კუნძული მდებარეობს, რომელთაგან  ზოგიერთი დასახლებულია. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, კუნძულების გარკვეული ნაწილი ადამიანების ხელითაა შექმნილი. ახალმოსულები თავად ქმნიდნენ კუნძულებს ლერწმისაგან, რომელიც უხვადაა ტბის ნაპირებზე. ასეთ კუნძულებზე მთელი სოფლებია გაშენებული, სახლები, საწოლები, ჩანთები, ფარდები და ა.შ. ასევე ლერწმისაგანაა გაკეთებული. ერთ-ერთი ასეთი კუნძულია უროსი (Uros), რომელიც ტბის პერუს ნაწილში მდებარეობს და პერუს ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.

ამანტანიც (Amantani) ერთ-ერთი პატარა დასახლებული კუნძულია და კეჩუას ენაზე მოლაპარაკე ინდიელებითაა დასახლებული. 800-მდე ოჯახი 6 სოფელშია განაწილებელი.

მოსახლეობა ძირითადად კარტოფილისა და სხვადასხვა ბოსტნეულის მოშენებითაა დაკავებული. კუნძულზე არაა არც მანქანა, არც სასტუმრო და არც ელექტროენერგია. მის გამოსამუშავებლად გენერეტორებს იყენებენ. სამაგიეროდ არის კლინიკა და სკოლა. მიუხედავად ამისა, ტურისტები ამ კუნძულს საკმაოდ ეტანებიან, აგემოვნებენ ადგილობრივთა საკვებს, ეცნობიან მათ წეს-ჩვეულებებს და საღამოობით შესაძლებლობა აქვთ ინდიელების ტრადიციული ცეკვების ხილვით დატკბნენ. ტურისტებს მეგზურობას და მასპინძლობას ადგილობრივები  უწევენ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ.

ტიტიკაკას ყველაზე დიდი კუნძულია ისლა-დელ-სოლი (Isla de Sol), რომელიც ბოლივიას ეკუთვნის. არც ამ კუნძულზეა გზები და ტრანსპორტი, მოსახლეობის ძირითად  საქმიანობისა და თავის რჩენის სფეროს წარმოადგენს მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, თევზაობა და ტურისტებისგან  მიღებული შემოსავალი. კუნძულზე 180  ნანგრევია, რომელიც ინკების ცივილიზაციას ეკუთვნის. ადგილობრივებს სჯერათ, რომ ამ კუნძულზე დაიბადა მზის ღმერთი. ბოლივია და პერუ ტიტიკაკას იყენებენ სანაოსნოდ და  ეკონომიკური ურთიერთობების განსახორციელებლად.  ბოლივიის სამხედრო ძალები ტბაში საზღვაო წვრთნებს ატარებენ.

გეოგრაფიული აღმოჩენების შესახებ ალბათ ყველამ იცის, მაგრამ  გამქრალი გეოგრაფიული  ობიექტების შესახებ,  მგონი ბევრს არაფერი სმენია. არადა გეოგრაფიულ აღმოჩენებთან ერთად  ხშირად ასეთი შემთხვევიც ხდება და  ისინიც  დიდ  როლს   ასრულებენ  გეოგრაფიული მეცნიერების განვითარების საქმეში.

ჯერ კიდევ  არც  თუ ისე დიდი ხნის წინ,  ატლანტის ოკეანის ფსკერის იმ ნაწილის რუკაზე გამოსახვისას, რომელიც კ. გრენლანდიასა და შპიცბერგენის არქიპელაგს შორის მდებარეობს, ოკეანოგრაფები  დიდ ქედს აღნიშნავდნენ, რომელსაც ნანსენის ბარიერი ერქვა. ამჟამად ეს ადგილი რუკებზე შესწორებულია, რადგან  ყოფილი საბჭოთა კავშირის  ექსპედიციამ  ფსკერის გამოკვლევისას დაადგინა,  რომ ამ ადგილას არანაირი ქედი არ მდებარეობს.  ექოლოტებით გაზომილი იქნა სიღრმეები  და საბოლოოდ დადგინდა, რომ ოკეანეში მხოლოდ ცალკეული წყალქვეშა მთებია, რომლებიც ერთმანეთისგან  3000 მ სიღრმის ფართო  ”სრუტეებითაა” გამოყოფილი. შესაბამისად,  ინფორმაცია  წყალქვეშა მითიური  ნანსენის ბარიერის შესახებ, რომლის არსებობაში გეოგრაფები მრავალი წელი იყვნენ დარწმუნებულები, მცდარი აღმოჩნდა და   ეს ობიექტიც  რუკიდან გაქრა.

ყველაზე მეტი  გამქარალი გეოგრაფიული ობიექტებით  ანტარქტიდის ნაპირები გამოირჩევა. ცნობილია, რომ  პერიოდულად ამ კონტინენეტს  გიგანტური აისბერგები  – მოდრეიფე ყინულის კუნძულები  წყდება და ოკეანეში ცურავს.  მეცნიერებმა გამოიანგარიშეს, რომ ანტარქტიდის ყინულავანი  სანაპირო  მცირედ   გადაადგილდება ჩრდილოეთი მიმართულებით,   წელიწადში 50-დან 500 მ-მდე, ზოგჯერ კი 2000 მ სიჩქარით.  სწორედ  ამ გადაადგილების შედეგად  ანტარქტიდის სანაპირო ხაზი მუდმივად იცვლება.  ასე მაგალითად,  ერთ-ერთი გიგანტური  აისბერგის წყალობით არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ოკეანეში  ”გაცურდა”  ეიმერის კონცხი, ევანსის, ტორეჰავნისა და ინგრამის უბეები.  ასევე  გაქრნენ პრიუდსისა და მაკენზის ყურეები და მათ ადგილას  ერთი დიდი ყურე  წარმოიქმნა.

შედეგად კი , თუ  სახელგანთქმული ნორვეგიელი  პოლარული მკვლევარი რუალ ამუნდსენი ჩვენს დროში ხელახლა მოაწყობდა ექსპედიციას ანტარქტიდაზე, ის უბრალოდ ვერ იპოვიდა აქ   ცნობილ  ვეშაპთა  უბეს, სადაც   მისი  ე.წ. ფრამჰეინის ექსპედიციის  ბაზა  მდებარეობდა და საიდანაც  ის  სამხრეთ პოლუსზე გაემგზავრა.  როგორც აღმოჩნდა,  ნაპირის ეს  ნაწილი გიგანტურ აისბერგთან ერთად ჩრდილოეთისკენ  ჯერ კიდევ 1940  წელს გაცურდა.  1963 წელს  როსისი ზღვაში მცურავი   ამერიკული  გემი,  ნაპირიდან 500 კმ-ის დაშორებით  ამ კუნძულის მხოლოდ შემორჩენილ ნაშთებს გადაეყარა. 

შეიძლება ითქვას,  იგივე ბედი ეწია ფართობით საკმაოდ   დიდ  ჩელუსკინელების ნახევარკუნძულს, რომელიც  1956 წელს საბჭოთა ანტარქტიკული ექსპედიციის მიერ იქნა აღმოჩენილი.  ეს ნახევარკუნძული, რომელიც მუდმივად იცვლებოდა,  საბოლოოდ  1964 წელს მოწყდა კონტინენტს, 5000 კვ. კმ-ის ფართობის კუნძულად გადაიქცა  და   დიდი ლაინერის მსგავსად მშვიდად გაცურდა ოკეანეში ჩრდილოეთის მიმართულებით.

რუსი მეცნიერების მიერ, 1959 წელს   ”გაუქმებული” იქნა კუნძულები სუეინს-აილენდი და მეისის- აილენდი, რომლებიც ჯერ კიდევ 1800 წელს აღმოაჩინა ინგლისელმა კაპიტანმა  სუეინსმა.  ეს კუნძულები,  რომლებიც  ს.გ.  59 გრადუსსა და დ.გ. 90 გრადუსსზე მდებარეობდნენ, როგორც შემდგომში გაირკვა   კუნძულები კი არა , აისბერგები ყოფილან.  ასევე  ”გაქრა”  ვულკანი სოვოლდიც, რომელიც ყველა ამერიკულ და ნორვეგიულ რუკებზე იყო გამოსახული. ეს 300 მ-იანი  სიმაღლის  ვულკანი   კონტინენტზე მყინვარ ეიმერის მახლობლად  მდებარეობდა.

 1982 წელს ექსპედიციამ, რომელიც დედამიწის გარშემო  ფ. ბელინჰაუზენისა და მ. ლაზარევის   მარშრუტით მოგზაურობდა, დაადგინა რომ კ. ტერრა-ნოვა მხოლოდ და მხოლოდ დიდი ყინულის მასივია, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს  კონტინენტს მოწყდა  და ოკეანეში ისევე გაცურდა, როგორც კლარას მიწა, რომელიც ფარნგმა მოგზაურმა დიუპონ-დიურვილმა აღმოაჩინა.  1987 წელს  კი გაჩნდა  ცნობა  კონტინენტიდან ახალი  აისბერგის  მოწყვეტის შესახებ,  რომლის ზომები იყო 134 / 37 კმ-ზე   და რომელმაც  მნიშვნელოვნად შეცვალა როსის ზღვის სანაპირო ხაზი.

 უნდა აღინიშნოს,  რომ გეოგრაფიული  გეოგრაფიული ობიექტები  არა მარტო მაღალ განედებში ”ქრებიან”, არამედ  იმ ტერიტორიებზეც,  რომლებიც  დიდი ხანია გამოკვლეულია. მაგ;  თქვენ ახლა რუკაზე ვერ მოძებნით ისეთ კუნძულებს, როგორიცაა განგესი,  რომელიც მე-17 საუკუნეში ესპანელმა ზღვაოსნებმა აღმოაჩინეს.  ასევე ესპანელების აღმოჩენილია კუნძულები წყნარ ოკეანეში  ბონინი, იდხუ და ვოლკანო.   ექსპედიციის უკენ დაბრუნებისას კი  მათ ეს ობიექტები უკვე სხვა რაკურსით დაინახეს,   მაგრამ ვერ იცნეს უკვე აღმოჩენილი  კუნძულები და  ამავე დროს შეცდომითაც განსაზღვრეს მათი გეოგრაფიული კოორდინატები.

” ახალმა” და ამავე დროს ძველმა  კუნძულებმა მიიღეს სახელწოდება განგესი. შედეგად არარსებულ  კუნძულებს  თითქმის  300 წლის მანძილზე  აღნიშნავდნენ რუკებზე. 1965 წელს საბჭოთა ექსპედიციამ საბოლოოდ გააქარწყლა  მითი  ამ კუნძულების შესახებ და ეს აღმოჩენა ” გააუქმა”.

ასეთი შემთხვევები  იშვიათი არაა.  თანამედროვე გეოგრაფიულ რუკებზეც კი გვხვდება  ისეთი კუნძულები, რომლებიც აღნიშნულია აბრევიატურებით: ” ПС” და “СС”, რაც ნიშნავს ” მდებარეობა საეჭვოა”  ან  ”არსებობა საეჭვოა”.

დიდი ხნის აღმოჩენილი ზოგიერთი კუნძული  უკვე რამდენიმე ასეული წელია ”დამალობანას” თამაშობს. ამის კარგი მაგალითია  კ. ბუვიე, რომელიც თეორიულად ნორვეგიის  საკუთრებაა და  სამხრეთ ოკეანეში ანტარქტიდასთან ახლოს მდებარეობს.  ეს ვულკანური კუნძული თითქმის მთლიანად ყინულითაა დაფარული  და  საშინელი ნისლითაა  გარემოცული.  ჯერ კიდევ 1793 წელს იგი ფრანგმა კაპიტანმა ბუვიემ  აღმოაჩინა, თუმცა რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ ამ ადგილას ცნობილმა ინგლისელმა მოგზაურმა ჯ. კუკმა იმოგზაურა, მაგრამ ამ ადგილას  ხმელეთის ”ნაგლეჯიც” კი ვერ ნახა.  კუკი დარწმუნებული იყო, რომ  ბუვიემ რუკაზე  კუნძულის მაგივრად აისბერგი აღნიშნა.  კიდევ 200 წლის შემდეგ ინგლისური ვეშაპებზე მონადირე  შხუნის კაპიტანი  ლინდსეი სრულიად მოულოდნელად   დაეტაკა  ნისლში გახვეულ კუნძულს და  მას თავისი  სახელი უწოდა.   ალბათ წარმოგიდგენიათ რაოდენ დიდი იყო მისი იმედგაცრუება, როცა ეს ბუვიეს კუნძული აღმოჩნდა.

 დიდი ხნის განმავლობაში კ. ბუვიეს ხელმეორე აღმოჩენა დავიწყებული იქნა. მოგვიანებით ინგლისელმა კაპიტანმა ნორისმა კიდევ ერთხელ იპოვა კუნძული და დარწმუნებულმა იმაში,  რომ სრულად ახალი ტერიტორია აღმოაჩინა მას ლივერპული უწოდა. აქვე  ახლოს მეორე კუნძულიც  ნახა და მას ტომპსონიო დაარქვა. 

ვულკანური კუნძულები გეოგრაფებს და ზოგიერთი ქვეყნის მთავრობებს  ბევრ  უსიამოვნო მოულოდნელობებს სთავაზობენ.  როგორც წესი, ისინი მალევე უჩინარდებიან და   რამდენიმე ხნის შემდეგ ხელახლა ჩნდებიან. ზღვაოსნები და მოგაზურები აღმოაჩენენ ხოლმე ვულკანურ კუნძულებს,  მათ რუკაზე  აღნიშნავენ, კუნძულის ტერიტორიაზე საკუთარი ქვეყნის დროშას აღმართავენ და ერთი წლის შემდეგ  კი კუნძულები უბრალოდ  ისე ”ქრებიან”, თითქოს  არც არასდროს არსებობდნენ.   ზოგჯერ ასეთი შემთხვევბის გამო საერთაშორისო  კონფლიქტებიც კი ხდება. მაგ; 1831 წლის 13 ივლისს ხმელთაშუა ზღვაში კ. სიცილიასა და აფრიკის ნაპირებს შორის უეცრად ახალი მიწა გაჩნდა, რომელსაც კ. იულია უწოდეს.  სავსებით ლოგიკურია, რომ ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო  ” ახადაბადებული” კუნძული მაშინვე დიპლომატიური კონფლიქტის მიზეზი გახდა იტალიასა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის. ორივე ქვეყენა კ. იულიას თავის საკუთრებად თვლიდა. თუმცა, სანამ ეს ორი ქვეყენა ერთმანეთთან ურთიერთობას  არკვევდა,  კუნძული   გაუჩინარდა. საინტრესოა, რომ  მას შემდეგ იგი არაერთხელ გამოჩნდა და გაქრა და ყოველ გამოჩენაზე ახალახალ დასახელებას იღებდა.

 1935 წელს  კურიოზულ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი:  ერთ-ერთმა იაპონურმა კომპანიამ ამერიკულ ტრესტს მიწა მიყიდა, რომელიც  იაპონიის საკუთრება –  კაროლინას არქიპელაგში შემავალ რამდენიმე  კუნძულზე მდებარეობდა. ამერიკელებს ამ ტერიტორიაზე  ტროპიკული კულტურების პლანტაციების გაშენება სურდათ.  მაგრამ, როდესაც ამერიკელთა მცენარეთა თესლებითა და ნერგებით  დატვირთული  გემი დანიშნულების ადგილს მიადგა,  იქ კუნძულები ვეღარ  ნახა.  აღმოჩნდა, რომ დოკუმენტების გაფორმების პროცესში კუნძულები ოკეანის წყალმა შთანთქა. 

 1957 წლის 28  სექტემბერს პორტუგალიის საკუთრება აზორის კუნძულებთან ახლოს წყალქვეშა მიწისძვრის შედეგად  კიდევ ერთი ახალი ახალი კუნძული  წარმოიქმნა, რომელმაც სულ რაღაც ერთი თვე იარსება.  ალბათ იგივე ბედი ეწევათ  1963 წელს ისლანდიასთან  ახლოს  გაჩენილ კ. სურსეის და 1986 წელს იაპონიის ნაპირებთან წარმოქმნილ კ. ფუკუტა-კუილობას.   1992 წლის ივლისში ახალი კუნძული გაჩნდა ალეუტის არქიპელაგში, რომლის სიგრძე 1.5 კმ-ია, ხოლო სიმაღლე ზ.დ. 100 მ.

ასეთმა კუნძულები ზოგჯერ ლიტერატურულ ნაწარმოებებშიც აისახება. მაგ. ჟიულ ვერნის რომანში ” ბიძია ანტიფერას საოცარი მოგზაურობა”  ცნობილმა მწერალმა დიდი ოსტატობით აღწერა ვულკანური კუნძულების მოძრაობა.  რომან ” საიდუმლო კუნძულში”  კი ასევე  შთამბეჭდავადაა  აღწერილი აბრაამ ლინკოლნის კუნძულის გაქრობა.  ამ კუნძულის პროტოტიპად იქვა კ. კრაკატაუ, რომლის დიდი ნაწილი 1883 წლის ვულკანურ ამოფრქვევას შეეწირა.

დედამიწის პოლარული რეგიონები ყველაზე მკაცრი და ცივი ადგილებია ჩვენს პლანეტაზე. საუკუნეების განმავლობაში საკუთარი სიცოცხლის ფასად ცდილობდნენ ადამიანები ჩრდილოეთი და სამხრეთი პოლარული წრეების მიღმა მდებარე ტერიტორიებამდე მიღწევას და მათ შესწავლას.

მეცნიერული თვალსაზრისით, ოთხი ჩრდილოეთი პოლუსი არსებობს: 1. ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი – წერტილი დედამიწის ზედაპირზე, რომლისკენაც მიმართულია მაგნიტური კომპასები; 2. ჩრდილოეთი გეოგრაფიული პოლუსი, რომელზეც გადის წარმოსახვითი გეოგრაფიული ღერძი; 3. ჩრდილოეთი გეომაგნიტური პოლუსი, რომელიც დაკავშირებულია დედამიწის მაგნიტურ ღერძთან; 4. ჩრდილოეთის მიუღწევლობის პოლუსი – ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანეში მდებარე ყველაზე ჩრდილოეთი წერტილი, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაშორებულია დედამიწის ყველა მხრიდან. ანალოგიურად, განასხვავებენ ოთხ სამხრეთ პოლუსს: სამხრეთ მაგნიტურ პოლუსს, სამხრეთ გეოგრაფიულ პოლუსს, სამხრეთ გეომაგნიტურ პოლუსს და სამხრეთის მიუღწევლობის პოლუსს. გარდა ამისა, არსებობს საცერემონიო სამხრეთი პოლუსი – ადგილი სკოტ-ამუნდსენის სადგურზე, რომელიც ფოტოსესიისთვისაა განკუთვნილი. ის გეოგრაფიული პოლუსიდან სულ რამდენიმე მეტრზე მდებარეობს. ვინაიდან ყინულის საფარი მუდმივ მოძრაობაშია, პოლუსის აღმნიშვნელი ნიშნული ყოველ წელს 10 მეტრით გადაადგილდება.

დედამიწის პოლუსები: A – გეოგრაფიული პოლუსი, B – გეომაგნიტური პოლუსი, C – მაგნიტური პოლუსი

ჩრდილოეთ პოლუსთან ყველაზე ახლოს მდებარეობს გრენლანდიის ჩრდილოეთით მდებარე პატარა კუნძული კაფეკლუბენი, რომელიც სულ რაღაც 707 კმ-ითაა დაშორებული პოლუსიდან.

დედამიწის მაგნიტური პოლუსები ერთმანეთთან დედამიწის მაგნიტური ველითაა დაკავშირებული. ეს პოლუსები დედამიწის ჩრდილოეთით და სამხრეთით მდებარეობს, მაგრამ მათი მდებარეობა არ ემთხვევა გეოგრაფიულ პოლუსებს, რადგან ჩვენი პლანეტის მაგნიტური ველი მუდმივად იცვლება. სწორედ ამიტომ მაგნიტური პოლუსები, გეოგრაფიულისგან განსხვავებით, ადგილმდებარეობას იცვლის.

ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი ზუსტად არქტიკულ რეგიონში არ მდებარეობს. იგი წელიწადში 10-40 კმ სიჩქარით გადაადგილედება აღმოსავლეთისკენ, რადგან მაგნიტურ ველზე გავლენას ახდენს მიწისქვეშა დამდნარი ლითონები და მზისგან დამუხტული ნაწილაკები. სამხრეთი მაგნიტური პოლუსი ჯერ კიდევ ანტარქტიდაშია, მაგრამ ისიც დასავლეთისკენ გადაადგილდება წელიწადში 10-15 კმ სიჩქარით. ჩრდილოეთი პოლუსი არქტიკაში, კონტინენტებით გარშემორტყმულ გაყინულ ოკეანეშია. არქტიკული რეგიონი, გარდა ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანისა, კანადის, გრენლანდიის, რუსეთის, აშშ-ს, ისლანდიის, ნორვეგიის, შვედეთისა და ფინეთის ნაწილებს მოიცავს.

სამხრეთი პოლუსი დედამიწის ყველაზე სამხრეთით მდებარე და მთლიანად სამხრეთის ოკეანით გარშემოტყმულ კონტინენტზე – ანტარქტიდაზე მდებარეობს. ანტარქტიდის ფართობი 14 მლნ კვ. კმ-ია და მეხუთე ადგილზეა კონტინენტებს შორის ფართობის მიხედვით. მისი ტერიტორიის 98% ყინულითაა დაფარული.

მართალია, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებს განსხვავებული განედები აქვთ, მაგრამ ორივე პოლუსზე თავს იყრის ყველა მერიდიანი.

სამხრეთ პოლუსზე ჩრდილოეთ პოლუსთან შედარებით მეტად ცივა. ტემპერატურა ანტარქტიდაში იმდენად დაბალია, რომ ამ კონტინენტის ბევრ ადგილას თოვლი არასდროს დნება. საშუალო წლიური ტემპერატურა ამ რეგიონში -580C-ია, ხოლო ყველაზე მაღალი ტემპერატურა აქ 2011 წელს დაფიქსირდა და -12.30C შეადგინა. არქტიკულ რეგიონში საშუალო წლიური ტემპერატურა ზამთარში -430C-ია, ხოლო ზაფხულში – 00. არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც სამხრეთ პოლუსზე უფრო ცივა, ვიდრე ჩრდილოეთზე. ანტარქტიდა ხმელეთის უზარმაზარი მასივია და ის ოკეანიდან შედარებით ნაკლებ სითბოს იღებს. მისგან განსხვავებით, არქტიკულ რეგიონში ყინულის საფარი შედარებით თხელია, ხოლო მის ქვეშ ოკეანეა, რომელიც ტემპერატურას „ამსუბუქებს“. გარდა ამისა, ანტარქტიდა ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანესთან შედარებით 2.3 კმ-ით უფრო მაღალია.

არქტიკაში, ჩრდილოეთი პოლუსის მიმდებარე რეგიონში, ყინული, როგორც წესი, ზაფხულში დნება და ზამთარში ისევ იყინება. თუმცა ბოლო წლების განმავლობაში კლიმატის ცვლილების გამო ყინულის საფარმა სწრაფი ტემპით დაიწყო დნობა. ზოგიერთ მეცნიერს მიაჩნია, რომ საუკუნის ბოლოს ან შესაძლოა უფრო ადრეც არქტიკული ზონა ყინულის გარეშე დარჩება. ანტარქტიდაში მსოფლიო მყინვარების 90%-ია თავმოყრილი და ყინულის სისქე 2.1. კმ-ია. მთელი ეს ყინული რომ დადნეს, მსოფლიო ოკეანის დონე 61 მ-ით აიწევს. თუმცა, საბედნიეროდ, ჯერჯერობით ასე არ ხდება.

პოლუსებზე დრო გრძედების მიხედვით განისაზღვრება. მაგალითად, როცა მზე ზუსტად დამკვირვებლის თავზეა, ადგილობრივი დროით შუადღეა; რაკი პოლუსებზე გრძედების აღმნიშვნელი ყველა ხაზი იკვეთება, მეცნიერები პოლუსებზე იმ სასაათო სარტყლის დროს იყენებენ, რომელიც სურთ. როგორც წესი, ისინი გრინვიჩის დროით ან იმ ქვეყნის დროით სარგებლობენ, საიდანაც ისინი ჩამოვიდნენ. ანტარქტიდაზე ამუნდსენ-სკოტის სადგურზე მეცნიერებს შეუძლიათ, მსოფლიოს უსწრაფესად შემოუარონ და 24-ვე სასაათო სარტყელი რამდენიმე წუთში გაიარონ.

დედამიწის პოლუსები უნიკალური ადგილებია, სადაც შესაძლებელია დაკვირვება ყველაზე გრძელ დღეზე, რომელიც 178 დღე-ღამე გრძელდება და ყველაზე გრძელ ღამეზე, რომელიც 187 დღე-ღამე გრძელდება. პოლუსებზე მზე წელიწადში ერთხელ ამოდის და ჩადის. ჩრდილოეთ პოლუსზე მზე მარტში, გაზაფხულის ბუნიობისას იწყებს ამოსვლას და სექტემბერში, შემოდგომის ბუნიობისას ჩადის. სამხრეთ პოლუსზე კი პირიქით – მზე შემოდგომის ბუნიობისას ამოდის და გაზაფხულის ბუნიობისას ჩადის. ზაფხულში მზე აქ ყოველთვის ჰორიზონტზეა და სამხრეთი პოლუსი მთელი დღე-ღამის განმავლობაში იღებს მზის სინათლეს, ზამთარში მზე ჰორიზონტზე დაბლაა და ამ დროს მთელი დღე-ღამის განმავლობაში ბნელა.

ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლარულ რეგიონებში განსხვავებულია ცხოველთა სამყაროც. ანტარქტიდის სავიზიტო ბარათია პინგვინი, რომელსაც აქ ბუნებრივი მტერი არ ჰყავს, ხოლო ჩრდილოეთი პოლარული რეგიონების ბინადარია თეთრი დათვი. მათ რომ ერთ საარსებო გარემოში ეცხოვრათ, პოლარულ დათვებს არ მოუწევდათ საკვებზე „დარდი“. აღსანიშნავია, რომ თეთრი დათვი ჩრდილოეთი ნახევარსფეროს ყველაზე დიდი მტაცებელი ცხოველია. ის ჩრდილოეთი ყინულოვანი ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილში ბინადრობს და სელაპებითა და ლომვეშაპებით იკვებება.

ბევრი მოგზაური ცდილობდა დედამიწის პოლუსების დალაშქვრას და მრავალი მათგანის სიცოცხლე სწორედ ამ მოგზაურობებს შეეწირა. მე-18 საუკუნიდან მოყოლებული, ჩრდილოეთი პოლუსის დასაპყრობად რამდენიმე ექსპედიცია ჩატარდა. დღესაც რამდენიმე მოსაზრება არსებობს იმის შესახებ, თუ ვინ მიაღწია პირველად დედამიწის უკიდურეს ჩრდილოეთ წერტილს. 1908 წელს ამერიკელმა მოგზაურმა ფრედერიკ კუკმა პირველმა განაცხადა, რომ ჩრდილოეთ პოლუსს მიაღწია, მაგრამ მისმა თანამემამულემ რობერტ პირიმ უარყო მისი განცხადება და 1909 წლის 6 აპრილიდან ის ოფიციალურად ითვლება ჩრდილოეთი პოლუსის დამპყრობლად.

პირველი გადაფრენა ჩრდილოეთი პოლუსის თავზე 1926 წლის 12 მაისს დირიჟაბლ „ნორვეგიით“ განახორციელეს ნორვეგიელმა მოგზაურმა რუალ ამუნდსენმა და იტალიელმა უმბერტო ნობილემ. პირველი ატომური წყალქვეშა ნავი „ნაუტილუსი“ პოლუსს 1956 წლის 3 აგვისტოს ესტუმრა. იაპონელი ნაომი უემურა პირველი ადამიანია, რომელმაც 1978 წელის 29 აპრილს მარტომ მიაღწია ჩრდილოეთ პოლუსს. მას ძაღლებიანი მარხილით პოლუსამდე მისაღწევად 57 დღე დასჭირდა და ჯამში 725 კმ გაიარა. დიმიტრი შპაროს ექსპედიცია კი 1979 წლის 31 მაისს თხილამურებით მივიდა პოლუსამდე. ექსპედიციის მონაწილეებმა 77 დღეში 1500 კმ გაიარეს. ლუის გორდონ პიუ პირველი ადამიანია, რომელმაც ჩრდილოეთ პოლუსი „გადაცურა“: მან პოლუსის მიდამოებში 2007 წლის ივლისში -2 გრადუსიან წყალში 1 კმ გაცურა.

რაც შეეხება სამხრეთ პოლუსს, ის პირველად რუალ ამუნდსენმა და ბრიტანელმა მკვლევარმა რობერტ სკოტმა დალაშქრეს. სწორედ მათ პატივსაცემად დაერქვა პირველ სამეცნიერო სადგურს ამუნდსენ-სკოტის სახელი. ორივე ექსპედიცია სხვადასხვა გზით წავიდა და რამდენიმე კვირის განსხვავებით მიაღწია პოლუსს: ამუნდსენმა – 1911 წლის 14 დეკემბერს, ხოლო სკოტმა – 1912 წლის 17 იანვარს. პირველი გადაფრენა სამხერთ პოლუსის თავზე ამერიკელმა რიჩარდ ბერდმა შეასრულა 1928 წელს. 1989 წელს არვიდ ფუკსმა და რეინოლდ მეისნერმა ანტარქტიდა პირველად გადასერეს ფეხით.

მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ პოლუსზე მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის დროშა ფრიალებს, ანტარქტიდა ერთადერთი ადგილია დედამიწაზე, რომელიც არავის ეკუთვნის და სადაც არ არის მკვიდრი მოსახლეობა. აქ მოქმედებს ხელშეკრულება ანტარქტიდის შესახებ, რომლის თანახმად, კონტინენტის ტერიტორია და რესურსები მხოლოდ და მხოლოდ სამშვიდობო და სამეცნიერო მიზნებისთვის უნდა იყოს გამოყენებული. მეცნიერები, მკვლევრები, უმთავრესად – გეოგრაფები და გეოლოგები, ის ხალხია, რომლებიც დროდადრო ანტარქტიდაში სამუშაოდ მიემგზავრებიან. სამაგიეროდ, ჩრდილოეთ პოლარულ რეგიონში – ალასკაზე, კანადაში, გრენლანდიაში, სკანდინავიასა და რუსეთში – ჯამში 4 მლნ-ზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.

დედამიწის ფერად ზღვებს მიეკუთვნება წითელი ზღვაც, რომელიც სინამდვიილეში ლურჯი ფერისაა, მაგრამ მის ზედაპირზე ზოგჯერ წითელი წყალმცენარეები ამოტივტივდებიან ხოლმე და მაშინ ზღვის წყალს წითელი ელფერი დაჰკრავს. სახელიც, სავარაუდოდ, სწორედ ამ ორგანიზმების მეწამული ფერის გამო ეწოდა. თუმცა არსებობს ზღვისთვის სახელის დარქმევის სხვა ვერსიებიც. მაგალითად, ზოგიერთი მკვლევარი ფიქრობს, რომ ზღვას ეს სახელი ეგვიპტესთან ახლოს მდებარეობის გამო ეწოდა. ძველად ეგვიპტელები წითელ ზღვაში მდებარე ერთ-ერთ კუნძულს „წითელ მიწას“ უწოდებდნენ. რადგანაც ზღვა „წითელ კუნძულს“ ესაზღვრებოდა, ამიტომ მასაც „წითელი“ დაარქვეს. სახელის წარმოშობასთან დაკავშირებით, სხვა ვერსიაც არსებობს, რომელიც ეფუძნება მოსაზრებას, რომ ფერები ჰორიზონტის მხარეებს – გეოგრაფიულ მიმართულებებს აღნიშნავდნენ. წითელი ფერი კი სამხრეთის მიმართულებას შეესაბამებოდა და, შესაბამისად, წითელი ზღვაც სამხრეთის ზღვას ნიშნავდა.

წითელი ზღვა შიდა ზღვაა და ინდოეთის ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და არაბეთის ნახევარკუნძულსა (აზია) და აფრიკის კონტინენტს შორის მდებარეობს. https://www.google.ge/maps/place/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98+%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90/@20.2358326,29.5064425,5z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x15b91b7a37f530e5:0xbab428a1529071c7!8m2!3d20.280232!4d38.512573?hl=ka

ზღვა ცხრა ქვეყანას ესაზღვრება. ეს ქვეყნებია: ეგვიპტე, სომალი, სუდანი, იემენი, ისრაელი, ჯიბუტი, იორდანია, საუდის არაბეთი და ერითრია. წითელ ზღვას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ცხრავე ქვეყნისთვის რეკრეაციის, ტრანსპორტირებისა და თევზჭერის თვალსაზრისით.

წითელი ზღვის ფართობი 450 ათასი კვ. კმ-ია. მაქსიმალური სიღრმე 3000 მ-ია შუა ნაწილში. წითელი ზღვა ყველაზე მარილიანია მსოფლიოს ზღვებს შორის – მისი წყლის მარილიანობა ლიტრში 40-60 გრ-ია.

წითელი ზღვა იმითაცაა საინტერესო, რომ მასში მდინარეები არ ჩაედინება, რომელთაც ზღვებში ნატანი მასალა და ქვიშა ჩააქვთ, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს ხოლმე ზღვის წყლის გამჭვირვალობას. ამიტომაც წითელი ზღვის წყალი კრისტალურად სუფთა და გამჭვირვალეა.

წითელი ზღვა საერთაშორისო გადაზიდვებისა და ტრანსპორტირების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ცენტრი მას შემდეგ გახდა, რაც 1869 წელს სუეცის არხი გაიხსნა.

წითელი ზღვა მეტად საინტერესოა ტურისტებისთვისაც. ზღვაზე დასვენება მთელი წლის განმავლობაშია შესაძლებელი, თუმცა ზაფხულში ძალიან ცხელა. ამ დროს წყლის საშუალო ტემპერატურა 27 გრადუსია. ზამთარში კი წყლის საშუალო ტემპერატურა 21 გრადუსს აღწევს. ასე რომ, ზღვა, გარდა მაღალი მარილიანობისა, ყველაზე თბილ ზღვადაცაა ცნობილი.

წითელი ზღვა ორგანული სამყაროს მრავალფეროვნებითაც გამოირჩევა. იქ 1000-მდე სახეობის თევზი ბინადრობს. აგრეთვე გვხვდება წყალმცენარეები, მრავალი ფერის მარჯნები და სხვადასხვა ფორმის წყალქვეშა ქვები, რომლებიც ზღვის ფსკერზე ულამაზეს გარემოს ქმნიან.

წითელ ზღვაში 25 ლამაზი და ეგზოტიკური კუნძულია, რომლებიც საუკეთესო ადგილებად ითვლება დაივინგისთვის. სწორედ ამიტომ დაივერები ამ კუნძულებზე მსოფლიოს ყველა კუთხიდან ჩამოდიან ზღვის მრავალფეროვანი და ულამაზესი წყალქვეშა სამყაროს გასაცნობად.

ყვითელი ზღვა წყნარი ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და ნახევრად შიდა ზღვაა. ის აზიის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, კორეის ნახევარკუნძულის დასავლეთით მდებარეობს. ყვითელი ზღვა სამი ქვეყნის ტერიტორიას – ჩრდილოეთ კორეას, სამხრეთ კორეასა და ჩინეთს ესაზღვრება. ყვითელ ზღვას სახელი წყლის ფერის გამო ეწოდა, რაც ზღვაში ჩამდინარე მდინარე ხუანხეს“ იგივე “ყვითელი მდინარის” დამსახურებაა. ამ მდინარეს ზღვაში დიდი რაოდენობით ოქროსფერი ქვიშა ჩააქვს, რაც ზღვის წყალს ყვითელ ფერს სძენს.

ყვითელი ზღვის ფართობი 41 6 000 კვ. კმ-ია. ზღვის წყლის მარილიანობა 24-36 პრომილეს შორის მერყეობს. ყვითელი ზღვა არ არის ღრმა ზღვა. მისი მაქსიმალური სიღრმე 152 მეტრს აღწევს, თუმცა გამოირჩევა დიდი და სწრაფი ტალღებით, აგრეთვე დიდი მიმოქცევით. ზოგჯერ ტალღების მიმოქცევის სისწრაფე 20 კმ/საათს აღემატება. სწორედ მისი სიღრმე და მიმოქცევის მახასიათებლები ხდის ზღვას მნიშვნელოვანს თევზების გამრავლების თვალსაზრისით.

ზღვის ყურეებიდან გამოირჩევა ბოხაის, ლიაოდუნის და დასავლეთ კოერის ყურეები. ზღვაში ხუანხეს გარდა ასევე ჩაედინება მდინარეები – ხაიხე, ლიაოხე და იალუცზიანი (ამნოკანი).

ზღვა მდიდარია ბიოლოგიური რესურსებით და თევზჭერის უმნიშვნელოვანესი ცენტრია. ამასთანავე, ყვითელი ზღვა ცნობილია სხვადასხვა სახის გადამფრენი ფრინველების სიმრავლითა და მრავალფეროვნებით.

თეთრი ზღვა რუსეთის ევროპული ნაწილის უკიდურესი ჩრდილოეთით მდებარეობს და ჩრდილოეთ ყინულოვანი (არქტიკული) ოკეანის აუზს მიეკუთვნება. თითქმის შვიდი თვის მანძილზე თეთრი ზღვა მთლიანად ყინულებით იფარება და სწორედ აქედან გამომდინარე ეწოდა მას თეთრი ზღვა. ზღვა ყინულებისგან მხოლოდ ივლისის შუა რიცხვებში თავისუფლდება.

მეცნიერთა აზრით, ზღვის სახელი ალბუმი – „თეთრი ზღვა“ პირველად პეტრე პლანციას 1592 წელს შედგენილ რუკაზე იქნა აღნიშნული, ხოლო უკვე ორი წლის შემდეგ ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა ჰერარდ მერკატორმა თავის რუკაზე ზღვის, როგორც ლათინური, ასევე რუსული სახელწოდებაც დაიტანა.

ზღვის ფართობი 90 ათასი კვ. კმ-ია. საშუალო სიღრმე -89 მ-ს, ხოლო მაქსიმალური – 330 -ს აღწევს. თეთრ ზღვაზე გარემო პირობები საკმაოდ მკაცრია. ტემპერატურა ნულს ქვემოთ 20°-მდე ჩამოდის ხოლმე, ხშირად უფრო დაბლაც. ყოფილა შემთხვევები, როცა 40° ყინვა დაფიქსირებულა. 0°-ს ზემოთ ტემპერატურის ნიშნული იშვიათად ადის. ზღვის წყლის მარილიანობა მსოფლიო ოკეანის წყლის საშუალო მარილიანობაზე დაბალია.

თეთრ ზღვაში ჩაედინება მდინარეები – ჩრდილოეთი დვინა, ონეგა, მეზენი და სხვ. თეთრი ზღვა უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო მაგისტრალია. ზღვისპირა ძირითადი პორტებია არხანგელსკი, სევეროდვინსკი, ონეგა, ბელომორსკი, კემი, მეზენი. არხანგელსკი უძველესი პორტია და ისტორიულად ის რუსეთში მსოფლიოს სავაჭრო ცენტრად მიიჩნეოდა

მიუხედავად იმისა, რომ თეთრ ზღვაზე ძალიან ცივა და ზამთრობით წყალი იყინება, ზღვაში უამრავი ძალიან ლამაზი თევზი ბინადრობს.

ბელომორ-ბალტიის არხმა თეთრი ზღვა ბალტიის ზღვას დაუკავშირა.

დედამიწის ყველაზე გრძელი ტბა ტანგანიკა აფრიკის კონტინენტზე, ტექტონიკურ ქვაბულში ზღვის დონიდან 773 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს. ტბის მაქსიმალური სიღრმე — 1470 მ-ია და ამ მაჩვენებლით ბაიკალის შემდეგ მეორეა მსოფლიოში.

ტბას ერთვის მდინარეები მალაგარასი და რუზიზი, ხოლო ბაიკალის მსგავსად, ტანგანიკაც მხოლოდ ერთ მდინარეს უდებს სათავეს. განსხვავება შეინიშნება ამ ტბების ტემპერატურულ რეჟიმში. თუ ბაიკალი ზამთრის პერიოდში 5 თვით იყინება და მისი წყალი +12 გრადუსზე მეტად არ თბება, ტანგანიკაში წყალის ტემპერატურა +23 გრადუსზე დაბლა არ ჩამოდის. მყარი ტემპერატურული სტრატიფიკაციის გამო სიცოცხისათვის ვარგისია მხოლოდ წყლის ზედა, 100-200 მ სისქის ფენა. ტბის ფაუნის, დაახლოებით, 75% ენდემურია. ტბაში ბინადრობს ბეჰემოთი, ნიანგი, ბევრია წყლის ფრინველი.

ტბის ნაპირები უმთავრესად სწორხაზოვანია, ადგილ-ადგილ მაღალი და ციცაბო. აუზის ფართობი — 224 ათასი კმ² ია. ტბის ნაპირებზე განლაგებულია ნავსადგურებია კიგომა (ტანზანია), ბუჟუმბურა (ბურუნდი), კალიმა (ზაირი).

ტბა ტანგანიკა 1858 წელს ინგლისელმა მოგზაურებმა რ. ბერტონმა და ჯონ სპიკმა აღმოაჩინეს.

ჩვენს პლანეტაზე მრავალი უჩვეულო და საოცარი სილამაზის ტბაა. მათ შორის არიან ისეთებიც, რომელთა ფერი გაკვირვებასაც კი იწვევს. მათ ”ფერად” ტბებს უწოდებენ. ამ ტბების წყლები მოწითალო, ლურჯი, მწვანე, თეთრი და შავი ფერისაც კია. წყლის შეფერილობის მიზეზები სხვადასხვაგვარია და მთელ რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. ესენია: ადგილმდებარეობა, წარმოშობის ფორმა, ტბის ასაკი, წყლის შემადგენლობა, ტბაში ბინადარი ცოცხალი ორგანიზმები და სხვ.
ზოგიერთი ტბის წყალი ჩვეულებრივი ცისფრის ნაცვლად მოვარდისფრო-მოწითალო ფერისაა, რაც ტბაში გავრცელებული ბაქტერიების ”ბრალია”. იტალიის ალპებში მდებარე ტბა ლაგო-დე-ტორველის მოწითალო ფერი ტბაში ბინადარი მიკროორგანიზმების სიმრავლეს უკავშირდება. ისინი მაშინ მრავლდებიან, როცა წყლის ტემპერატურა +16 გრადუსამდე თბება.

იაპონიის ერთ-ერთ კუნძულზე უნიკალური ორფერა ტბაა. წყალსატევის ფსკერიდან გამოსული რკინის ჟანგი ტბას ვარდისფრად აფერადებს, ხოლო გოგირდის მინარევების დიდი რაოდენობა – ყვითლად. კოლორადოს ტბის წყალი, რომელიც ზ.დ-დან 4550 მ. სიმაღლეზე კორდილიერების მთების სამხრეთით მდებარეობს, მუქი წითელი ფერისაა. ასეთი წითელი ტბები გვხვდება აგრეთვე დასავლეთ ევროპაში და ხმელთაშუა ზღვის ნაპირებთან.
ჩვენს პლანეტაზე სხვა ფერადი ტბებიც გვხვდება. მაგ. იაპონიის ტბა კანკაიძი წითელი ფერისაა, რადგან რკინის შემცველი წყაროებით საზრდოობს, ყაზახეთში მდებარე ტბა სარიკული კი მოყვითალო-მოყავისფერო ფერის. ტბის სახელწოდებაც თარგმანში ყვითელ ტბას ნიშნავს. ამის მიზეზი კი ტბის თიხიანი სანაპიროა.
ტბა ჰილერი (“Hillier”) ავსტრალიის სამხრეთ სანაპიროსთან ახლოს, საშუალო კუნძულის (Middle Island) პირას მდებარეობს. ამ ტბის განსაკუთრებულობა ის გახლავთ, რომ ის ვარდისფერია, ამასთან ფერი არ იცვლება კონტეინერში ჩასხმის დროსაც. ტბის სიგრძე დაახლოებით 600 მეტრია. ეს პატარა მარილიანი ტბა გარშემორტყმულია თეთრი მარილის ”ქამრით”, რაც მას უფრო ზღაპრულ იერს აძლევს, ვიდრე რეალურს და ბუნებრივს. ტბას ყველა მხრიდან გარს აკრავს ევკალიპტების სხვადასხვა ჯიშის ხეები, ხოლო მცენარეებით დაფარული და სილისგან შემდგარი მიწის ვიწრო ზოლი მას ოკეანისაგან გამოყოფს. 1950 წელს მეცნიერები ცდილობდნენ დაედგინათ, თუ რატომ არის ტბა ვარდისფერი. მათი ვარაუდით, ამის მიზეზი წყალმცენარეები იყვნენ. მაგ. წითელი წყალმცენარე Dunaliella salina, რომელიც წითელი ფერის საღებავს გამოყოფს, რაც წყლის ვარდისფერი შეფერილობის მიზეზია. მაგრამ გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ტბაში არანაირი წყალმცენარე არ არის. დღევანდლამდე დაუდგენელია ტბის ფერის მიზეზი.
აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ტბა არის სენეგალშიც. ქვეყნის დედაქალაქ დაკარიდან 30 კმ-ის დაშორებით მდებარეობს ტბა რეტბა, რომლის წყალიც ვარდისფერია, თუმცა მისი ფერი მასშივე არსებული მიკროორგანიზმების არსებობით აიხსნება. ისინი ფოტოსინთეზის დროს ვარდისფერ პიგმენტს გამოიმუშავებენ.
ალჟირში, ქალაქ სიდი-ბელ-აბესის მახლობლად მდებარე ტბა მელნითაა სავსე. ტბაში მელნის არსებობა შემდეგი ფაქტორით აიხსნება: მასში ორი მდინარე ჩაედინება. ერთის წყალი რკინითაა გაჯერებული, მეორის კი ტორფიან ჭაობში გაედინება და შესაბამისად სხვადასხვა სახის ორგანულ ნაერთებს შეიცავს. სწორედ ამ ორი მდინარის შეერთებით ტბაში წარმოიქმნება მელანი. მასში არ ბინადრობენ ცოცხალი არსებები. მისი წყალი მხოლოდ წერილების დასაწერად თუ გამოდგება.
უკრაინის ქალაქ სვალიავას მახლობდად, ზ.დ.-დან 700 მ. სიმაღლეზე მდებარეობს ტბა სინიაკი. ტბის სახელი მის წყალში გახსნილ გოგირდის ნაერთებს უკავშირდება და ტბის წყალიც ამიტომაა ინტენსიური ცისფერი ფერის. ასეთი ტბები მრავლადაა საქართველოში, მათ შორის კი განსაკუთრებით გამოირჩევა ცისფერი და რიწის ტბები (აფხაზეთი).
ინდონეზიის არქიპელაგის კუნძულ იავაზე და იაპონიის კუნძულზე გვხვდება თეთრი ფერის, მაგრამ ”მდუღარე”ტბები. ასევე ინდონეზიის კუნძულ ფლორესზე შეგიძლიათ ნახოთ უნიკალური მოვლენა. კელიმუტოს (Kelimutu) ვულკანის წვერზე ერთდროულად სამი სხვადასხვა ფერის ტბა მდებარეობს. ერთში წყალი მოთეთრო-მოცისფროა, მეორეში – მკვეთრი წითელი, ხოლო მესამეში – ლაჟვარდოვანი ლურჯი. ეს იმიტომ, რომ ტბები წარმოქმნილია სხვადასხვა ვულკანების კრატერებში, რომლებიც მდიდარია სხვადასხვა მინერალებით. სწორედ ეს მინერალები აფერადებენ ტბების წყალს. თეთრი და ცისფერი ტბების წყალში სხვადასხვა კონცენტრაციითაა გახსინილი მარილები და გოგორდის დიდი რაოდენობა, ამიტომაც წყალი მუდმივად ბუყბუყებს. ტბების თავზე ორთქლია. წითელ ტბაში კი პირიქით – ყველაფერი მშვიდადაა. მისი ფერის მიზეზი კი დიდი რაოდენობით რკინის შემცველობაშია.
ბარენცის ზღვაში, კუნძულ კილდინზე ბუნების ჰიდროლოგიური ძეგლი, უნიკალური ტბა “სამარე” (Моги́льное) მდებარეობს. ტბა ხუთ ”სართულადაა~ დაყოფილი და მტკნარი და მარილიანი წყლის ფენები ერთმანეთს ენაცვლება. უშუალოდ ფსკერთან, რომელიც ლამითაა დაფარული, წყლის გოგირდწყალბადით გაჯერებული ფენა მდებარეობს. ის მოკლებულია სიცოცხლეს. მეორე ”სართულზე” ბაქტერიები ბინადრობენ, რომლებიც ინტენსიურად შთანთქავენ გოგირდწყალბადს. მესამე ”სართული” თევზებით, ზღვის ზღარბებითა და ზღვის ვარსკვლავებითაა დასახლებული; მეოთხე ”სართული” კი თითქმის დაუსახლებელია, რადგან ამ ფენაში ცხოველთა ნორმალური არსებობისათვის არასაკმარისი მარილიანობაა. მეხუთე ”სართული” მტკნარ და გამჭირვალე წყალს უკავია და მტკნარი წყლის ბინადართა ნამდვილ სამეფოს წარმოადგენს.
მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი მარილის ტბა სამხრეთ ამერიაკაში პოტოსისა და ორუროს დეპარტამენტებში, ანდების დაბოლოებაზე, ზღვის დონიდან 3,656 მეტრზე მდებარეობს. მისი ფართობი 10,582 კმ²-ია. ტბის შიდა ნაწილი დაფარულია საკვები მარილის 2-8 მ სისქის ფენით. წვიმების სეზონზე ეს მლაშობი წყლის თხელი ფენით იფარება, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე დიდ ”სარკედ” გარდაიქმნება. ტბა ასევე მდიდარია ლითიუმით. სწორედ აქ მდებარეობს მსოფლიო ლითიუმის მარაგის 50-70%. ტბაზე ბინადრობს ვარდისფერი ფლამინგოების რამდენიმე სახეობა. იდეალური სიბრტყისა და მინიმალური დახრილობის, სუფთა და გამჭვირვალე ჰაერის გამო, ეს რეგიონი იდეალურია დედამიწის თანამგზავრული დაკვირვებისათვის.