გეოგრაფიული ობიექტები

გეოგრაფიული აღმოჩენების შესახებ ალბათ ყველამ იცის, მაგრამ  გამქრალი გეოგრაფიული  ობიექტების შესახებ,  მგონი ბევრს არაფერი სმენია. არადა გეოგრაფიულ აღმოჩენებთან ერთად  ხშირად ასეთი შემთხვევიც ხდება და  ისინიც  დიდ  როლს   ასრულებენ  გეოგრაფიული მეცნიერების განვითარების საქმეში.

ჯერ კიდევ  არც  თუ ისე დიდი ხნის წინ,  ატლანტის ოკეანის ფსკერის იმ ნაწილის რუკაზე გამოსახვისას, რომელიც კ. გრენლანდიასა და შპიცბერგენის არქიპელაგს შორის მდებარეობს, ოკეანოგრაფები  დიდ ქედს აღნიშნავდნენ, რომელსაც ნანსენის ბარიერი ერქვა. ამჟამად ეს ადგილი რუკებზე შესწორებულია, რადგან  ყოფილი საბჭოთა კავშირის  ექსპედიციამ  ფსკერის გამოკვლევისას დაადგინა,  რომ ამ ადგილას არანაირი ქედი არ მდებარეობს.  ექოლოტებით გაზომილი იქნა სიღრმეები  და საბოლოოდ დადგინდა, რომ ოკეანეში მხოლოდ ცალკეული წყალქვეშა მთებია, რომლებიც ერთმანეთისგან  3000 მ სიღრმის ფართო  ”სრუტეებითაა” გამოყოფილი. შესაბამისად,  ინფორმაცია  წყალქვეშა მითიური  ნანსენის ბარიერის შესახებ, რომლის არსებობაში გეოგრაფები მრავალი წელი იყვნენ დარწმუნებულები, მცდარი აღმოჩნდა და   ეს ობიექტიც  რუკიდან გაქრა.

ყველაზე მეტი  გამქარალი გეოგრაფიული ობიექტებით  ანტარქტიდის ნაპირები გამოირჩევა. ცნობილია, რომ  პერიოდულად ამ კონტინენეტს  გიგანტური აისბერგები  – მოდრეიფე ყინულის კუნძულები  წყდება და ოკეანეში ცურავს.  მეცნიერებმა გამოიანგარიშეს, რომ ანტარქტიდის ყინულავანი  სანაპირო  მცირედ   გადაადგილდება ჩრდილოეთი მიმართულებით,   წელიწადში 50-დან 500 მ-მდე, ზოგჯერ კი 2000 მ სიჩქარით.  სწორედ  ამ გადაადგილების შედეგად  ანტარქტიდის სანაპირო ხაზი მუდმივად იცვლება.  ასე მაგალითად,  ერთ-ერთი გიგანტური  აისბერგის წყალობით არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ოკეანეში  ”გაცურდა”  ეიმერის კონცხი, ევანსის, ტორეჰავნისა და ინგრამის უბეები.  ასევე  გაქრნენ პრიუდსისა და მაკენზის ყურეები და მათ ადგილას  ერთი დიდი ყურე  წარმოიქმნა.

შედეგად კი , თუ  სახელგანთქმული ნორვეგიელი  პოლარული მკვლევარი რუალ ამუნდსენი ჩვენს დროში ხელახლა მოაწყობდა ექსპედიციას ანტარქტიდაზე, ის უბრალოდ ვერ იპოვიდა აქ   ცნობილ  ვეშაპთა  უბეს, სადაც   მისი  ე.წ. ფრამჰეინის ექსპედიციის  ბაზა  მდებარეობდა და საიდანაც  ის  სამხრეთ პოლუსზე გაემგზავრა.  როგორც აღმოჩნდა,  ნაპირის ეს  ნაწილი გიგანტურ აისბერგთან ერთად ჩრდილოეთისკენ  ჯერ კიდევ 1940  წელს გაცურდა.  1963 წელს  როსისი ზღვაში მცურავი   ამერიკული  გემი,  ნაპირიდან 500 კმ-ის დაშორებით  ამ კუნძულის მხოლოდ შემორჩენილ ნაშთებს გადაეყარა. 

შეიძლება ითქვას,  იგივე ბედი ეწია ფართობით საკმაოდ   დიდ  ჩელუსკინელების ნახევარკუნძულს, რომელიც  1956 წელს საბჭოთა ანტარქტიკული ექსპედიციის მიერ იქნა აღმოჩენილი.  ეს ნახევარკუნძული, რომელიც მუდმივად იცვლებოდა,  საბოლოოდ  1964 წელს მოწყდა კონტინენტს, 5000 კვ. კმ-ის ფართობის კუნძულად გადაიქცა  და   დიდი ლაინერის მსგავსად მშვიდად გაცურდა ოკეანეში ჩრდილოეთის მიმართულებით.

რუსი მეცნიერების მიერ, 1959 წელს   ”გაუქმებული” იქნა კუნძულები სუეინს-აილენდი და მეისის- აილენდი, რომლებიც ჯერ კიდევ 1800 წელს აღმოაჩინა ინგლისელმა კაპიტანმა  სუეინსმა.  ეს კუნძულები,  რომლებიც  ს.გ.  59 გრადუსსა და დ.გ. 90 გრადუსსზე მდებარეობდნენ, როგორც შემდგომში გაირკვა   კუნძულები კი არა , აისბერგები ყოფილან.  ასევე  ”გაქრა”  ვულკანი სოვოლდიც, რომელიც ყველა ამერიკულ და ნორვეგიულ რუკებზე იყო გამოსახული. ეს 300 მ-იანი  სიმაღლის  ვულკანი   კონტინენტზე მყინვარ ეიმერის მახლობლად  მდებარეობდა.

 1982 წელს ექსპედიციამ, რომელიც დედამიწის გარშემო  ფ. ბელინჰაუზენისა და მ. ლაზარევის   მარშრუტით მოგზაურობდა, დაადგინა რომ კ. ტერრა-ნოვა მხოლოდ და მხოლოდ დიდი ყინულის მასივია, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს  კონტინენტს მოწყდა  და ოკეანეში ისევე გაცურდა, როგორც კლარას მიწა, რომელიც ფარნგმა მოგზაურმა დიუპონ-დიურვილმა აღმოაჩინა.  1987 წელს  კი გაჩნდა  ცნობა  კონტინენტიდან ახალი  აისბერგის  მოწყვეტის შესახებ,  რომლის ზომები იყო 134 / 37 კმ-ზე   და რომელმაც  მნიშვნელოვნად შეცვალა როსის ზღვის სანაპირო ხაზი.

 უნდა აღინიშნოს,  რომ გეოგრაფიული  გეოგრაფიული ობიექტები  არა მარტო მაღალ განედებში ”ქრებიან”, არამედ  იმ ტერიტორიებზეც,  რომლებიც  დიდი ხანია გამოკვლეულია. მაგ;  თქვენ ახლა რუკაზე ვერ მოძებნით ისეთ კუნძულებს, როგორიცაა განგესი,  რომელიც მე-17 საუკუნეში ესპანელმა ზღვაოსნებმა აღმოაჩინეს.  ასევე ესპანელების აღმოჩენილია კუნძულები წყნარ ოკეანეში  ბონინი, იდხუ და ვოლკანო.   ექსპედიციის უკენ დაბრუნებისას კი  მათ ეს ობიექტები უკვე სხვა რაკურსით დაინახეს,   მაგრამ ვერ იცნეს უკვე აღმოჩენილი  კუნძულები და  ამავე დროს შეცდომითაც განსაზღვრეს მათი გეოგრაფიული კოორდინატები.

” ახალმა” და ამავე დროს ძველმა  კუნძულებმა მიიღეს სახელწოდება განგესი. შედეგად არარსებულ  კუნძულებს  თითქმის  300 წლის მანძილზე  აღნიშნავდნენ რუკებზე. 1965 წელს საბჭოთა ექსპედიციამ საბოლოოდ გააქარწყლა  მითი  ამ კუნძულების შესახებ და ეს აღმოჩენა ” გააუქმა”.

ასეთი შემთხვევები  იშვიათი არაა.  თანამედროვე გეოგრაფიულ რუკებზეც კი გვხვდება  ისეთი კუნძულები, რომლებიც აღნიშნულია აბრევიატურებით: ” ПС” და “СС”, რაც ნიშნავს ” მდებარეობა საეჭვოა”  ან  ”არსებობა საეჭვოა”.

დიდი ხნის აღმოჩენილი ზოგიერთი კუნძული  უკვე რამდენიმე ასეული წელია ”დამალობანას” თამაშობს. ამის კარგი მაგალითია  კ. ბუვიე, რომელიც თეორიულად ნორვეგიის  საკუთრებაა და  სამხრეთ ოკეანეში ანტარქტიდასთან ახლოს მდებარეობს.  ეს ვულკანური კუნძული თითქმის მთლიანად ყინულითაა დაფარული  და  საშინელი ნისლითაა  გარემოცული.  ჯერ კიდევ 1793 წელს იგი ფრანგმა კაპიტანმა ბუვიემ  აღმოაჩინა, თუმცა რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ ამ ადგილას ცნობილმა ინგლისელმა მოგზაურმა ჯ. კუკმა იმოგზაურა, მაგრამ ამ ადგილას  ხმელეთის ”ნაგლეჯიც” კი ვერ ნახა.  კუკი დარწმუნებული იყო, რომ  ბუვიემ რუკაზე  კუნძულის მაგივრად აისბერგი აღნიშნა.  კიდევ 200 წლის შემდეგ ინგლისური ვეშაპებზე მონადირე  შხუნის კაპიტანი  ლინდსეი სრულიად მოულოდნელად   დაეტაკა  ნისლში გახვეულ კუნძულს და  მას თავისი  სახელი უწოდა.   ალბათ წარმოგიდგენიათ რაოდენ დიდი იყო მისი იმედგაცრუება, როცა ეს ბუვიეს კუნძული აღმოჩნდა.

 დიდი ხნის განმავლობაში კ. ბუვიეს ხელმეორე აღმოჩენა დავიწყებული იქნა. მოგვიანებით ინგლისელმა კაპიტანმა ნორისმა კიდევ ერთხელ იპოვა კუნძული და დარწმუნებულმა იმაში,  რომ სრულად ახალი ტერიტორია აღმოაჩინა მას ლივერპული უწოდა. აქვე  ახლოს მეორე კუნძულიც  ნახა და მას ტომპსონიო დაარქვა. 

ვულკანური კუნძულები გეოგრაფებს და ზოგიერთი ქვეყნის მთავრობებს  ბევრ  უსიამოვნო მოულოდნელობებს სთავაზობენ.  როგორც წესი, ისინი მალევე უჩინარდებიან და   რამდენიმე ხნის შემდეგ ხელახლა ჩნდებიან. ზღვაოსნები და მოგაზურები აღმოაჩენენ ხოლმე ვულკანურ კუნძულებს,  მათ რუკაზე  აღნიშნავენ, კუნძულის ტერიტორიაზე საკუთარი ქვეყნის დროშას აღმართავენ და ერთი წლის შემდეგ  კი კუნძულები უბრალოდ  ისე ”ქრებიან”, თითქოს  არც არასდროს არსებობდნენ.   ზოგჯერ ასეთი შემთხვევბის გამო საერთაშორისო  კონფლიქტებიც კი ხდება. მაგ; 1831 წლის 13 ივლისს ხმელთაშუა ზღვაში კ. სიცილიასა და აფრიკის ნაპირებს შორის უეცრად ახალი მიწა გაჩნდა, რომელსაც კ. იულია უწოდეს.  სავსებით ლოგიკურია, რომ ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო  ” ახადაბადებული” კუნძული მაშინვე დიპლომატიური კონფლიქტის მიზეზი გახდა იტალიასა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის. ორივე ქვეყენა კ. იულიას თავის საკუთრებად თვლიდა. თუმცა, სანამ ეს ორი ქვეყენა ერთმანეთთან ურთიერთობას  არკვევდა,  კუნძული   გაუჩინარდა. საინტრესოა, რომ  მას შემდეგ იგი არაერთხელ გამოჩნდა და გაქრა და ყოველ გამოჩენაზე ახალახალ დასახელებას იღებდა.

 1935 წელს  კურიოზულ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი:  ერთ-ერთმა იაპონურმა კომპანიამ ამერიკულ ტრესტს მიწა მიყიდა, რომელიც  იაპონიის საკუთრება –  კაროლინას არქიპელაგში შემავალ რამდენიმე  კუნძულზე მდებარეობდა. ამერიკელებს ამ ტერიტორიაზე  ტროპიკული კულტურების პლანტაციების გაშენება სურდათ.  მაგრამ, როდესაც ამერიკელთა მცენარეთა თესლებითა და ნერგებით  დატვირთული  გემი დანიშნულების ადგილს მიადგა,  იქ კუნძულები ვეღარ  ნახა.  აღმოჩნდა, რომ დოკუმენტების გაფორმების პროცესში კუნძულები ოკეანის წყალმა შთანთქა. 

 1957 წლის 28  სექტემბერს პორტუგალიის საკუთრება აზორის კუნძულებთან ახლოს წყალქვეშა მიწისძვრის შედეგად  კიდევ ერთი ახალი ახალი კუნძული  წარმოიქმნა, რომელმაც სულ რაღაც ერთი თვე იარსება.  ალბათ იგივე ბედი ეწევათ  1963 წელს ისლანდიასთან  ახლოს  გაჩენილ კ. სურსეის და 1986 წელს იაპონიის ნაპირებთან წარმოქმნილ კ. ფუკუტა-კუილობას.   1992 წლის ივლისში ახალი კუნძული გაჩნდა ალეუტის არქიპელაგში, რომლის სიგრძე 1.5 კმ-ია, ხოლო სიმაღლე ზ.დ. 100 მ.

ასეთმა კუნძულები ზოგჯერ ლიტერატურულ ნაწარმოებებშიც აისახება. მაგ. ჟიულ ვერნის რომანში ” ბიძია ანტიფერას საოცარი მოგზაურობა”  ცნობილმა მწერალმა დიდი ოსტატობით აღწერა ვულკანური კუნძულების მოძრაობა.  რომან ” საიდუმლო კუნძულში”  კი ასევე  შთამბეჭდავადაა  აღწერილი აბრაამ ლინკოლნის კუნძულის გაქრობა.  ამ კუნძულის პროტოტიპად იქვა კ. კრაკატაუ, რომლის დიდი ნაწილი 1883 წლის ვულკანურ ამოფრქვევას შეეწირა.

დედამიწის ფერად ზღვებს მიეკუთვნება წითელი ზღვაც, რომელიც სინამდვიილეში ლურჯი ფერისაა, მაგრამ მის ზედაპირზე ზოგჯერ წითელი წყალმცენარეები ამოტივტივდებიან ხოლმე და მაშინ ზღვის წყალს წითელი ელფერი დაჰკრავს. სახელიც, სავარაუდოდ, სწორედ ამ ორგანიზმების მეწამული ფერის გამო ეწოდა. თუმცა არსებობს ზღვისთვის სახელის დარქმევის სხვა ვერსიებიც. მაგალითად, ზოგიერთი მკვლევარი ფიქრობს, რომ ზღვას ეს სახელი ეგვიპტესთან ახლოს მდებარეობის გამო ეწოდა. ძველად ეგვიპტელები წითელ ზღვაში მდებარე ერთ-ერთ კუნძულს „წითელ მიწას“ უწოდებდნენ. რადგანაც ზღვა „წითელ კუნძულს“ ესაზღვრებოდა, ამიტომ მასაც „წითელი“ დაარქვეს. სახელის წარმოშობასთან დაკავშირებით, სხვა ვერსიაც არსებობს, რომელიც ეფუძნება მოსაზრებას, რომ ფერები ჰორიზონტის მხარეებს – გეოგრაფიულ მიმართულებებს აღნიშნავდნენ. წითელი ფერი კი სამხრეთის მიმართულებას შეესაბამებოდა და, შესაბამისად, წითელი ზღვაც სამხრეთის ზღვას ნიშნავდა.

წითელი ზღვა შიდა ზღვაა და ინდოეთის ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და არაბეთის ნახევარკუნძულსა (აზია) და აფრიკის კონტინენტს შორის მდებარეობს. https://www.google.ge/maps/place/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98+%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90/@20.2358326,29.5064425,5z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x15b91b7a37f530e5:0xbab428a1529071c7!8m2!3d20.280232!4d38.512573?hl=ka

ზღვა ცხრა ქვეყანას ესაზღვრება. ეს ქვეყნებია: ეგვიპტე, სომალი, სუდანი, იემენი, ისრაელი, ჯიბუტი, იორდანია, საუდის არაბეთი და ერითრია. წითელ ზღვას უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ცხრავე ქვეყნისთვის რეკრეაციის, ტრანსპორტირებისა და თევზჭერის თვალსაზრისით.

წითელი ზღვის ფართობი 450 ათასი კვ. კმ-ია. მაქსიმალური სიღრმე 3000 მ-ია შუა ნაწილში. წითელი ზღვა ყველაზე მარილიანია მსოფლიოს ზღვებს შორის – მისი წყლის მარილიანობა ლიტრში 40-60 გრ-ია.

წითელი ზღვა იმითაცაა საინტერესო, რომ მასში მდინარეები არ ჩაედინება, რომელთაც ზღვებში ნატანი მასალა და ქვიშა ჩააქვთ, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს ხოლმე ზღვის წყლის გამჭვირვალობას. ამიტომაც წითელი ზღვის წყალი კრისტალურად სუფთა და გამჭვირვალეა.

წითელი ზღვა საერთაშორისო გადაზიდვებისა და ტრანსპორტირების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ცენტრი მას შემდეგ გახდა, რაც 1869 წელს სუეცის არხი გაიხსნა.

წითელი ზღვა მეტად საინტერესოა ტურისტებისთვისაც. ზღვაზე დასვენება მთელი წლის განმავლობაშია შესაძლებელი, თუმცა ზაფხულში ძალიან ცხელა. ამ დროს წყლის საშუალო ტემპერატურა 27 გრადუსია. ზამთარში კი წყლის საშუალო ტემპერატურა 21 გრადუსს აღწევს. ასე რომ, ზღვა, გარდა მაღალი მარილიანობისა, ყველაზე თბილ ზღვადაცაა ცნობილი.

წითელი ზღვა ორგანული სამყაროს მრავალფეროვნებითაც გამოირჩევა. იქ 1000-მდე სახეობის თევზი ბინადრობს. აგრეთვე გვხვდება წყალმცენარეები, მრავალი ფერის მარჯნები და სხვადასხვა ფორმის წყალქვეშა ქვები, რომლებიც ზღვის ფსკერზე ულამაზეს გარემოს ქმნიან.

წითელ ზღვაში 25 ლამაზი და ეგზოტიკური კუნძულია, რომლებიც საუკეთესო ადგილებად ითვლება დაივინგისთვის. სწორედ ამიტომ დაივერები ამ კუნძულებზე მსოფლიოს ყველა კუთხიდან ჩამოდიან ზღვის მრავალფეროვანი და ულამაზესი წყალქვეშა სამყაროს გასაცნობად.

ჯერ კიდევ, არც თუ ისე დიდი ხნის წინ, ყველაზე დიდ ოკეანურ დინებად გოლფსტრიმის დინება ითვლებოდა. მას თავის “გაგრძელება” ჩრდილო-ატლანტიკურ დინებასთან ერთად, თბილი სუბეკვატორული წყლები ჩრდილოეთ ევროპის ნაპირებთან და კოლის ნახევარკუნძულთანაც კი მოაქვს. ამიტომაც ამ დინებამ “ევროპის ღუმელის” სახელწოდება მიიღო. სწორედ გოლფსტრიმის დინების წყალობით არის ევროპის სანაპირო შედარებით უფრო თბილი, ვიდრე ამავე განედებზე მდებარე ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპირო, სადაც ეს დინება სანაპიროდან საკმაოდ დაშორებულია.

გოლფსტრიმის დინება მაქსიმალურ სიგანეს – 640 კმ-ს კუნძულ ნიუფაუნდლენდთან აღწევს. მისი საშუალო სიღრმე 320 მ-ია. დედამიწის ყველა მდინარეს 22-ჯერ უფრო ნაკლები წყალი ჩააქვს მსოფლიო ოკეანეში, ვიდრე ერთ გოლფსტრიმს.

და მაინც, გოლფსტრიმს “ჩემპიონის ტიტული” ჩამოერთვა. რუს მეცნიერთა გამოკვლევების შედეგად დადგინდა, რომ ჩვენს პლანეტაზე ყველაზე დიდი ოკეანური დინება ანტარქტიკული, ანუ დასავლეთ ქარების დინებაა, რომელიც გარს უვლის ანტარქტიკას.

ყვითელი ზღვა წყნარი ოკეანის აუზს მიეკუთვნება და ნახევრად შიდა ზღვაა. ის აზიის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, კორეის ნახევარკუნძულის დასავლეთით მდებარეობს. ყვითელი ზღვა სამი ქვეყნის ტერიტორიას – ჩრდილოეთ კორეას, სამხრეთ კორეასა და ჩინეთს ესაზღვრება. ყვითელ ზღვას სახელი წყლის ფერის გამო ეწოდა, რაც ზღვაში ჩამდინარე მდინარე ხუანხეს“ იგივე “ყვითელი მდინარის” დამსახურებაა. ამ მდინარეს ზღვაში დიდი რაოდენობით ოქროსფერი ქვიშა ჩააქვს, რაც ზღვის წყალს ყვითელ ფერს სძენს.

ყვითელი ზღვის ფართობი 41 6 000 კვ. კმ-ია. ზღვის წყლის მარილიანობა 24-36 პრომილეს შორის მერყეობს. ყვითელი ზღვა არ არის ღრმა ზღვა. მისი მაქსიმალური სიღრმე 152 მეტრს აღწევს, თუმცა გამოირჩევა დიდი და სწრაფი ტალღებით, აგრეთვე დიდი მიმოქცევით. ზოგჯერ ტალღების მიმოქცევის სისწრაფე 20 კმ/საათს აღემატება. სწორედ მისი სიღრმე და მიმოქცევის მახასიათებლები ხდის ზღვას მნიშვნელოვანს თევზების გამრავლების თვალსაზრისით.

ზღვის ყურეებიდან გამოირჩევა ბოხაის, ლიაოდუნის და დასავლეთ კოერის ყურეები. ზღვაში ხუანხეს გარდა ასევე ჩაედინება მდინარეები – ხაიხე, ლიაოხე და იალუცზიანი (ამნოკანი).

ზღვა მდიდარია ბიოლოგიური რესურსებით და თევზჭერის უმნიშვნელოვანესი ცენტრია. ამასთანავე, ყვითელი ზღვა ცნობილია სხვადასხვა სახის გადამფრენი ფრინველების სიმრავლითა და მრავალფეროვნებით.

თეთრი ზღვა რუსეთის ევროპული ნაწილის უკიდურესი ჩრდილოეთით მდებარეობს და ჩრდილოეთ ყინულოვანი (არქტიკული) ოკეანის აუზს მიეკუთვნება. თითქმის შვიდი თვის მანძილზე თეთრი ზღვა მთლიანად ყინულებით იფარება და სწორედ აქედან გამომდინარე ეწოდა მას თეთრი ზღვა. ზღვა ყინულებისგან მხოლოდ ივლისის შუა რიცხვებში თავისუფლდება.

მეცნიერთა აზრით, ზღვის სახელი ალბუმი – „თეთრი ზღვა“ პირველად პეტრე პლანციას 1592 წელს შედგენილ რუკაზე იქნა აღნიშნული, ხოლო უკვე ორი წლის შემდეგ ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა ჰერარდ მერკატორმა თავის რუკაზე ზღვის, როგორც ლათინური, ასევე რუსული სახელწოდებაც დაიტანა.

ზღვის ფართობი 90 ათასი კვ. კმ-ია. საშუალო სიღრმე -89 მ-ს, ხოლო მაქსიმალური – 330 -ს აღწევს. თეთრ ზღვაზე გარემო პირობები საკმაოდ მკაცრია. ტემპერატურა ნულს ქვემოთ 20°-მდე ჩამოდის ხოლმე, ხშირად უფრო დაბლაც. ყოფილა შემთხვევები, როცა 40° ყინვა დაფიქსირებულა. 0°-ს ზემოთ ტემპერატურის ნიშნული იშვიათად ადის. ზღვის წყლის მარილიანობა მსოფლიო ოკეანის წყლის საშუალო მარილიანობაზე დაბალია.

თეთრ ზღვაში ჩაედინება მდინარეები – ჩრდილოეთი დვინა, ონეგა, მეზენი და სხვ. თეთრი ზღვა უმნიშვნელოვანესი სატრანსპორტო მაგისტრალია. ზღვისპირა ძირითადი პორტებია არხანგელსკი, სევეროდვინსკი, ონეგა, ბელომორსკი, კემი, მეზენი. არხანგელსკი უძველესი პორტია და ისტორიულად ის რუსეთში მსოფლიოს სავაჭრო ცენტრად მიიჩნეოდა

მიუხედავად იმისა, რომ თეთრ ზღვაზე ძალიან ცივა და ზამთრობით წყალი იყინება, ზღვაში უამრავი ძალიან ლამაზი თევზი ბინადრობს.

ბელომორ-ბალტიის არხმა თეთრი ზღვა ბალტიის ზღვას დაუკავშირა.

დედამიწის ყველაზე გრძელი ტბა ტანგანიკა აფრიკის კონტინენტზე, ტექტონიკურ ქვაბულში ზღვის დონიდან 773 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს. ტბის მაქსიმალური სიღრმე — 1470 მ-ია და ამ მაჩვენებლით ბაიკალის შემდეგ მეორეა მსოფლიოში.

ტბას ერთვის მდინარეები მალაგარასი და რუზიზი, ხოლო ბაიკალის მსგავსად, ტანგანიკაც მხოლოდ ერთ მდინარეს უდებს სათავეს. განსხვავება შეინიშნება ამ ტბების ტემპერატურულ რეჟიმში. თუ ბაიკალი ზამთრის პერიოდში 5 თვით იყინება და მისი წყალი +12 გრადუსზე მეტად არ თბება, ტანგანიკაში წყალის ტემპერატურა +23 გრადუსზე დაბლა არ ჩამოდის. მყარი ტემპერატურული სტრატიფიკაციის გამო სიცოცხისათვის ვარგისია მხოლოდ წყლის ზედა, 100-200 მ სისქის ფენა. ტბის ფაუნის, დაახლოებით, 75% ენდემურია. ტბაში ბინადრობს ბეჰემოთი, ნიანგი, ბევრია წყლის ფრინველი.

ტბის ნაპირები უმთავრესად სწორხაზოვანია, ადგილ-ადგილ მაღალი და ციცაბო. აუზის ფართობი — 224 ათასი კმ² ია. ტბის ნაპირებზე განლაგებულია ნავსადგურებია კიგომა (ტანზანია), ბუჟუმბურა (ბურუნდი), კალიმა (ზაირი).

ტბა ტანგანიკა 1858 წელს ინგლისელმა მოგზაურებმა რ. ბერტონმა და ჯონ სპიკმა აღმოაჩინეს.

ჩვენს პლანეტაზე მრავალი უჩვეულო და საოცარი სილამაზის ტბაა. მათ შორის არიან ისეთებიც, რომელთა ფერი გაკვირვებასაც კი იწვევს. მათ ”ფერად” ტბებს უწოდებენ. ამ ტბების წყლები მოწითალო, ლურჯი, მწვანე, თეთრი და შავი ფერისაც კია. წყლის შეფერილობის მიზეზები სხვადასხვაგვარია და მთელ რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. ესენია: ადგილმდებარეობა, წარმოშობის ფორმა, ტბის ასაკი, წყლის შემადგენლობა, ტბაში ბინადარი ცოცხალი ორგანიზმები და სხვ.
ზოგიერთი ტბის წყალი ჩვეულებრივი ცისფრის ნაცვლად მოვარდისფრო-მოწითალო ფერისაა, რაც ტბაში გავრცელებული ბაქტერიების ”ბრალია”. იტალიის ალპებში მდებარე ტბა ლაგო-დე-ტორველის მოწითალო ფერი ტბაში ბინადარი მიკროორგანიზმების სიმრავლეს უკავშირდება. ისინი მაშინ მრავლდებიან, როცა წყლის ტემპერატურა +16 გრადუსამდე თბება.

იაპონიის ერთ-ერთ კუნძულზე უნიკალური ორფერა ტბაა. წყალსატევის ფსკერიდან გამოსული რკინის ჟანგი ტბას ვარდისფრად აფერადებს, ხოლო გოგირდის მინარევების დიდი რაოდენობა – ყვითლად. კოლორადოს ტბის წყალი, რომელიც ზ.დ-დან 4550 მ. სიმაღლეზე კორდილიერების მთების სამხრეთით მდებარეობს, მუქი წითელი ფერისაა. ასეთი წითელი ტბები გვხვდება აგრეთვე დასავლეთ ევროპაში და ხმელთაშუა ზღვის ნაპირებთან.
ჩვენს პლანეტაზე სხვა ფერადი ტბებიც გვხვდება. მაგ. იაპონიის ტბა კანკაიძი წითელი ფერისაა, რადგან რკინის შემცველი წყაროებით საზრდოობს, ყაზახეთში მდებარე ტბა სარიკული კი მოყვითალო-მოყავისფერო ფერის. ტბის სახელწოდებაც თარგმანში ყვითელ ტბას ნიშნავს. ამის მიზეზი კი ტბის თიხიანი სანაპიროა.
ტბა ჰილერი (“Hillier”) ავსტრალიის სამხრეთ სანაპიროსთან ახლოს, საშუალო კუნძულის (Middle Island) პირას მდებარეობს. ამ ტბის განსაკუთრებულობა ის გახლავთ, რომ ის ვარდისფერია, ამასთან ფერი არ იცვლება კონტეინერში ჩასხმის დროსაც. ტბის სიგრძე დაახლოებით 600 მეტრია. ეს პატარა მარილიანი ტბა გარშემორტყმულია თეთრი მარილის ”ქამრით”, რაც მას უფრო ზღაპრულ იერს აძლევს, ვიდრე რეალურს და ბუნებრივს. ტბას ყველა მხრიდან გარს აკრავს ევკალიპტების სხვადასხვა ჯიშის ხეები, ხოლო მცენარეებით დაფარული და სილისგან შემდგარი მიწის ვიწრო ზოლი მას ოკეანისაგან გამოყოფს. 1950 წელს მეცნიერები ცდილობდნენ დაედგინათ, თუ რატომ არის ტბა ვარდისფერი. მათი ვარაუდით, ამის მიზეზი წყალმცენარეები იყვნენ. მაგ. წითელი წყალმცენარე Dunaliella salina, რომელიც წითელი ფერის საღებავს გამოყოფს, რაც წყლის ვარდისფერი შეფერილობის მიზეზია. მაგრამ გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ტბაში არანაირი წყალმცენარე არ არის. დღევანდლამდე დაუდგენელია ტბის ფერის მიზეზი.
აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ტბა არის სენეგალშიც. ქვეყნის დედაქალაქ დაკარიდან 30 კმ-ის დაშორებით მდებარეობს ტბა რეტბა, რომლის წყალიც ვარდისფერია, თუმცა მისი ფერი მასშივე არსებული მიკროორგანიზმების არსებობით აიხსნება. ისინი ფოტოსინთეზის დროს ვარდისფერ პიგმენტს გამოიმუშავებენ.
ალჟირში, ქალაქ სიდი-ბელ-აბესის მახლობლად მდებარე ტბა მელნითაა სავსე. ტბაში მელნის არსებობა შემდეგი ფაქტორით აიხსნება: მასში ორი მდინარე ჩაედინება. ერთის წყალი რკინითაა გაჯერებული, მეორის კი ტორფიან ჭაობში გაედინება და შესაბამისად სხვადასხვა სახის ორგანულ ნაერთებს შეიცავს. სწორედ ამ ორი მდინარის შეერთებით ტბაში წარმოიქმნება მელანი. მასში არ ბინადრობენ ცოცხალი არსებები. მისი წყალი მხოლოდ წერილების დასაწერად თუ გამოდგება.
უკრაინის ქალაქ სვალიავას მახლობდად, ზ.დ.-დან 700 მ. სიმაღლეზე მდებარეობს ტბა სინიაკი. ტბის სახელი მის წყალში გახსნილ გოგირდის ნაერთებს უკავშირდება და ტბის წყალიც ამიტომაა ინტენსიური ცისფერი ფერის. ასეთი ტბები მრავლადაა საქართველოში, მათ შორის კი განსაკუთრებით გამოირჩევა ცისფერი და რიწის ტბები (აფხაზეთი).
ინდონეზიის არქიპელაგის კუნძულ იავაზე და იაპონიის კუნძულზე გვხვდება თეთრი ფერის, მაგრამ ”მდუღარე”ტბები. ასევე ინდონეზიის კუნძულ ფლორესზე შეგიძლიათ ნახოთ უნიკალური მოვლენა. კელიმუტოს (Kelimutu) ვულკანის წვერზე ერთდროულად სამი სხვადასხვა ფერის ტბა მდებარეობს. ერთში წყალი მოთეთრო-მოცისფროა, მეორეში – მკვეთრი წითელი, ხოლო მესამეში – ლაჟვარდოვანი ლურჯი. ეს იმიტომ, რომ ტბები წარმოქმნილია სხვადასხვა ვულკანების კრატერებში, რომლებიც მდიდარია სხვადასხვა მინერალებით. სწორედ ეს მინერალები აფერადებენ ტბების წყალს. თეთრი და ცისფერი ტბების წყალში სხვადასხვა კონცენტრაციითაა გახსინილი მარილები და გოგორდის დიდი რაოდენობა, ამიტომაც წყალი მუდმივად ბუყბუყებს. ტბების თავზე ორთქლია. წითელ ტბაში კი პირიქით – ყველაფერი მშვიდადაა. მისი ფერის მიზეზი კი დიდი რაოდენობით რკინის შემცველობაშია.
ბარენცის ზღვაში, კუნძულ კილდინზე ბუნების ჰიდროლოგიური ძეგლი, უნიკალური ტბა “სამარე” (Моги́льное) მდებარეობს. ტბა ხუთ ”სართულადაა~ დაყოფილი და მტკნარი და მარილიანი წყლის ფენები ერთმანეთს ენაცვლება. უშუალოდ ფსკერთან, რომელიც ლამითაა დაფარული, წყლის გოგირდწყალბადით გაჯერებული ფენა მდებარეობს. ის მოკლებულია სიცოცხლეს. მეორე ”სართულზე” ბაქტერიები ბინადრობენ, რომლებიც ინტენსიურად შთანთქავენ გოგირდწყალბადს. მესამე ”სართული” თევზებით, ზღვის ზღარბებითა და ზღვის ვარსკვლავებითაა დასახლებული; მეოთხე ”სართული” კი თითქმის დაუსახლებელია, რადგან ამ ფენაში ცხოველთა ნორმალური არსებობისათვის არასაკმარისი მარილიანობაა. მეხუთე ”სართული” მტკნარ და გამჭირვალე წყალს უკავია და მტკნარი წყლის ბინადართა ნამდვილ სამეფოს წარმოადგენს.
მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი მარილის ტბა სამხრეთ ამერიაკაში პოტოსისა და ორუროს დეპარტამენტებში, ანდების დაბოლოებაზე, ზღვის დონიდან 3,656 მეტრზე მდებარეობს. მისი ფართობი 10,582 კმ²-ია. ტბის შიდა ნაწილი დაფარულია საკვები მარილის 2-8 მ სისქის ფენით. წვიმების სეზონზე ეს მლაშობი წყლის თხელი ფენით იფარება, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე დიდ ”სარკედ” გარდაიქმნება. ტბა ასევე მდიდარია ლითიუმით. სწორედ აქ მდებარეობს მსოფლიო ლითიუმის მარაგის 50-70%. ტბაზე ბინადრობს ვარდისფერი ფლამინგოების რამდენიმე სახეობა. იდეალური სიბრტყისა და მინიმალური დახრილობის, სუფთა და გამჭვირვალე ჰაერის გამო, ეს რეგიონი იდეალურია დედამიწის თანამგზავრული დაკვირვებისათვის.

მანგროს ტყეები, რომლებიც ხეებისა და ბუჩქების სახით გვხვდება, ბუნების ერთ-ერთ საოცრებას წარმოადგენს. ტანდაბალი (5-10 მ) და მარადმწვანე მანგროს ტყეები მხოლოდ ლიტორალურ (ზღვის ფსკერის ზონა, რომელიც მიქცევისა და მოქცევის შედეგად დღე-ღამეში ორჯერ იფარება წყლით და შიშვლდება) ზონაში იზრდება, შემდეგ კი თანდათან კონტინენტურ ტენიან ტროპიკულ ტყეებში გადადის.

მანგროს ტყეები გვხვდება აფრიკის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, მადაგასკარზე, სეიშელის და მასკარენის კუნძულებზე, სამხრეთ აზიისა და ავსტრალიის სანაპიროებზე; ასევე – აფრიკის, ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკის ატლანტის ოკეანის სანაპიროებზე, ამერიკის კონტინენტების წყნარი ოკეანის სანაპიროზე სამხრეთ კალიფორნიიდან ჩ.გ. 4°-მდე.

სამხრეთ ნახევარსფეროში მანგროები ეკვატორს კიდევ უფრო სცილდება: აფრიკის აღმოსავლეთ სანაპიროზე ისინი დურბანის მიმდებარე ტერიტორიებს (ს.გ. 33°) აღწევენ, ხოლო აღმოსავლეთ ავსტრალიაში – ს.გ. 38°-ს.

სულ მსოფლიოში მანგროს დაახლოებით 70 სახეობას ითვლიან. მათ შორის ყველაზე გავრცელებულია: მირტი, პალმა, ნიპა, მბრწყინავი და ზღვის ავიცენია, ჰიბისკუსი. ამ მცენარეებისადმი დიდი ინტერესი იმის გამო გაჩნდა, რომ ისინი წყლის სქელი ფენის ქვეშ და მაღალი მარილიანობის პირობებშიც კი იზრდებიან. მონაცემები მანგროს ხეების ფესვების სიგრძის შესახებ ფიქსირებული არაა: მათი ფესვის სიგრძე 30 სმ-დან 20-30 მ-მდე იცვლება.

მანგროები ხმელეთსა და ზღვას შორის, წყლის მოქცევის ადგილებში იზრდება, იქ სადაც მლაშე და მტკნარი წყალი ერთმანეთს ერევა. აქ წყალი ისეთი მარილიანია, რომ მრავალი მცენარე ამას ვერ აიტანდა, მაგრამ მანგრო ადვილად ეგუება ასეთ გარემოს.

მანგროს ტყეების მნიშვნელობა ეკოსისტემაში

მანგროს ტყეებს ასევე დიდი სარგებლობა მოაქვს ადამიანისთვის. მას იყენებენ შეშად, მისგან იღებენ ნახშირს და ამზადებენ საქონლის საკვებს; მანგროდან მიიღება ტანინი; ასევე სხვადასხვა მედიკამენტის დასამზადებელ ნედლეულადაც გამოიყენება. მოიპოვება თაფლი. მანგროს ხეები გამოიყენება მშენებლობაში, ქაღალდის, ქსოვილისა და ტყავის წარმოებაში. მანგროს გავრცელების არეალში ვხვდებით საკვებად ვარგის თევზებს, კიბოსნაირებსა და მოლუსკებს, ხამანწკებს, ამიტომ ამ მიდამოებს ხშირად სტუმრობენ თევზსარეწაო კომპანიები. ეს ადგილები ტურისტებისთვისაც ძალიან მიმზიდველია.

მანგროს ხეები აკავებს ქარიშხალს, რომელიც გამოიწვევდა არა მხოლოდ სანაპირო ზოლის ეროზიას, არამედ ათასობით ადამიანის სიცოცხლესაც შეუქმნიდა საფრთხეს. ეს ტყეები, როგორც მყარი კედელი, ცუნამისგან იცავს ნიადაგს, ნაგებობებსა და ადამიანებს. მაგ; 2004 წელს კუნძულ შრი-ლანკას რეგიონში მომხდარი უძლიერესი ცუნამის დროს ყველაზე ნაკლებად სწორედ მანგროს ტყეების მიმდებარე არეალები დაზარალდა. ეს ეფექტი პირდაპირ კავშირშია მანგროს ხეების ფესვების რაოდენობასთან, რადგან ისინი ნიადაგს ფაქტობრივად „ქსელის“ სახით აფიქსირებენ და არ აძლევენ მას გადარეცხვის ან გაფანტვის საშუალებას. მანგროს ხშირი ტყეების წყალობით ასევე ნაკლებად დაზარალდა კუნძულის მოსახლეობა.

მიუხედავად იმისა, რომ ცნობილია, თუ რამდენად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს მანგროს ხეები ეკოსისტემაში, ამ ტყეების ფართობები მაინც თანდათან მცირდება. ექსპერტთა მონაცემებით, ყოველ წელს 100 000 ჰექტარი ფართობის მანგროს ტყე იჩეხება. ხშირად მათ იმიტომ ჭრიან, რომ, ერთი შეხედვით, უფრო მომგებიანი, მაგალითად, სასოფლო-სამეურნეო საქმეები ან სამშენებლო პროექტები განახორციელონ. მანგროს ჭაობიან მიდამოებს ბევრი მიიჩნევს კოღოების ბუდედ ქცეულ ტალახიან და მყრალ ადგილად.

ბოლო პერიოდში ბევრ ქვეყანაში მანგროს ტყეების აღდგენითი ღონისძიებები გატარდა და აიკრძალა მანგროს ხეების მოჭრა. ზოგიერთ ქვეყანაში მანგროს ტყეების გაშენების ხელშემწყობი სისტემაც კი არსებობს. განსაკუთრებით ინტენსიურად ამ ტყეების გაშენება ცუნამების გავრცელების რეგიონების სანაპირო ზოლში მიმდინარეობს.

ალპების მთიანი რეგიონი თავად ალპებს, მიმდებარე ზეგნებსა და დაბლობებს მოიცავს. ალპები, ერთ-ერთი უდიდესი და უმაღლესი მთათა სისტემაა ევროპაში. მთები ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან შუა დუნაის დაბლობამდეაგადაჭიმული და დიდი მაღალმთიანი რეგიონია მის ირგვლივ მდებარე ვაკე, ბორცვიან და საშუალო სიმაღლის რაიონებს შორის. ალპების მთიანი რკალი 1200 კმ-ზეა გადაჭიმული და მრავალი ქედისგან შედგება, რომლებიც მთათაშუა ხეობებითა გაყოფილი. მთების სიგანე 50-დან 260-კმ-მდე იცვლება. ალპების მთათა სისტემის საერთო ფართობია დაახლოებით 207 ათასი კმ². ალპები ახალი, ალპური დანაოჭების დროს წარმოიშვა. ალპები იყოფა შედარებით მაღალ – დასავლეთ ალპებად და უფრო დაბალ და ფართო აღმოსავლეთ ალპებად (უმაღლესი მწვერვალი ბერნინას მთა, 4049 მ). დასავლეთ ალპებში მდებარეობს მთლიანად ალპების უმაღლესი მწვერვალი მონბლანი (თეთრი მთა), რომლის სიმაღლე 4808 მ-ია.

მონბლანი სიმაღლით მე-11 ადგილზეა მსოფლიოში. მასივის სიგრძეა 50 კმ-ია. მთის ქვეშ გაყვანილია 11,6 კმ სიგრძის საავტომობილო გვირაბი, რომელიც საფრანგეთსა და იტალიას აერთებს. მონბლანის დასავლეთი კალთის ძირში, საფრანგეთის მხარეს, მდებარეობს განთქმული სამთო-სათხილამური კურორტი შაბინი, სადაც ზამთრის პირველი ოლიმპიური თამაშები გაიმართა.

ალპები დიდ გავლენას ახდენს შუა ევროპის ჰავაზე და ბუნებრივი ლანდშაფტების თავისებური კომპლექსებით ხასიათდება. ალპებში ბევრი ნალექი მოდის, განსაკუთრებით კი მის დასავლეთ ნაწილში. ალპებისთვის მეტად დამახასიათებელია უხვთოვლიანი ზამთრის სეზონი, მაღალი და ხანგრძლივი თოვლის საფარი; გამონაკლისს შეადგენს მთების ქვედა კალთები და წინამთები, სადაც ზამთარი ხანგრძლივი არ არის და არც ტიპიურია. მთებში 2500-3000 მ სიმაღლეზე ნალექები უმეტესად თოვლის სახით მოდის. კლიმატური პირობები და მთების მნიშვნელოვანი სიმაღლე ხელს უწყობენ მყინვარების განვითარებას, რომლებიც აქ სიდიდით გამოირჩევიან. ზოგიერთი მყინვარი 10 და 25 კმ სიგრძესაც კი აღწევს. ალპებში თოვლის ხაზი ჩრდილოეთით 2500 მ-ზე, ხოლო სამხრეთით 3000-3200 მ-ზე გადის. თანამედროვე გამყინვარებას მთებში 4140 კვ. კმ. ფართობი უკავია, მყინვარების რაოდენობა კი 1200-ია.

ალპების მაღალმთიან სარტყელსა და ჩრდილო კალთებზე გავრცელებულია ფიონი – თბილი, მშრალი მძაფრი ქარი, რომელიც დროდადრო მთებიდან ხეობებისაკენ უბერავს. ფიონის დროს ჰაერის ტემპერატურა მნიშვნელოვნად და სწრაფად მატულობს, ხოლო შეფარდებითი სინოტივე მკვეთრად ეცემა, ზოგჯერ 10-20%-მდეც კი. ფიონი ხშირად განსაკუთრებულ სიმძლავრეს აღწევს. იგი ორი/სამი დღის განმავლობაში გრძელდება. ზოგჯერ კი ფიონი იმდენად ძლიერია, რომ სახლებს სახურავებს აცლის და ნგრევას იწვევს დასახლებულ ადგილებში. იგი, აგრეთვე, თოვლის ძლიერი სწრაფი დნობის გამო მთების მდინარეების უეცარ ადიდებას და წყლის მოვარდნას იწვევს. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ მთების ბუნებისა და მოსახლეობისათვის ფიონები სასარგებლოა: გაზაფხულზე იგი მთებში თოვლის დნობას აჩქარებს, შემოდგომაზე კი ცხელი ჰაერის ქროლვით ხორბლეულისა და ხილის უფრო სწრაფად დამწიფებას უწყობს ხელს. ალპების ზოგ მთიან რაიონში სიმინდისა და ყურძნის მოყვანა მხოლოდ ფიონის გამო არის შესაძლებელი.

ალპების მთები დასავლეთი ევროპის მთავარ ჰიდროგრაფიულ კვანძს წარმოადგენს. მისი მყინვარებიდან მრავალი მდინარე იღებს სათავეს. ეს მდინარეები ჩქარია და წყალუხვი, განსაკუთრებით ზაფხულში. მათზე ბევრია ჩანჩქერი. ალპების მთების ქედებიდან სათავეს იღებენ ევროპის უდიდესი მდინარეები: რაინი, რონა, დუნაი, პო და მათი მრავალრიცხოვანი შენაკადები, რომელთაგან მნიშვნელოვანია: აარე, როისი, დიურანსი, დრომი, იზერი, დრავა, ენსი, ინი, ოლო, ადა, ტიჩინო და ა.შ. მდინარეებზე აგებულია ბევრი ჰიდროელექტროსადგური, რომლებიც ელექტროენერგიით ამარაგებენ ქალაქებს, სოფლებსა და საწარმოებს.

ალპებში ბევრია ტბები, რომლებიც სიღრმითა და სანაპიროს უცნაური მოხაზულობებით გამოირჩევიან. ისინი ალპებს განაკუთრებულ სილამაზეს აძლევენ. მათი ნაპირები მჭიდროდაა დასახლებული და დაფარულია ბაღებით და ზვრებით. ალპების ტბებიდან აღსანიშნავია ლაგო-მაჯორეს, კომოს, გარდას, ფირვალდშტეტის, ბრიენცის და სხვ. ტბები. კომოს ტბა ალპების სამხრეთ მთისწინეთში, ზღვის დონიდან 198 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. იგი გარშემორტყმულია მაღალი მთებით, რომელთა სიმაღლე 2000 მ-დან (სამხრეთით) 2400 მ-მდე (ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთით) მერყეობს. ტბის ქვაბული ტექტონიკურ-მყინვარული წარმოშობისაა. ნაპირები უმეტესად ციცაბო, კლდოვანი და მაღალია. ტბის სიგრძე 47 კმ-ია, სიგანე 4 კმ., ხოლო უდიდესი სიღრმე 414 მ. ტბა მდიდარია თევზით, თუმცა ტბის გაჭუჭყიანების გამო, თევზის პოპულაცია კლებულობს. კომოს ნაპირებთან ბევრი კურორტია. ტბა განთქმულია თავისი თვალწარმტაცი ლანდშაფტებით, ველური ბუნებითა და მთის კურორტებით. კომო იტალიის ერთ-ერთ ულამაზეს ტბად ითვლება.

ალპებში კარგადაა გამოხატული სიმაღლებრივი სარტყლურობა. გავიხილოთ როგორ იცვლებიან ბუნებრივი სარტყლები ალპების სამხრეთ კალთებზე მის უფრო ტენიან დასავლეთ ნაწილში. ალპების მთისძირები, რომელიც ხელსაყრელია ადამიანის ცხოვრებისა და სამეურნეო საქმიანობისათვის ანთროპოგენულ ლანდშაფტს უკავია და ყანებით, ბაღებითა და ზვრებითაა დაკავებული. უცვლილი სახით ბუნება აქ ნაკლებადაა შემორჩენილი. ტყეები თითქმის მთლიანად გაჩეხილია. იშვიათად გვხვდება წაბლის, ფიჭვის, ზოგჯერ წიფელისა და მუხის პატარა კორომები. მთის ძირები და მიმდებარე ვაკეები შედარებით მჭიდროდაა დასახლებული და კარგადაა ათვისებული. უფრო მაღლა, 1800 მ-მდე, ზომიერი ტემპერატურის მქონე ტენიანი ჰავის პირობებში ტყეების სარტყელი მდებარეობს. დასაწყისში ეს ხშირი წიფლისა და მუხის ტყეებია. ტემპერატურის კლების შესაბამისად მას შერეული და წიწივიანი ტყეები ცვლის. აქ განვითარებულია ეწერი ნიადაგები. ძლიერი ქარების გამო ფიჭვის, არყის და სხვ. ხეები ტანბრეცილია. ბუჩქნარებიდან გავრცელებულია დეკა და ღვია. ამ ზონის ზემოთ ალპური მდელოების ზონაა, რომელსაც საზაფხულო საძოვრებად იყენებენ. ტყეებს ზემოთ, 2000-2100 მეტრამდე, სადაც ყინვიანი ზამთარი და ხანმოკლე, გრილი ზაფხული იცის, სუბალპური ტყე-ბუჩქნარ-მდელოს სარტყელია, რომლისათვისაც დამახასიათებელია ბუჩქნარებისა და მდიდრი მდელოს მცენარეულობა. აქ მკაცრი ზამთარი, ხანმოკლე და გრილი ზაფხულია, იცის ძლიერი ქარები. დასაწყისში ხშირი, მაღალბალახოვანი მდელოებია დაბალი მიწაზე გართხმული ბუჩქნარებით – დეკით, ღვიითა და მთის ფიჭვით. ბალახი თანდათან უფრო დაბალი ხდება. ასეთ მდელოებს ალპური მდელოები ჰქვიათ. ისინი კარგი საზაფხულო საძოვრებია.

ალპურ მდელოებს დაბალი სიმაღლის (10-15 სმ) ბალახეული მცენარეები ქმნის, რომელბიც მთებში იზრდება. ისინი შორიდან ჭრელ, მრავალფეროვან ხალიჩას წააგავს და ამიტომ მათ „ალპურ ხალიჩებსაც“ უწოდებენ. ალპური მდელოები კავკასიონის მთებში 3000-3200 მ სიმაღლეზე გვხვდება.

ალპური მდელოები, 3000 მ სიმაღლიდან მარადი თოვლისა და ყინულების ზონით იცვლება, რომელსაც ნივალურ ზონას უწოდებენ.

მრავალრიცხოვანი ხეობებისა და უღელტეხილების წყალობით მთები შედარებით ადვილად გადასალახავია. გრძელმა გვირაბებმა გაკვეთეს ქედები , მთებში გაყვანილია სარკინიგზო და საავტომობილო გზები. შვეიცარიის ალპებში აღსანიშნავია: სიმპლონის გვირაბი, ალბულის გვირაბი, გოთარდის საბაზო გვირაბი და გოტარდის გვირაბი. ბევრ საკურორტო ქალაქში მოქმედებს საბაგირო გზა, რომლის საშუალებითაც ტურისტები მყინვარებამდე ადიან.

ალპები ტურიზმის ცენტრია. აქ განვითრებულია ზაფხულისა და ზამთრის ტურიზმი. დეკემბრიდან აპრილის ჩათვლით განვითარებულია ზამთრის სახეობების სპორტი (თხილამურები, სნოუბორდი, მარხილები და სხვ.). ზაფხულში ალპებში პოპულარულია ველოსიპედებით რბოლა, პარაპლანი და სხვ.; ტბებში აქტუალურია სერფინგი.

დასახლებული პუნქტებიდან აღსანიშნავია შვეიცარიის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი კურორტი ცერმატი. ასევე ცნობილი სამთო-სათხილამურო კურორტია დავოსი, რომელიც ზღვის დონიდან 1560 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. არაერთი საყოველთაოდ ცნობილი კურორტია თავმოყრილი იტალიის ალპებშიც. მთების ლამაზი ბუნება პეიზაჟების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა და ბევრ ტურისტს იზიდავს სხვადასხვა ქვეყნიდან. ტურიზმის განვითარებასთან ერთად ალპების უნიკალური ფლორა და ლანდშაფტები, თანდათან შეიცვალა: მდინარეთა ხეობები გადაიქცა ბეტონისა და ასფალტის ხაზოვან აგლომერაციებად, ხოლო გზებისა და სათხილამური ტრასების მშენებლობამ გამოიწივია ეროზია. ალპებში მდებარე ბევრი ქალაქი განიცდის ჰაერის ძლიერ გაჭუჭყიანებას.

და კიდევ…

მსოფლიოს ერთ-ერთი უგრძესი სარკინიგზო გვირაბი – სიმპლონის გვირაბი ალპებში, შვეიცარიასა და იტალიაში, სიმპლონის უღელტეხილის მახლობლად, 700 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. გვირაბის სამშენებლო სამუშაოები 1898 წელს დაიწყო. იტალიის მეფე ვიტორიო ემანუელე III-ის და შვეიცარიის ეროვნული საბჭოს პრეზიდენტის ლუდვიგ ფორერის ძალისხმევით გვირაბი 1906 წლის 10 მაისს გაიხსნა, მაგრამ მშენებლობა საბოლოოდ 1921 წელს დასრულდა. გვირაბი ორი ერთლიანდაგიანი გვირაბისაგან შედგება, რომელთაგან პირველი 19,7 კმ, ხოლო მეორე 19,8 კმ სიგრძისაა.

1973 წელს ალპებში ჩატარდა მყინვარების აღნუსხვა, რომლის შედეგად გამოვლინდა 1828 მყინვარი, საერთო ფართობით 1342 კვადრატული კილომეტრი.

ალპების მიმართ ინტერესი XVIII-XIX საუკუნეებში გაჩნდა. შვეიცარიელი ფიზიკოსმა ორას ბენედიქტ დე სოსიურმა XVIII საუკუნეში ბოტანიკური გამოკვლევების მიზნით იმოგზაურა ალპებში. სოსიურმა არაერთი ასვლა განახორციელა ალპების მთების მწვერვალებზე . იგი ასევე იკვლევდა მყინვარებს, ხოლო 1779-1796 წლებში ნაშრომის „ალპებში მოგზაურობა“ გამოსვლის შემდეგ საფუძველი ჩაეყარამყინავრების შემსწავლელ მეცნიერებას – გლაციოლოგიას.

ალპებში გვხვდება მცენარეთა 4500 სახეობა, რომელთაგან 650 სახეობა ყვავილოვანი მცენარეა.

ატლანტის ოკეანის ცენტრში მდებარე სარგასოს ზღვა ფართობის მიხედვით ზღვებს შორის “აბსოლუტური ჩემპიონის” ტიტულს იმსახურებს. მისი ფართობი 4-დან 8,5 მლნ.კვ.კმ-მდე მერყეობს, რაც მისი ნაპირების არასტაბილურობითაა გამოწვეული. ოვალური ფორმის სარგასოს ზღვა ერთადერთი „ზღვაა“ პლანეტაზე, რომელსაც სანაპიროები არ გააჩნია. ზღვა შემოსაზღვრულია დინებებით: დასავლეთით გოლფსტრიმის დინებით, ჩრდილოეთით – ჩრდილო-ატლანტიკური დინებით, აღმოსავლეთით – კანარის დინებით, ხოლო სამხრეთით ჩრდილო-ეკვატორული დინებით.
სარგასოს ზღვის კიდევ ერთი უნიკალური თვისებაა ის, რომ მისი ზედაპირი ერთი მეტრით აღემატება ოკეანის წყლის ზედაპირს. ოკეანის წყალი სარგასის ზღვაში განსაკუთრებით გამორჩეულია მისი ლურჯი ფერით და გამჭვირვალობით. წყალქვეშა მხედველობა აქ 61 მეტრს შეადგენს.

სარგასოს ზღვის მთელი ზედაპირი დაფარულია წყალმცენარე სარგასუმით, რომელთა რაოდენობა მეცნიერთა გამოთვლებით 4-11 მლნ. ტონადაა შეფასებული. სწორედ ამიტომ ზღვა საკმაოდ მდიდარია ორგანული სამყაროთი. ~

თუ გინდა მეტი შეიტყო წყალმცენარე სარგასუმზე წაიკითხე სტატია “წყალმცენარე, რომელიც ჩრდილო ატლანტის ოკეანეს კვებავს” https://nationalgeographic.ge/story/wyalmcenare-romelic-chrdilo-atlantis-okeanes-kvebavs/