გეოგრაფიული აღმოჩენების შესახებ ალბათ ყველამ იცის, მაგრამ გამქრალი გეოგრაფიული ობიექტების შესახებ, მგონი ბევრს არაფერი სმენია. არადა გეოგრაფიულ აღმოჩენებთან ერთად ხშირად ასეთი შემთხვევიც ხდება და ისინიც დიდ როლს ასრულებენ გეოგრაფიული მეცნიერების განვითარების საქმეში.
ჯერ კიდევ არც თუ ისე დიდი ხნის წინ, ატლანტის ოკეანის ფსკერის იმ ნაწილის რუკაზე გამოსახვისას, რომელიც კ. გრენლანდიასა და შპიცბერგენის არქიპელაგს შორის მდებარეობს, ოკეანოგრაფები დიდ ქედს აღნიშნავდნენ, რომელსაც ნანსენის ბარიერი ერქვა. ამჟამად ეს ადგილი რუკებზე შესწორებულია, რადგან ყოფილი საბჭოთა კავშირის ექსპედიციამ ფსკერის გამოკვლევისას დაადგინა, რომ ამ ადგილას არანაირი ქედი არ მდებარეობს. ექოლოტებით გაზომილი იქნა სიღრმეები და საბოლოოდ დადგინდა, რომ ოკეანეში მხოლოდ ცალკეული წყალქვეშა მთებია, რომლებიც ერთმანეთისგან 3000 მ სიღრმის ფართო ”სრუტეებითაა” გამოყოფილი. შესაბამისად, ინფორმაცია წყალქვეშა მითიური ნანსენის ბარიერის შესახებ, რომლის არსებობაში გეოგრაფები მრავალი წელი იყვნენ დარწმუნებულები, მცდარი აღმოჩნდა და ეს ობიექტიც რუკიდან გაქრა.
ყველაზე მეტი გამქარალი გეოგრაფიული ობიექტებით ანტარქტიდის ნაპირები გამოირჩევა. ცნობილია, რომ პერიოდულად ამ კონტინენეტს გიგანტური აისბერგები – მოდრეიფე ყინულის კუნძულები წყდება და ოკეანეში ცურავს. მეცნიერებმა გამოიანგარიშეს, რომ ანტარქტიდის ყინულავანი სანაპირო მცირედ გადაადგილდება ჩრდილოეთი მიმართულებით, წელიწადში 50-დან 500 მ-მდე, ზოგჯერ კი 2000 მ სიჩქარით. სწორედ ამ გადაადგილების შედეგად ანტარქტიდის სანაპირო ხაზი მუდმივად იცვლება. ასე მაგალითად, ერთ-ერთი გიგანტური აისბერგის წყალობით არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ოკეანეში ”გაცურდა” ეიმერის კონცხი, ევანსის, ტორეჰავნისა და ინგრამის უბეები. ასევე გაქრნენ პრიუდსისა და მაკენზის ყურეები და მათ ადგილას ერთი დიდი ყურე წარმოიქმნა.
შედეგად კი , თუ სახელგანთქმული ნორვეგიელი პოლარული მკვლევარი რუალ ამუნდსენი ჩვენს დროში ხელახლა მოაწყობდა ექსპედიციას ანტარქტიდაზე, ის უბრალოდ ვერ იპოვიდა აქ ცნობილ ვეშაპთა უბეს, სადაც მისი ე.წ. ფრამჰეინის ექსპედიციის ბაზა მდებარეობდა და საიდანაც ის სამხრეთ პოლუსზე გაემგზავრა. როგორც აღმოჩნდა, ნაპირის ეს ნაწილი გიგანტურ აისბერგთან ერთად ჩრდილოეთისკენ ჯერ კიდევ 1940 წელს გაცურდა. 1963 წელს როსისი ზღვაში მცურავი ამერიკული გემი, ნაპირიდან 500 კმ-ის დაშორებით ამ კუნძულის მხოლოდ შემორჩენილ ნაშთებს გადაეყარა.
შეიძლება ითქვას, იგივე ბედი ეწია ფართობით საკმაოდ დიდ ჩელუსკინელების ნახევარკუნძულს, რომელიც 1956 წელს საბჭოთა ანტარქტიკული ექსპედიციის მიერ იქნა აღმოჩენილი. ეს ნახევარკუნძული, რომელიც მუდმივად იცვლებოდა, საბოლოოდ 1964 წელს მოწყდა კონტინენტს, 5000 კვ. კმ-ის ფართობის კუნძულად გადაიქცა და დიდი ლაინერის მსგავსად მშვიდად გაცურდა ოკეანეში ჩრდილოეთის მიმართულებით.
რუსი მეცნიერების მიერ, 1959 წელს ”გაუქმებული” იქნა კუნძულები სუეინს-აილენდი და მეისის- აილენდი, რომლებიც ჯერ კიდევ 1800 წელს აღმოაჩინა ინგლისელმა კაპიტანმა სუეინსმა. ეს კუნძულები, რომლებიც ს.გ. 59 გრადუსსა და დ.გ. 90 გრადუსსზე მდებარეობდნენ, როგორც შემდგომში გაირკვა კუნძულები კი არა , აისბერგები ყოფილან. ასევე ”გაქრა” ვულკანი სოვოლდიც, რომელიც ყველა ამერიკულ და ნორვეგიულ რუკებზე იყო გამოსახული. ეს 300 მ-იანი სიმაღლის ვულკანი კონტინენტზე მყინვარ ეიმერის მახლობლად მდებარეობდა.
1982 წელს ექსპედიციამ, რომელიც დედამიწის გარშემო ფ. ბელინჰაუზენისა და მ. ლაზარევის მარშრუტით მოგზაურობდა, დაადგინა რომ კ. ტერრა-ნოვა მხოლოდ და მხოლოდ დიდი ყინულის მასივია, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს კონტინენტს მოწყდა და ოკეანეში ისევე გაცურდა, როგორც კლარას მიწა, რომელიც ფარნგმა მოგზაურმა დიუპონ-დიურვილმა აღმოაჩინა. 1987 წელს კი გაჩნდა ცნობა კონტინენტიდან ახალი აისბერგის მოწყვეტის შესახებ, რომლის ზომები იყო 134 / 37 კმ-ზე და რომელმაც მნიშვნელოვნად შეცვალა როსის ზღვის სანაპირო ხაზი.
უნდა აღინიშნოს, რომ გეოგრაფიული გეოგრაფიული ობიექტები არა მარტო მაღალ განედებში ”ქრებიან”, არამედ იმ ტერიტორიებზეც, რომლებიც დიდი ხანია გამოკვლეულია. მაგ; თქვენ ახლა რუკაზე ვერ მოძებნით ისეთ კუნძულებს, როგორიცაა განგესი, რომელიც მე-17 საუკუნეში ესპანელმა ზღვაოსნებმა აღმოაჩინეს. ასევე ესპანელების აღმოჩენილია კუნძულები წყნარ ოკეანეში ბონინი, იდხუ და ვოლკანო. ექსპედიციის უკენ დაბრუნებისას კი მათ ეს ობიექტები უკვე სხვა რაკურსით დაინახეს, მაგრამ ვერ იცნეს უკვე აღმოჩენილი კუნძულები და ამავე დროს შეცდომითაც განსაზღვრეს მათი გეოგრაფიული კოორდინატები.
” ახალმა” და ამავე დროს ძველმა კუნძულებმა მიიღეს სახელწოდება განგესი. შედეგად არარსებულ კუნძულებს თითქმის 300 წლის მანძილზე აღნიშნავდნენ რუკებზე. 1965 წელს საბჭოთა ექსპედიციამ საბოლოოდ გააქარწყლა მითი ამ კუნძულების შესახებ და ეს აღმოჩენა ” გააუქმა”.
ასეთი შემთხვევები იშვიათი არაა. თანამედროვე გეოგრაფიულ რუკებზეც კი გვხვდება ისეთი კუნძულები, რომლებიც აღნიშნულია აბრევიატურებით: ” ПС” და “СС”, რაც ნიშნავს ” მდებარეობა საეჭვოა” ან ”არსებობა საეჭვოა”.
დიდი ხნის აღმოჩენილი ზოგიერთი კუნძული უკვე რამდენიმე ასეული წელია ”დამალობანას” თამაშობს. ამის კარგი მაგალითია კ. ბუვიე, რომელიც თეორიულად ნორვეგიის საკუთრებაა და სამხრეთ ოკეანეში ანტარქტიდასთან ახლოს მდებარეობს. ეს ვულკანური კუნძული თითქმის მთლიანად ყინულითაა დაფარული და საშინელი ნისლითაა გარემოცული. ჯერ კიდევ 1793 წელს იგი ფრანგმა კაპიტანმა ბუვიემ აღმოაჩინა, თუმცა რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ ამ ადგილას ცნობილმა ინგლისელმა მოგზაურმა ჯ. კუკმა იმოგზაურა, მაგრამ ამ ადგილას ხმელეთის ”ნაგლეჯიც” კი ვერ ნახა. კუკი დარწმუნებული იყო, რომ ბუვიემ რუკაზე კუნძულის მაგივრად აისბერგი აღნიშნა. კიდევ 200 წლის შემდეგ ინგლისური ვეშაპებზე მონადირე შხუნის კაპიტანი ლინდსეი სრულიად მოულოდნელად დაეტაკა ნისლში გახვეულ კუნძულს და მას თავისი სახელი უწოდა. ალბათ წარმოგიდგენიათ რაოდენ დიდი იყო მისი იმედგაცრუება, როცა ეს ბუვიეს კუნძული აღმოჩნდა.
დიდი ხნის განმავლობაში კ. ბუვიეს ხელმეორე აღმოჩენა დავიწყებული იქნა. მოგვიანებით ინგლისელმა კაპიტანმა ნორისმა კიდევ ერთხელ იპოვა კუნძული და დარწმუნებულმა იმაში, რომ სრულად ახალი ტერიტორია აღმოაჩინა მას ლივერპული უწოდა. აქვე ახლოს მეორე კუნძულიც ნახა და მას ტომპსონიო დაარქვა.
ვულკანური კუნძულები გეოგრაფებს და ზოგიერთი ქვეყნის მთავრობებს ბევრ უსიამოვნო მოულოდნელობებს სთავაზობენ. როგორც წესი, ისინი მალევე უჩინარდებიან და რამდენიმე ხნის შემდეგ ხელახლა ჩნდებიან. ზღვაოსნები და მოგაზურები აღმოაჩენენ ხოლმე ვულკანურ კუნძულებს, მათ რუკაზე აღნიშნავენ, კუნძულის ტერიტორიაზე საკუთარი ქვეყნის დროშას აღმართავენ და ერთი წლის შემდეგ კი კუნძულები უბრალოდ ისე ”ქრებიან”, თითქოს არც არასდროს არსებობდნენ. ზოგჯერ ასეთი შემთხვევბის გამო საერთაშორისო კონფლიქტებიც კი ხდება. მაგ; 1831 წლის 13 ივლისს ხმელთაშუა ზღვაში კ. სიცილიასა და აფრიკის ნაპირებს შორის უეცრად ახალი მიწა გაჩნდა, რომელსაც კ. იულია უწოდეს. სავსებით ლოგიკურია, რომ ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო ” ახადაბადებული” კუნძული მაშინვე დიპლომატიური კონფლიქტის მიზეზი გახდა იტალიასა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის. ორივე ქვეყენა კ. იულიას თავის საკუთრებად თვლიდა. თუმცა, სანამ ეს ორი ქვეყენა ერთმანეთთან ურთიერთობას არკვევდა, კუნძული გაუჩინარდა. საინტრესოა, რომ მას შემდეგ იგი არაერთხელ გამოჩნდა და გაქრა და ყოველ გამოჩენაზე ახალახალ დასახელებას იღებდა.
1935 წელს კურიოზულ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი: ერთ-ერთმა იაპონურმა კომპანიამ ამერიკულ ტრესტს მიწა მიყიდა, რომელიც იაპონიის საკუთრება – კაროლინას არქიპელაგში შემავალ რამდენიმე კუნძულზე მდებარეობდა. ამერიკელებს ამ ტერიტორიაზე ტროპიკული კულტურების პლანტაციების გაშენება სურდათ. მაგრამ, როდესაც ამერიკელთა მცენარეთა თესლებითა და ნერგებით დატვირთული გემი დანიშნულების ადგილს მიადგა, იქ კუნძულები ვეღარ ნახა. აღმოჩნდა, რომ დოკუმენტების გაფორმების პროცესში კუნძულები ოკეანის წყალმა შთანთქა.
1957 წლის 28 სექტემბერს პორტუგალიის საკუთრება აზორის კუნძულებთან ახლოს წყალქვეშა მიწისძვრის შედეგად კიდევ ერთი ახალი ახალი კუნძული წარმოიქმნა, რომელმაც სულ რაღაც ერთი თვე იარსება. ალბათ იგივე ბედი ეწევათ 1963 წელს ისლანდიასთან ახლოს გაჩენილ კ. სურსეის და 1986 წელს იაპონიის ნაპირებთან წარმოქმნილ კ. ფუკუტა-კუილობას. 1992 წლის ივლისში ახალი კუნძული გაჩნდა ალეუტის არქიპელაგში, რომლის სიგრძე 1.5 კმ-ია, ხოლო სიმაღლე ზ.დ. 100 მ.
ასეთმა კუნძულები ზოგჯერ ლიტერატურულ ნაწარმოებებშიც აისახება. მაგ. ჟიულ ვერნის რომანში ” ბიძია ანტიფერას საოცარი მოგზაურობა” ცნობილმა მწერალმა დიდი ოსტატობით აღწერა ვულკანური კუნძულების მოძრაობა. რომან ” საიდუმლო კუნძულში” კი ასევე შთამბეჭდავადაა აღწერილი აბრაამ ლინკოლნის კუნძულის გაქრობა. ამ კუნძულის პროტოტიპად იქვა კ. კრაკატაუ, რომლის დიდი ნაწილი 1883 წლის ვულკანურ ამოფრქვევას შეეწირა.