კანადა ჩრდილოეთი ამერიკის ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარეობს და ტერიტორიის ფართობით მსოფლიოში სიდიდით მეორე ქვეყანაა. მას მსოფლიოში ყველაზე გრძელი სანაპირო ზოლი აქვს, რომლის სიგრძე 243,000 კილომეტრზე მეტია. სახელმწიფოს ერთი სახმელეთო მეზობელი ჰყავს– აშშ, დასავლეთიდან კი აშშ-ს შტატი ალასკა ესაზღვრება.
კანადის 10 პროვინცია და 3 ტერიტორია დასავლეთიდან-აღმოსავლეთით ატლანტის ოკეანიდან წყნარ ოკეანემდე, ხოლო ჩრდილოეთით არქტიკის ოკეანემდეა გადაჭიმული. კანადის ჩრდილოეთში მდებარეობს არქტიკა. ეს უზარმაზარი ტერიტორია ბუნებრივი პირობების გამო გამოუყენებელია საცხოვრებლად. აქ მდებარეობს მცირე სიმაღლის ვაკეები, ყინულის უზარმაზარი უდაბნოები და ტუნდრის უსასრულო სივრცეები. აქ მცხოვრები ადამიანებიდან აღსანიშნავია ესკიმოსთა მცირე ჯგუფი. კანადის არქტიკულ ნაწილში მდებარეობს უამრავი დიდი და მცირე ზომის კუნძული, რომელთაგანაც აღსანიშნავია: ბაფინის მიწა, ვიქტორია, ბანქსი და დედოფალ ელისაბედის კუნძულები.
ქვეყნის სახელწოდება სავარაუდოდ სიტყვისაგან „კანატა“ მომდინარეობს, რაც ჰურონის ინდიელთა ენაზე „სოფელს“ ან „დასახლებას“ ნიშნავს.
მართალია, კანადა ტერიტორიის მხრივ მეორე ქვეყანაა მსოფლიოში, მაგრამ მოსახლეობის რაოდენობის მხრივ იგი მსოფლიოს პირველ 25 სახელმწიფოთა შორისაც კი არ შედის. მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს ანგლო და ფრანკოკანადელები შეადგენენ. მკვიდრი მოსახლეობიდან აღსანიშნავია ინდიელები და ესკიმოსები. ქვეყანა არ არის მჭიდროდ დასახლებული. მოსახლეობის უმრავლესობა 55-ე პარალელის სამხრეთით, ურბანულ ტერიტორიებზე ცხოვრობს. მოსახლეობის 80% აშშ-ის საზღვრიდან 320 კილომეტრიან ზონის ფარგლებში ცხოვრობს.
კანადის მმართველია პრემიერ-მინისტრი, სიმბოლურად ემორჩილება გაერთიანებული სამეფოს მეფე ჩარლზ III-ს და შესულია ერთა თანამეგობრობაში. კანადაში ორი ოფიციალურ ენაა: ინგლისური და ფრანგული.
კანადა ნეკერჩხლის სიროფის მსოფლიოში ყველაზე დიდი მწარმოებელია და მისი წილი მსოფლიო წარმოების 70%-ზე მეტს შეადგენს.
ქვეყნის სატრანსპორტო სისტემაა ერთ-ერთი ყველაზე მაღალგანვითარებულია მსოფლიოში. ტრანსპორტის ყველაზე სახეობა აღჭურვილია თანამდეროვე ტექნოლოგიებით. საავტომბილიო და სარკინიგზო გზების სიგრძით კანადა ერთ-ერთი პირველია მსოფლიოში. ქვეყანა მსოფლიოში ყველაზე გრძელი ქუჩით – 7800 კმ სიგრძის ტრანს-კანადის გზატკეცილითაც არის ცნობილი.
კანადის პროვინციის ონტარიოს შემადგენლობაშია კუნძული მანიტულინი (ინგლ. Manitoulin Island), რომელიც დიდი ტბების ტერიტორიაზე, ჰურონის ტბაშია. მანიტულინის ფართობი 2,766 კმ²-ია და მას მსოფლიოში 172-ე, ხოლო კანადაში 32-ე ადგილი უკავია ფართობის მხრივ. კუნძული ოდნავ აღემატება ლუქსემბურგს ფართობით. იგი მსოფლიოში ფართობით ყველაზე დიდი კუნძულია, რომელიც ტბაში მდებარეობს. კუნძულის სანაპიროზე 12,6 ათასი ადამიანი ცხოვრობს.
კანადას თავისი ბუნებრივი სილამაზი გამოირჩევა, რომელთა შორისაა ნიაგარას ჩანჩქერი, ბანფის ეროვნული პარკი და კანადის კლდეები. ვუდ-ბაფალო არა მარტო ქვეყნის ყველაზე დიდი ნაკრძალია, არამედ მთელი ამერიკის. მისი ფართობია 4,5 მლნ. ჰა-ია. პარკი 1927 წელს დაარსდა და აქ დაცულია, როგორც ტყის, ისე სტეპური ლანდშაფტი.
კანადაშია მსოფლიოში ყველაზე ძველი და ცნობილი გეოლოგიური წარმონაქმნი აკასტა გნეისის კომპლექსი (Acasta Gneiss), რომელიც დაახლოებით 4.01 მილიარდი წლისაა.
კანადაში უფრო მეტი ტბაა, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში: აქ 2 მილიონზე მეტი ტბაა, რომელთაც ტერიტორიის ფართობის დაახლოებით 8% უკავიათ.
კანადა ცნობილია თავისი მეგობრული და კეთილგანწყობილი ხალხით, ცხოვრების მაღალი დონით და ძლიერი სოციალური უსაფრთხოების გარანტიით.
ფინეთი ცნობილია როგორც “ათასი ტბის ქვეყანა”, მაგრამ სინამდვილეში აქ დაახლოებით 188 000 ტბაა, რაც მას მსოფლიოში ტბებით ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ ქვეყანად აქცევს.
ფინეთი ბედნიერების ინდქსის მიხედვით მსოფლიოს ქვეყნებს შორის მუდმივად იკავებს ერთ-ერთ ყველაზე წამყვან პოზიციას მისი ცხოვრების მაღალი სტანდარტის, შესანიშნავი განათლების სისტემისა და სოციალური უსაფრთხოების ძლიერი ქსელების წყალობით.
ფინეთის განათლების სისტემა საერთაშორისოდ აღიარებულია თავისი შედეგითა და მოქნილობით, რომელიც ორიენტირებულია თანამშრომლობით სწავლაზე და არა კონკურენციაზე.
ფინური ენა ურალური ენების ოჯახის ნაწილია, რის გამოც ის ძალიან განსხვავდება სხვა ევროპული ენებისგან და მას არავითარი კავშირი არ აქვს ინგლისურთან, ფრანგულთან ან გერმანულთან.
ფინეთი ტყიანი ქვეყანაა. ტყეებს მისი მთლიანი ტერიტორიის ფართობის დაახლოებით 75% უკავია, რაც მას ბუნების მოყვარულთა და გარე საქმიანობის თავშესაფარად აქცევს.
ქვეყანა ცნობილია თავისი გრძელი ზამთრით, მაგრამ ბევრი ადამიანი სიცივის მიუხედავად ისეთ აქტივობებში მონაწილეობს, როგორიცაა ცურვა და ყინულზე თევზაობა, რაც ხშირად საუნაში გათბობით მთავრდება. ფინეთი ცნობილია თავისი საუნებით. აქ დაახლოებით 2 მილიონი საუნაა, მაშინ როცა ქვეყნის მოსახლეობა 5 მილიონზე ცოტა მეტია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყოველ 2,5 ადამიანზე დაახლოებით ერთი საუნა მოდის.
ჩრდილოეთის ნათება ანუ Aurora Borealis ხშირად ჩანს ფინეთში, განსაკუთრებით ლაპლანდიაში, რაც მას მსოფლიოში ერთ-ერთ მიმზიდველ ადგილად აქცევს და ამ განსაცვიფრებელი ბუნებრივი ფენომენის სანახავად აქ ყოველწლიურად მილიონომით ადამიანი ჩამოდის.
ფინეთი ამაყობს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლებით, მათ შორისაა ძველი ხის ქალაქი პორვუ და ულამაზესი კვარკენის არქიპელაგი, რომელიც მდებარეობს ბოტნიის ყურეში მდებარეობს.
„სისუს“ (sisu) ფინური ტრადიცია უნიკალური ცნებაა, რომელიც წარმოადგენს განსაზღვრულობას, გამძლეობას და უნარს, გაუძლო მძიმე გამოწვევებს, თუნდაც უბედურების წინაშე.
ფინეთს აქვს უნიკალური საკანონმდებლო სისტემა, რომელიც მოიცავს „ყველა ადამიანის უფლების“ კონცეფციას და რომელიც საშუალებას აძლევს ადამიანებს თავისუფლად იარონ ბუნებაში, მოკრიფონ კენკრა, შეაგროვონ სოკო და დატკბნენ გარე საქმიანობით, მიუხედავად მიწის საკუთრებისა.
სანტა კლაუსი ფინეთში, ლაპლანდიაში, ქვეყნის ჩრდილოეთ რეგიონში ცხოვრობს. სანტა კლაუსის სოფელი, რომელიც როვანიემთან მდებარეობს, პოპულარული ტურისტული ადგილია მთელი წლის განმავლობაში.
ფინეთში მეტად პოპულარულია ყავის სმის კულტურა და მას ერთ სულ მოსახლეზე ყავის მოხმარების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს მსოფლიოში: საშუალო 1 ფინელი დაახლოებით 12 კგ ყავას სვამს წელიწადში.
ფინეთი სპორტის სახეობის – პესიპალოს სამშობლოა, რომელიც ბეისბოლის სახეა და ქვეყნის ეროვნულ სპორტად ითვლება.
ფინეთი პოპულარული მობილური თამაშის “Angry Birds”-ის დაბადების ადგილია, რომელიც თამაშის ფინელმა დეველოპერმა Rovio Entertainment-მა შექმნა და მსოფლიო სენსაციად იქცა.
ჩილე გრძელი, ვიწრო ქვეყანაა, რომელიც სამხრეთ ამერიკის დასავლეთ კიდეშია გადაჭიმული. მას დასავლეთით წყნარი ოკეანე, ხოლო აღმოსავლეთით ანდების მთები ესაზღვრება. ქვეყნის სიგრძე 4300 კილომეტრზე მეტია, მაგრამ მის ყველაზე განიერი ადგილი მხოლოდ 350 კილომეტრია.
სანტიაგო ჩილეს დედაქალაქი და ქვეყნის უდიდესი ქალაქია, ხოლო ვალპარაისო ქვეყნის მთავარი პორტი და იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია. ჩილეს ოფიციალური ენა ესპანურია, თუმცა სამხრეთ რეგიონებში ბევრი ადამიანი საუბრობს მაპუდუნგუნზე, მკვიდრი მაპუჩე ხალხის ენაზე.
ჩილეს ეროვნულ დროშას “La Estrella Solitaria” (მარტოხელა ვარსკვლავი) ჰქვია და მასზე გამოსახულია ვარსკვლავი, რომელიც ქვეყნის წინსვლის გზამკვლევის სიმბოლოს წარმოადგენს.
ჩილე ცნობილია თავისი მრავალფეროვანი პეიზაჟებით, რომელიც მოიცავს უდაბნოებს, მთებს, ტყეებს და მყინვარებს, რაც მას სამოთხედ აქცევს ტურისტებისთვის. წყნარი ოკეანის „ცეცხლოვანი რგოლის“ გასწვრივ მდებარეობის გამო ჩილეში ხშირია მიწისძვრები. ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი მიწისძვრა, რომელიც ოდესმე დაფიქსირებულა და რომლის მაგნიტუდა 9,5 ოყო, 1960 წელს მოხდა.
ატაკამის უდაბნო ჩრდილოეთ ჩილეში ერთ-ერთი ყველაზე მშრალი ადგილია დედამიწაზე. უდაბნოს ზოგიერთ რაიონში რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ნალექი საერთოდ არ მოდის.
ჩილე ამაყობს მსოფლიოში ყველაზე სუფთა ცით, რაც მას ასტრონომიული ობსერვატორიების მთავარ ადგილად აქცევს. სწორედ აქ მდებარეობს ცნობილი პარანალის ობსერვატორია.
ჩილე სპილენძის წამყვანი მწარმოებელი ქვეყანა და მსოფლიოს სპილენძის დაახლოებით მესამედს აწვდის.
ჩილეს სანაპირო ზოლი 6000 კილომეტრზე მეტია, რის გამოც მისი საზღვაო მეურნეობა უზრუნველყოფილია ზღვის პროდუქტებით, მათ შორის თევზით, მოლუსკებითა და წყალმცენარეებით.
ქვეყანა ასევე განთქმულია თავისი ღვინის წარმოებით, განსაკუთრებით წითელი ღვინოებით, როგორიცაა Carménère და Cabernet Sauvignon. ჩილე ღვინის ერთ-ერთი უმსხვილესი ექსპორტიორია მსოფლიოში.
ჩილე წიგნიერების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელით გამოირჩევა ლათინურ ამერიკაში: ქვეუნის მოსახლეობის თითქმის 100%-ს შეუძლია წერა-კითხვა.
ქვეყანას აქვს მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობა, რომელიც შექმნილია როგორც ადგილობრვი ტრადიციების, ისე ევროპული კოლონიზაციის გავლენის ქვეშ. აღდგომის კუნძული, რომელიც წყნარ ოკეანეში მდებარეობს, ჩილეს განსაკუთრებული ტერიტორიაა და თავისი იდუმალი მოაის ქანდაკებებითაა ცნობილი.
მაპუჩეს ხალხი ჩილეს ერთ-ერთი უდიდესი ძირძველი ეთნიკური ჯგუფია, რომელსაც მნიშვნელოვანი კულტურული გავლენა აქვს ქვეყნის ტრადიციებსა და ისტორიაზე.
ჩილეს ეროვნული ცეკვა არის კუეკა, რომელიც ჩილელებისთვის იგივეა რაც ტანგო არგენტინელებისთვის ან სამბა ბრაზილიელებისთვის. ცეკვის თანმხლებ სიმღერაში შეგიძლიათ აბსოლუტურად ნებისმიერი მნიშვნელობა ჩასვათ – რაც თქვენს გულს სურს. ასეთ თავისუფლებასა და შეუზღუდავ ქმედებაში ჩანს ჩილელი ხალხის სული, რომელმაც ბევრი ტანჯვა და განსაცდელი განიცადა, მაგრამ ამის მიუხედავად შეინარჩუნა სული, თავისუფლება და ეროვნული მახასიათებლები.
1973 წელს ჩილეში სახელმწიფო გადატრიალება მოხდა. იმ დროს ბევრი მამაკაცი მოკლეს ან ციხეში ჩასვეს. ხალხს აეკრძალა მიტინგებისა და მსვლელობის გამართვა, თუმცა მხოლოდ ერთი რამ იყო დაშვებული – ცეკვა. შემდეგ გამოჩნდა ცეკვა „Lonely Cueca“. ქალები მთავრობის შენობებთან მოდიოდნენ და მარტო იწყებდნენ ცეკვას. ამავდროულად, ისინი თითქოს ეხუტებოდნენ უხილავ პარტნიორებს – მათ ქმრებს ან ნათესავებს. ეს იყო ერთგვარი პროტესტი, მწუხარებისა და უკმაყოფილების გამოხატვის საშუალება.
დღესდღეობით ფართოდ არის გავრცელებული მხიარული და ონოვრული კუეკა. ჩილეში ნებისმიერი ტურისტი აუცილებლად იხილავს ამ ცეკვას და შეძლებს შეუერთდეს საერთო გართობას. ეროვნული ცეკვა, რომელიც მრავალი წელია ხალხის ემოციებსა და ტანჯვას გამოხატავს, ყველა მნახველს მოეწონება.
ბავარია გერმანიის უდიდესი მიწაა ფართობის მიხედვით. მისი ფართობი დაახლოებით 70,550 კვადრატულ კილომეტრია, რაც გერმანიის მთელი ტერიტორიის დაახლოებით 20%-ს შეადგენს.
ბავარიის ალპები გერმანიის მთავარი ტურისტული ადგილია, რომელიც განსაცვიფრებელ პეიზაჟებს, ლაშქრობას და სათხილამურო შესაძლებლობებს გვთავაზობს. ბავარიაში მდებარეობს გერმანიის უმაღლესი მთა ცუგშპიცე, რომლის სიმაღლე 2962 მეტრია.
ჩიემსის (Chiemsee) ტბა ცნობილია როგორც “ბავარიის ზღვა”. ეს არის ულამაზესი ტბა ორი კუნძულით, რომელთაგან ერთ-ერთზე მეფე ლუდვიგ II-ის მიერ აშენებული სასახლე მდებარეობს.
ბავარია ოდესღაც დამოუკიდებელი სამეფო იყო, ხოლო 1871 წლიდან გერმანიის შემადგენლობაშია. მას საუკუნეების განმავლობაში სამეფო ოჯახი ვიტელსბახები მართავდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ ბავარიაში გერმანული ოფიციალური ენაა, ბავარიული დიალექტი (Bairisch) ფართოდ არის გავრცელებული, რაც რეგიონს მკაფიო ენობრივ იდენტობას ანიჭებს.
ბავარია გერმანიის ერთ-ერთი უმდიდრესი მიწაა, რომელიც ამაყობს ძლიერი ეკონომიკით, რომელსაც მართავს ისეთი ინდუსტრიები, როგორიცაა ავტომობილები, ტექნოლოგიები და ტურიზმი. მიუნხენში მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ავტომობილების მწარმოებელის BMW-ს შტაბ-ბინა მდებარეობს.
ბავარიაში საკმაოდ ძლიერია კათოლიკური ტრადიცია, რის გამოც აქ მრავლადაა ისტორიული ეკლესიები, სააბატოები და მონასტრები. ბავარია ცნობილია თავისი უნიკალური ტრადიციებით, მათ შორის ტრადიციული სამოსით, როგორიცაა Lederhosen მამაკაცებისთვის და Dirndl ქალებისთვის.
ბავარია ცნობილია თავისი ლუდის კულტურით, ამაყობს თავისი 600-ზე მეტი ლუდსახარშითა და სისუფთავის კანონით (Reinheitsgebot), რომელიც დათარიღებულია 1516 წლით. ბავარიული კერძები მოიცავს პრეტცელს (Brezn), თეთრ ძეხვს (Weißwurst), შემწვარი ღორის კანჭს (Schweinebraten) და პელმენებს (Knödel).
მიუნხენი, ბავარიის დედაქალაქი, მსოფლიოში ცნობილ ოქტობერფესტს, ყველაზე დიდ ლუდის ფესტივალს, მასპინძლობს,რომელიც ყოველწლიურად მილიონობით ვიზიტორს იზიდავს.
ბავარია, განსაკუთრებით ნიურნბერგი და მიუნხენი, გერმანიის ძალიან მომხიბვლელი საშობაო ბაზრობებით გამოირჩევა, სადაც ტრადიციული ხელნაკეთობები და საკვები იყიდება.
სამხრეთ ბავარიაში მდებარე ნოიშვანშტაინის ზღაპრულმა ციხესიმაგრე უოლტ დისნეისთვის მძინარე მზეთუნახავის ციხის შთაგონების წყარო გახდა.
2023 წელს ლონდონის მეტრო 160 წლის გახდა. მსოფლიოში პირველი მეტროს დღეში 5 მილიონამდე ადამიანს გადაჰყავს. ის ლონდონში გახსნის დღიდან ანუ 1863 წლიდან დღემდე გადაადგილების ერთ-ერთი ყველაზე მოსახერხებელი გზაა.
ინგლისი ყოველთვის იყო ინდუსტრიულად პროგრესული ქვეყანა. მე-19 საუკუნის შუა ხანებისთვის ლონდონი ხალხმრავლობით გამოირჩეოდა: ქარხანა-ფაბრიკები მუშებს არა მხოლოდ მთელი ქვეყნის მასშტაბით იზიდავდნენ, არამედ იმათაც, რომლებიც დედაქალაქის მიმდებარე ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ და რომლებიც ყოველდღე დადიოდნენ ლონდონში სამუშაოდ. ამ დროისთვის ინგლისი უკვე დაფარული სარკინიზგო ქსელით, მაგრამ თავად ლონდონში ტრანსპორტის პრობლემები იყო.
ადამიანები მგზავრობდნენ საქალაქო სადგურებამდე: ეუსტონში, პადინგტონში, ვიქტორიაში, კინგ კროსში, შემდეგ კი ომნიბუსებში – ცხენებით ამხედრებულ ეტლებში – ჯდებოდნენ და სითიში, დოკებსა და ქალაქის სხვა რაიონებში მიემგზავრებოდნენ. ქალაქში სარკინიგზო ხაზების გაფართოების შესაძლებლობა არ იყო, რადგან ვიბრაციას შეიძლება ცენტრალურ ლონდონში. ისტორიული შენობები დაეზიანებინა. ქალაქის ქუჩებში მოძრაობა წარმოუდგენლად გართულდა გახდა.
მეტრო თავის წარმოშობას დიდწილად ლონდონის ადვოკატ ჩარლზ პირსონს უნდა უმადლოდეს, რომელიც ძალიან დაინტერესებული იყო ქალაქის სოციალური საკითხებით. სწორედ ის ლობირებდა მუნიციპალიტეტში ღარიბების დასახლებას და მუშებისთვის ახალი საცხოვრებელი ტერიტორიების მშენებლობას და სწორედ მან წარუდგინა სარკინიგზო გზების სამეფო კომისიას მიწისქვეშა რკინიგზის პროექტი, რომელიც მოწონებული იქნა.
აღსანიშნავია, რომ ამ დროისთვის ლონდონს უკვე ჰქონდა გვირაბების მშენებლობის გამოცდილება: 1843 წლიდან ტემზას ქვეშ მოქმედებდა საცალფეხო გვირაბი. ამ ქმნილების ავტორი იყო ინგლისელი ინჟინერი მარკ ბრუნელი.
პირსონმა პროექტისთვის დაფინანსება ქალაქის ხელისუფლებისგან მოიპოვა. 1853 წელს შეიქმნა კომპანია „North Metropolitan Railway Co.“, რომელმაც მიწისქვეშა რკინიგზის მშენებლობა დაიწყო. დაფინანსება არასტაბილური იყო: ხან წყდებოდა და ხანაც განახლდენოდა ხოლმე, ამიტომ მეტროს პირველი მონაკვეთი – პადინგტონ-ფარინგდონი – მშენებლობის დაწყებიდან მხოლოდ 10 წლის შემდეგ გაიხსნა. მეტროპოლიტენის იდეოლოგიურ ინსპირატორს, ჩარლზ პირსონს, არასოდეს უნახავს მისი ქმნილება, რადგან ის 1862 წელს, მის გახსნამდე ერთი წლით ადრე გარდაიცვალა.
1863 წლის 10 იანვარს ლონდონში მეტროს პირველი ხაზი პედიგნტონ- ფარინგდონი გაიხსნა. ხაზი 7 სადგურს მოიცავდა. ღონისძიებამ მთელი ქალაქი გააერთიანა. პირველი მატარებელი 4 ვაგონისა და ორთქლის ლოკომოტივისგან შედგებოდა, რომელიც ნახშირით თბებოდა. განათება გაზის იყო, მაგრამ Daily Telegraph-ის ცნობით, „გაზეთის წაკითხვა სავსებით შესაძლებელი იყო“. ექვსი მატარებელი დადიოდა ყოველ 15 წუთში და პირველ დღეს 30 ათასი ადამიანი გადაიყავანა. გარდა ამისა, დაბალანაზღაურებადი მუშებისთვის სპეციალური იაფი მატარებლები დილის 6 საათამდე მოძრაობდნენ. პროექტი წარმატებული გამოდგა და იმავე წელს გადაწყდა 30 კმ სიგრძის წრიული ხაზის მშენებლობა.
მატარებლების ორთქლის ლოკომოტივების კვამლი ისე ავსებდა სადგურებს, რომ სუნთქვა ჭირდა. მართალია ხელისუფლება ხალხს არწმუნებდა, რომ კვამლი საზიანო არ იყო, მაგრამ მეტრომ პოპულარობა დაკარგა და ხალხმა ნელ-ნელა ქუჩებში და სუფთა ჰაერზე დაბრუნება დაიწყო.
1905 წელს, მეტროში ელექტროენერგია გაიყვანეს და მიწისქვეშა ტრანსპორტმა პოპულარობა დაიბრუნა. აღსანიშნავია ისიც რომ ორთქლის ლოკომოტივები ხაზებზე ლამის 1971 წლამდე არსებობდა. ახლა ლონდონის მეტრო მთლიანად მოდერნიზებულია, თუმცა ვენტილაციის პრობლემები ჯერ კიდევ არსებობს. მაგალითად, 2006 წელს, სიცხის დროს ჰაერი 47 C-მდე გათბა და ყველა სადგურზე იდო აბრები წარწერით „აიღე წყალი“ .
პირველი კომპანიები, რომლებმაც ინვესტიცია განახორციელეს მიწისქვეშეთში, იყო Metropolitan Railway და Great Western Railway. თითოეული კომპანია ფლობდა და მართავდა ერთ ხაზს. შედეგად, მე-20 საუკუნის დასაწყისში ლონდონის მეტროს ექვსი დამოუკიდებელი კომპანია მართავდა. ეს უხერხულობას უქმნიდა მგზავრებს: ხაზიდან ხაზზე გადასასვლელად და ბილეთის ასაღებად სხვა კომპანიის ბილეთების ოფისში უნდა ასულიყვნენ, ან თუნდაც მეორე ხაზზე ფეხით გადასულიყვნენ.
1899 წლიდან მცირდება სამგზავრო მიმოსვლა და მასთან ერთად საწარმოს მოგებაც. კომპანიებმა ინვესტორების ძებნა დაიწყეს, რომელთაგან ერთ-ერთი იყო ამერიკელი ფინანსისტი ჩარლზ იერკესი. მისი ინვესტიციების წყალობით აშენდა ლონდონის მეტროს მრავალი ხაზი და სადგური.
თუ მეტროს მშენებლობის დასაწყისში მის გამო ღარიბთა კვარტლები უკვე მე-19 საუკუნის 30-იანი წლებისთვის მეტრო ქალაქწარმომქმნელი ფაქტორი გახდა და ახალი სადგურების, ძირითადად ტერმინალები ირგვლივ მუშათა კლასისთვის ახალი დასახლებების მშენებლობები დაიწყო, რომლებიც მეორე მსოფლიო ომის გამო შეწყდა. 1940 წლიდან ლონდონი გერმანიის დაბომბვის ქვეშ მოექცა და მეტროს სადგურები თავშესაფრად გადაიქცა. თავდაპირველად ხელისუფლება ხალხს მეტროში ღამის გათევას უშლიდა, მაგრამ როცა გაირკვა, რომ მდგომარეობა უარესდებოდა, სადგურებში 22 000 საწოლი დადგეს.
მას შემდეგ, რაც დაბომბვების სამიზნე დედაქალაქზე გახდა, ხალხის ევაკუაცია ქალაქგარეთ სწორედ მეტროთი ხდებოდა. ამ გზით 200 000 ბავშვი გაიყვანეს. მეტროს სადგურებზე ბიბლიოთეკები და სკოლები მოწეყო, თვითმფრინავების სათადარიგო ნაწილების წარმოება პირდაპირ ლიანდაგებზე ხდენოდა, ხოლო დიდი ხნის განმავლობაში დახურულ Down Street-ზე ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრის სარეზერვო ოფისი შეიქმნა.
ომის შემდეგ მეტრო ნაციონალიზებული იქნა, მაგრამ სახელმწიფოსგან სუბსიდიები არ მიუღია. გარდა ამისა, ლონდონის ქუჩებში უამრავმა მანქანამ დაიწყო მოძრაობა და მეტრომ პოპულარობა თანდათან დაკარგა. მენეჯმენტმა საკმაოდ ეშმაკური ნაბიჯი გადადგა: მათ დაიქირავეს მუშები ბრიტანების ყოფილი კოლონიებიდან, იამაიკადან და ბარბადოსიდან, რათა ნაკლები გადაეხადათ.
მეტროპოლიტენის პირველი რუკა 1908 წელს გამოჩნდა, როდესაც ყველა ოპერატორმა საერთო რეკლამის მომზადება გადაწყვიტა და როცა გაირკვა, რომ საკმაოდ რთული იყო ცალკე არსებობა. რუკები ამოქმედდა და არაერთხელ განახლდა, მაგრამ სრულ სურათს მაინც ვერ ქმნიდა.
1931 წელს მეტროს თანამშრომელმა ჰარი ბეკმა ახალი რუკა შეადგინა, რომელიც ელექტრული წრედის სქემას ჰგავდა და რომელზეც ყველაფერი ნათელი და გასაგები იყო. თუმცა მენეჯმენტმა უარყო ეს პროექტი უარყო. 2 წლის შემდეგ ბეკმა თავისი ქმნილება ჯიბის ბარათის სახით ნახა გაყიდვაში. ბარათები მილიონობით ეგზემპლარად გაიყიდა, მაგრამ არსად იყო ნახსენები რუკის ავტორი და ბეკს არც ანაზღაურება მიუღია. ჰარი ბეკმა მეტროს უჩივლა, მაგრამ არაფერი გამოუვიდა. მისი გარდაცვალებიდან მხოლოდ 20 წლის შემდეგ, 90-იან წლებში, მეტროს მენეჯმენტმა აღიარა ეს ქმედება, როგორც “არაჯენტლმენური” და დაიწყო ბეკის სახელის რუკის ყველა ეგზემპლარს დააწერა.
ლონდონში თუ მეტრო გვჭირდება, ვეძებთ წითელ და ლურჯ ლოგოს. ძნელი სათქმელია, საიდან გაჩნდა ზუსტად ეს ფორმა „სამიზნე“, მაგრამ ეს სიმბოლო მე-19 საუკუნიდან გამოიყენება. ადრე ნიშანზე სატრანსპორტო კომპანიის სახელის გამო სიტყვა „GENERAL“ ეწერა, მაგრამ 1908 წელს სიტყვა შეიცვალა და გახდა „UNDERGROUND“. ეს ლოგო მიუთითებს მეტროში შესასვლელს და რამდენჯერმე პლატფორმაზეც გვხდება, სადაც სიტყვა UNDERGROUND-ის ნაცვლად სადგურის სახელი წერია.
ლონდონის მეტრო ცნობილია მრავალი სახელით: Metropolitan (მეტროპოლიტენი), Underground (მიწისქვეშა), Tube (მილი).
ლონდონის მეტროში ამჟამად 270 სადგურია, რომელთაგან 14 დიდი ლონდონის გარეთაა. აღსანიშნავია, რომ ქალაქის ყველა უბანს არ აქვს წვდომა მეტროსთან. ლონდონის 32 უბანი კვლავ იძულებულია ავტობუსის მომსახურებით ისარგებლოს.
მიწისქვეშა 400 კმ სიგრძი (250 მილის) გზაა, რომელთაგან 32 აშენებულია ღია წესით მხოლოდ 5-10 მეტრის სიღრმეზე. ლონდონის მეტროში ამჟამად 11 ხაზია: 4 ზედაპირული და 7 ღრმა.
რაც შეეხება მეტროს სადგურების სახელებს, აქ ზოგჯერ ყველაფერი ძალიან მარტივია: სადგურები Westminster, Green Park. Queensway, აშენდა იმ ბილიკზე, სადაც დედოფალი ვიქტორია ბავშვობაში პონიებით სეირნობდა. ზოგჯერ კი სრულიად გაუგებარია: მაგალითად სადგური Elephant & Castle, როემლიც ქალაქის სამხრეთ ნაწილშია, სადაც არც სასახლეებია და ცხადია არც სპილოები. საბოლოდ კი აღმოჩნდა, რომ წარსულში სადგურის ადგილზე ამავე სახელწოდების სასტუმრო მდებარეობდა. სასტუმრომდე კი მჭედლებისა და იარაღის არტელი ყოფილა, რომლის გერბსაც ზურგზე ციხესიმაგრე მოკიდებული სპილო ამშვენებდა. თუმცა მაინც საკვირველია, რადგან ნაკლებ სავარუდოა, რომ შუა საუკუნეების ინგლისში უბრალო ხალხს შორის ვინმესცოცხალი სპილო ენახა.
სახელები აადვილებს ლონდონის ისტორიის კვალდაკვალ მიყოლას. ყველაფერი, რაც მთავრდებოდა ham-ზე (Tottenham) იყო მამული, და ყველაფერი, რაც მთავრდებოდა ton-ზე (Kennington), ჩვეულებრივ ფერმა იყო.
ლონდონში ასევე არის Docklands Light Railway (დოკლენდის მსუბუქი მეტრო), London Overground (მიწისზედა ხაზი) და TfL Rail.
იაპონია კუნძულოვანი სახელმწიფოა აზიის კონტინენტის აღმოსავლეთით, რომელიც რკალისებური ფორმით არის განლაგებული წყნარი ოკეანის აუზში. იაპონიის არქიპელაგი შედგება ფართობის მიხედვით დიდიდან მცირისკენ თანმიმდევრულად განლაგებული ოთხი უდიდესი (ჰონშიუ, ჰოკაიდო, კიუშიუ, შიკოკუ) და მრავალი მცირე ზომის კუნძულისგან. წყნარი ოკეანე იაპონიის აღმოსავლეთით მდებარეობს, ხოლო იაპონიისა და აღმოსავლეთ ჩინეთის ზღვები მას აზიის კონტინენტისგან გამოჰყოფს.
განედური მდებარეობით, იაპონია ნაწილობრივ თანხვდება ხმელთაშუა ზღვისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქალაქ ლოს ანჯელესის გეოგრაფიულ მდებარეობას, ჩრდილოეთის მხრიდან კი პარიზისა და ლონდონის განედი ნაწილობრივ უახლოვდება ჰოკაიდოს კონცხის ჩრდილოეთი ნაწილის განედს.
იაპონიის ხმელეთის სრული ფართობი დაახლოებით 378,000 კვ. კმ.-ია, რაც მიახლოებით უთანაბრდება გერმანიის, ფინეთის, ვიეტნამის ან მალაიზიის ფართობს, ხოლო ამერიკის შეერთებული შტატების მთლიანი ფართობის მხოლოდ 1/25–ს შეადგენს, ე. ი., მარტო კალიფორნიის შტატთან შედარებითაც კი მცირეა.
იაპონიის სანაპირო ზოლი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზოგან თუ ზღვის სილიანი სანაპირო ზოლი სწორად და უწყვეტად გრძელდება 60 კმ–ის მანძილზე, მაგალითად, კუჯიუკურიჰამაში (ჩიბას პრეფექტურა), ნაგასაკის პრეფექტურისთვის დამახასიათებელია ნახევარკუნძულების, ვიწრო ყურეებისა და ნაპირისგან დაშორებული კუნძულების სიმრავლე (ამავე პრეფექტურას განეკუთვნება გოტოს არქიპელაგი და ცუშიმასა და იკის კუნძულები). სანაპირო ზოლი გამოირჩევა უამრავი ვიწრო სრუტითა და წამახვილებული კლდით, რაც განპირობებულია დედამიწის ქერქში მიმდინარე თავდაპირველი ცვლილებების დროს ყოფილი სანაპირო ზოლის ნაწილის ჩაძირვით.
ოკეანის თბილი დინება, ცნობილი კუროშიოს ანდა იაპონიის დინების სახელწოდებით, იაპონიის არქიპელაგის სამხრეთ ნაწილს მიუყვება და მიედინება ჩრდილო-აღმოსავლეთისკენ, ხოლო მისი ერთერთი განშტოება, რომელიც ცნობილია ცუშიმას დინების სახელწოდებით, მიედინება ქვეყნის დასავლეთი მხარის გასწვრივ და ერთვის იაპონიის ზღვას. ჩრდილოეთიდან მომავალი ცივი დინება – ოიაშიო, იგივე ჩიშიმას დინება, მიემართება სამხრეთისკენ იაპონიის აღმოსავლეთ სანაპირო ზოლის გასწვრივ, ხოლო მისი შენაკადი, რომელიც ლიმანის დინების სახელითაა ცნობილი, იაპონის ზღვაში ჩრდილოეთის მხრიდან ჩაედინება. აღსანიშნავია, რომ სწორედ ცივი და თბილი დინებების შერევა უწყობს ხელს იაპონიის წყლებში მდიდარი სარეწი რესურსების წარმოქმნას. ცხელი წყაროებისა და მიმზიდველი პეიზაჟების ქვეყანა იაპონიის ხმელეთის ზედაპირის სამი მეოთხედი მთაგორიანია. ცენტრალური ჰონშიუს ჩიუბუს რეგიონს “იაპონიის სახურავსაც” კი უწოდებენ, სადაც ბევრი მთის სიმაღლე 3,000 მეტრს აჭარბებს. იამანაშისა და შიძუოკას პრეფექტურების საზღვარზე მდებარეობს იაპონიის ყველაზე მაღალი მთა – ფუძი, რომლის სიმაღლე ზღვის დონიდან 3,776 მ.-ია. იაპონიის მეორე უმაღლესი მწვერვალია კიტადაკე, რომელიც მდებარეობს იამანაშის პრეფექტურაში და მისი სიმაღლე ზღვის დონიდან 3,192 მ.-ია. მესამე უმაღლესი მწვერვალია ჰოტაკადაკე, რომელიც მდებარეობს ნაგანოსა და გიფუს პრეფექტურების საზღვარზე და მისი სიმაღლე ზღვის დონიდან 3, 190 მ.-ია.
იმდენად, რამდენადაც იაპონია განლაგებულია წყნარი ოკეანის ვულკანური სარტყელის გასწვრივ, მას გააჩნია რამდენიმე ვულკანური რეგიონი. ზოგადად, იაპონიის უკიდურესი ჩრდილოეთიდან უკიდურეს სამხრეთამდე გამოკვეთილია 7 ვულკანური რეგიონი. ვულკანების მთლიანი რაოდენობიდან დაახლოებით ოთხმოცამდე ვულკანია აქტიური, მათ შორისაა: მიჰარა იაპონიის კუნძულ იძუოშიმაზე; ასამას მთა ნაგანოსა და გუნმას პრეფექტურების საზღვარზე და ასოს მთა კუმამოტის პრეფექტურაში. მსოფლიოს 840 მოქმედი ვულკანიდან იაპონიაში მათი ერთი მეათედი მდებარეობს. ეს მაშინ, როცა იაპონიას მსოფლიოს სახმელეთო ფართობის მხოლოდ 1/400 ნაწილი უჭირავს. რაც შეეხება, ცნობილ ფუჯის, იგივე ფუჯის მთას, ის 1707 წლის ბოლო ვულკანური ამოფრქვევის შემდეგ მიძინებულია და მისი გააქტიურება ნაკლებად სავარაუდოა. მიუხედავად იმისა, რომ ამოფრქვევების შედეგად ვულკანებს დიდი ზარალი მოაქვთ ქვეყნისთვის, არსებობს დადებითი მხარეც, რითაც ვულკანები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ტურისტების მოსაზიდად. ისეთი ტურისტული მხარეები, როგორებიცაა ნიკო, ჰაკონე და იძუს ნახევარკუნძული, განთქმულა უნიკალური თერმული წყაროებითა და ვულკანური მთების მიმზიდველი ხედებით. ვულკანების არსებობა ადასტურებს, რომ იაპონიის არქიპელაგის ქვეშ დედამიწის ქერქი არამდგრადია და ენერგიითაა სავსე, რაც იაპონიას მიწისძვრის რისკის ქვეშ მყოფი ქვეყნების რიცხვს მიაკუთვნებს. ყოველწლიურად იაპონიაში ათასამდე მძლავრი მიწისძვრა ხდება. 1995 წლის იანვარში მომხდარმა ჰანშინ–ავაჯის ძლიერმა მიწისძვრამ, დაახლოებით 6 000 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა, 40 000 ადამიანი დაშავდა, ხოლო 200 000 ადამიანი უსახლკაროდ დარჩა. ნიიგატას პრეფექტურაში 2004 წლის ოქტომბრის მიწისძვრამ 60 ადამიანი გამოასალმა სიცოცხლეს, ხოლო 4 700–ზე მეტი დაშავდა. 2011 წლის მარტში 9 ბალიანი მიწისძვრა დაფიქსირდა სანრიკუს (ტოჰოკუ) სანაპიროსთან წყნარ ოკეანეში, რამაც განაპირობა ათმეტრიანი სიმაღლის ცუნამის წარმოშობა, რამაც ტოჰოკუს რეგიონიდან კანტოს რეგიონამდე ვრცელ სანაპირო ზოლს გადაუარა; მიწისძვრისა და ცუნამის შედეგად დაღუპულთა და უგზო–უკვლოდ დაკარგულთა რიცხვმა 19 000-მდე მიაღწია.
მთაგორიანი იაპონია მდინარეთა სიუხვით გამოირჩევა. მათი უმეტესობა ჩქარია. მთების, ხეობ-ებისა და აუზების გავლის შემდეგ ისინი ოკეანეს ერთვიან. ამგვარი დინების მქონე მდინარის მაგალითად შეიძლება დასახელდეს კურობე, რომელიც სათავეს იღებს 2,900 მეტრის სიმაღლის იაპონიის ალპებიდან; მოედინება 83 კილომეტრის მანძილზე და იაპონიის ზღვაში ჩაედინება. იაპონიის ყველაზე გრძელ მდინარეს წარმოადგენს მდინარე შინანო, რომელიც ჩუბუს მთებიდან იღებს სათავეს და ნიიგატას პრეფექტურის გავლით იაპონიის ზღვასთან შესაერთებლად მიედინება 367 კილომეტრ მანძილზე; სიგრძით მეორე მდინარეა ტონე, იგი წყნარ ოკეანეში ჩადინებამდე კანტოს ველს გადაჰკვეთს; ხოლო მესამე მდინარის, იშიკარის, სიგრძე 286 კილომეტრია და ჰოკაიდოში მიედინება. მდინარეების უმრავლესობა მთიანი რეგიონებიდან იღებს სათავეს და ზღვასთან შეერთებამდე სხვადასხვა ზომის ველებსა და აუზებზე ფართო, მარაოსებრ დელტას ქმნის, რაც საკმაოდ დიდ ზეგავლენას ახდენს იაპონიის ტოპოგრაფიის ფორმირებაში. ქვეყანაში არსებული დაბლობების უმეტესობა მცირე ზომისაა. უდიდესია კანტოს დაბლობი, რომელიც ტოჩიგის, იბარაკის, გუნმას, საიტამას, ჩიბას, ტოკიოსა და კანაგავას პრეფექტურების ნაწილებს მოიცავს. სხვა შედარებით დიდი ფართის დაბლობებს განეკუთვნება ეჩიგოს დაბლობი (ნიიგატას პრეფექტურა), იშიკარის დაბლობი (ჰოკაიდო) და ნობის დაბლობი (აიჩისა და გიფუს პრეფექტურები).
იაპონიის კლიმატის ძირითად მახასიათებელს წელიწადის ოთხ დროს შორის ტემპერატურის მკვეთრად გამოხატული ცვლილება წარმოადგენს. ჩრდილოეთიდან სამხრეთამდე იაპონია დაახლოებით 25-გრადუსიანი დიაპაზონის სარტყელს ფარავს. ზამთარში ციმბირიდან მომავალი სეზონური ქარების ზეგავლენა იგრძნობა, რასაც ზაფხულში ენაცვლება წყნარი ოკეანიდან გადმონაცვლებული ქარის მასები. მცირე ფართობის მიუხედავად, ქვეყანა ოთხ განსხვავებულ კლიმატურ ზონას მოიცავს.
რეუნიონი – კუნძული ინდოეთის ოკეანეში – მადაგასკარის აღმოსავლეთით მდებარეობს და საფრანგეთის საზღვარგარეთის რეგიონს წარმოადგენს. კუნძულის ფართობი 2,5 ათასი კმ²-ია, მოსახლეობა 793 ათასი ადამიანი (2007 წლის აღწერით). რეიუნიონის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი კრეოლებია (შერეული წარმოშობის, ძირითადად ფრანგულ-აფრიკულ-მალაგასური ნაზავი), ფრანგები მოსახლეობის დაახლოებით ¼-ს შეადგენენ, ინდიელები კი, დაახლოებით, 20-ს, ხოლო დანარჩენი ჩინელები და სხვ, ხალხებია. მოსახლეობის დაახლოებით 90% კათოლიკეა, არიან ინდუსები, მუსულმანები, ბუდისტები და ასევე რასტაფარიანები.
კრეოლური ენა (ფრანგულზე დაფუძნებული) ჯერ კიდევ გავრცელებულია, თუმცა სკოლაში სწავლება ოფიციალურად მხოლოდ ფრანგულ ენაზეა.
კუნძულის ადმინისტრაციული ცენტრია სენ-დენი (95 ათასი ადამიანი 2004 წელს). 1946 წლიდან რეუნიონი გახდა საფრანგეთის საზღვარგარეთის დეპარტამენტი, ხოლო 1974 წლიდან – ადმინისტრაციული რეგიონი. რეიუნიონს მართავს საფრანგეთის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული პრეფექტი.
რეიუნიონის ეკონომიკის წამყვანი დარგი სოფლის მეურნეობაა, ხოლო ძირითადი საექსპორტო კულტურა – შაქრის ლერწამი. ასევე მოჰყავთ სიმინდი, კარტოფილი, ბანანი და მანგო. მეცხოველეობაში მეღორეობას და მეთხეობას მისდევენ. კუნძულზე ფართოდ არის განვითარებული ტურისტული ბიზნესი. მრეწველობაში ძირითადი დარგი შაქრის ლერწმისგან შაქრისა და რომის წარმოებაა. შაქრის გარდა ექსპორტზე გააქვთ რომი, ვანილი, გერანიუმის ესენცია და სხვა არომატიზატორები. შესამჩნევი განსხვავებაა კუნძულზე მცხოვრები ფრანგებისა და ინდიელების, კრეოლებისა და სხვა თემების წარმომადგენლების ცხოვრების დონეში. საფრანგეთის მთავრობა სუბსიდირებს კუნძულის ეკონომიკას, რათა შემცირდეს ეს განსხვავება.
კომორის კუნძულები, 2002 წლამდე კომორის ისლამური ფედერაციული რესპუბლიკა, ინდოეთის ოკეანეში, მოზამბიკის სრუტის ჩრდილოეთ ნაწილში, ჩრდილოეთ მადაგასკარსა და ჩრდილოეთ მოზამბიკს შორის მდებარეობს. კუნძულების საერთო ფართობი – 2170 კმ² -ია. მოსახლეობა, დაახლოებით, 798 000 ადამიანი (2010 წელი). ქვეყნის დედაქალაქია მორონი. ოფიციალური ენებია კომორული, ფრანგული და არაბული, სახელმწიფო რელიგია – ისლამი.
1975 წლის 6 ივლისს დეპუტატთა პალატამ ცალმხრივად გამოაცხადა კომორის კუნძულების დამოუკიდებელი რესპუბლიკა (RCO), რომელიც კუნძულების ანჟუანის, გრანდ კომორისა და მოჰელისგან შედგებოდა. მოგვინაებით საბჭო გაუქმდა, შეიქმნა პარლამენტი, მიღებულ იქნა კონსტიტუცია და აღადგინეს კუნძულების არაბული სახელწოდებები.
1975 წლის ნოემბერში, კომორის 4 კუნძული, როგორც ერთი სახელმწიფო, გაეროში გაწევრიანდა.
2002 წლის აპრილში ჩატარებული რეფერენდუმის შემდეგ დამტკიცდა ახალი კონსტიტუცია, რომელიც კუნძულებს უფრო ფართო ავტონომიურ უფლებებს ანიჭებდა. ქვეყანა ცნობილი გახდა როგორც კომორის კავშირი (UCO).
კომორის კუნძულები აფრიკის ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. ძირითადი შემოსავალია ილანგ-ილანგის (მსოფლიოში ყველაზე დიდი ექსპორტიორი) და ვანილის (მსოფლიოში სიდიდით მეორე ექსპორტიორი მადაგასკარის შემდეგ) ექსპორტი. ასევე ტურიზმი და მეთევზეობა.
მარგალიტისფერი თეთრი პლაჟები, ლურჯი ყურეები, წყალქვეშა სამყაროს სილამაზე, ადგილობრივების კეთილგანწყობა და, რა თქმა უნდა, მშვენიერი დასვენება. ალბათ, ესაა პირველი ასოციაციები, რომლებიც მახსენდება მალდივებზე ფიქრისას. მაგრამ ამ სამოთხეს ნაკლებად ცნობილი მხარეც აქვს. კუნძულის სახელმწიფოს ისტორია დაფარულია მრავალი საიდუმლოებითა და გამოცანებით. მათგან ყველაზე დიდი მალდივის ისტორიის ადრეულ პერიოდს ემთხევვა და კუნძულზე პირველი ადამიანების გამოჩენის ეხება.
მალდივის არქიპელაგი გადაჭიმულია ინდოეთის ოკეანის ეკვატორულ წყლებში, შრი-ლანკის სამხრეთ-დასავლეთით დაახლოებით 700 კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს. საერთო ჯამში, მალდივები 20 ატოლისგან და 1192 კუნძულისგან შედგება, რომელთაგან მხოლოდ 199-ია დასახლებული და რომლებიც შრი-ლანკადან ეკვატორამდე სამხრეთ-დასავლეთით არის გაბნეული და ატოლების სახით ჯგუფებადაა გაერთიანებული. სხვათა შორის, სიტყვა “ატოლი“, რომელიც ამ სახით დამკვიდრდა მსოფლიოს მრავალ ენაში, სწორედ მალდიველების ენიდან დივეჰიდან მოდის.
ქვეყნის საერთო ფართობი დაახლოებით 300 კმ²-ია, ხოლო კუნძულების მთელი მოსახლეობა სულ რაღაც 309 ათას ადამიანს შეადგენს.
დედაქალაქი მალე, არქიპელაგის ერთადერთი ქალაქი და პორტი, ამავე სახელწოდების ატოლზე მდებარეობს. იგი მსოფლიოში ყველაზე პატარა დედაქალაქი და ამავე დროს დედამიწის ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული რეგიონი. აქ, 6 კმ²-ზე ნაკლებ ფართობზე 150 ათასზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.
კუნძულების ხელუხლებელი ბუნებრივი სილამაზით დასატკბობად ტურისტები დედაქალაქიდან უფრო შორს მოგზაურობენ, რადგან რაც უფრო შორს არის კუნძული მალიდან, მით უფრო ლამაზია მისი პლაჟები და მით უფრო მდიდარია წყალქვეშა სამყარო.
მალდივები ცნობილია თავისი სტუმართმოყვარეობით, არანაკლებ თეთრი პლაჟებით, მდიდარი რიფებითა და ხელუხლებელი ბუნებით. თუმცა, სამოთხის კუნძულების დღევანდელ მოსახლეობას არაფერი აქვს საერთო იმ ხალხთან, ვინც ერთ დროს პირველებმა დაადგა ფეხი ამ დალოცვილ მიწაზე. მალდივის არქიპელაგზე პირველი ადამიანების გამოჩენა საიდუმლოებით არის მოცული: არავინ იცის, ვინ მოვიდა აქ პირველი. ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ შრი-ლანკასა და სამხრეთ ინდოეთის უძველესი მაცხოვრებლები იყვნენ პირველები, ვინც აქ დასახლდნენ, სხვები კი ფიქრობენ, რომ პირველი მალდივიელები ინდოეთიდან მოვიდნენ. ასეა თუ ისე, პირველი მოსახლეები აქ დაახლოებით 4000 წლის წინ გამოჩნდნენ.
ისლამი, რომელიც დღევანდელი მალდივების ოფიციალური რელიგიაა, აქ უფრო გვიან, 1153 წელს დამკვიდრდა. გათხრები მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფოს განვითარების ადრეულ ეტაპზე ძირითადი რელიგიები ინდუიზმი და ბუდიზმი იყო. რელიგიების ამ მრავალფეროვნებამ თავისი კვალი დატოვა და დღევანდელი მალდივების ისლამი საკმაოდ რბილი და სეკულარულია სხვა მუსულმანურ ქვეყნებთან შედარებით. პორტუგალიელების მიერ კოლონიზაციის გვიანმა მცდელობებმა და მე-19 საუკუნეში ბრიტანეთის პროტექტორატის დამყარებამ ასევე გავლენა მოახდინა მალდიველების მენტალიტეტზე, ჩამოაყალიბა მულტიკულტურული სული, რომელიც დღემდეა შენარჩუნებული.
საინტერესოა, რომ კუნძულების ადგილობრივი მაცხოვრებლები საკმაოდ ცრუმორწმუნეები არიან, მიუხედავად მათი ძლიერი რწმენისა ისლამისადმი. მაგალითად, ითვლება, რომ ქოქოსი შავი მაგიის ატრიბუტია და გამოიყენება რიტუალებში. მაგალითად, 2013 წელს პოლიციამ დააპატიმრა ქოქოსი, როგორც ეჭვმიტანილი არჩევნების შედეგებზე ზემოქმედებაში. ინციდენტი მხოლოდ მას შემდეგ დასრულდა როცა თეთრმა ჯადოქარმა წარმოადგინა ქოქოსის უდანაშაულობის მტკიცებულება წარმოადგინა.
მალდივის ოფიციალური ენაა დივეჰი (Dhivehi), მაგრამ ასევე საუბრობენ ინგლისურად და ამიტომ ადგილობრივ მოსახლეობას არ უჭირს უცხოელებთან ურთიერთობა. კუნძულებს შორის არის გარკვეული ენობრივი განსხვავებები და ჩრდილოეთ ნაწილის დიალექტები განსაკუთრებით განსხვავდება სტანდარტული მეტყველებისგან. Dhivehi იწერება მარჯვნიდან მარცხნივ სპეციალური 24-სიმბოლოიანი ანბანის გამოყენებით, რომელიც მე-16 საუკუნეში წარმოიშვა.
1965 წლის 26 ივლისს ბრიტანეთმა დამოუკიდებლობა მიანიჭა მალდივებს. 1968 წლის 11 ნოემბერს, რეფერენდუმის შემდეგ, მალდივის კუნძულები გამოცხადდა რესპუბლიკად. 1978 წლიდან მალდივებს მართავდა პრეზიდენტი მაუმუნ აბდულ გაიუმი (6 ზედიზედ ხუთწლიანი ვადა). 2008 წლის ოქტომბერში მოჰამედ ნაშიდი გახდა მალდივის რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტი, რომელიც არჩეულ იქნა სახალხო კენჭისყრით.
მალდივების ეკონომიკის ძირითადი სექტორებია ტურიზმი (მშპ-ს 28%) და მეთევზეობა. სამრეწველო სექტორი ტანსაცმლის, სუვენირებისა და ნავების წარმოებითა წარმოდგენილი. სოფლის მეურნეობა სუსტად არის განვითარებული. საკვები პროდუქტების მნიშვნელოვანი ნაწილი იმპორტირებულია. ძირითადი კულტურაა ქოქოსის პალმა, ასევე მოჰყავთ ბოსტნეული, ხილი, ტკბილი კარტოფილი და პურის ხილი. მესაქონლეობა პრაქტიკულად არ არის განვითარებული. საექსპორტო საქონელია თევზი და საფოსტო მარკები. ძირითადი სატრანსპორტო საშუალებაა ტრადციული და მოტორიანი ნავები.
აღსანიშნავია, რომ ქვეყანას წიგნიერების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს მსოფლიოში და იგი 98%-ს აღემატება.ამას კი იმით ხსნიან, რომ მალეში, სადაც ყველა უნივერსიტეტია განთავსებული და ქვეყნის მოსახლეობის მესამედი ცხოვრობს, უბრალოდ წასასვლელი არსად არის, თუკი ლექციების გაცდენას გადაწყვიტავთ. თუმცა ის ფაქტიც, რომ ქვეყანაში მასწავლებელთა რაოდენობა 2009 წელს 3400-დან 2011 წელს დაახლოებით 6000-მდე გაიზარდა, ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია.
ერთ მშვენიერ დღეს, ზღვის დონის აწევის გამო, შესაძლოა, მალდივები გაქრეს დედამიწაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ეს არც ისე სახალისო ფაქტია, მალდივები ერთ-ერთი ყველაზე კლიმატმოწყვლადი ქვეყანაა პლანეტაზე. 2008 წელს მალდივის პრეზიდენტმა გამოაცხადა გეგმა შექმნას ფონდი სახელმწიფოსთვის ახალი ტერიტორიის შესაძენად, რომელიც შეიძლება მათ კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ზღვის დონის აწევის გამო დასჭირდეთ. გლობალური დათბობის საფრთხეს აქ უფრო სერიოზულად აღიქვამენ, ვიდრე დანარჩენ მსოფლიოში და ამიტომ მალდივებმა დაისახა მიზანი, გახდეს ნახშირბადნეიტრალური ქვეყანა 2020 წლისთვის.
მალდივები, ისევე როგორც დომინიკის რესპუბლიკა, კუბა, სეიშელის კუნძულები, ფიჯი და ბაჰამის კუნძულები (და კიდევ ხუთი ათეული ქვეყანა) გაერთიანებულია მცირე კუნძულის განვითარებადი სახელმწიფოების ჯგუფში, რომელიც განსაზღვრული და აღიარებულია გაეროს მიერ 1992 წელს. ეს ქვეყნები მდგრადი განვითარების მსგავს გამოწვევებს აწყდებიან: ადგილობრივი მოსახლეობის მცირე რაოდენობა ტურისტების დიდ რაოდენობასთან შედარებით, შეზღუდული რესურსები, ბუნებრივი კატასტროფების ზემოქმედება, არასტაბილური გარემო, მაღალი კომუნიკაცია, ენერგეტიკული და სატრანსპორტო ხარჯები.
ხშირად მოვისმენთ, რომ დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ ურბანიზაციის ეპოქაში და ეს ნამდვილად სიმართლეა. მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე გაცილებით მეტი, უკვე თითქმის 58% ცხოვრობს ქალაქში. ურბანიზაციის დონე, ანუ ქალაქის მოსახლეობის ხვედრითი წილი მთელი ქვეყნის მოსახლეობაში, განსაკუთრებით მაღალია განვითარებულ და სუპერ განვითარებულ სახელმწიფოებში, როგორებიცაა აშშ, გერმანია, საფრანგეთი, გაერთიანებული სამეფო და იაპონია. მსოფლიოს ქალაქებში დღეს 4,3 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს და მოსალოდნელია, რომ ეს რიცხვი გაიზრდება, რადგან მოსახლეობით ორ უდიდეს სახელმწიფოში ჩინეთსა და ინდოეთში ურბანიზაციის პროცესი მზარდი ტემპებით მიმდინარეობს.
მსოფლიოს დიდი ქალაქების ისტორია ჩვენს წელთაღრიცხვამდე იწყება. დიდი ქალაქების მდებარეობს ემთხვევა უძველესი ცივილიზაციების გავრცელების არეალს, რომელთა დასახლება იქ, სადაც ისინი მდებარეობდნენ ჰიდრორესურსებმა განაპირობა.
ქალაქი ბაღდადი მსოფლიოს ერთ-ერთი პირველი მილიონერი ქალაქი იყო. მალევე, მილიონერი ქალაქი გახდა რომი და შემდეგ ალექსანდრია (ეგვიპტე). პირველი ქალაქი მსოფლიოში, რომლის მოსახლეობამაც 5 მილიონ ადამიანს გადააჭარბა ლონდონი იყო, ხოლო პირველი ქალაქი, რომლის მოსახლეობის რაოდენობაც 10 მილიონს განსცდა – ნიუ-იორკი. გაეროს კრიტერიუმებით, 10 მილიონზე დიდ ქალაქებს მეგაქალაქები ეწოდება.
ქალაქებზე საუბრისას ძალიან ხშირად შევხვდებით ტერმინს აგლომერაცია. ტერმინი ლათინური სიტყვიდან „აგლომერო“ მომდინარეობს, რაც ქართულად ნიშნავს „ვუერთებ“. ეს არის ქალაქური დასახლებათა ტიპების სისტემა, რომლებიც ალაგ-ალაგ ერთმანეთს უერთდებიან, ერწყმიან და ერთიანდებიან. განასხვავებენ მონოცენტრულ და პოლიცენტრულ აგლომერაციებს. მონოცენტრისტულია ისეთი ტიპის აგლომერაცია, რომელშიც ერთი წამყვანი ქალაქია, როგორც ბირთვი და მისი სატელიტი ქალაქები მის ირგვლივ ერთიანდებიან, მაგალითად, თბილისი. ხოლო პოლიცენტრისტული აგლომერაციის შემთხვევაში, მრავალი თითქმის თანაბარი გავლენის ქალაქია წარმოდგენილი. ამის ნათელი მაგალითია გერმანიაში, რურის აუზში, რურის აგლომერაცია.
მეორე ტერმინი, რომელიც ქალაქებზე საუბრისას გვხვდება მეგაპოლისია. ის შეიძლება სუპერაგლომერაციის ან მეგალაქალაქის სახელითაც შეგვხვდეს. საქალაქო განსახლების ყველაზე მსხვილი ფორმა. სტიქიურად ყალიბდება მეზობლად მდებარე დიდი რაოდენობით საქალაქო აგლომერაციების შეზრდის შედეგად. ტერმინი მეგაპოლისი პირველად 1957 წელს გამოიყენეს იმ სისტემის აღსაწერად, რომელიც ქალაქი ბოსტონიდან ქალაქ ვაშინგტონამდე იყო გადაჭიმული და დღეს მას ბოსტვაშის მეგაპოლისის სახელით ვიცნობთ.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში სამი მეგაპოლისია, ბოსვაში, ჩიპიტსი და სან-სანი, სწორედ ეს უკანასკნელია ერთადერთი, რომელიც მხოლოდ ერთ შტატში, კალიფორნიაში, ვრცელდება. სან-სანის მეგაპოლისი სან-ფრანცისკოდან სან-დიეგომდეა გადაჭიმული და თავის მხრივ, მოიცავს ლოს-ანჯელესს, რომელიც სიდიდით ამერიკის მეორე ქალაქია. ლოს-ანჯელესის გარდა სან-სანში ასევე შედის საკრამენტო, სან-ბერნანდინო, კუპერტინო და ვითიერი. ჩიპიტსი გადაჭიმულია ჩიკაგოდან პიტსბურგამდე და დეტროიტს, კოლუმბუსს, კლივლენდსა და ერს აერთიანებს. ბოსტვაში ბოსტონიდან ვაშინგტონამდე ვრცელდება და ნიუ-იორკს, პროვიდანსს, ფილადელფიას, ბალტიმორსა და ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე მდებარე სხვა მნიშვნელოვან ქალაქებს მოიცავს.
გარდა ამერიკის შეერთებული შტატების მეგაპოლსიებისა, ისინი ასევე გვხვდება გერმანიაში, გაერთიანებულ სამეფოსა და იაპონიაში, რომლის დედაქალაქი – ტოკიო მრავალი წყაროს მიხედვით მსოფლიოს ყველაზე დიდი მეტროპოლიაა.
უდიდესი ქალაქების გადანაწილება კონტინენტების მიხედვით შემდეგნაირად გამოიყურება:
ჩრდილოეთ ამერიკის უდიდესი ქალაქი მექსიკის დედაქალაქი მეხიკოა, რომელიც წარსულში აცტეკთა იმპერიის ნაწილი იყო და მას ტენოჩტიტლანი ერქვა. მეხიკო ასევე ლათინური ამერიკის უდიდესი ქალაქი და ყველაზე დიდი ესპანურენოვანი ქალაქია მსოფლიოში.
სამხრეთ ამერიკის კონტინენტის უდიდესი ქალაქია ბრაზილიის ყველაზე მსხვილი საქალაქო აგლომერაცია – სან-პაულოა. ის სან-პაულოს შტატში მდებარეობს და ასევე მსოფლიოს ყველაზე დიდ პორტუგალიურენოვან ქალაქს წარმოადგენს.
ევროპაში დიდი ხნის განმავლობაში, მოსახლეობით კონტინენტის უდიდესი ქალაქი მოსკოვი იყო, თუმცა სწრაფი ბუნებრივი მატებისა და მიგრაციული პროცესების გამო, ბოლო რამდენიმე წელია მრავალი წყაროს ცნობით, კონტინენტის უდიდესი ქალაქის სტატუსი სტამბულმა მოიპოვა. ( თუმცა აქ სადავოა, ჩავთვლით თუ არა სტამბულის აზიურ ნაწილს ევროპის მოსახლეობად). ევროკავშირის უდიდესი ქალაქის ნომინაციაში პარიზია ლიდერი.
აზიის უდიდესი ქალაქი, მსოფლიოს ყველაზე დიდი ქალაქი და მეგალაქალაქი, ტოკიოა, რომელიც კუნძულ ჰონსიუზე მდებარეობს. თავის მხრივ, ეს კუნძული ერთ-ერთი ყველაზე დასახლებული კუნძულია მსოფლიოში. აზიაში ასევე მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე დიდი ისლამური ქალაქი ჯაკარტა, რომელიც კუნძულ იავაზეა განლაგებული. აზიაში მეგაქალაქებია შანხაი, ბეიჯინგი, მუმბაი, მანილა.
აფრიკის დემოგრაფია სწრაფად იცვლება. კონტინენტზე მდებარე რამდენიმე სახელმწიფოში აქტიურად მიმდინარეობს დემოგრაფიული აფეთქების პროცესი, ხოლო ბევრგან შექმნილია ჭარბმოსახლეობის პრობლემა. კონტინენტის უდიდესი ქალაქის ტიტული დიდი ხნის განმავლობაში კაიროს ეკავა, თუმცა დღეს ეს სტატუსი მას ლაგოსმა (ნიგერია) ჩამოართვა. ზოგადად, ნიგერიის სახელმწიფო მოსახლეობით ძალიან სწრაფად იზრდება და ექსპერტთა ვარაუდით 2050 წელს მსოფლიოში მე-4 იქნება ამ მაჩვენებლით.
ავსტრალიასა და ოკეანეთში უდიდესი ქალაქი იყო და რჩება სიდნეი.
