მოგზაურობა ადამიანთა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან, და შეიძლება ითქვას, უსაყვარლეს საქმიანობას წარმოადგენდა და ახლაც წარმოადგენს. ახალი ტერიტორიების, ქვეყნების მონახულება- გაცნობით მიღებული შთაბეჭდილებები, ამავე დროს, ცოდნის გაღრმავების საუკეთესო საშუალებაცაა.
დღეს, როცა ჩვენ საშუალება გვაქვს ვნახოთ კოსმოსიდან გადაღებული დედამიწის ფოტოები და ჩვენი პლანეტაც თითქმის მთლიანად შესწავლილია, კიდევ უფრო საინტერესოა ძველი რუკები, რომლებზეც დედამიწა სხვადსხვაგავრადაა გამოსახული. განვიხილოთ რა,დენიმე მათგანი.
ბაბილონური რუკა მესოპოტამიაში აღმოჩენილი, ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე მე-8-7 საუკუნეებში შექმნილი და ჩვენამდე მოღწეული, თიხის ფირფიტა მსოფლიოში ერთ-ერთ უძველეს რუკად ითვლება. ეს ბაბილონური რუკა-სქემა იმდრონდელ მსოფლიოს ასახავს. ამ რუკაზე დედამიწა ზღვებითა და ოკეანეებითაა გარშემორტყმული, რომელსაც” მლაშე წყალს” უწოდებდნენ. რუკაზე ზღვების გადაღმა სამკუთხედებია აღნიშნული, რომლებიც სავარაუდოდ შორეული მიწების მთებს უნდა აღნიშნავდეს.
ბაბილონურ რუკაზე აღნიშნულია სახელმწიფოები: ურარტუ (არარატი, თანამედროვე სომხეთი), ასირია (თანამედროვე ერაყი), ელამი (თანამედროვე ირანი) და თავად ბაბილონი. ამ ქვეყნებს შუა გაედინება მდინარე ევფრატი.
ერტოსთენეს კუნძული
ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.”
პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, ერატოსთენეს ეკუთვნის, რომელიც ჩვენს ერამდე მე-3 საუკუნეში ცხოვრობდა ქალაქ კირენაში. ითვლება, რომ სწორედ ამ მეცნიერმა, რომელიც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას ხელმძღვანელობდა, დაამკვიდრა ტერმინი ” გეოგრაფია”. გარდა ამისა მან პირველმა დახაზა მსოფლიოს რუკა მერიდიანებისა და პარალელების გამოყენებით, რომლებსაც თავად ” ერთმანეთის გვერდით გამავალ ხაზებსა” და ”შუადღემდე ხაზებს ” უწოდებდა.
ერატოსთენეს მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც ზემოდან ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა. ინდოეთის სამხრეთით კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობს. ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი იყო, რადგან როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა კი დუღდა და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ
გადარჩებოდა.
პტოლემეს რუკა
მრავალი საუკუნის განმავლობაში ძველი ბერძენი მეცნიერის პტოლემეს მიერ ჩვენს ერამდე 150 წლით ადრე შექმნილი მსოფლიოს რუკა ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლებოდა. ეს რუკა თან ერთვოდა რვა ტომიან ტრაქტატს ” გეოგრაფიის სახელმძღვანელო”. პტოლემეს რუკამ ჩვენამდე ორიგინალის სახით ვერა, მაგრამ სხვადსხვა ვარინატით მოაღწია.
პტოლემეს რუკაზე აზიას უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს და ჩრდილოეთ პოლუსიდან თითქმის ეკვატორამდეა გადაჭიმული, რის გამოც წყნარი ოკეანის ფართობი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული. ინდოეთის მოხაზულობა მკვეთრად დამახინჯებულია. აფრიკა თანდათან გადადის terra incognita -ში , რომელსაც მთელი სამხრეთი პოლუსი უკავია. სკიფიიდან ჩრდილოეთით მითიური ქვეყანა ჰიპერბორეა მდებარეობს, ხოლო ამერიკისა და ავსტრალიის შესახებ კი არაფერია ცნობილი.
მართალია, დედამიწის გარშემოწერილობა ზუსტად ჯერ კიდევ ერატოსთენემ გამოთვალა, მაგრამ პტოლემემ სხვა, მცდარი, ¼ ნაკლები ზომა გამოიყენა. სწორედ პტოლემეს რუკის წყალობით ცდილობდა ქრისტეფორე კოლუმბი ინდოეთამდე მიღწევას, როცა მან თავისი მოგზაურობა ესპანეთიდან დაიწყო და სულ დასავლეთით მიემართებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის აღმოჩენის შემდეგაც კი ადამიანები კიდევ დიდი ხნის განმავლკობაში იყენებდნენ პტოლემეს რუკას.