geography

თუ გიფიქრიათ, რას ნიშნავს სიტყვა „ნაკვალევი“? ეს ნიშნავს, რა წვლილი შეიტანა ადამიანმა რაიმე საქმეში, რით დაამახსოვრა თავი სხვებს, რა მოგონებები დატოვა. თითოეული ჩვენგანი ტოვებს კვალს – სკოლაში, სამსახურში, შინ, მეგობრების წრეში და, რაღა თქმა უნდა, ჩვენს პლანეტაზე. მაგრამ ყოველთვის გვაქვს კი საფუძველი, ჩვენი ნაკვალევით, განსაკუთრებით – ეკონაკვალევით, ვიამაყოთ?

ეკოლოგიური ნაკვალევი ერთი ადამიანის მიერ პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით გარემოზე ზეგავლენას ნიშნავს. ეს გზები გულისხმობს ცხოვრების წესს, ენერგოეფექტურობას, მოხმარებული ენერგიის რაოდენობასა და წყაროებს… ეს ყველაფერი ერთმანეთთანაა გადაჯაჭვული. მაგალითად, როცა ანთებულ ნათურას უსარგებლოდ ვტოვებთ, არა მარტო ჭარბ ელექტროენერგიას მოვიხმართ, არამედ წყლის ზედმეტ რესურსსაც ვხარჯავთ, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ზამთარში ჩვენი ენერგოსისტემა იძულებული გახდება, ბუნებრივი აირის მოხმარებაზე გადავიდეს, ატმოსფეროში უფრო მეტი ნახშირორჟანგი გატყორცნოს და ბუნებაზეც უფრო მავნე ზეგავლენა მოახდინოს. მნიშვნელოვანია ყოფითი ცხოვრების წესიც. თუ, მაგალითად, კბილების გახეხვისას, ჭურჭლის რეცხვისა თუ შხაპის მიღებისას ონკანი მუდმივად მოშვებული გვაქვს, წყალს ამ შემთხვევაშიც ფუჭად ვღვრით.

იმაზე თუ დაფიქრებულხართ, რა სიმძლავრის ძრავა აქვს თქვენს მანქანას? რაც უფრო მცირე ლიტრაჟისაა ავტომობილი, მით უფრო ნაკლებ ნახშირორჟანგს უგზავნით გარემოს. ან რამდენად ხშირად დადიხართ საზოგადოებრივი ტრანსპორტით თუ ფეხით? შესაძლოა, ამაზე არასდროს გიფიქრიათ, მაგრამ თქვენი ყოველდღიური საქმინობითა და ცხოვრების წესით გარემოზე გარკვეულ გავლენას ახდენთ და მასზე ეკოლოგიურ ნაკვალევსაც ტოვებთ. ადამიანი გარემოზე ზემოქმედებას დაბადებისთანავე,ავტომატურად იწყებს,თუმცა რამდენად მტკივნეული იქნება ეს პროცესი,მის არჩევანზეა დამოკიდებული.

ეკონაკვალევის იდეა 1992 წელს უილიამ რიზომ წამოაყენა. მისი გამოთვლის კონცეფცია ფართოდ გავრცელდა მსოფლიოს ველური ბუნების დაცვის ფონდის (WWF) წყალობით. 2003 წელს კი შეიქმნა ეკოლოგიური ნაკვალევის გლობალური ქსელი (Global Footprint Network), რომელმაც გააერთიანა სამეცნიერო და სამთავრობო წრეები, ბიზნესისა და საზოგადოების წარმომადგენლები. ამ ქსელმა წამოიწყო მეტად საინტერსო და ქმედითი აქცია – ეკოლოგიური დავალიანების დღე.

კაცობრიობის ეკოლოგიური ნაკვალევი უფრო და უფრო იზრდება. მსოფლიოში უამრავი ადამიანი მოიხმარს იმაზე მეტ ენერგიასა და რესურსს, ვიდრე სჭირდება, მათ მიერ დატოვებული ნაკვალევის მოცულობა კი გარემოსთვის მიყენებული ზიანის პირდაპირპროპორციულია. ექსპერტთა და მეცნიერთა კვლევების მიხედვით, გლობალურმა ეკოლოგიურმა ნაკვალევმა დედამიწის ბიოლოგიურ შესაძლებლობას 25%-ით ჯერ კიდევ 2003 წელს გადააჭარბა. შესაბამისად, თუ ყველა ადამიანი ენერგიების ჭარბ მოხმარებას გააგრძელებს, დედამიწას რესურსი უბრალოდ არ ეყოფა.

კომფორტი ყველას მოსწონს, მაგრამ მნიშვნელოვანია ისიც, რა ფასს ვიხდით ამისთვის. ენერგოეფექტურობა კი სწორედ იმას ნიშნავს, რომ კომფორტიც გქონდეს, ნაკლები ენერგიაც დავხარჯოთ და გარემოსაც ნაკლები ზიანი მივაყენოთ. სწორედ ამას ისახავს მიზნად ეკონაკვალევის შემცირების პროგრამა, რომლის ძირითადი პუნქტებია:

მოსახლეობის რაოდენობის ზრდის შემცირება და საბოლოოდ შეჩერება
ერთ სულ მოსახლეზე პროდუქციის მოხმარებისა და მომსახურების შემცირება
წარმოებასა და მომსახურების სფეროში გამოყენებული რესურსების მოცულობის შემცირება
ბიოპროდუქტიული რეგიონების ფართობების გაზრდა, მცირეპროდუქტიანი მიწების გაუმჯობესება (ირიგაცია, დატერასება)
ბიოპროდუქტიული ეკოსისტემების გაფართოება.

თუ გადაწყვეტ, შეიცვალო ცხოვრების წესი – გადაჯდე ველოსიპედზე, გადახვიდე ჯანსაღ კვებაზე, დაზოგო ენერგია და სხვ., ანუ იზრუნო საკუთარ ეკონაკვალევზე, მაშინ ეცადე, შემდეგი წესები დაიცვა:

დაზოგე ელექტორენერგია:
*შეცვალე ვარვარა ნათურები შუქდიოდურით.იმავე განათებას მიიღებ, თანაცელექტროენერგიის80%-ს დაზოგავ.

*თუ კომპიუტერით10-15წუთი მაინც არ სარგებლობ,გამორთე მონიტორი–ის ყველაზე მეტ ენერგია სმოიხმარს.პარამეტრების გასწორებისას კიscreensaver–ისნაცვლადsleep modeფუნქცია აირჩიე.

*ნუ მოათავსებ მაცივარში ცხელ კერძს და ნუ დატოვებ კარს ღია.დადგი ის ყველაზე გრილ ადგილას.გაითვალისწინე,რომ რაც უფრო მეტია კედლიდან დაშორება,მით უფრო ეფექტურად მუშაობს მაცივარი.

*ყოველთვის მიაქციე ყურადღება სარეცხის წონას.ნურც გადააჭარბებ და ნურც დააკლებ–ეს10-30%-ით მეტი ელექტროენერგიის ხარჯვას გამოიწვევს.სწორად შეარჩიე რეცხვის პროგრამაც.

*საკვების თავღია ჭურჭელში მომზადება ენერგიის2-6%-ს გვაკარგვინებს. ნუ ჩაასხამ ამ ჭურჭელში ზედმეტ წყალს–ეს არა მარტო კერძის მომზადების ხანგრძლივობას,არამედ დახარჯულ ენერგიასაც ზრდის.

*გაწმინდე მტვერსასრუტი– როცატომარა და ფილტრი გაუწმენდავია, ხელსაწყო40%-ით მეტ ენერგიას ხარჯავს.

*გამორთე ტელევიზორი,მუსიკალური ცენტრი თუ დამმუხტველი მოწყობილობები ქსელიდან.წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი მაინც გააგრძელებენ ელექტროენერგიის მოხმარებას.

* ელექტრომოწყობილობის შეძენისას ყურადღება მიაქციე ენერგეტიკულ იარლიყს–მასზე მოცემულია ინფორმაციაწლიური ენერგომოხმარების შესახებ.ეცადე, ყველაზე ეკონომიური შეარჩიო.

გაუფრთხილდი წყალს:
*შხაპის მიღებას თუ1-2წუთით ადრე დაასრულებ,თვეში600ლიტრ წყალს დაზოგავ,თუ კბილების გახეხვისას ონკანს დაკეტავ– 100ლიტრს.

ნაკლებად იმოძრავე ავტომობილით.
საკვების მიღებისას იფიქრე ბუნებაზე – რასაც ხვალ მიირთმევ, დღეს უნდა დათესო და მოაშენო.
ნაკლებად გამოიყენე ნახევარფაბრიკატები და გაყინული პროდუქტები.
შეამცირე ნარჩენების რაოდენობა.
გამოიყენე ნარჩენები რეციკლინგის გზით.

https://www.footprintnetwork.org/our-work/ecological-footprint/

https://worldpopulationreview.com/country-rankings/ecological-footprint-by-country

ჭაობი დედამიწის ზედაპირის განსაკუთრებული ტიპია, რომლისთვისაც დამახასიათებელია უტორფო ან ტორფიანი, მუდმივად ტენიანი გრუნტი და სპეციფიკური მცენარეულობა, რომელშიც გაბატონებულია ჭაობის მცენარეები -ჰელოფიტები. ნიადაგგრუნტის მდგრადი დატენიანება ხელს უწყობს ტენის მოყვარული მცენარეულობის გავრცელებას. ჭაობი, მარში, ჭანჭრობი, ტბისა და მდინარის დატბორილი ნაპირები, ესტუარი – დაჭაობებული ტერიტორიებია. ისინი მრავალ ჰაბიტატს ქმნიან იმ მცენარეებისა და ცხოველებისთვის, რომლებიც ღრმა წყლებში და მშრალ ხმელეთზე ვერ ცხოვრობენ.

კვების წყაროს მიხედვით, ჭაობები იყოფა სამ ტიპად: ქვემოური (ევტროფიული), გარდამავალი და ზედაური (ოლიგოტორფიანი). ქვემოური ჭაობები უმეტესად მაღლობების ძირში და მდინარეების ტერასებზე წარმოიქმნება და გრუნტის წყლებით იკვებება. ასეთი ჭაობები საკმაოდ პროდუქტიულია. აქ ხარობს ლელქაში, ხავსი და ძალიან ბევრია ფრინველი. ზემოური ჭაობები მდინარეებს შორის მდებარე დაბლობებზე გვხვდება და მხოლოდ ატმოსფერული ნალექებით იკვებება.

ჭაობის ტიპები

1971 წლის 2 თებერვალს ქ. რამსარში (ირანი) 18-მა ქვეყანამ ხელი მოაწერა კონვენციას „საერთაშორისო მნიშვნელობის წყალჭარბი, განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიების“ (The Convention on Wetlands of International Importance, especially asWaterfowl Habitat) შესახებ. კონვენცია მთავრობათაშორისი შეთანხმებაა, რომელიც მიზნად ისახავს წყალჭარბი ტერიტორიების დაცვასა და მათ მდგრად გამოყენებას და ამისათვის საერთაშორისო თანამშრომლობის უზრუნველყოფას. 1971 წლიდან კონვენციის გეოგრაფია თანდათან გაფართოვდა, დღეისათვის იგი 138 ქვეყანას ითვლის. საქართველო რამსარის კონვენციას 1996 წელს შეუერთდა. ამჟამად 1366-მდე წყალჭარბი ტერიტორია რამსარის ტერიტორიად, ე. წ. რამსარის საიტად არის გამოცხადებული, რომელთა საერთო ფართობი 119,6 მლნ. ჰექტარს აღემატება (www.ramsar.org).

ჭაობები გავრცელებულია ყველა კლიმატურ სარტყელში და და ყველა კონტინენტზე. მათში ჰიდროსფეროს მტკნარი წყალის მარაგის დაახლოებით 11,5 ათასი კუბ. კმ.-ია (0,03%) თავმოყრილია. ყველაზე მეტად ჭაობები გავრცელებულია სამხრეთ ამერიკაში, ევროპასა და აზიაში.

ჭაობების გავრცელების არეალები დედამიწაზე

დედამიწაზე ყველაზე დიდი ჭაობია პანტანალი, რომელიც ბრაზილიაში, მატუ-გროსუ-დუ-სულის შტატში, ასევე ბოლივიისა და პარაგვაის ტერიტორიებზე მდებარეობს. მას 150 ათასი კვ. კმ.-ის ფართობი უკავია და მდიდარია მცენარეული საფარითა და ცხოველთა სამყაროთი. იქ განსაკუთრებით ბევრი ნიანგია. ჩვენი პლანეტის ერთ-ერთი დიდი ჭაობია ვასიუგანსკის ჭაობები (53 ათასი კვ. კმ) რუსეთში. იგი ბიომრავალფეროვნებით გამოირჩევა: აქ ძალიან ბევრი სახეობის მცენარე იზრდება, მათ შორის იშვიათი სახეობებიც. ასევე მეტად საინტერესოა მანჩაკის ჭაობების კომპლექსი (აშშ, ლუიზიანას შტატი), სადაც ხშირად იკარგებიან ადგილობრივი მცხოვრებლები და ამიტომაც ამ კომპლექსს მოჩვენებების ჭაობი შეარქვეს. ჭაობები აფრიკის კონტინენტზეც გვხვდება. ჭაობი ოკავანგო ბოტსვანაში, მდინარე ოკავანგოს დელტაში მდებარეობს, რომელიც ყველაზე დიდი შიდა დელტაა მსოფლიოში და კლიმატური, ჰიდროლოგიური და ბიოლოგიური ურთიერთზემოქმედების ნათელი მაგალითია. ოკავანგოს დელტა და ჭაობი 2014 წლიდან იუნესკო-ის მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შესული მე-1000 ძეგლია და ტურისტებს შორის დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

ჭაობებს საქართველოში, კოლხეთის დაბლობზე განსაკუთრებით დიდი ფართობი – დაახლოებით 225 ათასზე ჰექტარზე მეტი უკავია. მცირე ჭაობები ასევე გავრცელებულია ჯავახეთის ვულკანურ მთიანეთშიც (ვაჩიანის, ავჭალის, ხანჩალის, მადათაფის, სულდისა და სხვ.) და საქართველოს სხვა რაიონებში.

ჭარბტენიან ტერიტორიას საერთაშორისო სტატუსი რომ მიენიჭოს, იგი სამი კრიტერიუმიდან ერთ-ერთს მაინც უნდა აკმაყოფილებდეს: იყოს მოცემული გეოგრაფიული რეგიონისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი ჭარბტენიანი მხარე; გამოირჩეოდეს ბიომრავალფეროვნებით და წარმოადგენდეს ადგილობრივი და გადამფრენი ფრინველების დასასვენებელ ან გამოსაზამთრებელ ადგილს. კოლხეთის ჭაობები უნიკალურია იმით, რომ სამივე პირობას აკმაყოფილებს. აფრიკა-ევრაზიის წყლისა და ჭაობების გადამფრენი ფრინველების საიმიგრაციო გზის უწყვეტობის შენარჩუნების მიზნით შეიქმნა კოლხეთის ეროვნული პარკი და ამავე დროს რამსარის საიტად გამოცხადდა კოლხეთის დაბლობის წყალჭარბი სავარგულები.

მდინარეების ენგურისა და კინტრიშის შესართავებს შორის განვითარებულია ტორფიანი ჭაობების ყველაზე მნიშვნელოვანი მასივები: ანაკლია, ჭურია, ნაბადა, ფიჩორი, იმნათი, მალთაყვა, გრიგოლეთი, ქობულეთი. კოლხეთის ზღვისპირა ჭაობებს, მდინარეების ან დასახლებული პუნქტების სახელების მიხედვით დაერქვათ სახელები. აქვე, ტორფიან ჭაობებთან ერთად ჯერ კიდევ შემორჩენილია ხელშეუხებელი ან მცირედ სახეცვლილი დაჭაობებული მურყანის ტყეები, ჭაობის მდინარეები და ტყეები. მათ შორის, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს კოლხეთის ჭაობის მშვენება – პალიასტომი.

წარსულში ადამიანებს ჭაობი მიაჩნდათ აშმორებულ ადგილად, მალარიის კერად, რომელსაც ხალხისთვის მხოლოდ უბედურება მოჰქონდა. სამწუხაროდ, მოსახლეობის დიდ ნაწილს დღესაც ასეთი წარმოდგენა აქვს და უარყოფითი განწყობა ჭაობების მიმართ ჯერ კიდევ ძალაშია. საზოგადოების ასეთი პოზიცია დიდ პრობლემას ქმნის, ამიტომ მეტად მნიშვნელოვანია, მოსახლეობამ გააცნობიეროს ჭაობების უდიდესი როლი და მათი გარემოსადცვითი ფუნქცია ბუნებაში. ჭაობები დიდი რაოდენობით წყალს იწოვენ, ხანგრძლივი დროით აკავებენ მას და ამით ხელს უწყობენ წყლის რეჟიმის ნორმალურ რეგულაციას, საგრძნობლად ამცირებენ ძლიერი წყალმოვარდნის საშიშროებას და დარეცხვისაგან იცავენ ხმელეთის ზედაპირს. ამასთანავე, ჭაობები ბუნებრივი ფილტრის როლს ასრულებენ. შეიწოვენ რა დიდი რაოდენობის წყალს, წმენდენ მას მავნე ქიმიური და ბიოლოგიური ელემენტებისაგან და სუფთა წყლით ასაზრდოებენ მდინარეებს, ტბებს, მიწისქვეშა წყლების ჰორიზონტებს და ა.შ. მისი ხელყოფა გვაკარგვინებს სუფთა, მტკნარი წყლის მიწისქვეშა მარაგს და ეს ხდება მაშინ, როცა მსოფლიოს მთელ რიგ ქვეყნებში სასმელი წყლის უდიდესი დეფიციტია.

კოლხეთის ჭაობები და ჭაობიანი მიწები ოდითგანვე განიცდიდნენ ადამიანის სამეურნეო მოქმედების უარყოფით გავლენას, რამაც განსაკუთრებით დიდ მასშტაბებს XX საუკუნეში მიაღწია. სახნავ-სათესი მიწების, საძოვრების და სათიბების მიღების მიზნით, დაბლობის ვრცელ ტერიტორიაზე დააშრეს ჭაობი, გაჩეხეს დაჭაობებული და ტენიანი კოლხური ტყეები. აღნიშნული ღონისძიებების განხორციელების შედეგად დაბლობის ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ნაწილში თითქმის მთლიანად მოისპო ტენიანი კოლხური ტყეების ბუნებრივი ეკოსისტემები. დაბლობის ამ ნაწილში კატასტროფულად შემცირდა ან უკვე გადაშენდა ჭაობის კუ, ჩვეულებრივი და შუააზიური ტრიტონები. სხვადასხვა ფაქტორების გავლენით ძლიერ შემცირდა გადამფრენი და მოზამთრე ფრინველების რაოდენობა. ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის მავნე გავლენას ვერც კოლხეთის დაბლობის დასავლეთ ნაწილის ბუნებრივი ლანდშაფტები გადაურჩა. ზღვისპირა ტორფიანი ჭაობების ზედაპირზე გაყვანილ იქნა სხვადასხვა დანიშნულების უამრავი არხი, გაიჩეხა ზღვისპირა ჭაობების მეზობლად მდებარე დაჭაობებული ტყეების მნიშვნელოვანი ნაწილი, გასწორებულ იქნა ჭაობების მდინარეთა დაკლაკნილი კალაპოტები. ადამიანის ჩარევის შედეგად სახეცვლილი პალიასტომის ტბის დაცვა ეროვნული მნიშვნელობის საქმეა.

კოლხეთის ჭაობებს და დაჭაობებულ ტყეებს დიდი სამეცნიერო და შემეცნებითი მნიშვნელობა აქვს. კოლხეთის ჭაობური ლანდშაფტები შეიცავენ მდიდარ და მეტად საინტერესო ბიოგეოგრაფიულ და პალეოგეოგრაფიულ მასალას, რომლის ანალიზი საშუალებას იძლევა, გაირკვეს კოლხეთის თანამედროვე ფლორის თავისებურება, შემადგენლობა, განვითარების ისტორია, კლიმატის ცვალებადობა და ზღვის დონის რყევის ხასიათი ახლო გეოლოგიურ წარსულში. ამასთან ერთად, კოლხეთის ჭაობი და ჭარბტენიანი მიწები, სადაც სასწავლო შემეცნებითი ექსკურსიების მოწყობით, კვალიფიციური ლექცია-საუბრების ჩატარებით, ვიზიტორებს, მოსწავლეებს, სტუდენტებს საშუალება ეძლევათ, გაეცნონ ჭაობურ ლანდშაფტებს, გააცნობიერონ, რომ ამ ლანდშაფტების შენარჩუნება საზოგადოების ყველა წევრის მოვალეობაა.

ტყე საქართველოს ტერიტორიის 40 %-ს ფარავს; საქართველოს ტყეების 98% მთის ტყეებს წარმოადგენს, განლაგებულია მაღალი დაქანების ფერდობებზე და განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს (ნიადაგდაცვითი, წყალდაცვითი, კლიმატმარეგულირებელი და სხვა).

დასავლეთ საქართველოში ტყეები იწყება ზღვის დონიდანვე და ფარავს დაბლობებსა და მთისწინა კალთებს ზღვის დონიდან 500 მ. სიმაღლემდე. დაბლობ ჭაობიან ადგილებში გვხვდება მურყნარი. შემაღლებული ადგილები და მთისწინები დაფარულია კოლხური ტიპის ტყეებით. აღმოსავლეთ საქართველოს მშრალი რაიონების დაბლობებსა და მთისწინა კალთებზე (შირაქი, ელდარი, მცხეთის მიდამოები და სხვა), ზღვის დონიდან 400-დან 600 მ-მდე გავრცელებულია არიდული, ანუ ნათელი ტყეები.

მთის ქვედა სარტყელში (500-დან 900-1000 მ-მდე) წაბლისა და მუხის ტყეებია, წაბლნარი გვხვდება როგორც დასავლეთ, ისე აღმოსავლეთ საქართველოს ტენიან რაიონებში (კახეთი). დასავლეთ საქართველოს კირიან ნიადაგებზე და აღმოსავლეთ საქართველოს მშრალ რაიონებში (ქართლი, გარე-კახეთი) წაბლნარის ნაცვლად მუხნარი, მუხნარ-რცხილნარი და რცხილნარია გავრცელებული. საქართველოში წიფლის ტყის სარტყელი არ არის მხოლოდ მესხეთ-ჯავახეთში, აქ მის ადგილს იკავებს სოჭთან შერეული ნაძვნარი, ნაძვნარ-ფიჭვნარი და წმინდა ფიჭვნარი.

მთის ზედა სარტყელი წარმოდგენილია მუქწიწვოვანი ტყეებით. დასავლეთ საქართველოში იგი იწყება 1400 მ-დან და ხშირად ტყის გავრცელების ზედა საზღვარს აღწევს, აღმოსავლეთ საქართველოში კი 1500 მ.-დან 2100 მ.-მდე ვრცელდება. ამ ტყეების შემქმნელი მცენარეებია აღმოსავლური ნაძვი და კავკასიური სოჭი. ამ სარტყელში გავრცელებულია აგრეთვე ფიჭვი (სამხრეთ ექსპოზიციის, დიდი დაქანების ფერდობებზე). ფიჭვნარის დიდი მასივები განლაგებულია მთა-თუშეთში, მესხეთსა და თრიალეთის ქედზე. იმ რაიონებში, სადაც ნაძვნარ-სოჭნარი არ არის (გარე და შიდა კახეთი), მის მაგივრად წიფლნარია გავრცელებული.

მთის ზედა ზოლი (ზღვის დონიდან 1900-2100-დან 2400 მ.-მდე) უკავია სუბალპურ ტყეებს – სუბალპურ ტანბრეცილებსა და სუბალპურ მეჩხერებს. ტანბრეცილები, რომლებიც ყველა რაიონშია გავრცელებული, უმთავრესად წარმოდგენილია არყნარითა და წიფლნარით. სუბალპური მეჩხერი უფრო დამახასიათებელია აღმოსავლეთ საქართველოსათვის და შექმნილია მაღალმთის ნეკერჩხლით, მაღალმთის მუხითა და ჭნავით. მას პარკულ ტყესაც უწოდებენ.

საქართველოს ტყის რესურსები

საქართველოში გავრცელებული 400-მდე მერქნიანი სახეობიდან 61 საქართველოს, ხოლო 43 კავკასიის ენდემია. ჩვენს ქვეყანაში ყოველ 10 წელიწადში ერთხელ ხორციელდება ტყის ფონდის ერთდროული აღრიცხვა. 1959 წელს პირველად ბორჯომის, ახალციხისა და აბასთუმნის ტყეები აღრიცხვა ჩატარდა. ბორჯომის ტყეების სტატისტიკური აღწერა სატყეო მეურნეობის წარმოების საფუძვლების დამუშავების პირველი ცდაა კავკასიის მთიანი ტყეებისათვის. საქართველოში ტყეების მოწყობის ერთ-ერთ ფორმას ტყე-პარკების ორგანიზება წარმოადგენს.

საქართველოში ჯერ კიდევ შემორჩენილია ხელუხლებელი ტყეები. ჩვენს ქვეყანაში ტყეების ხელოვნურად გაშენებამ ორგანიზებული ხასიათი მე-19 საუკუნის დასაწყისში მიიღო. დაახლოებით 200 000 ჰექტარი მიწის მასივები იქნა რეკონსტრუირებული და გაშენებული. საქართველოს ტყეები ბუნებრივი უნიკალურობისა და ბიომრავალფეროვნების თვალსაზრისით შედის ველური ბუნების დაცვის მსოფლიო ფონდის (WWF) ოცდათორმეტ „ცხელ წერტილში”.

ეკოლოგიური ეფექტურობის ინდექსის, (EPI – Environmental Performance Index) სახელმწიფოთა ეკოლოგიური ანუ „მწვანე“ პოლიტიკის მაჩვნებელების შედარებითი ანალიზის რაოდენობრივი შეფასების მეთოდია. EPI ქვეყნების ეკოლოგიური მაჩვენებლების ჩამონათვალისა და სტატისტიკური ინიციალიზაციის მეთოდიკაა მათი „მწვანე“ პოლიტიკის გათვალისწინებინოთ. EPI –ის მიხედვით ხდება ქვეყნების რანჟირება რამდენიმე კატეგორიის მიხედვით, რომლებიც ძირითადად ორ ჯგუფში ერთიანდებიან: ეკოსისტემის სიცოცხლის ხანგრძილოვობა (Ecosystem Vitality) და ეკოლოგიური ჯანმრთელობა (იგივე ეკოლოგიური რაციონალურობა).

იელის უნივერსიტეტის ეკოლოგიური პოლიტიკისა და მართვის ცენტრმა (Yale Center for Environmental Law and Policy) კოლუმბიის უნივერსიტეტთან და მსოფლიოს ეკონომიკურ ფორუმთან ერთად, უკვე ათეულ წელზე მეტია შეიმუშავა საერთაშორისო მნიშვნელობის ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსი. 2000 წელს ერთობლივი ძალებით გამოქვეყნდა EPI–ის წინამორბედი – ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსი. ამ პერიოდში მსოფლიოს ქვეყნების მთავრობები ცდილობდნენ თავიანთი პოლიტიკური კურსის კორექტირებას მდგრადი განვითარების კონცეფიის გათვალისწინებით. ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსის დადგენა პირველი მცდელობა იყო შეეფასებინათ მსოფლიოს ქვეყნები ეკოლოგიური მდგრადობის რამდენიმე კრიტერიუმით; მათ შორის ბუნებრივი რესურსების მარაგებით, გარემოს დაბინძურების დონით წარსულშა და აწმყოში, გარემოსდაცვითი ღონისძიებებით. 2006 წელს ეს მაჩვენებელი ეკოლოგიური მდგრადობის ინდექსით შეიცვალა, რომელიც იელისა და კოლუმბიის უნივერსიტეტების ჯგუფმა შეიმუშავა. წინა მაჩვენებლისგან განსხვავებით ეს ინდექსი აღარ ზომავდა მდგრადობას და მის ნაცვლად აფასებდა ეკოლოგიურ ეფექტურობას. EPI კონცენტრირებულია ქვეყნებში არსებულ „მწვანე“პოლიტიკასა და მის შედეგებზე. ანგარიში ყოველ 2 წელიწადში ერთხელ ქვეყნდება.

ინდექსის მეთოდოლოგია ისეა შემუშავებული, რომ სახელმწიფოებმა შეძლონ შეადარონ თავინთი მიღწევები და ნაკლოვანებები სხვა ქვეყნების ანალოგიურ მაჩვენებლებს. შედარება ხდება 10 მაჩვენებლის მიხედვით, რომლებიც ორ ძირითად ეკოლოგიურ ჯგუფად იყოფა: 1. ეკოლოგიური ჯანმრთელობა ანუ გარემოს გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე; 2. ეკოსისტემების სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველყოფა და ბუნებრივი რესურსების გონივრული გამოყენება. ამ ჯგუფებში შედის შემდეგი 10 მაჩვენებლი: ეკოლოგიური ჯანმრთელობა, ჰაერის დაბინძურება და გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე, ჰაერის დაბინძურება და გავლენა ეკოსისტემის მდგომარეობაზე, წყალი (გავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე), წყლის რესურსები (გავლენა ეკოსისტემის მდგომარეობაზე), ბიომრავალფეროვნება, ტყე, თევზჭერა, სოფლის მეუნეობა, კლიმატის ცვლილება და ენერგეტიკა. თითოეული ინდიკატორის მიხედვით ქვეყანას ენიჭება ქულა. ქულების რაოდენობა დამოკიდებულია სახელმწიფოს პოზიციაზე იმ დიაპაზონის ფარგლებში, რომელიც გაისაზღვრება ამ ინდიკატორების ყველაზე უარეს მაჩვენებელსა (0 სტაბილურ სკალაზე) და სასურველ მიზანს (100 ქულის ეკვივალენტი) შორის. სასურველი მიზანი შესაძლებელია დადგინდეს საერთაშორისო ხელშეკრულებების საფუძველზე: მაგ; სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების სტანდარტების, პროფესიული დასკვნების და სხვა წყაროების მიხედვით.

მსოფლიოს ქვეყნები ეკოლოგიური ეფექტურობის ინდექსის მიხედვით, 2021 წელი

შენიშვნა: რუკაზე შინდისფერით აღნიშნულია ქვეყნები, სადაც ეკოლოგიური ეფექტურობის ინდექსი ძალიან დაბალია და მწვანე ფერით კი ის ქვეყენები, სადაც ეს მაჩვენებლი მაღალია.

ეკოლოგიური ინდექსი – https://epi.yale.edu/

ტყე ბიოსფეროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. თანამედროვე გაგებით, ის გეოგრაფიული ლანდშაფტის შემადგენელი ნაწილი და იმ ხეების, ბუჩქებისა და ბალახების, ცხოველების, ფრინველებისა და მიკროორგანიზმების ერთობლიობაა, რომლებიც თავიანთი განვითარების პროცესში ბიოლოგიურ კავშირში არიან ერთმანეთთან და ზეგავლენას ახდენენ როგორც ერთმანეთზე, ისე გარემოზე.

მსოფლიოში ტყის ფართობი 4.1 მილიარდ ჰექტარს შეადგენს, ანუ ხმელეთის დაახლოებით ნახევარს. მერქნის მსოფლიო მარაგი 360 მილიარდ კუბ. მ.-ს აღწევს, ხოლო წლიური მატება 3 200 მილიონ კუბ. მ.-ს. ტყე ანტარქტიდის გარდა ყველა კონტინენტზეა გავრცელებული. წარსულში დედამიწაზე ტყეები გავრცელებული იყო უფრო დიდ ფართობზე, რომელთა ნაწილი შემდგომში სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებმა, მზარდმა ქალაქებმა და სამრეწველო კომპლექსებმა დაიკავეს. FAO-ის მონაცემებით 1963 წელს ტყეებს დედამიწაზე 4229,2 მილიონი ჰექტარი ეკავათ, თუმცა 1990 წლის მონაცემით 788,2 მილიონით შემცირდა და ყოველწლიურად 11 მილიონი ჰექტრით მცირდება.

დედამიწის ტყეები

მსოფლიოს ტყეებში იზრდება მერქნიანი და ბუჩქოვანი მცენარეების 30 000-მდე სახეობა, ცხოვრობს ათასობით სახეობის ცხოველი და ფრინველი. ტყე დედამიწის ეკოლოგიურ სისტემათა მთლიანი კომპლექსისთვის გლობალური და სასიცოცხლო ფაქტორია. იგი ცოცხალი ნივთიერების ერთ-ერთი პლანეტური აკუმულატორია, რომელიც ბიოსფეროში მთელ რიგ ქიმიურ ელემენტებსა და წყალს აკავებს, აქტიურად ურთიერთქმედებს ტროპოსფეროსთან და განსაზღვრავს ჟანგბადისა და ნახშირბადის ბალანსის დონეს. ბიოსფეროში ჟანგბადის 60%-ზე მეტს ხმელეთის მცენარეულობა და მისი მთავარი კომპონენტი – ტყე – გამოყოფს. ერთი ჰექტარი შერეული ტყე წელიწადში ატმოსფეროდან შთანთქავს 13-17 ტონა ნახშირორჟანგს და გამოყოფს 10-15 ტონა ჟანგბადს.

ტყეს მრავალი ფუნქცია აქვს: ტყე მზის ენერგიის მძლავრი აკუმულატორია. ის არსებით გავლენას ახდენს კლიმატის ფორმირებაზე, ბუნებაში წყლის წრებრუნვაზე, ატმოსფეროში აირგაცვლაზე და ამგვარად, ქმნის ადამიანისათვის საჭირო პირობებს. ამ წრებრუნვის საწყისს წარმოადგენს ფოტოსინთეზის პროცესი, რომლის დროსაც გამოიყოფა ჟანგბადი. თუ 30-50-იან წლებში პლანეტის ჟანგბადის ბალანსის შევსებაზე ტყეზე მოდიოდა მხოლოდ 30%, ახლა ტყე გამოყოფს ბიოლოგიურად აქტიური ჟანგბადის 60%-ს, დანარჩენს კი ზღვებისა და ოკეანეების პლანქტონი და მინდვრებისა და ბაღების კულტურული მცენარეულობა იძლევა. ტყის ჟანგბადი ხარისხობრივად განსხვავდება ზღვებისა და ოკეანეების ჟანგბადისაგან იმით, რომ გაჯერებულია უარყოფითი იონებით. ეს მნიშვნელოვნად ადიდებს ტყის ბიოლოგიურ თვისებებს, რადგან დამტკიცებულია უარყოფითი იონიზაციის კეთილმყოფელი გავლენა ადამიანის ორგანიზმზე. ტყის ჟანგბადის იონიზაცია 2-3-ჯერ უფრო მეტია ზღვის და 5-10-ჯერ ქალაქის ატმოსფეროს ჟანგბადის იონიზაციაზე.

ტყე ასუფთავებს ჰაერს მტვრისაგან. ერთი ჰექტარი ტყე წლის განმავლობაში 50-70 ტონა მტვერს ფილტრავს, შესაბამისად საქართველოს ტყეები მთლიანად – 135-190 მლნ. ტონამდე ჰაერს ასუფთავებს. ტყე არეგულირებს თოვლის დნობის ინტენსივობას, მნიშვნელოვნად ამცირებს ჰაერის მოძრაობის სისწრაფეს, იცავს სასარგებლო ფაუნასა და მიკროორგანიზმებს. ტყის მრავალი მცენარე გამოყოფს ფოტონციდებს, რომლებიც თრგუნავენ დამაავადებელ ორგანიზმებს და ამით აჯანსაღებენ გარემოს. ტყე მძლავრი სანიტარულ-ჰიგიენური ფაქტორია, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას.

მეტად მნიშვნელოვანია ტყის წყალდაცვითი ფუნქცია. ის ხელს უწყობს მდინარეებისა და წყლის სხვა რესურსების (ტბები, წყაროები და სხვა) წყლით ნორმალურ და თანაბარ მომარაგებას, აფერხებს წყალდიდობებს, უზრუნველყოფს წყლის ხარისხის ამაღლებას, იცავს მას გაჭუჭყიანებისაგან. არანაკლებ მნიშვნელოვანია ტყის როლი ნიადაგის ნაყოფიერების ამაღლებისა და წყლის და ქარისმიერი ეროზიისაგან დაცვის საქმეში. დაცვითი ტყის გაშენება მიეკუთვნება აქტიურ ღონისძიებებს, რომლებიც მიმართულია გვალვისა და ეროზიის მოვლენების წინააღმდეგ. ტყე იძლევა მრავალი სახის ძვირფას პროდუქტსა და ნედლეულს. ის არის მრავალფეროვანი ფაუნის ადგილსამყოფელი. დიდია ტყის რეკრეაციული და ტურისტული მნიშვნელობა.

შედარებით მოზრდილ ტერიტორიაზე ტყეები არაერთგვაროვანია. ტყეები განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან სახეობათა შემადგენლობით (წმინდა – ერთი სახეობისაგან ან შერეული – რამდენიმე სახეობისაგან შემდგარი), ფორმით (მარტივი – ერთიარუსიანი და რთული – მრავალიარუსიანი), ხნოვანებით (ერთხნოვანი და ნაირხნოვანი), წარმოშობით (თესლით და ვეგეტატიური), სიხშირით, ბონიტეტით, ანუ პროდუქტიულობით და სხვა. ტყის მცენარეულობა, როგორც სახეობრივი შემადგენლობით, ისე ეკოლოგიური თავისებურებებით მკვეთრად იცვლება გეოგრაფიულ განედთან ერთად, ე.ი. ჰორიზონტალური ზონების მიხედვით.

ტყე ერთ-ერთი ბიოლოგიური რესურსია, რომელსაც ახასიათებს აღდგენის უნარი. იგი ასრულებს პლანეტურ ბიოგეოქიმიურ ფუნქციას, მონაწილეობს მრავალფეროვანი ლანდშაფტის შექმნაში, აქვს ძალზე დიდი წყალშემნახავი, ნიადაგდაცვითი, კლიმატმარეგულირებელი და სანიტარულ-ჰიგიენური მნიშვნელობა. ამიტომ ტყის დაცვასა და მის რაციონალურად გამოყენებას უდიდესი ეკონომიკური და სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს. ტყე მრავალრიცხოვანი რესურსის (მერქანი, ქერქი, ტოტები, ფოთოლი, ნაყოფი, თესლი, სოკო და სხვა) უმდიდრესი წყაროა. მან ფართო გამოყენება ჰპოვა მერქნის დამზადების, გადამუშავების, ქიმიური, კვების, ფარმაცევტულ, საფეიქრო მრეწველობასა და სხვა დარგებში.

პოლონეთის რესპუბლიკა აღმოსავლეთ ევროპაში მდებარეობს და ფართობის მიხედვით (312 658 კვ.კმ) კონტინენტზე მე-9 , ხოლო მსოფლიოში 69-ე ადგილი უკავია. ქვეყნის საზღვრების საერთო სიგრძე 3528 კმ-ია, აქედან 528 კმ საზღვაოა, დანარჩენი კი – სახმელეთო.

პოლონეთის რელიეფი მეტად მრავალფეროვანია. მისი ტერიტორიის დაახლოებით54,2%ზღვის დონიდან 150 მ. სიმაღლეზე მდებარეობს, 36,9% – 150-დან 300 მ სიმაღლემდე, 5,7%– 300-დან 500 მ-მდე და 2,9 % 500-დან 1000 მ-მდე. ქვეყნის ჩრდილოეთ დაცენტრალურ ნაწილში დაბლობები ჭარბობს. ბალტიის ზღვის სანაპიროკილამაზი, ქვიშიანი და ფართო პლაჟებითაა წარმოდგენილი. პოლონეთის უდიდესი მდინარეებია ვისლა და ოდრა, რომლებიც სათავეს კარპატებისა და სუდეტების მთებში იღებენ.

თანამდეროვე პოლონეთის ტერიტორია უძველესი დროიდანაა დასახლებული, რადგან მისი ნაყოფიერი მიწები იქ ცხოვრებისა და სოფლის მეურნეობის განვითარებისთვის მეტად ხელსაყრელი იყო. მე-10 საუკუნეში პოლონელებმა მეზობელი ტომები შემოიკრიბეს და პირველი სახელმწიფო შექმნეს, ხოლო 966 წლიდან ქრისტიანობა მიიღეს. სიტყვა პოლონეთი polanie-ს ტომების სახელიდან მოდის და ნიშნავს „ხალხს, რომლებიც ღია მინდორში ცხოვრობენ“.

პოლონეთი ეთნიკურად ერთეროვანი სახელმწიფოა. ქვეყნის ტერიტორიაზე მცირე რაოდენობით ცხოვრობენ ეთნიკური უმცირესობები: უკრაინელები, ბელორუსები, სლოვენები, ლიტველები და გერმანელები. სლავურ ენებს შორის კი პოლონური მეორე ენაა მოლაპარაკეთა რაოდენობის მიხედვით რუსულის შემდეგ. 60 მილიონი პოლონელიდან დაახლოებით 35% საზღვარგარეთ ცხოვრობს. დიდი პოლონური დიასპორებია აშშ-ში, კანადაში, დიდ ბრიტანეთში, გერმანიაში, ავსტრალიაში, ბრაზილიასა და არგენტინაში.

პოლონელები ღრმად მორწმუნე ხალხია. ამიტომ გასაკვირი არაა, რომ პოლონეთს ეკლესიების ქვეყანას უწოდებენ. ალბათ გარკვეულწილად სწორედ რწმენა დაეხმარა პოლონელებს, რომ გასული საუკუნის ტრაგიკული მოვლენებისთვის გაეძლოთ. მეორე მსოფლიო ომმაღრმა კვალი დატოვა პოლონეთის ისტორიაში.იმის გასააზრებლად, თუ რა ხდებოდა იმ პერიოდში, ყველაზე კარგად ოსვენციმის საკონცენტრაციო ბანაკი მეტყველებს.ეს მართლაც შემზარავი ადგილია, მაგრამ ამავე დროსევროპის წარსულის განუყოფელი ნაწილიცაა.ოსვენციმში დაახლოებით 4 მლნ. ადამიანი დაიღუპა, რომელთა უმეტესობა ებრაელი იყო. ათასობით ტუსაღი სამედიცინო ექსპერიმენტების მსხვერპლი გახდა, ხოლო ბანაკში დაბადებულ ბავშვებს მაშინვე წყალში ახრჩობდნენ. ოსვენციმის ტუსაღები 1945 წელს გაათავისუფლეს. დღეს აქ მუზეუმია გახსნილი, სადაც დაღუპულთა ფოტოები და პირადი ნივთები ინახება.

მეორე მსოფლიო ომამდე პოლონეთი ებრაელების ევროპულ ცენტრად ითვლებოდა. აქ დაახლოებით 3.3 მლნ. ებრაელი ცხოვრობდა. 450 ათასმა პოლონელმა ჰოლოკოსტის დროს ებრაელები სიკვდილისგან იხსნა. ნაცისტების მიერ ოკუპირებული პოლონეთი ერთადერთი ტერიტორია იყო, სადაც ებრაელების დახმარება ოფიციალურად ისჯებოდა სიკვდილით. დაახლოებით 50 ათასი პოლონელი სწორედ ებრაელების გადარჩენის გამო ნაცისტებმა სიკვდილით დასაჯეს. დღეს პოლონეთი ევროკავშირისა და ნატო-ის წევრი ქვეყანაა.

პოლონეთსსასახლეების,ციხე-სიმაგრეებისა და მოედნების ქვეყანასაც უწოდებენ.პრაქტიკულად ყველა მსხვილ ქალაქსთავისი ღირშესანიშნაობა აქვსდა თანაც არაერთი.ვარშავაში ეს სასახლის მოედანი და სამეფო სასახლეა, კრაკოვში –ვაველის ციხე-სიმაგრის კომპლექსი დამარიაცკის ეკლესია, პოზნანში – ძველი ბაზარი.საერთოდაც პოლონეთი ძალიან ფოტოგენური ქვეყანაა: აქ ყოველ ნაბიჯზეშეიძლება შეხვდეთ არქიტექტურული ხელოვნების ნიმუშებს. ამიტომ თუ პოლონეთში მოგზაურობას გადაწყვეტთ, თქვენი დრო არა რომელიმე კონკრეტული ობიექტის მონახულებას დაუთმეთ, არამედ მთლიანად ქალაქში ვიზიტს.

პოლონეთს შეუძლია, იამაყოს ნობელის პრემიის თავისი 17 ლაურეატით (ამით იგი აღემატება იაპონიას, ჩინეთს, ინდოეთსა და ავსტრალიას), მათ შორის 4 მშვიდობის დარგშია პრემიის მფლობელი, ხოლო 5 ლიტერატურის დარგში. პოლონეთში დაბადებული მარია კიური (მარია სკლოდოვსკაია) პირველი და ერთადერთი ადამიანი, რომელმაც ნობელის პრემია ორ სხვადასხვა დარგში მიიღო და ასევე პირველი ქალი-პროფესორია სორბონის უნივერსიტეტში.

264-ე რომის პაპი იოანე პავლე მეორე (კაროლ ვოიტილა) ერთადერთი პოლონელი პაპი იყო. მისი პაპად ყოფნის პერიოდი (1978-2005 წ.წ.) რომის პაპების ისტორიაში ხანგრძლივობის მიხედვით მეორეა. მისი სახლი ვადოვიცეში, კრაკოვთან ახლოს, ამჟამად მომლოცველთა ადგილს წარმოადგენს.

პოლონეთი მსოფლიოში ქარვის ყველაზე დიდი ექსპორტიორია. ქვეყანა უძველესი დროიდანაა განთქმული ქარვით, რომელიც 1000 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ქარვის გზით ბალტიის ზღვიდან ადრიატიკის ზღვამდე გადაჰქონდათ. ქვეყნის ჩრდილოეთით მდებარე ქალაქი გდანსკი დღესაც ქარვის მაღაზიების ქსელითაა ცნობილი.

პოლონეთი „ევროპის არყის სარტყელში“ შედის. არყის წარმოების ისტორია ქვეყანაში 500 წელზე მეტს ითვლის. პირველი პოლონური არაყი მე-11 საუკუნეში გაჩნდა. მას „gorzalks“ ერქვა და ისე იყენებდნენ, როგორც წამალს. სხვათა შორის, პოლონეთში, ქალაქ ვროცლავში მდებარეობს ევროპაში ყველაზე ძველი რესტორანი „Piwnica Świdnicka“. ის ჯერ კიდევ 1275 წელს გაიხსნა.

პოლონეთის ქალაქები გდანსკი, ტორუნი, ვროცლავი და ჩენსტოხოვო დიდი პოპულარობით სარგებლობს ტურისტებს შორის. ეს უკანასკნელი ევროპაში მომლოცველთა ერთ-ერთი მთავარი ცენტრია. აქ, იასნოგორსკის მონასტერში ღვთისშობლის ჩენსტოხოვოს სასწაულმოქმედი ხატი ინახება. ითვლება, რომ ხატი წმინდა ლუკამ, ევანგელიის ერთ-ერთმა ავტორმა დაწერა. ხატი ძვირფასი თვლებითაა შემკული, რომლებიც მას განკურნებულმა მორწმუნეებმა შესწირეს.

იუნესკოს მსოფლიოს მემკვიდრეობის სიაში პოლონეთის რამდენიმე ძეგლია შესული. ესენია: ვარშავის ძველი ქალაქი, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ნანგრევებიდან აღადგინეს. ქალაქის რეკონსტრუქცია ძველი გეგმების, სურათებისა და აღწერების მიხედვით ხდებოდა. შედეგად დანგრეული კვარტლის ადგილას არტიტექტურული კომპლექსი შეიქმნა, რომელიც შუასაუკუნეების ორიგინალს უფრო ჰგავს, ვიდრე ომამდელს.

კრაკოვის ოფიციალური სახელწოდება – სამეფო დედაქალაქია (Stołeczne Królewskie Miasto Kraków), თუმცა მას რას აღარ ეძახიან – პოლონეთის კულტურული დედაქალაქი, ტურისტული დედაქალაქი, პოლონეთის ათენი და ა.შ. კრაკოვის თითოეული ქუჩა და ისტორიული ძეგლი გულითადად ინახავს და გადმოსცემს პოლონეთის ისტორიას დაარსების დღიდან დღემდე. კრაკოვი პოლონეთის ქალაქებიდან ერთ-ერთი ულამაზასია. მის ძველ დასახლებებს პოლონელები „სტარი რინოკს“ უწოდებენ და ეს ადგილები სწორედ რომ სიძველისა და სილამაზის სიმბოლოდ შეიძლება ჩაითვალოს. თუ ვაველი კრაკოვის და მთლიანად პოლონეთის სულს განასახიერებს, მაშინ კრაკოვის გული – ძველი ქალაქია. იუნესკო-ის ნუსხაში ასევე შესულია კრაკოვთან მდებარე ხელოსნების ძველი დასახლებები სტრადომი და კაზიმეჟი, ოდესღაც პოლონელი ებრაელების ქალაქები.

მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზეძველი მარილის მაღარო – ველიჩკა – მე-13 საუკუნიდან მოქმედებს. ველიჩკას მარილის საბადოები შვიდსართულიანი მიწისქვეშა ქალაქია და კორიდორებისა და გალერეებისგან შედგება, რომელთა საერთო სიგრძე 200 კმ-ია. ტურისტული მარშრუტი სამ დონეზე გადის და მარილისგან შექმნილ ძეგლებს, დარბაზებსა და ტბებს მიუყვება. 100 მეტრსიღრმეზე აქ ბანკეტებსა და სადღესასწაულო მეჯლისებსაც კი აწყობენ.

შუა საუკუნეების ქალაქი ტორუნი ასეულობით გოთიკური სტილის სახლითაა ცნობილი. მათ შორისაა ის სახლიც, რომელშიც ნიკოლოზ კოპერნიკი დაიბადა. სწორედ მან პირველმა წამოაყენა მსოფლიოს ჰელიოცენტრული სისტემის მოდელი და ამტკიცებდა, რომ დედამიწა მზის გარშემო მოძრაობს და არა პირიქით, როგორც ეს ადრე მიაჩნდათ.

ბელოვეჟის ეროვნული ნაკრძალი ორი სახელმწიფოს – პოლონეთისა და ბელარუსიის ტერიტორიაზე მდებარეობს. იგი ყველაზე მსხვილი ტყის მასივია ცენტრალურ ევროპაში, რომელიც ბუნებრივი სახითაა შენარჩუნებული. ბელოვეჟის ნაკრძალის სიმბოლოა ზუბრი – ევროპის ყველაზე დიდი ცხოველი. იუნესკოს სიაში ასევე შესულია „ჯვაროსანთა სასახლე“ მალბორკში,ციხე-ქალაქი – ზამოსცი და ოსვენციმი.

და ბოლოს, ორიოდე სიტყვა ჩემს საყვარელ საუნივერსიტეტო ქალაქ ლოძიზე, სადაც გასული საუკუნის 80-იან წლბეში ვსწავლობდი აგცვლითი პროგრამით. ლოძი მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით მესამე ქალაქი პოლონეთში. იგი ქვეყნის ცენტრალურ ნაწილში, ვარშავის სამხრეთ-დასავლეთით მდებარეობს და მისგან 120 კმ.-ითაა დაშორებული. ლოძი პოლონეთის მსუბუქი და ელექტრონული მრეწველობის ცენტრად ითვლება.

მსოფლიოს ნებისმიერი ქვეყნის მცხოვრები ამაყობს თავისი ეროვნული დროშით. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან დროშის ფერები ეხმარება ადამიანებს ერთნაირი განცდების ჩამოყალიბებაში: საფეხბურთო მატჩი ეროვნული გუნდის მონაწილეობით ან მხიარული სახალხო დღესასწაული მთავარი ეროვნული
სიმბოლოს – დროშის გარეშე ხომ საერთოდაც წარმოუდგენელია.
დროშები პირველად ჩინეთსა და ინდოეთში გაჩნდა, მოგვიანებით კი მთელ მსოფლიოში გავრცელდა. ჩინეთში დროშებს უკვე ჩვენს ერამდე 1100 წელს
იყენებდნენ და მათ ძირითადად აბრეშუმის ქსოვილისგან ამზადებდნენ, რაც ამ ქსოვილის სიიაფით აიხსნებოდა. ევროპაში დროშები ფართოდ შუა საუკუნეებში – ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს გავრცელდა.
დროშების შემსწავლელ მეცნიერებას ვექსილოლოგია ჰქვია. მსოფლიოს ყველა ქვეყანას საკუთარი სახელმწიფო დროშა აქვს, რომელიც სახელმწიფოს ოფიციალური განმასხვავებელი ნიშანია და მის აღწერილობას კანონი, როგორც წესი, კონსტიტუცია ადგენს. სახელმწიფო დროშა სახელმწიფოს სუვერენიტეტის სიმბოლოდ ითვლება. იგი წარმოადგენს ერთფერ ან მრავალფერ ქსოვილს, რომელზეც შესაძლოა გამოსახული იყოს რაიმე ემბლემა. სახელმწიფო დროშა აღმართულია სახელმწიფო დაწესებულებების, საელჩოების, საკონსულოების და სხვა დაწესებულებების შენობებზე. გარდა სახელმწიფოებრივი დროშისა, ქვეყნებს ასევე გააჩნიათ სამხედრო-საზღვაო და სავაჭრო-კომერციული დროშები (გამოიყენება გემებზე).
ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად აშშ-ში, სამივე მიზნით ერთი მთავარი დროშა გამოიყენება. აღსანიშნავია, რომ საკუთარი დროშები გააჩნია არა მარტო სახელმწიფოებს, არამედ პროვინციებს, ოლქებსა და რეგიონებს, ქალაქებს, კლუბებსა და საზოგადოებებს, საერთაშორისო ორგანიზაციებს (მაგ; გაერო), კომერციულ კომპანიებს, საზოგადოებრივ მოძრაობებს (მაგ; პაციფისტებს, გრინპისს) და ზოგადად ყველა სუბიექტს, ვისაც სურს საკუთარი იდენტობის ხაზგასმა. ისინი სწორედ ამ მარტივი და ძველი ინსტრუმენტით სარგებლობენ.
დროშები ყოველთვის იყო პოპულარული და, რაც მთავარია, მათთან დაკავშირებულია საინტერესო, საიდუმლო და ზოგჯერ კურიოზული ისტორიებიც.

მსოფლიოს ქვეყნები დროშებით

მსოფლიოს ქვეყნების უმეტესობის დროშები მართკუთხედის ფორმისაა ზომებით 2:3 ან 1:2, თუმცა არსებობს გამონაკლისები: ზოგიერთი ევროპული სახელმწიფოს, მაგ: ვატიკანისა და შვეიცარიის დროშები კვადრატის ფორმისაა, ხოლო ნეპალის დროშა – სიმაღლეზე განლაგებული და ერთმანეთთან შერწყმული 2 სამკუთხედისგან შედგება.

ფერები

სამფერიანი ყველაზე ძველი დროშა, რომელიც დღემდე გამოიყენება ნიდერლანდის დროშაა, რომელიც თითქმის უცვლელი სახით მე-16 საუკუნის ბოლოდან გამოიყენება. ამ პერიოდში „ქვედა ქვეყანა“, ასე უწოდებდნენ იმ დროს ნიდერლანდს, დამოუკიდებლობისათვის იბრძოდა. ახალგაზრდა დემოკრატიული ქვეყნის დროშად აჯანყების მეთაურის პრინცი ორანის დროშა შეირჩა მისი მშობლიური ფერებით: ფორთოხლისფერი, თეთრი და ლურჯი.
ზოლების რაოდენობა, ისევე როგორც თანმიმდევრობა, დროშაზე დიდი ხნის მანძილზე იცვლებოდა. დროთა განმავლობაში ფორთოხლისფერი დროშა წითლით შეიცვალა, 1630 წლის შემდეგ კი – საერთოდ აღარ გამოიყენებოდა. ყველაზე გავრცელებული ვერსიით ეს იმიტომ მოხდა, რომ შორი მანძილიდან ფორთოხლისფერისა და ლურჯის კომბინაცია ცუდად აღიქმებოდა, ვიდრე წითელისა ლურჯთან, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია ზღვაში ცურვისას.

სახელმწიფო დროშების ყველაზე პოპულარული ფერებია წითელი, თეთრი და ლურჯი. ამ ფავორიტი სამეული ფერებისგან შედგება რუსეთის, საფრანგეთის, აშშ–ს, გაერთიანებული სამეფოს, ავსტრალიის, ახალი ზელანდიის, ნიდერლანდის, სერბეთის, ტაილანდისა და სხვა მრავალი ქვეყნის დროშა. შედარებით ნაკლებად პოპულარულია ყვითლის, შავისა და მწვანე ფერის ტრიო. მათ ვხვდებით ესპანეთის, გერმანიის, იტალიისა და ვატიკანის დროშებზე.

ყველაზე მარტივი, ერთფეროვანი დროშა 2011 წლის ოქტომბრამდე ლიბიას ჰქონდა. ის სწორედ იმითაა განსაკუთრებული, რომ ერთადერთი დროშაა მსოფლიოში, რომელიც მხოლოდ ერთი ფერისაა და დეკორით არააა გაფორმებული. დროშის მწვანე ფერი ქვეყნის სახელმწიფო რელიგიის – ისლამის სიმბოლოა. მაგრამ კადაფის რეჟიმის დამხობის შემდეგ მწვანე მართკუთხედმა სახელმწიფოებრივი სიმბოლოს მისია დაკარგა. 2011 წლის თებერვალში კადაფის წინააღმდეგ მომხდარი აჯანყების მონაწილეებმა ყოფილი მონარქის დროშის გამოყენება დაიწყეს, რომელიც მოგვიანებით ეროვნული გარდამავალი საბჭოს ოფიციალური დროშა გახდა.

ციური სხეულები დროშებზე
სამხრეთ ნახევარსფეროს ყველაზე ცნობილი სამხრეთის ჯვრის თანავარსკვლავედი ერთდროულად რამდენიმე ქვეყნის სახელმწიფო დროშაზეა გამოსახული:
ბრაზილიის, პაპუა–ახალი გვინეის, ავსტრალიის, ახალი ზელანდიის და სამოას. რაც შეეხება დიდი დათვის თანავარსკვლავედს, იგი აშშ–ს ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე შტატის ალასკის დროშაზე იწონებს თავს. აი, მთვარე და ნახევარმთვარე, ძირითადად, მუსულმანური ქვეყნების, მაგ; თურქეთის, აზერბაიჯანის, თურქმენეთის, უზბეკეთის, ალჟირის, მავრიტანიის, სინგაპურის, მალაიზიის, პაკისტანისა და ტუნისის დროშების მთავარი ატრიბუტია. სხვადასხვა ქვეყნის დროშაზე მზეც ხშირად არის გამოსახული, ამასთან როგორც სხივებით, მაგ. არგენტინისა და ურუგვაის დროშებზე, ისე მხოლოდ წრის სახით, მაგ. იაპონიის, ბანგლადეშის, ნიგერის დროშებზე. გვინეის დროშაზე კი მზე ყვითელი ზოლის სახითაა და წითელ და მწვანე ვერტიკალურ ზოლებს შორისაა მოქცეული. კირიბატმა და მალავიმ, ასევე ტაივანმაც თავის სიმბოლოდაც მზე აირჩიეს. სკანდინავიური ჯვარი გვხვდება ჩრდილოეთ ევროპისქვეყნების დანიის, ისლანდიის, ნორვეგიის, ფინეთის და შვედეთის დროშებზე.

წარწერები დროშებზე
ერაყის, ავღანეთის, საუდის არაბეთის დროშებზე არაბული წარწერებია. ბრაზილიის დროშაზე დევიზი პორტუგალიურ ენაზე წერია, ჰაიტის დროშაზე – ფრანგული, ხოლო ბელიზისა და სან–მარინოს დროშებზე – ლათინური წარწერებია. მცირე მასშტაბის, და ამიტომ თითქმის შეუმჩნეველი, ესპანური წარწერები გვხდება ესპანეთის, ბოლივიის, გვატემალას, დომინიკის რესპუბლიკის, კოსტა–რიკას, ეკვატორული გვინეის და სალვადორის დროშებზე, ასევე ვენესუელას გერბზე, რომელიც თავის მხრივ ამ ქვეყნის დროშაზეა გამოსახული.

სიმბოლოები
ნამგლისა და უროს მსგავსი ჰერალდიკური სიმბოლოები შეიძლება შევნიშნოთ ანგოლის დროშაზე, ხოლო მოზამბიკის დროშაზე კი – არც მეტი არც ნაკლები
კალაშნიკოვის ავტომატია გამოსახული.

ერთნაირი დროშები
მონაკოსა და ინდონეზიის დროშებზე სახელმწიფო სიმბოლოები იდენტურია: წითელი და თეთრი ჰორიზონტალური ხაზები. 1945 წელს დამოუკიდებელი
ინდონეზიის მიერ მიღებული წითელ–თეთრი ბიფერები მონაკოს მთავრობამ გააპროტესტა, მაგრამ მათი პროტესტი არ იქნა მიღებული, რადგან ინდონეზიამ დაამტკიცა, რომ მათი დროშა საკმაოდ ძველი წარმოშობისაა.

ნეკერჩხლის ფოთოლი კანადის დროშაზე
კანადის დროშას უმეტესობა მასზე გამოსახული ნეკერჩხლის ფოთლით ცნობს. მაგრამ ალბათ ცოტას თუ მიუქცევია ყურადღება, რომ ცნობილი ფოთოლი თეთრ ფონზე ძალიან განსხვავდება ორიგინალისგან. ნამდვილ ნეკერჩხლის ფოთოლს 27 მკვეთრი გვერდი აქვს, დროშაზე კი მხოლოდ 11–ია. ნეკერჩხალი ყოველთვის არ იყო კანადის ეროვნული სიმბოლო. ქვეყანა შეიძლება ითქვას სასწაულებრივად გადაურჩა დროშას, რომელზეც გამოსახული უნდა ყოფილიყო თახვი. არადა მე–19 საუკუნეში კანადის მოსახლეობის ერთიანი სიმბოლო სწორედ ეს პატარა და სასარგებლო ცხოველი იყო. მაგრამ, როცა ტორონტოში უელსის პრინცის საზეიმო შეხვედრისთვის ემზადებოდნენ დადგა საკითხი, თუ რით უნდა მისალმებოდნენ სტუმარს ემიგრანტების კანადაში დაბადებული შვილები და ე.წ. „თახვის“ იდეა სასწრაფოდ უარყოფილი იქნა. გადაწყვეტილება იმ ადგილებში ყველაზე გავრცელებული მცენარის – ნეკერჩხლის – სასარგებლოდ გადაწყდა.

ყველაზე კეთილი დროშა
კუნძულ–სახელმწიფო შრი–ლანკას, წარსულში ცეილონს, ყველაზე ბუდისტური და მშვიდობისმოყვარე სახელმწიფო დროშა აქვს. მსოფლიოს ყველა ეროვნული დროშის ფერები შეიძლება ითქვას ერთსა და იმავეს აღნიშნავს: სიმამაცე, პატივი, სიამაყე, ვაჟკაცობა, გამბედაობა, სამხედრო გამარჯვებები. შრი–ლანკას დროშა, უფრო სწორედ კი წმინდა ხის – ბოდხის 4 ფოთოლი, პირიქით – სიყვარულის, თანაგრძნობის, სიმშვიდისა და ბედნიერების სიმბოლოა.

ვეტერანი დროშა
მსოფლიოს ყველაზე ძველი დროშა დანიას აქვს. თეთრი ჯვარი წითელ ფონზე პირველად 1219 წელს გამოჩნდა, რასაც ბუნებრივია იმ პერიოდში მისტიკის გარეშე არ ჩაუვლია. ლეგენდის მიხედვით, დროშა ციდან ჩამოვარდა და ესტებთან მებრძოლ დანიელს თავზე დაეცა. ამ დროს კი დანიელ მებრძოლთა სიცოცხლის გადასარჩენად თურმე ეპისკოპოსი ლოცულობდა. ბრძოლა დანიელებმა მოიგეს, ხოლო დროშას დღემდე იყენებენ და სახელიც კი დაარქვეს – დანებერგი. დანიის დროშა სხვა სკანდინავიური ქვეყენების დროშების დიზაინის შთაგონების წყაროც გახდა. აღსანიშნავია, რომ ავსტრიაც პრეტენდენტია მსოფლიოში ყველაზე ძველი დროშის სახელის მოსაპოვებლად, თუმცა მათი დროშა 1230 წლით თარიღდება.

პატრიოტიზმის რეკორდი
მსოფლიოში ყველზე დიდი ეროვნული დროშის მფლობელი არც თუ ისე დიდი ხნის წინ რუმინეთი გახდა. გინესის რეკორდების წიგნის წარმომადგენლებმა გულდასმით გაზომეს რა ბუქარესტიდან 35 კმ–ის დაშორებით მდებარე სოფელ კლინჩელის მოსახლის მიერ შექმნილი დროშა, რეკორდი დააფიქსირეს. ადგილობრივი სამკერვალო ფაბრიკის მუშებმა 70 კმ. ძაფი დახარჯეს, რათა 349X227 მ. ზომების დროშა შეეკერათ. საინტერესოა, რომ მისი ჩამოკიდება არც უფიქრიათ, რადგან დროშა 10 საფეხბურთო მოედნის ფართობის ტოლია და ამიტომ უბრალოდ სოფლის გვერდით მინდორზე გაშალეს.

ორმხრივი დროშა
პარაგვაის დროშა ორმხრივია. წინა მხარეზე გამოსახულია ვარსკვლავები და წარწერა „Republica del Paraguay“, ხოლო უკუღმა მხარეზე – ლომი და ლოზუნგი “Paz Y Justicia” – ანუ „მშვიდობა და სამართლიანობა“.
დროშა ობსერვატორია
დროშაზე გამოსახული ცხოველებით, მცენარეებითა და იარაღით ბევრ ქვეყანას შეუძლია იამაყოს, მაგრამ სამეცნიერო ხელსაწყოთი მხოლოდ ერთს – პორტუგალიას. თუ მათ დროშას დააკვირდებით წითელ და მწვანე ფერებს შორის გერბის უკანა ფონზე, არა მხოლოდ ოქროსფერ ბურთს შენიშნავთ, არამედ არმილარულ სფეროს. ეს ხელსაწყო ნავიგაციაში და ასტრონომიული დაკვირვებებისთვის გამოიყენებოდა. სახელმწიფო დროშაზე მისი გამოსახვა კი პორტუგალიელი მოგზაურებისა და ზღვაოსნების დამსახურებაა.
დროშა ტრასფორმატორი
ყველაზე ცვალებადი დროშა ფილიპინების საკუთრებაა და სწორედ ამითაა იგი უნიკალური. ამ ქვეყნის დროშის ფერები ადგილებს იცვლის: მშვიდობიანობის დროს ზედა ზოლი ლურჯია, ხოლო ქვედა – წითელი, ომის დროს კი – პირიქით. ფილიპინები კუნძულოვანი სახელმწიფოა და დროშას, რომელიც 1898 წელს მიიღეს, სავარაუდოდ ამ ფორმით იმიტომ იყენებდნენ, რომ ქვეყნის მოსახლეობისათვის
დროულად ეცნობებინათ საფრთხის შესახებ.

და კიდევ…

ხშირად ერთი ქვეყნის დროშა ზეგავლენას ახდენს ამავე რეგიონში მდებარე სხვა ქვეყნების დროშებზე. იდეა საკმაოდ მარტივია: დროშის ფერების შერჩევისას მისი შემქმნელები ცდილობენ გადმოსცენ იმ ქვეყნის მოსახლეობის უმნიშვნელოვანესი იდეები და ფასეულობები. ხშირად კი აღმოჩნდება, რომ ამ იდეებსა და ფასეულობებს მეზობელი ქვეყნებიც იზიარებენ. გარდა ამისა ბევრი ქვეყანა მზადაა ლოიალობის ნიშნად შედარებით განვითარებული, ლიდერი ქვეყნების დროშების ფერები გამოიყენოს. ხშირად მთელი ჯგუფი ქვეყნებისა, ამა თუ იმ მიზეზის გამო, ერთი რომელიმე ქვეყნის დროშის ფერებს იყენებს. მაგ. არსებობს ე.წ. პან-აფრიკული ფერები – მწვანე, ყვითელი (ოქროსფერი) და წითელი. ზოგჯერ მათ ასევე უმატებენ შავ ფერს. ეთიოპია პირველი აფრიკული ქვეყანაა, რომელმაც ეს ფერები გამოიყენა საკუთარ დროშაზე, თანაც ფერები თავდაპირველად ცისარტყელას გამოსახავდა.

საქართველოს დროშა
2004 წლის 14 იანვრიდან საქართველოს ახალი სახელმწიფო დროშა აქვს. საქართველოს დროშაზე მოცემული გამოსახულება — ვერცხლის (თეთრ) ფონზე
ერთი სწორკუთხა ჯვარი, კუთხეებში ოთხი მცირე ჯვრით — ზოგადქრისტიანული სიმბოლოა, რომელიც მაცხოვარსა და ოთხ მახარობელს განასახიერებს. ვერცხლი (თეთრი) ჰერალდიკურად უმანკოებას, უბიწობას, სიწმინდეს, სიბრძნეს აღნიშნავს, ხოლო წითელი — სიმამაცეს, ვაჟკაცობას, სამართლიანობას და სიყვარულს. ეს დროშა საქართველოს ტერიტორიის აღმნიშვნელად ანჯელინო დულჩერის (1339 წ.) და ფრაჩესკო და დომენიკო პიციგანების პორტულანოებზე იყო დაფიქსირებული.

ინდოეთის ოკეანის ფირუზისფერ წყლებში ჩაძირულია მწვანე ხმელეთი, რომელსაც ირგვლივ თვალისმომჭრელი ყვითელი ფერის პლაჟის სარტყელი აკრავს. ეს პატარა ხმელეთი ვულკანური წარმოშობის კუნძული მავრიკია, რომელიც 1968 წელს დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ გამოცხადდა. იგი ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 70 კმ-ზე, ხოლო დასავლეთიდან აღმოსავლეთით 50 კმ-ზეა გადაჭიმული, მთლიანი ფართობი კი სულ რაღაც 2 ათასი კვ.კმ-ია. თუმცა მავრიკიის მახლობლად მდებარე მინიატურული ატოლები – როდრიგესი, აგალეგა და სხვები სახელმწიფოს ფართობს 200 კვ.კმ-ს მატებენ.

კუნძულის ძირითადი ტრასა მაებურიდან დედაქალაქ პორტ-ლუიმდე მიდის. გზა ხან შვეულ კედლებიან კლდეებს შორის გადის, სადაც ჯერ კიდევაა შემორჩენილი შავი ხის ნაზარდი, რომელიც ოდესღაც მთელ კუნძულს ფარავდა, ხანაც შაქრის ჭარხლის პლანტაციების ზღვაში იკარგება. ბუჩქებზე ჩიტისტოლა პეპლები და თითქმის პეპლების ზომის ფრინველები დაფარფატებენ.

1598 წელს ჰოლანდიელები პირველი ევროპელები იყვნენ კუნძულზე. გადმოცემით იმ დროს იქ უზარმაზარი, თითქმის 1 ფუთი წონის უფრთო ფრინველები დრონტები ბინადრობდნენ. ისინი დაუცველები და ძალიან მიმნდობნი ყოფილან, რამაც განაპირობა მათი სახელი დოდო (სულელი), სწორედ აქედან იღებს სათავეს ინგლისელების ცნობილი გამოთქმაც – „მოკვდა, როგორც დოდო“. ახლა მუზეუმში მხოლოდ დრონტის ფიტულიღაა შემონახული.

კუნძულის დაპყრობას ბევრი ცდილობდა და ყველა დამპყრობი თავის სახელს არქმევდა კუნძულს. არაბი ხალიფები პირველები მოვიდნენ დაუსახლებელ კუნძულზე და მას „დინა არობი“ (”არაბეთის კუნძული~) უწოდეს. შემდეგ ჰოლანდიელები დამკვიდრდნენ და თავიანთი პრინცის სახელით მონათლეს კუნძული – მორიცა ნასაუ. ისინი ფრანგებმა შეცვალეს და სახელიც შეუცვალეს – ილ დე ფრანსედ (საფრანგეთის კუნძული) აქციეს. კუნძულს ინგლისელების ხელში გადასვლის შემდეგ მავრიკიად მოიხსენიებენ.

ევროპაში გამოცემულ წიგნებში მავრიკია სხვადასხვანაირი ეპითეტითაა მოხსენებული: „აღმოსავლეთის გიბრალტარი“, „მალტა ინდოეთის ოკეანეში“ და სხვა. კუნძულის გერბზე კი დღეს შეგვიძლია წავიკითხოთ დევიზი: „ინდოეთის ოკეანის ვარსკვლავი და გასაღები“.

მავრიკი პოლიგლოტების კუნძულია. თითქმის ყველა აქაური მცხოვრები თავისუფლად საუბრობს ფრანგულ და ინგლისურ ენებზე, ბევრმა იცის ინდური, მაღაზიებში გაიგონებთ ჩინურსა და არაბულს, ბაზრობებზე სუაჰილის ენას. თუ მოსაუბრე მავრიკიელებს ყურადღებით მოუსმენთ, აღმოაჩენთ, რომ მათი ენა აზიური, აფრიკული და ევროპული ენების კონგლომერატია. მრავალენიანობა გამოწვეულია მოსახლეობის ეროვნული სიჭრელით: არაბები, ფრანგები, ჰოლანდიელები, ინგლისელები, ჩინელები, ინდოელები და სხვა. მოსახლეობის 65 %-ს ე.წ. ინდო-მავრიკიელები შეადგენენ.

მოგზაურები, ლათინური ამერიკის ქვეყნებს შორის, კოსტა-რიკას ყველაზე სასიამოვნო ქვეყანად თვლიან. კოსტრა-რიკა 1502 წელს ქრისტეფორე კოლუმბმა აღმოაჩინა. ეს ერთადერთი სახელმწიფოა კონტინენტზე, სადაც არა ჰყავთ არმია და მხოლოდ პოლიცია იცავს ქვეყანას. „ტიკო“ – ასე უწოდებენ კოსტა-რიკელებს მეზობელი ქვეყნების მცხოვრებლები. ისინი კი იმით ამაყობენ, რომ მათ უფრო მეტი მასწავლებლები ყავთ, ვიდრე პოლიციელი. მართლაც, ეს ცენტრალური ამერიკის ყველაზე განათლებული სახელმწიფოა, სადაც მოსახლეობის 90% წერა-კითხვის მცოდნეა.

კოსტა-რიკელები, მეზობელი ქვეყნების მხიარული და ხმაურიანი ხალხისგან, სიდინჯით გამოირჩევიან. გარეგნულად, ჩაცმულობით, მანერებით, გემოვნებით ისინი უფრო ინგლისელებს ჰგვანან.

კუნძულის წიაღი მდიდარია ოქროთი, ვერცხლით, მანგანუმით, ნავთობით, რაც ხელს უწყობს ქვეყნის განვითარებას .კოსტა-რიკაში ნაყოფიერი ნიადაგები და სოფლის მეურნეობისთვის ხელშემწყობი ჰავაა და შესაბამისად იგი აგრარული ქვეყანაა. აქ მოჰყავთ ყავა, ბანანი, კაკაო, განვითარებულია მეცხოველეობა, რომლის პროდუქციაც საზღვარგარეთ გააქვთ.

ქვეყანაში ხშირი მიწისძვრების გამო ძირითადად ჭარბობს ხის სახლები. კუნძულზე ბევრია მოქმედი ვულკანი. ქალაქის ცენტრალურ მოედნიდან კარგად მოჩანს ვულკანი „ოთხი ძმა“, რომლებსაც საერთო მასიური ძირი აქვთ. ერთი ბოლავს, მეორედან ძლიერი ხმები ისმის და კრატერიდან კილომეტრზე ფერფლისა და აირის ნარევი ადის, მესამედან კი – ცხელი გეიზერი გადმოჩქეფს.

ქვეყნის დედაქალაქ სან-ხოსედან გაყვანილია გზა ვულკან ირასუმდე, სადაც ცნობისმოყვარე და დაინტერესებულ პირებს კრატერში ჩახედვაც კი შეუძლიათ. 1968 წელს ირასუს ამოფრქვევამ დიდი ზიანი მიაყენა ახლომახლო რაიონებს. არანაკლებ საშიშია ვულკანი არენალია, რომელიც დედაქალაქიდან 175 კმ-ითაა დაშორებული. 1968 წელს მისმა ამოფრქვევამ 20 ათასი ადამიანი უსახლკაროდ დატოვა.

კოსტა-რიკის ტერიტორიას წარმოადგენს ასევე კუნძული ქოქოსი წყნარ ოკეანეში, რომელიც ქვეყნის დასავლეთი სანაპიროდან 600 კილომეტრზე, გალაპაგოსის არქიპელაგის მახლობლად მდებარეობს. 1997 წელს კუნძული იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში შეიტანეს.

ირლანდიის კოლონიზაცია ინგლისის მიერ XII ს-ში დაიწყო და შვიდი საუკუნის განმავლობაში ბრიტანეთის კოლონიას წარმოადგენდა. იგი პირველი ქვეყანაა ბრიტანეთის იმპერიაში, რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა. 1900 წლამდე აქ დიდ ბრიტანეთს პოზიციები მყარად ეკავა. საუკუნის დასაწყისში დაიწყო ირლანდიელი ხალხის ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის, რის შედეგადაც სამხრეთ ირლანდიამ დომინიონის სტატუსი მიიღო, ხოლო ჩრდილოეთ ირლანდია კი დიდ ბრიტანეთს შეუერთდა. 1949 წელს სამხრეთ ირლანდია დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოცხადდა.

ირლანდია ფართობის მიხედვით მესამე კუნძულია ევროპაში და მეოცე – მსოფლიოში. კუნძულს დასავლეთით აკრავს ატლანტის ოკეანე, ხოლო დიდი ბრიტანეთისგან ირლანდიის ზღვითა და წმინდა გიორგის სრუტითაა გამოყოფილი. გოლფსტრიმის თბილი დინების წყალობით კუნძულზე თითქმის არ იცის ზამთარი. მთელი წლის განმავლობაში მწვანედ ბიბინებს საძოვრები – ირლანდიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. ამიტომ ირლანდიას ”ზურმუხტის“ კუნძული ჰქვია. მწვანე ფერი ირლანდიის ეროვნული ფერია, ხოლო მწვანე სამყურა – ქვეყნის სიმბოლო.

კუნძულის სამხრეთი თბილი დინების წყალობით, სუბტროპიკებს წააგავს. სანაპიროს გასწვრივ თავს იწონებენ პალმები, ქარისგან დაცულ ხეობებში იზრდება ბამბუკი, მზისკენ მიისწრაფვის მარწყვის ხის ტოტები, კლდეებზე და ციხე-სიმაგრეთა ნანგრევებში ყველგან წააწყდებით ღია ფერის ყვავილებით დამშვენებულ ფუქსიას.

ირლანდიის ტურისტთა ბიურო მოყვარულებს „თითო ანკესზე თითო ტბას“ პირდება. აქ მრავლადაა თევზით მდიდარი ტბები, რაც თევზაობის მოყვარულ ტურისტებს იზიდავს. ირლანდიაში დაჭაობებული ტერიტორიებს ქვეყნის ტერიტორიის 1/6 უკავიათ.

ირლანდიის დასავლეთ სანაპიროსთან მდებარეობს ცნობილი კუნძული არანი, სადაც ქვების მეტი თითქმის არაფერია. “მიწა არ არის, ის უნდა შექმნა” – ამბობენ აქაურები და ამიტომაც კუნძულელები კალათებით ეზიდებოდნენ ქვიშას, ლამს, წყალმცენარეებს და მცირე ფართობებზე შექმნეს ნიადაგი. დედამიწის ეს მწვანე “ნაკუწები” ნაცრისფერი ქვის კედლებითაა გარშემორტყმული, რომელთა გარეშე გრიგალები და წვიმები ზღვაში ჩაიტანდნენ ადამიანის ნამოღვაწარს. აქ იმდენი ქვაა, რომ ამბობენ: ”ყოველ ახალშობილს მუშტში ქვა უკავიაო”. კუნძულ არანზე და კუნძულ კანემარაზე დღემდე შემორჩენილია ირლანდიური (გელური) ენა.

ირლანდიის დედაქალაქ დუბლინში თავმოყრილია ირლანდიის მრეწველობის თითქმის ნახევარზე მეტი. აქ არის ლუდის იმპერიის ციტადელი, რომელიც თავისი პროდუქციით არა მარტო ირლანდიას, არამედ ათობით სხვა ქვეყანასაც ამარაგებს.

წმინდა პატრიკი ირლანდიის მფარველი წმინდანია და 17 მარტს წმინდა პატრიკის დღეს აღნიშავენ. ეს დღე თავიდან კათოლიკურ დღესასწაულად ითვლებოდა, ხოლო XVII საუკუნიდან ოფიციალურად დაწესდა დღესასწაულად და ირლანდიის კულტურის ეროვნულ დღედ გამოცხადდა. 17 მარტი ირლანდიის რესპუბლიკაში უქმე დღედ არის გამოცხადებული და წმინდა პატრიკისადმი მიძღვნილი ფესტივალი იმართება. ამ დღესასწაულს ასევე იმ ქვეყნებშიც აღნიშნავენ, სადაც დიდია ირლანდიური დიასპორა: ამერიკაში, დიდ ბრიტანეთში, კანადაში, არგენტინაში, ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიაში და ა.შ.

ირლანდია ამაყობს თავისი შვილებით: აქაურები იყვნენ დიდი დრამატურგი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ბერნარდ შოუ, მწერლები ოსკარ უაილდი და სემიუელ ბეკეტი, პოეტი და დრამატურგი ჯეიმზ ჯოისი, დრამატურგი შონ ოძკეისი და სხვები.