ატაკამის უდაბნო (ესპ. Desierto de Atacama) სამხრეთ ამერიკაში, ანდების მთების დასავლეთით, წყნარი ოკეანის სანაპიროზე თითქმის 1000 კმ სიგრძეზეა გადაჭიმული. უდაბნოს ფართობი 105,000 კვ, კმ-ია და ჩილეს ჩრდილოეთით მდებარეობს.
ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში, რაც NASA-ს მიერ ჩატარებულმა კვლევებმაც დაადასტურა. ატაკამას ზოგიერთ მეტეოროლოგიურ სადგურზე წვიმა არასდროს დაფიქისირებულა. ნალექის გარეშე ოთხ წლამდე პერიოდები რეგისტრირებულია უდაბნოს ცენტრალურ სექტორში, რომელიც ჩილეს ქალაქებს – ანტოფაგასტას, კალამასა და კოპიაპოს – შორის მდებარეობს. ატაკამაში ნალექის საშუალო წლიური რაოდენობა დაახლოებით 1 მმ-ია. გეოგრაფიულად, ატაკამას სიმშრალე იმით აიხსნება, რომ იგი ორი საკმაოდ მაღალი მთიან სისტემას შორის (ანდები და ჩილეს სანაპირო ქედი) მდებარეობს. ორივე – ანდების მთები და ჩილეს სანაპირო ქედი, რომლებიც გარს აკრავს ამ უდაბნოს, ბლოკავს ტენიანობას, რის გამოც ატაკამას უდაბნო მცენარეულობისთვის ერთგვარ სასიკვდილო ზონად აიქცევა.
დღის განმავლობაში უდაბნოში ტემპერატურამ შეიძლება 40º C-ს მიაღწიოს, ხოლო ღამით კი 5º C-მდე დაეცეს. მთელი წლის განმავლობაში, დღეების 90%-ზე მეტი მზიანია.
ატაკამა მსოფლიოში ბუნებრივი ნატრიუმის ნიტრატის უდიდესი მარაგით გამოირჩევა. ნატრიუმის ნიტრატს სასუქებისა და ფეთქებადი ნივთიერებების წარმოებისთვის იყენებენ. 1940-იან წლებში ამ მინერალის მოპოვების, რომელსაც ასევე ჩილეს მარილს უწოდებენ, ბუმი იყო. დღეს უდაბნოში მრავლადაა მიტოვებული სამთო ქალაქები. საინტერესოა, რომ 1800-იანი წლების ბოლოს ჩილესა და ბოლივიას შორის დავა დაიწყო ატაკამას გამო (Guerra del Pacífico – წყნარი ოკეანის ომი), რადგან ორივე ქვეყანა აცხადებდა, რომ ამ უზარმაზარი სამთო პოტენციალის მქონე რეგიონის კანონიერი მფლობელები იყვნენ. ომის ბოლოს ჩილემ აიღო კონტროლი მთელ რეგიონზე.
ატაკამას ნიადაგის ნიმუშები ძალიან ჰგავს პლანეტა მარსის ნიმუშებს. ამ მიზეზით, NASA უდაბნოს წითელ პლანეტაზე მისიების ინსტრუმენტების შესამოწმებლად იყენებს. ატაკამას ხშირად მარსზე სცენების გადასაღებ ადგილადაც იყენებენ, როგორც მაგალითად სატელევიზიო სერიალში Space Odyssey: Voyage to the Planets.
მიუხედავად იმისა, რომ ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში და საკმაოდ მაღალი ტემპერატურაა დღის განმავლობაში, აქ მთების მაღალი მწვერვალები თოვლით არის დაფარული.
ატაკამას უდაბნო დედამიწაზე ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან ადგილებს შორის, სადაც წელიწადში 300+ დღე მზიანია და ღრუბლების გარეშე. უღრუბლო ცისა და სიმაღლის გამო იგი საუკეთესო ადგილია ჩვენს პლანეტაზე ობსერვატორიებისთვის. ბოლო წლებში უდაბნოში მსოფლიოში უდიდესი სახმელეთო ტელესკოპი დადგეს, სადაც 66 რადიოტელესკოპის მიერ გადაღებული სურათების დახმარებით ვარსკვლავების ფორმირებაზე დაკვირვება მიმდინარეობს.
მიმდინარე კლიმატის ცვლილება, მეცნიერების ვარაუდით ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის გააქტიურებით არის გამოწვეული და პირდაპირ უკავშირდება ინდუსტრიალიზაციის პროცესებს. ეს პრობლემა განსაკუთრებით თვალშისაცემი მე–20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან გახდა, როდესაც ადამიანებმა მზარდი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად დაიწყო ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ათვისება. სწორედ ამ დროს აღინიშნა დედამიწაზე საშუალო წლიური ტემპერატურის მკვეთრი ზრდა და გახშირდა სხვადასხვა სახის ბუნებრივი კატასტროფები. მსოფლიო აღმოჩნდა სერიოზული საშიშროების წინაშე, რადგან გარემოსადმი მიმართულმა ასეთი გაუაზრებელი/მომხმარებლური დამოკიდებულებამ შეუქცევადი პროცესები გამოიწვია და საფრთხე შეუქმნა მომავალ თაობებს.
კლიმატის გლობალური ცვლილება დაკავშირებულია გლობალური ტემპერატურის მატებასთან და დედამიწის ატმოსფეროში ზოგიერთი გაზის გადამეტებული კონცენტრაციითაა გამოწვეული, რაც ხელს უშლის დედამიწიდან „ზედმეტი“ სითბოს არეკვლას. ამ გაზებს „სათბური გაზები“ ჰქვია და მას მიეკუთვნება ნახშირორჟანგი, მეთანი, აზოტის ქვეჟანგი და ა. შ. რაც უფრო მაღალია “სათბურის აირების” კონცენტრაცია ატმოსფეროში, მით მეტი სითბო რჩება დედამიწაზე.
ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის ზრდა იწვევს ზღვის დონის აწევას. გაიზრდა კლიმატური კატასტროფული მოვლენების სიხშირე და სიმძლავრე, შეიცვალა ნალექების რაოდენობა და განაწილება. აგრეთვე შეიცვალა სოფლის მეურნეობის მოსავლიანობა, შემცირდა მყინვარები, გადაშენდა ცოცხალი ორგანიზმების ზოგიერთი სახეობები, გაიზრდა დაავადებათა რიცხვი.
გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს, 90-იანი წლების დასაწყისში ჩატარდა მთელი რიგი სამთავრობათაშორისო კონფერენციები და შეხვედრები კლიმატის ცვლილების პრობლემებთან დაკავშირებით; მსოფლიოს მთავრობებმა დაიწყეს მზადება ჩარჩო კონვენციის მომზადებაზე და 1992 წლის 9 მაისს, რიო დე ჟანეროში, 154 სახელმწიფოს წარმომადგენელმა ხელი მოაწერა კლიმატის ცვლილების კონვენციას. კონვენცია ძალაში შევიდა 1994 წლიდან. რაც იმას ნიშანვდა, რომ მსოფლიოს ლიდერებმა ერთხმად აღიარეს კლიმატის ცვლილება და დაიწყეს ერთობლივი ღონისძიებების გატარება მისი შერბილების მიზნით. კლიმატის ცვლილების კონვენციის საბოლოო მიზანია მიაღწიოს ატმოსფეროში სათბურის გაზების კონცენტრაციების სტაბილიზაციას იმ დონეზე, რომელიც არ დაუშვებს კლიმატურ სისტემაზე საშიშ ანთროპოგენურ ზემოქმედებას.
მოყოლებული აქედან, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები, საქართველოც აქტიურადაა ჩართული კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში. კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში უდუდესი როლი აკისრია ალტერნატიული ენერგიების სწორ და რაციონალურ გამოყენებას. რაც მეტად დავნერგავათ და აქტიურად გამოვიყენებთ განახლებად ენერგიას,მით უნფო მეტ სარგებელს მოვუტანთ გარემოს და დავაკმაყოფილეთ მსოფლიო საზოგადოების მოთხოვნებს.
ამერიკის პირველი რუკა 1500 წელს ხუან დე ლა კოსამ შეადგინა, რომელიც ქრსტეფორე კოლუბის ექსპედიციის მონაწილე იყო. პერგამენტზე დახაზული და მდიდრულად გაფორმებული ხუან დე ლა კოსას რუკა ესპანეთის დედოფალ იზაბელასთვის საჩუქარად იყო განკუთვნილი. ამ რუკაზე ამერიკის მხოლოდ აღმოსავლეთი სანაპიროა გამოსახული, რადგან ანდების მთებამდე პირველაღმომჩნებმა ვერ მიაღწიეს.
შვიდი წლის შემდეგ გერმანელმა კარტოგრაფმა მარტინ ვალდზემიულერმა შექმნა მსოფლიოს რუკა, რომელზეც კოლუმბის მიერ აღმოჩენილ კონტინენტს პირველად ეწოდა ამერიკა. რუკა ხის 12 დაფაზე იყო დაბეჭდილი.
საინტერესოა, რომ ამერიკა და აზია ვალდზემიულერმა ერთმანეთისგან დიდი ოკეანით გამოყო, თუმცა წყნარი ოკეანის შესახებ მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი იყო ცნობილი.
2003 წელს აშშ-ს კონგრესის ბიბლიოთეკამ 10 მლნ დოლარად იყოდა ამ რუკის ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ეგზემპლარი.
პირი-რეისის ამოუცნობი რუკა
ერთ-ერთი პირველი რუკა, რომელზედაც სამხრეთ ამერიკა და ანტარქტიდა იყო გამოსახული თურქ ზღვაოსნს, ადმირალ პირი-რეისის ეკუთვნოდა და გაზელის ტყავზე იყო დახაზული. იგი 1513 წლით თარიღდება, მაგრამ მასზე უკვე აღნიშნულია ის ადგილები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი.
პირი რეისის რუკაზე აღნიშნულია ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის დასავლეთი სანაპიროები და ატლანტის ოკეანის კუძულები. სამხრეთი ამერიკა მონიშნულია საკმაოდ ზუტად, უფრო მეტიც, ამ კონტინენტზე ანდების მთებიც კია გამოსახული, რომელიც იმ დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი. გარდა ამისა, პირი რეისის რუკაზე ასევე დატანილია ანტარქტიდაც, რომელიც მხოლოდ 1820 წელს იქნა აღმოჩენილი. მაგარმ ეს არცაა გასაკვირი: ძველი დროის ბევრი კარტოგრაფი ვარაუდობდა ე.წ. ”სამხრეთი მიწების” არსებობას. თუმცა რუკაზე არაა აღნიშნული დრეიკის სრუტე, რომელიც ანტარქტიდას სამხრეთ ამერიკიდგან გამოყოფს. რუკის წარწერები კი გვამცნობენ, რომ ანტარქტიდის კლიმატი თბილია და იქ დიდი გველები ბინადრობენ.
მე-20 საუკუნეში, როცა ეს რუკა აღმოაჩინეს, ბევრმა ეჭვი შეიტანა მის ნამდვილობაში, რამეთუ ასეთი სიზუსტის მიღწევა მხოლოდ აეროფოტოების, ქრონომეტრისა და სფერული ტრიგონომეტრიის საშუალებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი კი მე-16 საუკუნეში არ არსებობდა. დღემდე არასაკმარისია მტკიცებულებები, რომელიც დაამტკიცებს ამ რუკის ნამდვილობას ან ფალსიფიკაციას. თავად პირი რეისი წერდა, რომ მან რუკის შექმნისას ძველი რუკები გამოიყენა, მათ შორის ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის მასალები და ქრ. კოლუმბის ” საიდუმლო რუკა”.
მერკატორის არქტიკა.
ძველი საბერძნეთში არსებობდა ლეგენდა ჩრდილოეთით მდებარე კონტინენტის ჰიპერბორიის შესახებ, სადაც ბედნიერი ადამიანები ცხოვრობდნენ, სადაც მუდამ მხიარულება სუფევდა და არ იყო სიკვდილი.
” აქ მზე ნახევარი წლის განმავლობაში ანათებს… მნათობი მხოლოდ ერთხელ – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს ამოდის და მხოლოდ ერთხელ – ზამთრის ნაბუნიობის დღეს ჩადის. ეს ქვეყანა სულ მზითაა განათებული და გამთბარი, ამიტომაც აქ ძალიან კარგი კლიმატია, ქარები კი საერთოდ არ ქრის… ” – წერდა პლინიუს უფროსი ჰიპერბორიის შესახებ.
ითვლებოდა , რომ ჰიპერბორიის ცენტრში ზღვა მდებარეობდა, საიდანაც გამოედინებოდა და ოკეანეში ჩაედინებოდა ოთხი დიდი მდინარე. სწორედ ასე გამოსახა არქტიკა ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა გერჰარდ მერკატორმა. ეს რუკა 1595 წელს, მისი სიკვდილიდან ერთი წლის შემდეგ გამოვდა. მერკატორმა არქტიკის გარშემო, რომელიც ჩრდილოეთ პოლუსზე მდებარეობდა, საკმაოდ ზუსტად გამოსახა გრენლანდია, ისლანდია, სკანდინავია, ამერიკისა და ევრაზიის ჩრდილოეთი ნაწილები.
ბევრი მეცნიერი თვლის, რომ ძველად ჩრდილოეთ პოლუსზე შესაძლებელია ნამდვილად არსებობდა კონტინენტი, თუმცა სავარაუდოდ ის მერკატორამდე დიდი ხნით ადრე – მინიმუმ 5 ათასი წლის წინ, იქნა დატბორილი.
არის პაციფიკი!
მარის პაციფიკი (Maris Pacifici) —წყნარი ოკეანის პირველი ნაბეჭდი რუკაა, რომლის ავტორია აბრაჰამ ორტელიუსი და 1589 წელს გამოიცა. რუკა ფრანს ჰოგენბეგის მიერ შედგენილ ამერიკის რუკასა და ვაზ დურადოს 1568 წლის იაპონიის აღწერას ეფუძნება.
წყნარი ოკეანე რუკაზე ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან სამხრეთ აღმოსავლეთისაკენაა გადაჭიმული და სამხრეთიდან ფართო სამხრეთის მიწის ტერიტორიითაა შემოსაზღვრული, რომელიც თითქმის ამერიკის სამხრეთ დაბოლოებას ებჯინება.
ავსტრალიისა და ანტარქტიდის აღმოჩენა
საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ავსტრალიის აღმოჩენამდე, ამ კონტინენტს რუკებზე უკვე გამოსახავდნენ. ანტიკური დროის გეოგრაფები აღიარებდნენ, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი ხმელეთს უკავია. არც თუ ისე იშვიათად, მას როგორც ” სამხრეთის მიწას”, ლათინურად Terra Australis , ისე მოიხსნიებდნენ. სწორედ ამ ჰიპოთეზის წყალობით აღმოაჩინეს ევროპელებმა ავსტრალია. ოკეანეთი პირველად მე-16 საუკუნის მეორე ნახევარში იქნა გამოკვლეული პორტუგალიელებისა და ესპანალების მიერ, ხოლო პირველად ავსტრალიის მიწას 1605 წელს ჰოლანდიელებმა დაადგეს ფეხი.
ძველ რუკებზე ანტარქტიდას, ავსტრალიის მსგავსად, სამხრეთის მიწად მოიხსენიებდნენ. ზოგჯერ ის სამხრეთ ამერიკასთან იყო გაერთიენებული, როგორც ეს პირი რეისი რუკაზეა. ავსტრალიის აღმოჩენის მერე ჰიპოთეტური ხმელეთი რუკებიდან გაქრა. ასე მაგალითად, ჯეიმ კუკის მიერ 1776 წელს შედგენილ სამხრეთ ნახევარსფეროს რუკაზე, ანტარქტიდის მაგივრად გაუვალი ყინულებია აღნიშნული. ამასთან, კუკი არ უარყოფდა, რომ ამ ადგილას მიწა არსებობდა: ” მე არ დავიწყებ იმის უარყოფას, რომ პოლუსთან ახლოს შესაძლებელია არსებობდეს კონტინენტი ან მნიშვნელოვანი ფართობის ხმელეთი. პირიქით, მე დარწმუნჯებული ვარ, რომ ასეთი მიწა ნამდვილად არის და ჩვენ მხოლოდ მისი ნაწილის დანახვა შეგვიძლია. ”
ანტარქტიდა 1820 წელს აღმოაჩინეს რუსმა ზღვაოსნებმა ფადეი ბელიჰაუზენმა და მიხაილ ლაზარევმა. ხოლო ამ კონტინენტზე პირველად ამერიკული გემის ” სესილიას” ეკიპაჟის წევრებმა დაადგეს ფეხი 1821 წელს.
მოგზაურობა ადამიანთა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან, და შეიძლება ითქვას, უსაყვარლეს საქმიანობას წარმოადგენდა და ახლაც წარმოადგენს. ახალი ტერიტორიების, ქვეყნების მონახულება- გაცნობით მიღებული შთაბეჭდილებები, ამავე დროს, ცოდნის გაღრმავების საუკეთესო საშუალებაცაა.
დღეს, როცა ჩვენ საშუალება გვაქვს ვნახოთ კოსმოსიდან გადაღებული დედამიწის ფოტოები და ჩვენი პლანეტაც თითქმის მთლიანად შესწავლილია, კიდევ უფრო საინტერესოა ძველი რუკები, რომლებზეც დედამიწა სხვადსხვაგავრადაა გამოსახული. განვიხილოთ რა,დენიმე მათგანი.
ბაბილონური რუკა მესოპოტამიაში აღმოჩენილი, ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე მე-8-7 საუკუნეებში შექმნილი და ჩვენამდე მოღწეული, თიხის ფირფიტა მსოფლიოში ერთ-ერთ უძველეს რუკად ითვლება. ეს ბაბილონური რუკა-სქემა იმდრონდელ მსოფლიოს ასახავს. ამ რუკაზე დედამიწა ზღვებითა და ოკეანეებითაა გარშემორტყმული, რომელსაც” მლაშე წყალს” უწოდებდნენ. რუკაზე ზღვების გადაღმა სამკუთხედებია აღნიშნული, რომლებიც სავარაუდოდ შორეული მიწების მთებს უნდა აღნიშნავდეს.
ბაბილონურ რუკაზე აღნიშნულია სახელმწიფოები: ურარტუ (არარატი, თანამედროვე სომხეთი), ასირია (თანამედროვე ერაყი), ელამი (თანამედროვე ირანი) და თავად ბაბილონი. ამ ქვეყნებს შუა გაედინება მდინარე ევფრატი.
ერტოსთენეს კუნძული
ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.”
პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, ერატოსთენეს ეკუთვნის, რომელიც ჩვენს ერამდე მე-3 საუკუნეში ცხოვრობდა ქალაქ კირენაში. ითვლება, რომ სწორედ ამ მეცნიერმა, რომელიც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას ხელმძღვანელობდა, დაამკვიდრა ტერმინი ” გეოგრაფია”. გარდა ამისა მან პირველმა დახაზა მსოფლიოს რუკა მერიდიანებისა და პარალელების გამოყენებით, რომლებსაც თავად ” ერთმანეთის გვერდით გამავალ ხაზებსა” და ”შუადღემდე ხაზებს ” უწოდებდა.
ერატოსთენეს მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც ზემოდან ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა. ინდოეთის სამხრეთით კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობს. ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი იყო, რადგან როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა კი დუღდა და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ
გადარჩებოდა.
პტოლემეს რუკა
მრავალი საუკუნის განმავლობაში ძველი ბერძენი მეცნიერის პტოლემეს მიერ ჩვენს ერამდე 150 წლით ადრე შექმნილი მსოფლიოს რუკა ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლებოდა. ეს რუკა თან ერთვოდა რვა ტომიან ტრაქტატს ” გეოგრაფიის სახელმძღვანელო”. პტოლემეს რუკამ ჩვენამდე ორიგინალის სახით ვერა, მაგრამ სხვადსხვა ვარინატით მოაღწია.
პტოლემეს რუკაზე აზიას უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს და ჩრდილოეთ პოლუსიდან თითქმის ეკვატორამდეა გადაჭიმული, რის გამოც წყნარი ოკეანის ფართობი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული. ინდოეთის მოხაზულობა მკვეთრად დამახინჯებულია. აფრიკა თანდათან გადადის terra incognita -ში , რომელსაც მთელი სამხრეთი პოლუსი უკავია. სკიფიიდან ჩრდილოეთით მითიური ქვეყანა ჰიპერბორეა მდებარეობს, ხოლო ამერიკისა და ავსტრალიის შესახებ კი არაფერია ცნობილი.
მართალია, დედამიწის გარშემოწერილობა ზუსტად ჯერ კიდევ ერატოსთენემ გამოთვალა, მაგრამ პტოლემემ სხვა, მცდარი, ¼ ნაკლები ზომა გამოიყენა. სწორედ პტოლემეს რუკის წყალობით ცდილობდა ქრისტეფორე კოლუმბი ინდოეთამდე მიღწევას, როცა მან თავისი მოგზაურობა ესპანეთიდან დაიწყო და სულ დასავლეთით მიემართებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის აღმოჩენის შემდეგაც კი ადამიანები კიდევ დიდი ხნის განმავლკობაში იყენებდნენ პტოლემეს რუკას.
ახალი წელი მხიარული, ნათელი და ყველაზე ლამაზი დღესასწაულია. მის შესახვედრად დიდი ხნით ადრე ვიწყებთ მზადებას. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან ამ დღეს ყველაფერი ძალიან ორიგინალური, დაუვიწყარი და მხიარული გვინდა რომ იყოს.
მსოფლიოში რამდენი ქვეყანაცაა, იმდენი საახალწლო ტრადიციაა. ქვეყნების სხვადასხვა სასაათო სარტყელში მდებარეობის გამო ახალი წელიც სხვადასხვა დროს დგება. ვნახოთ სად, როდის და როგორ ხვდებიან ახალ წელს.
ყველზე პირველად ახალ წელს ოკეანეთში მდებარე შობის კუნძულების შემადგენელ კუნძულ კირიტიმატის მცხოვრებლები ხვდებიან. ასევე პირველები ზეიმობენ ახალი წლის დადგომას ქ. ნუკუალოფას (ტონგას სამეფოს დედაქალაქი) მაცხოვრებლები.
+0.15 — კუნძული ჩატემი (ახალი ზელანდია) , რომელიც ახალი ზელნდიიდან მოშორებით მდებარეობს მეორე ხვდება ახალ წელს. ამ კუნძულზე სპეციალური სასაათო სარტყელია.
+1.00 — შემდეგ ახალი წელი უკვე თავად ახალ ზელანდიაშიც დგება. წლის დადგომას ამავე დროს ხვდებიან ანტარქტიდის სამხრეთ პოლუსის მკვლევარები.
+2.00 — ახალი წელი უკვე რუსეთშიც, უფრო კონკრეტულად, კი მის უკიდურეს აღმოსავლეთ ნაწილში (ანადირი და კამჩატკა) დგება. დღესასწაულს ასევე ზეიმობენ ფიჯის, ნაურუს, ტუვალუს და წყნარ ოკენანეში მდებარე სხვა კუნძულებზე.
+2.30 — კუნძული ნორფოლკი (ავსტრალია).
+3.00 —აღმოსავლეთ ავსტრალიის ნაწილი (სიდნეი, მელბურნი, კანბერა) და წყნარ ოკეანეში მდებარე ზოგიერთი კუნძული ( ვანუატუ, მიკრონეზია, სოლომონის კუნძულები და სხვ.). უნდა აღინიშნოს, რომ ავსტრალიაში ახლ წელს გრანდიოზულად ხვდებიან. მართალია, აქ ახალი წელი, ჩვეულებრივ 1 იანვარს აღინიშნება, მაგრამ ამ დროს იქ ისეთი სიცხეა , რომ ფიფქია და თოვლის ბაბუა საჩუქრებს საცურაო კუსტუმებში გამოწყობილები არიგებენ. ახალი წლის ღამეს სიდნეის თავზე კი ისეთ ფეირვერკებს უშვებენ, რომ მათი შემჩნევა 16–20 კმ–ის რადიუსის ფარგლებშიც შესაძლებელია. +3.30 — სამხრეთი ავსტრალია (ადელაიდა).
+4.00 — ავსტრალიაში კვინსლენდის შტატი (ბრისბენი), რუსეთის ნაწილი (ვლოდივოსტოკი) და ზოგიერთი კუნძული – პაპუა–ახალი გვინეა, მარიანის კუნძულები.
+4.30 — ჩრდილოეთ ავსტრალიის ტერიტორია (დარვინი).
+5.00 — იაპონია და კორეა. ახალი წლის აღნიშვნის მეტად საინტერესო ტრადიცია აქვთ იაპონიაში. იაპონიაშიახალი წელი ახალი ცხოვრების დასაწყისს ნიშნავს, ამიტომ ყველა ცდილობს ვალების გასტუმრებას. ასევე ახალი წლის ღამეს ყველა იაპონელი ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი იცინოს, რადგან სჯერათ, რომ სიცილი მათ წარმატებას მოუტანს ახალ წელს. გარდა ამისა, ახალი წლის ღამეს ისინი ტაძარს სტუმრობენ, სადაც 108–ჯერ რეკავენ ზარს. ზარის თითო ხმა თითო ცოდვას შეესაბამება. მართალია, ცოდვა სულ 6–ია, მაგრამ თითეოულ მათგანს კიდევ 18 სხვადასხვა ელფერი აქვს და ჯამში 108 გამოდის. ზარის თითეოულ ჩამორეკვას თან მიაქვს ცუდი. საახალწლო აქსესუარებიდან კი მეტად პოპულარულია ბედნიერების ომულეტი – მინიატურული ფოცხი და ამიტომ ყველა იაპონელი ყოველ ახალ წელს ახალ ომულეტს ყიდულობს ბედნიერების „მოსაფოცხად“.
+6.00 — ჩინეთი, სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის ნაწილი და ავსტრალიის დარჩენილი ტერიტორია. ჩინეთში ახალ წელს 17 იანვრიდან 19 თებერვლამდე ახალმთავრეობისას აღნიშნავენ. ქუჩის პროცესიები – ამ დღესასწაულის ყველაზე საინტერესო ნაწილია. პროცესიის დროს ათასობით ფანარი ინთება, რადგან ჩინელებს სჯერათ, რომ ახალი წელს ბოროტი სულები ებრძვიან და ამიტომ მათ განდევნას ფანრებით და ხმაურიანი ფეირვერკებით ცდილობენ.
+7.00 — ინდონეზია და დანარჩენი სამხრეთ –აღმოსავლეთი აზია.
+7.30 — მიანმარი. იმის გამო, რომ ამ ქვეყანაში ახალი წელი ყველაზე ცხელ სეზონს ემთხვევა, მას წყლის ფესტივალით აღნიშნავენ. სანახაობა, მართლაც რომ სასაცილოა: ნებისმიერი ასაკის ადამიანები შეხვედრისას ერთმანეთს წყლით წუწავენ. აქ არაფერია გასაბრაზებელი, რადგან წყლის მისხმა მხოლოდ ტრადიციაა და კეთილგანწყობას გამოხატავს,
+8.00 — ბანგლადეში, შრი–ლანკა და რუსეთის ნაწილი (ნოვოსიბირსკი. ომსკი).
+8.15 — ნეპალი.
+8.30 –ინდოეთი.
+9.00 — პაკისტანი, უზბეკეთი, თურქმენეთი, ყირგიზეთი და რუსეთის ნაწილი (ეკატერინბურგი, უფა).
+9.30 — ავღანეთი.
+10.00 — საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთის ნაწილი (სამარა) და ზოგიერთი კუნძული ინდოეთის ოკეანეში.
+10.30 — ირანი.
+11.00 — დასავლეთ აზიის ნაწილი, აფრიკის ნაწილი, რუსეთი (მოსკოვი, სანქტ–პეტერბურგი).
+12.00 — რუმინეთი, უკრაინა, საბერძნეთი, თურქეთი, ისრაელი, ფინეთი, აფრიკის ნაწილი.
+13.00 — დასავლეთი და ცენტრალური ევროპა: დანია, გერმანია, ბელგია, იტალია, საფრანგეთი, შვედეთი, და სხვ.; ასევე აფრიკის ნაწილი. გავეცნოთ რამდენიმე საინტერესო ტრადიციას. მაგ; იტალიაში არავის უკვირს ახალი წლის ღამეს არასასურველი ნივთების გადაყრა. პირდაპირ ფანჯრებიდან ცვივა ყვავილების ძველი ქოთნები, ავეჯი, ტანსაცმელი და სხვ. იტალიელებს სჯერათ, რომ რაც უფრო მეტ ნივთს დატოვებენ ქუჩაში, მით მეტი წარმატება და ფული ექნებათ ახალ წელს. დანიაში კი ტყის მცველებმა ბრაკონიერებთან, რომელთაც ნაძვის ხის მოჭრა და სახლში წაღება უნდათ, ბრძოლის შესანიშნავ მეთოდს მიაგნეს. წინა საახალწლო დღეებში ისინი ნაძვის ხეს სპეციალურ ხსნარს უსვამენ, რომლის მყრალი სუნიც სივრცეში შეუმჩნეველია, მაგრამ როგორც კი თბილ გარემოში აღმოჩნდება, იგი მაშინვე საშინელ სუნს უშვებს. ასე რომ, სახლში ლამაზი ნაძვის ხის დადგმის ყველანაირი სურვილი უქრებათ!
+14.00 — დიდი ბრიტანეთი, პორტუგალია, აფრიკის ნაწილი.
+15.00 — აზორის კუნძულები.
+16.00 – ბრაზილია.
+17.00 —არგენტინა, სამხრეთ ამერიკის აღმოსავლეთი ნაწილი.
+17.30 — კუნძული ნიუფაუნდლენდი (კანადა).
+18.00 — აღმოსავლეთი კანადა, კარიბის ზღვის აუზის ბევრი კუნძული, სამხრეთ ამერიკის ნაწილი. საინტერესო ტრადიცია აქვთ კუბაში. აქ ახალი წლის წინ ჭურჭელს – თასებს, ქვებებს, ჯამებს წყლით ავსებენ და ზუსტად 12 საათზე ფანჯრებიდან ასხავენ. ასევე აუცილებელია, სანამ საათი 12–ჯერ ჩამოკრავს, ყურძნის 12 მარცვალის შეჭმა, რომ სიკეთე, თანხმობა, მშვიდობა და კეთილდღეობა მთელი წელი იყოს მათი თანამდევი.
+19.00 — კანადის აღმოსავლეთი ნაწილი (ოტავა) და აშშ (ვაშინგტონი, ნიუ–იორკი), სამხრეთ ამერიკის დასავლეთი ნაწილი. ახალი წლის ღამეს ნიუ–იორკში ტაიმს–სკვერში ნეონის ათასობით ნათურით განათებულ ბურთს საზეიმოდ უშვებენ.
+20.00 — კანადის ცენტრალური ნაწილი და აშშ (ჩიკაგო, ჰიუსტონი), მექსიკა და ლათინური ამერიკის ბევრი ქვეყანა.
+21.00 — კანადის ნაწილი (ედმონტონი, კალგარი) და აშშ (დენვერი, ფენიქსი, სოლტ–ლეიკ–სიტი).
+22.00 — კანადის დასავლეთი ნაწილი (ვანკუვერი) და აშშ ( ლოს–ანჯელესი, სან–ფრანცსკო).
+23.00 — ალასკის შტატი (აშშ).
+23.30 — საფრანგეთის პოლინეზიის ნაწილი – მარკიზის კუნძულები.
+24.00 — ჰავაის კუნძულები (აშშ), ტაიტი და კუკის კუნძული.
+25.00 — ყველზე ბოლოს ახალ წელს კუნძულ სამოას მოსახლეობა ხვდება.
აი, ასე ხვდებიან ახალ წელს მსოფლიოში – სხვადასხვა ქყეყანაში სხვადასხვა დროს და სხვადასხვანაირად, მაგრამ ყველა მათგანს ერთი საერთო ნიშანი აქვს: ახალ წელს მხიარულად და სიხარულით ეგებებიან. ახალი წელი ხომ სიახლის, იმედისა და სიხარულის მომტანია. მთავარია მას ღიმილით შევეგებოთ, რადგან ერთი ტრადიცია ნამდვილად უცვლელია ნებისმიერ ქვეყანაში და ყველა ადამიანს აერთიანებს – ესაა რწმენა იმისა, რომ ახალი წელიწადი ყველაზე სანუკვარი სურვილების ასრულებას დაუდებს დასაბამს.
ლანდშაფტების შემსწავლელი ფიზიკური გეოგრაფიის სპეციალური დარგი. იკვლევს ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსთა ფორმირების, აგებულების, განლაგების, განვითარებისა და დინამიკის კანონზომიერებებს. ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასი: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები.
შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ: რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი); კლიმატის ტიპს; გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს; ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად; ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები გარდაიქმნება ბუნებრივ-ანთროპოგენურ ტერიტორიულ კოპლექსად. გამოიყოფა: ბუნებრივ-აგრარული (სასოფლო-სამეურნეო), სელიტებური (სასოფლო დასახლებათა), ურნანიზირებული (საქალაქო დასახლებათა) და სხვა ტიპის ბუნებრივ-ანთროპოგენური ტერიტორიული კომპლექსები.
გუმბათისებური ამობურცულობა, რომელიც წარმოიშობა დედამიწის სიღრმიდან მიწის ქერქის ზედა ფენამდე ამოსული მაგმით. დედამიწის ზედაპირს რომ ვერ მიაღწია, მაგმამ ასწია დანალექი ქანების ზედაპირული წყებები და მათ შორის გაცივდა. დროთა განმავლობაში დანალექი საფარი შეიძლება გადაეცალოს და ლაკოლითი გაშიშვლდეს. ტერმინი ლაკოლითი მეცნიერებაში შემოიტანა ამერიკელმა გეოგრაფმა და გეოლოგმა გროვ კარლ ჯილბერტმა 1875 წელს, როდესაც იგი ჰენრის მთებში დიორიტების შეჭრის პროცესის საკითხებს იკვლევდა. მცირე ზომის ლაკოლითებს მიკროლაკოლითებს უწოდებენ.
გეოგრაფიული გარსის შემადგენელ ნაწილებს – ლითოსფერო, ატმოსფეროს, ჰიდროსფეროსა და ბიოსფეროს შორის – არსებული კომპლექსური ურთიერთდამოკიდებულება და ასევე ზოგადი გეოგრაფიული კანონზომიერებები (მთლიანობა, ნივთიერებათა წრებრუნვა, რიტმულობა და ზონალურობა) განაპირობებს დედამიწის ბუნებრივ იერსახეს, გარემოში მიმდინარე პროცესების ხასიათს, ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის ფორმებს და სხვ. გეოგრაფიული კომპონენტების ურთიერთდამოკიდებულება ვლინდებს როგორც გლობალურ (მაგ; გეოგრაფიული სარტყლების და ბუნებრივი ზონების განედური განლაგება, კონტინენტების ბუნებრივი პირობები), ისე რეგიონალურ (ვერტიკალური ზონალობა, ლანდშაფტები) დონეზე.
ნებისმიერი დონის ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსი ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გეოგრაფიული კომპონენტებისგან შედგება. გეოგრაფიული კომპონენტებისთვის დამახასიათებელია გარკვეული აგრეგატული მდგომარეობა, მასა და სიცოცხლის არსებობა/არარსებობა. გეოგრაფიული კომპონენტები ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსებში წარმოდგენილი ლოთოგენური საფუძვლის (რელიეფი თავისი გეოლოგიური აგებულებით), ჰაერის და წყლის მასების ( მდინარეები, ტბები და სხვ.), ბიოგენური კომპონენტის (მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო) სახით. ამ კომპონენტების ურთიერთზემოქმედების შედეგად ბუნების მეორეული კომპონენტები წარმოიქმნება. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ნიადაგი, რომელიც ძირითადად, ბიოგენური კომპონენტისა და ლითოგენური საფუძვლის ურთიერთკავშირის შედეგად წარმოიქმნება.
ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები (ბტკ) ერთმანთისგან ზომით განსხვავდება. ისინი შეიძლება იყოს, როგორც მცირე ზომის ( მაგ; მდინარის ხეობა), ისე საკმაოდ დიდი ფართობის (მაგ; უდაბნო საჰარა ან ავსტრალიის კონტინენეტი). მცირე ბტკ-ები შესაძლებელია უფრო მსხვილ ერთეულებად გაერთიანდეს. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ლანდშაფტი.
ლანდშაფტი გერმანული სიტყვაა და მიწის სახეს, პეიზაჟს, ადგილს ნიშნავს. ლანდშაფტი გენეტიკურად ერთგავროვანი ბუნებრივ- ტერიტორიული (გეოგრაფიული) კომპლექსია, რომლის ფარგლებში ყველა ძირითადი კომპონენტი: რელიეფი, ჰავა, წყლები, ნიადაგები, მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო რთულ ურთიერთკავშირში იმყოფება, დაკავშირებულია ერთმანეთთან, ურთიერთობს ერთმანეთზე და ქმნის ერთიან, განუყოფელ სისტემას, რომელიც განვითარების ერთგვაროვანი პირობებით ხასიათდება.
ბტკ-ში ყველა კომპონენტს სხვადასხვა დანიშნულება და მნიშვნელობა გააჩნია. მაგ; ლითოგენური საფუძვლის შეცვლა დიდ გავლენას ახდენს სხვა გეოგრაფიულ კომპონენტებზე, მასინ როცა მცენარეული საფარის შეცვლა შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებს იწვევს.
ლანდშაფტმცოდნეობა ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსების (ბტკ) ანუ ლანდშაფტების (გეოგრაფიული კომპლექსების, გეოსისტემების) შემსწავლელი მეცნიერება. იგი სწავლობს ლანდშაფტების წარმოშობას, სტრუქტურასა და დინამიკას, მათი განვითარების კანონზომიერებებსა და განლაგებას; ამასთანავე, იკვლევს ადამიანთა საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობის შედეგად გარდაქმნილ ბტკ-ებს.
ლანდშაფტოლოგიაში გამოიყოფა შემდეგი ძირითადი ცნებები :
გეომასები – ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ელემენტარული ნაწილები, რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდება მასით, დანიშნულებით და სივრცესა და დროში ცვლილების სიჩქარით.
ცნობილია:
აერომასები (ჰაერის მასები);
ლითომასები (გეოლოგიური მასები);
ჰიდრომასები (წყლის მასები, მათ შორის ნიადაგის ტენი და ორთქლი ატმოსფეროში);
ბიომასები (ფიტომასები – მცენარეების მასები და ზოომასები – ცხოველები).
მორტომასები (მკვდარი ორგანული წარმოშობის ნივთიერებები, მაგ., ტყის ნაფენი);
გეომასების ერთობლიობის მიხედვით ბტკ-ში გამოიყოფა ერთგვაროვანი შრეები – გეოჰორიზონტები. მათი შედგენილობა განსაზღვრავს ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ვერტიკალურ სტრუქტურას.
ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსში ნივთიერების წრებრუნვა და ენერგიის გარდაქმნა მის ფუნქციონირებას განაპირობებს. მაგ; მზის ენერგიის გარდაქმნა (ტრანსფორმაცია), ტენბრუნვა, ბიოგეოციკლი (ორგანული მასის გარდაქმნა ბტკ-ში). ფუნქციონირების ხასიათი ცვალებადია, როგორც სივრცეში, ისე დროში.
ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასს: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები. შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ :
რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი);
კლიმატის ტიპს;
გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს;
ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად, ესენია: ადგილმდებარეობა, უროჩიშჩე და ფაციესი.
ამრიგად, ლანდშაფტი შეიძლება ითქვას ყველაზე პატარა კომპლექსური ბუნებრივი ერთეულია (ფართობით რამდენიმე ათეული ან ასეული კვ.კმ), რომელსაც თავისი ბუნებრივი პირობებითა და რესურსებით შეუძლია უზრუნველყოს გარკვეული რაოდენობით მოსახლეობის განსახლება, ცხოვრება და საქმიანობა.
ბუნებრივი ლანდშაფტის ფორმირება ხდება ერთდროული და სხვადასხვა მიმართულების პროცესების ერთობლივი ზემოქმედებით, რაც ლანდშაფტის კომპონენეტების – რელიეფის, კლიმატის, გეოლოგიური სტრუქტურის, ნიადაგის, მცენარეული საფარისა და და ცხოველთა სამყაროს, ასევე ადამიანის საქმიანობის ურთიერთზემოქმედებითაა გაპირობებული.
ერთი ბუნებრივი ლანდშაფტის კომპონენტებს შორის ურთიერთზემოქმედება და ნივთიერებათა ცვლა ერთი ტიპისაა და დამოკიდებიულია მზის ენერგიის რაოდენობასა და მოსვლის რიტმზე. მოცემული პროცესების ერთობლიობა განსაზღვრავს ლანდშაფტის ბუნებრივი რესურსების განახლებას და მწარმოებლობას.
ბუნებრივი ლანდშაფტის მაგალითებია დაბლობი, მთა, უდაბნო, ტყე, სტეპი, დაბლობი, ჭაობი, ზღვის აკვატორია და სხვ.
ლანდშაფტს, ერთმანეთისგან არა მხოლოდ წარმოშობით და იერ-სახით, არამედ იქ მიმდინარე საქმიანობის მიხედვითაც განსხვავდებიან. გენეზისის მიხედვით გამოყოფენ ბუნებრივ და ანთროპოგენურ ( ხელოვნურ) ლანდშაფტებს, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივი ლანდშაფტების გარდაქმნის შედეგად წარმოიქმნება.
ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს, ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და საიდანაც ვრცელდებოდა სხვადასხვა კულტურა. ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებით და ცხოვრების წესით განსხავავებულირამდენიმე სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს, შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი აღსდგა. ამჟამად ქვეყნის აფრთობი 20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ სავალი გზაა.
მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და, საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული. დღესდღეობით სანაპრიო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ტერიტორია ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს ამისთვის უწყლობასა და უნაყოფობასტან ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება და დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები.
ისრაელის ჩრდილეოთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები მ.შ. მღვიმეები.
ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე ნაკრძალების სამეფოდ აქცია: აქ ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახობების აღდეგინა და შენარჩულების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“ და ზოოლოგიური ნაკრძალი „ჰაიბარია“ შექმნილი. ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს.
ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება. იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.
ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ მკვდარ ზღვაში ჩაედინება. მკვდარი ზღვის შეასხებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად მისი დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია. ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართვათან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები სოდომი და გომორი მდებარეობდა.
ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ 70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები. ისრაელელების ცხოვრების წესი განსხვავებულია თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან -სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში მსფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ცხოვერბამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტარალური ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.
ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით 81.5 წელი და ამ მაჩვენებლით უსწრებს აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.
ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანა და მოსახლეობის 90 % ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს აქვს ქალაქის სტატუსი, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.
ისრაელის დასახლებებს შორის აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში 270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთი სალაროში, საიდან შემდეგ ხდება კომუნის წვერების უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება.
ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი ქნესეთი. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.
ქნესეთის შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი ასევე ებრაელმა არქტიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, როემლიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსასხსოვრა ისრელის სახლემწიფოს.
ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება ორი ურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელტა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდის – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სხელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.
თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის. ისრაელში ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაში, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაში, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაში აისახა. მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ. ქვეყანა განახლებად რესურსებს მაქსიმალურად იყენებს. შენობების 90% მზის ენერგიაზე მუშაობს.
ცალკე უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპაიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან 500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.
ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქტიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში ტურისტული ინდუსტრიის განვითარება განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.
და ბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისარელმა ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე მეგობრული და პარტნიორული კავშირებით აგრძელებს.
ირლანდიის კოლონიზაცია ინგლისის მიერ XII ს-ში დაიწყო და ქვეყანა შვიდი საუკუნის განმავლობაში ბრიტანეთის კოლონიას წარმოადგენდა. იგი პირველი ქვეყანაა ბრიტანეთის იმპერიაში, რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა. 1900 წლამდე დიდ ბრიტანეთს პოზიციები მყარად ეკავა, საუკუნის დასაწყისში კი ირლანდიელმა ხალხმა დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა დაიწყო. ამ ბრძოლის შემდეგ სამხრეთ ირლანდიამ დომინიონის სტატუსი მიიღო, ხოლო ჩრდილოეთი ირლანდია დიდ ბრიტანეთს შეუერთდა. 1949 წელს სამხრეთ ირლანდია დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოცხადდა.
ირლანდია მე-3 კუნძულია ევროპაში ფართობის მხრივ და მე-20 – მსოფლიოში. კუნძულს დასავლეთით აკრავს ატლანტის ოკეანე, ხოლო კუნძულ დიდი ბრიტანეთისგან ირლანდიის ზღვითა და წმინდა გიორგის სრუტითაა გამოყოფილი.
გოლფსტრიმის თბილი დინების წყალობით კუნძულზე თითქმის არ იცის ზამთარი. მთელი წლის განმავლობაში მწვანედ ბიბინებს საძოვრები – ირლანდიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. ამიტომ ირლანდიას ”ზურმუხტის” კუნძული ჰქვია. მწვანე ფერი ირლანდიის ეროვნული ფერია, ხოლო მწვანე სამყურა – ქვეყნის სიმბოლო.
წმინდა პატრიკი ირლანდიის მფარველი წმინდანია და 17 მარტს აღინიშნება. ეს დღესასწაული თავიდან კათოლიკურ დღესასწაულად ითვლებოდა, ხოლო XVII საუკუნიდან ოფიციალურად დაწესდა სადღესასწაულო და ირლანდიის კულტურის საერო დღედ გამოცხადდა. ეს დღესასწაული ირლანდიის რესპუბლიკაში “უქმე დღედ” არის გამოცხადებული. ყოველ 17 მარტს იმართება წმინდა პატრიკისადმი მიძღვნილი ფესტივალი. ამ დღესასწაულს ასევე აღნიშნავენ იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრობს ირლანდიური დიასპორა: ამერიკაში, დიდ ბრიტანეთში, კანადაში, არგენტინაში, ავსტრალიაში, ახალ ზენლანდიაში და ა.შ.
კუნძულის სამხრეთი თბილი დინების წყალობით, სუბტროპიკებს წააგავს. სანაპიროს გასწვრივ თავს იწონებენ პალმები, ქარისგან დაცულ ხეობებში იზრდება ბამბუკი, მზისკენ მიისწრაფვის მარწყვის ხის ტოტები, კლდეებზე და ციხე-სიმაგრეთა ნანგრევებში ყველგან წააწყდებით ღია ფერის ყვავილებით დამშვენებულ ფუქსიას.
ირლანდიის ტურისტთა ბიურო მოყვარულებს “თითო ანკესზე თითო ტბას” პირდება. აქ მრავლადაა თევზით მდიდარი ტბები, რაც თევზაობის მოყვარულ ტურისტებს იზიდავს.
ირლანდიაში დაჭაობებული ტერიტორიებს ქვეყნის ტერიტორიის 1/6 უკავიათ.
ირლანდიის დასავლეთ სანაპიროსთან მდებარეობს ცნობილი კუნძული არანი, სადაც ქვების მეტი თითქმის არაფერია. “მიწა არ არის, ის უნდა შექმნა” – ამბობენ აქაურები და ამიტომაც კუნძულელები კალათებით ეზიდებოდნენ ქვიშას, ლამს, წყალმცენარეებს და მცირე ფართობებზე შექმნეს ნიადაგი. დედამიწის ეს მწვანე “ნაკუწები” გარშემორტყმულია ნაცრისფერი ქვის კედლებით, რომელთა გარეშე გრიგალები და წვიმები ზღვაში ჩაიტანდნენ ადამიანის ნამოღვაწარს. აქ იმდენი ქვაა, რომ ამბობენ: ”ყოველ ახალშობილს მუშტში ქვა უკავიაო”. კუნძულ არანზე და კუნძულ კანემარაზე დღემდე შემორჩენილია ირლანდიური (გელური) ენა.
ირლანდიის დედაქალაქ დუბლინში თავმოყრილია ირლანდიის მრეწველობის თითქმის ნახევარზე მეტი. აქ არის ლუდის იმპერიის ციტადელი, რომელიც თავისი პროდუქციით არა მარტო ირლანდიას, არამედ ათობით სხვა ქვეყანასაც ამარაგებს.
ირლანდია ამაყობს თავისი შვილებით: აქაურები იყვნენ დიდი დრამატურგი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ბერნარდ შოუ, მწერლები ოსკარ უაილდი და სემიუელ ბეკეტი, პოეტი და დრამატურგი ჯეიმზ ჯოისი, დრამატურგი შონ ოძკეისი და სხვები.
ახალი ზელანდია წყნარი ოკეანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, ორ უდიდეს კუნძულზე მდებარეობს, რომელთაც ჩრდილო და სამხრეთ კუნძული ჰქვიათ და მათ კუკის სრუტე ჰყოფთ. მათ გარდა არის კიდევ რამდენიმე კუნძული. საერთო ფართობი დაახლოებით 269 ათასი კვ. კმ-ია.
ახალი ზელანდია ადგილია, სადაც ქვეყნიერება მთავრდება. დედამიწაზე ვერ ნახავთ ისეთ ქვეყანას, რომელიც ისე შორს იყოს სხვა ქვეყნებისაგან, როგორც ახალი ზელანდიაა. თუ გგონიათ, რომ ავსტრალია იქვე ახლოსაა, ძალიან ცდებით: მათ შორის დაშორება 1200 მილია. სამხრეთ ამერიკიდან კი 22 ათასი მილის მანძილზე ოკეანის უსასრულო სივრცეა გადაშლილი. წარმოიდგინეთ, როგორ გაოცდებოდნენ 350 წლის წინათ ევროპელი მოგზაურები, როდესაც აღმოაჩინეს, რომ იგი დასახლებულია.
საიდან მოვიდნენ ახალი ზელანდიის მკვიდრნი? ჯერჯერობით ამაზე გარკვეული პასუხი მეცნიერებს არ გაუციათ. ზოგიერთი მკვლევარი იმასაც კი ფიქრობს, რომ ახალი ზელანდია კაცობრიობის უძველესი სამშობლოა.
ახალი ზელანდიის აბრიგენებს არ ჰქონდათ დამწერლობა, ამიტომ მათი წარმომავლობის შესახებ მხოლოდ ზეპირსიტყვიერი ლეგენდები არსებობს. გადმოცემის თანახმად, დღევანდელი მაორები ოკეანეთიდან – საზოგადოების არიქპელაგის ერთ-ერთ კუნძულ რაიატეადან მოსულან. იქ ცხოვრობდა ბელადი კუპე. იგი დააკვირდა, რომ გრძელბოლოიანი გუგული – კოხოპეროა ყოველ წელიწადს კუნძულზე სამხრეთ-დასავლეთიდან მოფრინავს, რამდენიმე თვის შემდეგ კი უკან ბრუნდება. მან გადაწყვიტა ეპოვა კუნძული, სადაც ბინადრობდა კოხოპეროა. იგი ორი კანოეთი გაემგზავრა, ერთს თვითონ მეთაურობდა, მეორეს კი ვინმე ნგაკე. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ მიაღწიეს მიწას, რომელსაც კუპემ აი-ტეაროა უწოდა, რაც `გრძელ, თეთრ ღრუბელს~ ნიშნავს. შორს, ოკეანის სივრცეში კუნძულის გამოჩენა კუპეს ცაზე `მოცურავე~ ღრუბელი ეგონა. სწორედ ეს იყო ახალი ზელანდია.
მეორე ლეგენდის თანახმად, XII საუკუნეში, კუნძულ ტაიტიდან ბელადი ტოი შვილიშვილის საძებნად გაემგზავრა. მან მიაღწია ახალი ზელანდიის კუნძულებს და საცხოვრებლადაც იქ დარჩა. XIV საუკუნეში კუნძულს ტაიტის მცხოვრებთა დიდი ფლოტილია მიადგა. კუნძულის ძირითადი მოსახლეობა – მაორები – სწორედ მათი შთამომავლები არიან.
ევროპელებზე უფრო მეტად მაორები განცვიფრდნენ, როდესაც კუნძულთან ახლოს 1642 წ. თავიანთ კანოებთან შედარებით უზარმაზარი ხომალდები დაინახეს. ესენი იყვნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები კაპიტან აბელ ტასმანის მეთაურობით. მან რუკაზე დაიტანა ახალი ზელანდიის სანაპიროები, მაგრამ არ გაუმხელია თავისი გეოგრაფიული აღმოჩენა. ამიტომ ახალი ზელანდიის ოფიციალური აღმოჩენა 1770 წ. ინგლისელ მეზღვაურს ჯეიმს კუკს ხვდა წილად. მაორები მტრულად შეხვდნენ მოსულებს და ჯ. კუკის მეზღვაურებთან შეტაკებისას რამდენიმე აბორიგენი დაიღუპა. ინგლისელები დარწმუნდნენ აბორიგენების მამაცობაში. მათ არც მუშკეტების და არც ზარბაზნების არ შეეშინდათ და წინააღმდეგობას უწევდნენ მეზღვაურებს. მიუხედავად ამისა, კუკმა კუნძულები ბრიტანეთის სამფლობელოდ გამოაცხადა. სისხლისმღვრელი ომები მაორებსა და ინგლისელებს შორის დიდხანს გრძელდებოდა და მხოლოდ 1840 წ. გამოცხადდა ახალი ზელანდია ოფიციალურად დიდი ბრიტანეთის კოლონიად. დღეისათვის მაორების რაოდენობა საკმაოდაა შემცირებული.
ამჟამად, ”გრძელი, თეთრი ღრუბლების ქვეყანა~ განვითარებული სახელმწიფოა. განსაკუთრებით განვითარებულია სოფლის მეურნეობა, კერძოდ მეცხოველეობა. იგი დიდი რაოდენობით აწარმოებს მატყლს (მსოფლიოში მხოლოდ ავსტრალიას ჩამორჩება), თითქმის ყველას უსწრებს რძის პროდუქტებისა და ბანანების ექსპორტით.
მაღალმთიანტბებსშორისყველაზედიდიდაცნობილიტიტიკაკაა(სამხრეთი ამერიკა, ანდებში, პერუსა და ბოლივიის საზღვარზე). მისი ფართობი 8300 კმ2-ია და ზღვის დონიდან 3812 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მიუხედავად ასეთი მაღალი მდებარეობისა, იგი არასოდეს არ იყინება. მისი წყლის ტემპერატურა +11 გრადუსია. ტბაში 27 მდინარე ჩაედინება და 20-მდე მცირე ნაკადული გამოედინება.
ტბის სახელწოდების წარმომავლობა უცნობია, სავარაუდოდ ის მომდინარეობს ადგილობრივი ინდიელების, კეჩუასა და აიმარას ენებიდან.
ტიტიკაკა მეცნიერებისათვის გამოცანას წარმოადგენს. აღმოჩნდა, რომ მისი წყლის ქიმიური შედგენილობა ისეთივეა, როგორც წყნარი ოკეანის წყლისა. ამასთან, მასში ოკეანური ფაუნის ბევრი წარმომადგენელი ბინადრობს.
ტბის სანაპიროზე მდებარეობს უძველესი საპორტო ნაგებობის ნაშთები. თუ ვის მიერაა აშენებული იგი, ჯერაც დაუდგენელია. ყოველივე ზემოთქმული გვაფიქრებინებს, რომ ტიტიკაკა ყოველთვის ტბა არ ყოფილა და იგი ოდესღაც შესაძლებელია დაკავშირებული იყო წყნარ ოკეანესთან.
ტიტიკაკა, ასევე, იმითაა გამორჩეული, რომ ტბაში 41 კუნძული მდებარეობს, რომელთაგან ზოგიერთი დასახლებულია. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, კუნძულების გარკვეული ნაწილი ადამიანების ხელითაა შექმნილი. ახალმოსულები თავად ქმნიდნენ კუნძულებს ლერწმისაგან, რომელიც უხვადაა ტბის ნაპირებზე. ასეთ კუნძულებზე მთელი სოფლებია გაშენებული, სახლები, საწოლები, ჩანთები, ფარდები და ა.შ. ასევე ლერწმისაგანაა გაკეთებული. ერთ-ერთი ასეთი კუნძულია უროსი (Uros), რომელიც ტბის პერუს ნაწილში მდებარეობს და პერუს ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.
ამანტანიც (Amantani) ერთ-ერთი პატარა დასახლებული კუნძულია და კეჩუას ენაზე მოლაპარაკე ინდიელებითაა დასახლებული. 800-მდე ოჯახი 6 სოფელშია განაწილებელი.
მოსახლეობა ძირითადად კარტოფილისა და სხვადასხვა ბოსტნეულის მოშენებითაა დაკავებული. კუნძულზე არაა არც მანქანა, არც სასტუმრო და არც ელექტროენერგია. მის გამოსამუშავებლად გენერეტორებს იყენებენ. სამაგიეროდ არის კლინიკა და სკოლა. მიუხედავად ამისა, ტურისტები ამ კუნძულს საკმაოდ ეტანებიან, აგემოვნებენ ადგილობრივთა საკვებს, ეცნობიან მათ წეს-ჩვეულებებს და საღამოობით შესაძლებლობა აქვთ ინდიელების ტრადიციული ცეკვების ხილვით დატკბნენ. ტურისტებს მეგზურობას და მასპინძლობას ადგილობრივები უწევენ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ.
ტიტიკაკას ყველაზე დიდი კუნძულია ისლა-დელ-სოლი (Isla de Sol), რომელიც ბოლივიას ეკუთვნის. არც ამ კუნძულზეა გზები და ტრანსპორტი, მოსახლეობის ძირითად საქმიანობისა და თავის რჩენის სფეროს წარმოადგენს მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, თევზაობა და ტურისტებისგან მიღებული შემოსავალი. კუნძულზე 180 ნანგრევია, რომელიც ინკების ცივილიზაციას ეკუთვნის. ადგილობრივებს სჯერათ, რომ ამ კუნძულზე დაიბადა მზის ღმერთი. ბოლივია და პერუ ტიტიკაკას იყენებენ სანაოსნოდ და ეკონომიკური ურთიერთობების განსახორციელებლად. ბოლივიის სამხედრო ძალები ტბაში საზღვაო წვრთნებს ატარებენ.
დარწმუნებული ვარ, ყველა ჩვენგანს წაკითხული თუ არა აქვს ინგლისელი მწერლის დანიელ დეფოს რომანი ” რობინზონ კრუზო”, ამავე სახელწოდების ფილმი მაინც ექნება ნანახი. ჰოდა, ალბათ ერთხელ მაინც დავფიქრებულვართ, რეალურ ცხოვრებაში მართლა არსებობდა თუ არა რობინზონ კრუზო და სად მდებარეობდა მისი უკაცრიელი კუნძული?
სინამდვილეში, რობინზონი თურმე მართლაც არსებობდა და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფი არაა. დ. დეფოს რომანს საფუძვლად უდევს ისტორიული ფაქტი და წიგნში მხოლოდ მთავარი გმირის სახელი და გვარია შეცვლილი, ხოლო კუნძული სადაც ის ჩარჩა დეფომ ატლანტის ოკეანეში, კარიბის ზღავში ჩამდინარე მდინარე ორინოკოს შესართავთან გადაიტანა. როცა მწერალი წიგნში რობინზონის კუნძულის ბუნებრივ პირობებს აღწერდა, სინამდვილეში კუნძულების ტრინიდადი და ტობაგოს ბუნება დაახასიათა.
და მაინც, სად მდებარეობს რობინზონის ნამდვილი კუნძული ? თუ რუკას დახედავთ, ს.გ 33 გრადუსსა და დ. გ 80 გრადუსზე თქვენ პატარა კუნძულთა ჯგუფს შენიშნავთ. ეს ხუან-ფერნანდესის კუნძულებია, რომლებიც 1563 წელს აღმოაჩინეს და სახელიც მათი პირველაღმომჩენის ესპანელი მოგზაურის პატივსაცემად ეწოდა. ხუან-ფერნანდესის კუნძულთა შორისაა ვულკანური კუნძული მას-ა-ტერა, რომლის სახელი ესპანურიდან თარგმანში ”ნაპირთან ახლოს” ნიშნავს, კუნძული მას-ა-ფუერა, ანუ ” ნაპირიდან შორს” და ასევე კუნძული სანტა-კლარა. ეს სამივე კუნძული ჩილეს ეკუთვნის. პირველი მათგანი ანუ მას-ა-ტერა კი სწორედ რობინზონ კრუზოს რეალური კუნძულია, რასაც იქ აღმოჩენილი წარწერები მოწმობს. მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან კუნძულს რობინზონ კრუზოს სახელი ოფიციალურად ეწოდა.
რიბინზონ კრუზოს კუნძულის სიგრძე 23 კმ, სიგანე კი 8 კმ-ია, ხოლო ფართობი 144 კვ.კმ. არქიპელაგის სხვა კუნძულების მსგავსად მისი რელიეფი მთაგორიანია. მისი უმაღლესი მწვერვალის მთა იუნკეს სიმაღლე 1000 მ-ია ზ.დ-დან.
კუნძულის კლიმატი რბილი ოკეანურია. ყველაზე ცივი – აგვისტოს თვის ჰაერის საშუალო ტემპერატურა +12 გრადუსია, ხოლო ყველაზე თბილი თვის – თებერვლის + 19 გრადუსი. კუნძულის დაბლობ ადგილებში სავანებია გავრცელებული, სადაც ალაგ-ალაგ გვიმრები და პალმის ჭალები გვხვდება, ხოლო მთების ფერდობები ტყეებითაა დაფარული, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმინაობის გამო საკამოდ შემცირდა. კუნძულის დაცვის მიზნით იგი ეროვნულ პარკად გამოცხადდა. კუნძულზე 100-ზე მეტი სახეობის მცენარე ხარობს, რომელთა უმრავლესობა უნიკალურია. მაგ; ხე ნალკა და პალმა ჩონთა, ასევე მრავლადაა სხვადასხვაგვარი ყვავილები და გვიმრები, რომლებიც მეტი არსად გვხვდება ჩვენს პლანეტაზე. ოდესღაც კუნძული ხშირი ტყეებით იყო დაფარული, მაგრამ დღეს მათი ნახვა მხოლოდ ზოგიერთი მთის ძნელად მისასვლელ მწვერვალებზეღაა შესაძლებელი. კუნძულის ნიადაგი ძალიან ნაყოფიერია, ხოლო მთელ კუნძულზე კრისტალური სისუფთავის ნაკადულები მიედინება.
კუნძულის სანაპირო წყლები მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმებით. აქ შეხვდებით კუს, ზღვის ლომებს, ლანგუსტებს, სელაპებსა და სხვა თევზებს. ერთ დროს კუნძულზე თურმე იმდენი სელაპი ბინადრობდა, რომ კუნძულთან მიახლოება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, მათ ნიჩბებით იგერიებდნენ. კუნძულის ბინადარია აგრეთვე თხა, რომლის ”წინაპარი” 1563 წელს ხუან-ფერნანდესმა შემოიყვანა.
1709 წლის 2 თებერვალს სწორედ კ. მას-ა- ტერას მიუახლოვდა ინგლისელთა ორი სამხედრო გემი – ”დიუკი” და ”დიუშესი”. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ ეკიპაჟებს დასვენება სჭირდებოდათ. 7 მეზღვაური და ოფიცერი კუნძულმდე პატარა ნავით მიცურდნენ და მალევე დაბრუნდნენ უკან თხის ტყავისგან დამზადებულ სამოსში გახვეულ მამაკაცთან ერთად, რომელსაც გრძელი თმა და წვერი ჰქონდა. სტუმარი უიმედოდ ცდილობდა კაპიტანისთვის რაღაცის ახსნას, მაგრამ მხოლოდ გაურკვევლ ბგერებს გამოსცემდა, რომელიც თითქოსდა ინგლისურს წააგავდა.
რამდენიმე ხნის შემდეგ მამაკაცმა თავისი საოცარი თავგადასავლის მოყოლა შესძლო. ეს იყო ვინმე ალექსანდრე სელკირკი, რომელიც 1676 წელს შოტლანდიის პატარა ქალაქ ლარგოში ღარიბი მეწაღის ოჯახში დაიბადა. 19 წლის ასაკში, მშობლებთან გაუთავებელი კონფლიქტის გამო, მან გვარი გამოიცვალა და უკვე სელკირკის გვარით სახლიდან წავიდა. რამდენიმე წლის განმავლობაში ის მეზღვაურად მუშაობდა ინგლისის სამხედრო ფლოტის გემებზე. ერთხელაც მან მოისმინა, რომ სამეფოში ცნობილი მეკობრე დამპირი მეზღვაურებს ეძებდა თავისი გემისთვის. სელკირკსაც ბევრი არ უფიქრია და მასთან მისვლა გადაწყვიტა, თუმცა ის დამპირთან არა, მაგრამ მეორე გემის კაპიტანთან – პიკერინგთან მოხვდა.
1703 წლის სექტემბერში მეკობრეთა გემებმა სტარტი აიღეს. ეს იყო იმ დროისათვის ტიპური მძარველობითი მეკობრული რეისი. ესკადარა პერუს ნაპირებთან ერთმანეთის მიყოლებით იპყრობდა და ძარცვავდა ოქროთი და სხვა ძვირფასეულობით დატვირთულ ესპანურ გემებს, რომლებიც ევროპისკენ მიემართებოდნენ. მალე პიკერინგი გარდაიცვალა და გემის კაპიტანი ვინმე სტრედლინგი გახდა, რომელიც ვერ შეეწყო დამპირს და ამიტომ მას გამოეყო. გამჭრიახი სელკირკი იმ დროისათვის უკვე კაპიტან სტრედლინგის მეორე თანაშემწედ ითვლებოდა. 1704 წლის მაისში გემი შტორმში მოხვდა, დაზიანდა და ღუზა კ. მას-ა-ტერადან შორიახლოს ჩაუშვა. გემს კაპიტალური რემონტი ესაჭიროებოდა, ეს კი კაპიტანს არ სურდა. სწორედ ამიტომ მასსა და მის თანაშემწეს შორის კონფლიქტი მოხდა. შედეგად, სტრედლინგის ბრძანების თანახმად სელკირკი უკაცრიელ კუნძულზე გადასვეს და დატოვეს. მას მხოლოდ აუცილებელი ნივთები დაუტოვეს: იარაღი და ტყვიები, დანა, ცული, სათვალთვალო მილი, ცოტა თამბაქო და საბანი.
მართალია, თავიდან სელკირკი სასწარკვეთამ შეიპყრო, მაგარმ მალევე მიხვდა, რომ ეს მის დაღუპვას მოასწავებდა და საქმეს შეუდგა. ” მე მხოლოდ შრომამ გადამარჩინა” – ამბობდა მოგვიანებით მეზღავური. მან პატარა ქოხი ააშენა, კუნძულზე მოგზაურობისას მრავალი საკვებად ვარგისი და გემრიელი მცენარე იპოვა, რომლებიც თავის დროზე თავად ხუან-ფერნანდესმა დარგო. მოგვიანებით სელკირკმა თხებიც მოიშინაურა და ზღვის კუებეზე ნადირობა და თევზაობაც ისწავლა. ყოფილი მეზღვაური ცეცხლს ხახუნით აჩენდა, ხოლო ტანსაცმელს თხების ტყავისგან და საკუთარი ძალებით დამზადებული ლურსმნებით კერავდა. კუნძულზე ცხოვრებისას სელკირკმა სხვა სასარგებლო ნივთებთან ერთად საკუთარი კალენდარიც კი შექმნა.
ასე , სრულ მარტოობაში გაატარა ინგლისელმა უკაცრიელ კუნძულზე ზუსტად 5 წელი, სანამ შემთხვევით ამ კუნძულს ინგლისელი მეზღვაურები კაპიტან როჯერსის მეთაურობით არ ესტუმრნენ. მოგვიანებით გაირკვა, რომ მას შემდეგ რაც სელკირკი კუნძულზე გადასვეს, სტრედლინგის გემი შტორმში მოხვდა, ხოლო მისი ეკიპაჟის გადარჩენილი წევრები ესპანელებმა დაატყვევეს. როჯერსი მოხიბლული იყო სელკირკის გამჭრიახობით, გამძლეობითა და უნარ-ჩვევებით და იგი თავის თანაშემწედ დანიშნა. ამგვრად, სელკირკი ისევ მეკობრულ საქმიანობას დაუბრუნდა.
1712 წელს სელკირკი სამშობლოში დაბრუნდა. იმავე წელს გამოვიდა კაპიტან როჯერსის წიგნი სათაურით ”კომერციული მოგზაურობა დედამიწის გარშემო” , რომელშიც მოკლედ იყო აღწერილი ინგლისელი მეზღვაურის თავგადასავალი. რამდენიმე ხნის შემდეგ კიდევ ერთი წიგნი გამოვიდა: ” ბედისწერის ჩარევა ანუ ალექსანდრე სელკირკის საოცარი თავგადასავლი”, რომელიც მან თავად დაწერა, სამწუხაროდ, ალექსანდრეს არ ჰქონდა მწერლობის ტალანტი და ამიტომ წიგნი თანამედროვეებს შორის წარმატებული არ იყო. მხოლოდ დანიელ დეფოს რომანმა, რომელიც 1917 წელს გამოვიდა, მოუტანა მეზღვაურს ნამდვილი აღიარება, წიგნი კი ბესტელერი გახდა. ახალი წიგნის სათაური საკმაოდ გრძელი იყო: ”ცხოვრება და საოცარი მოგზაურობა რობინზონ კურზოსი, მეზღავურისა იორკიდან, რომელმაც 28 წელი გაატარა უკაცრიელ კუნძულზე”. მიუხედავად იმისა, რომ წიგში მოთხრობილია ვინმე რობინზონ კრუზოს თავგადასავლი, ხოლო მისი კუნძულზე ყოფნის პერიოდი რამდნიმე წლით იყო გაზრდილი, წიგნის მთავარ გმირში მაშინვე იცნობოდა ალექსანდრე სელკირკი. მით უმეტეს, რომ წიგნის პირველ გამოცემაში ავტორი პირდაპირ ამბობდა: ” ჯერ კიდევ ჩვენს შორის არის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაც გახდა ამ წიგნის დაწერის მიზეზი”.
ალექსანდრე სელკირკი 1723 წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა. მის მშობლიურ ქალაქ ლარგოში, მისი გარდაცვალებიდან 100 წლისთავზე, სელკირკს ძეგლი დაუდგეს, ხოლო 1868 წელს კ. მას-ა-ტერაზე იმ მთაზე, საიდანაც სელკირკი გემებს უთვალთვალებდა მემორიალური დაფა დადგეს.
აღსანიშნავია, რომ კუნძულის ისტორიაც ისევე საინტრესოა, როგორც თავად სელკირკ-რობინზონის. აღმოჩნდა, რომ ალექსანდრე სულაც არ ყოფილა პირველი და უკანასკენლი რობინზონი ამ კუნძულზე. პირველი გადასახლებული მისი პირველაღმომჩენი – ზღვაოსანი ხუან-ფერნანდესია. კუნძულზე მან რამდენიმე წელი გაატარა და შემდეგ კონტინენტზე დაბრუნდა. სწორედ მისი ” სახსოვარია” კუნძულზე ბინადარი თხები, რომლებიც ისე სწრაფად გამრავლდნენ, რომ არც შემდგომი რობინზონები და არც თანამედროვე ადგილობრივი მონადირეები, თხის ხორცისა და რძის დეფიციტს არ განიცდიდნენ.
ოკეანეში დაკარგული დედამიწის ეს პატარა ნაგლეჯი საუკუნეების განმავლობაში ხელიდან ხელში გადადიოდა. მე-17 ს-ის 20-იან წლებში კუნძულზე საკამოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები, ხოლო 1680 წლის იანვრიდან 1683 წლამდე აქ ინდიელი ვილიამი იმყოფებოდა, რომელიც უცნობი მიზეზების გამო ინგლისელმა მეკობრეებმა დატოვეს. სავსებით შესაძლებელია, რომ სწორედ ეს ადამიანი გახდა დეფოს რომანის მეორე გმირის – პარასკევას პროტოტიპი. 1683 წლის 22 მარტს ვილიამი ბედის ირონიით ასევე ინგლისელმა მეკობრეებმა იპოვეს და თან წაიყვანეს.
შემდეგი რობინზონების ისტორია ძალიან სახალისოა. 1687 წელს კაპიტან დევისის ბრძანებით კუნძულზე ის ცხრა მეზღვაური გადასვეს, რომელბიც ”ზარს” თამაშობდნენ. მათაც მეტი რა უნდოდათ და კუნძულზე პრაქტიკულად მთელ დროს თამაშში ატარებდნენ. რადგანაც უკაცრიელ კუნძულზე ფულს არანაირი ფასი არ ჰქონდა, ამიტომ მათ კუნძული გაიყვეს და ამ მიწებზე თამაშობდნენ.
პერიოდულად კუნძულს ესპანელები სტუმრობდნენ და მისი მოთამაშე ბინადრების დაჭერას ცდილობდნენ. მეზღვაურთა უპრობლემო ცხოვრება 3 წელს გაგრძელდა. 14 წლის შემდეგ კი კუნძულის ბინადარი ა. სელკირკი გახდა. მის შემდგომაც, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში კუნძული მეკობრეების გასაჩერებელ ადგილს წარმოადგენადა. 1715 წელს კი აქ ესპანელებმა პატარა კოლონია დაარსეს, მაგრამ მიწისძვრის შედეგად მალევე განადგურდა.
მოგვიანებით, 1719 წელს კ. მას-ა-ტერაზე, რაღაც დროით ინგლისელების ფლოტიდან გამოქცეული დეზერტირები ცხოვრობდნენ. ერთი წლის შემდეგ ჩაძირული გემის ”სპიდუალის” ეკიპაჟის წევრები. 1750 წელს აქ ესპანელებმა ციხე-სიმაგრე ააშენეს, რომელმაც მოგვინებით ციხის ფუნქცია შეიძინა და აქ ჩილეს დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ადამიანებს სვავდნენ. მიწისძვრამ ეს შენობაც დაანგრია და კუნძული ისევ გაუკაცრიელდა.
1855 წ. კუნძულზე ჩილედან მოსულმა კოლინისტებმა მორიგი დასახლება დაარსეს. ისინი მიწათმოქმედებას, თევზჭერასა და მესაქონლეობას მისდევდნენ და კუნძულზე საკონსერვო ფაბრიკაც კი ააშენეს. მე-19 ს-ის მიწურულს ჩილეს მთავრობამ საქვეყნოდ ცნობილი კუნძული არენდით მისცა შვეიცარელ ბიზნესმენს ბარონ დე როდტს, რომელმაც აქ ლანგუსტებზე ნადირობის ორგანიზება მოახდინა.
მშფოთვარე მე-20 საუკუნეში, ოკეანეში დაკარგული დედამიწის ეს პატარა ნაგლეჯი ყურადღების ცენტრში რამდენჯერმე აღმოჩნდა. 1915 წელს კუნძულის ნაპირებთან ინგლისელთა ფლოტმა გერმენელების კრეისერი ”დრეზდენი” ჩაძირა. მეორე მსოფლიო ომის დროს მას-ა-ტერასთან იაპონელი და გერმანელი წყალქვეშა ნავები და მსუბუქი კრეისერები იმალებოდნენ.
მოგვიანმებით ამერიკულმა კომპანიამ რობინზონ კრუზოს ცნობადობის გათვალისწინებით ტურისტებისთვის კუნძულზე სასტუმრო ააშენა. ასევე კუნძულის ხედებით ღია ბარათები გამოუშვა. ტურისტებს შორის ყველაზე მეტი პოპულარობით ის გამოქვებული სარგებლობს, სადაც ვითომდა სელკირკი-რობინზონი ცხოვრობდა; ასევე ის ბორცვი, სიადანაც ის ოკეანეს გადაჰყურებდა. ამჟამდ, კ. მას-ა-ტერაზე ერთადერთი პატარა დასახლებული პუნქტია – სან-ხუან-ბატისტა, რომლის მოსახლეობა სულ რაღაც 500 კაცია. სხვათაშორის კუნძულის მცხოვრებთა უმეტესობას რობინზონი, პარასკევა და დანიელი ჰქვიათ. მართალია კუნძულზე არის სატელეფონო კავშირი და ინტერნეტი, ასევე მუშაობს ფოსტა, მაგრამ კუნძული მაინც საკმაოდ იზოლირებულია. პროდუქტებით დატვირთული გემი აქ წელიწადში მხოლოდ ერთხელ მოდის, თუმცა უნდა აღინიშნოს რომ კარგადაა განვითარებული საჰაერო მიმოსვლა.
მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.
ოკეანეებისა და ზღვების როლი ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვნად იზრდება. საზღვაო რესურსების გონივრული მართვა და ზღვების ეკოლოგიური მდგომარეობის გაუმჯობესება არის გზა მდგრადი მომავლისკენ, რისი მიღწევაც ერთობლივი ძალისხმევის გარეშე შეუძლებელია.
“ლურჯი“ ეკონომიკის ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულებაა საზღვაო რესურსების მდგრადი გამოყენებაა ეკონომიკური განვითარებისათვის, რაც როგორც გაუმჯობესებულ სამუშაო და საცხოვრებელ პირობებს, ასევე ოკეანის ეკოსისტემის სიჯანსაღეს გულისხმობს.
„ლურჯი“ ეკონომიკა საზღვაო რესურსებს, ბიომრავალფეროვნებას და ეკოსისტემას აღადგენს, იცავს და ინარჩუნებს მას. ეს კი თავის მხრივ, მოითხოვს სუფთა ტექნოლოგიებისა და განახლებადი ენერგიის გამოყენებას.
ლურჯი ეკონომიკა სხვადასხვა სექტორებისგან შედგება, რომელთა შემოსავალი დაკავშირებულია ოკეანეების, როგორც ცოცხალ „განახლებად“ რესურსებთან (როგორიცაა მეთევზეობა), ისევე არაცოცხალ და, შესაბამისად, „არაგანახლებად“ რესურსებთან (მათ შორის, მოპოვებითი მრეწველობასთან), მაგალითად, ზღვის ფსკერზე ნავთობისა და გაზის მოპოვება, თუ ეს ისე ხდება, რომ არ აყენებს შეუქცევად ზიანს ეკოსისტემას.
„ლურჯი“ ეკონომიკის სექტორები
ლურჯი ეკონომიკა დაფუძნებულია ნარჩენების, როგორც რესურსებად მოაზრებასა და იმ გადაწყვეტილებების ძიებაზე, რომლებიც ბუნების მიერ არის შთაგონებული და შემოთავაზებული.
ლურჯი ეკონომიკა თანამედროვეობის ახალი გამოძახილია, რომელიც დღეს არსებული პრობლემების (უმუშევრობა, სიღარიბე, რესურსების უკმარისობა, კეთილდღეობის ამაღლების საჭიროება, ეკოლოგიური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და სხვ.) გადაჭრაზეა ორინტირებული. ამავე დროს, ნაკლები საინვესტიციო დანახარჯების საფუძველზე უზრუნველყოფს მწარმოებლურობის ამაღლებას.
ლურჯი ეკონომიკა ბიზნესის წარმართვის ინოვაციური მიდგომაა, რომელიც ბუნებისა და ბიზნესსაქმიანობის ჰარმონიულ შერწყმას ითვალისწინებს და სამ ძირითად პრინციპს ეფუძნება:
ნებისმიერი რესურსი შეიძლება შეიცვალოს სხვა რესურსით;
ბუნება არ ქმნის ნარჩენებს და, აქედან, არც ბიზნესმა და არც ადამიანებმა არ უნდა შექმნან ნარჩენები;
წარმოებისა და მოხმარების ნებისმიერი ნარჩენი არის სხვა პროდუქტის წარმოების წყარო.
ლურჯი ეკონომიკა ბუნებრივი ეკოსისტემების დინამიკის შესწავლისა და განვითარებიდან გამომდინარეობს და განიხილება, როგორც წარმოებისა და მოხმარების წარმატებული მოდელების შექმნის აუცილებელი და სასარგებლო საწინდარი.
ლურჯი ეკონომიკა:
არის ინკლუზიური და აუმჯობესებს ყველას ცხოვრებას;
იყენებს განახლებად ენერგიას;
იყენებს ჭკვიან გადაზიდვებს გარემოზე ზემოქმედების შესამცირებლად;
დაფუძნებულია მდგრად თევზჭერაზე;
ქმნის სამუშაო ადგილებს, ამცირებს სიღარიბეს და წყვეტს შიმშილს;
იღებს ზომებს უკანონო თევზჭერის წინააღმდეგ;
ინარჩუნებს ზღვის ორგანიზმებს და ოკეანეებს;
იცავს სანაპირო თემებს კლიმატის ცვლილების გავლენისგან;
ებრძვის ზღვის ნარჩენებს და ოკეანის დაბინძურებას;
ლურჯი ეკონომიკის კონცეფციის თანახმად, ეკონომიკური სისტემები და ბიზნესმოდელები მოქმედებენ როგორც ეკოსისტემები, ხოლო ბუნება განიხილება როგორც საზოგადოებაში არსებული სოციალურ- ეკონომიკური პრობლემების გადაჭრისათვის სასარგებლო იდეების მიწოდების საუკეთესო წყარო.
ლურჯი ეკონომიკის პრინციპებზე აგებული ქალაქის, რეგიონის თუ ქვეყნის ბიზნესმოდელი ეფუძნება ახალ მიდგომებს და ეკოინოვაციურ ტექნოლოგიებს, როცა ბუნებრივი გარემოს დაუზიანებლად ბუნებიდან მიიღება ის, რაც მას გააჩნია და უზრუნველყოფილი იქნება პროდუქციისა და მომსახურების მრავალფეროვნება რესურსების სრულყოფილი გამოყენებისა და ენერგოდანახარჯების შემცირების პირობებში.
ამრიგად, ლურჯი ეკონომიკის კონცეფციის მიზანი ეკონომიკური ზრდა, სოციალური ჩართულობა და საარსებო წყაროს შენარჩუნება ან გაუმჯობესებაა და, ამავე დროს, ოკეანეებისა და სანაპირო ზონების გარემოსდაცვითი მდგრადობის უზრუნველყოფა.
გალაპაგოსის კუნძულები წყნარ ოკეანეში უნიკალური არქიპელაგია, რადგან ფლორისა და ფაუნის მრავალი იშვიათი სახეობის სამშობლოა. კუნძულები, რომელთა ფართობი 7800 კვადრატული კილომეტრია, ეკვადორიდან 972 კმ-ის დაშორებით მდებარეობს.
არქიპელაგი 19 კუნძულისგან შედგება, რომელთაგან 13 ვულკანური წარმოშობისაა და ეკვადორის პროვინციას წარმოადგენს, რომლის მოსახლეობა დაახლოებით 25 ათასი ადამიანია.
მეცნიერების აზრით, პირველი კუნძულების ფორმირება დაახლოებით 5 მილიონი წლის წინ დაიწყო. 2005 წელს ერთ-ერთ „ახალგაზრდა“ კუნძულზე ვულკანის ამოფრქვევა იმაზე მიუთითებს, რომ მათგან ყველაზე ახალგაზრდას ფორმირება ახლაც აქტიურ პროცესშია.
ამ თვალწარმტაც კუნძულებზე პირველი მოგზაურობა ევროპელებმა მე-16 საუკუნეში განახორციელეს და აქ კუების უზარმაზარი რაოდენობის აღმოჩენის შემდეგ, კუნძულს „გალაპაგოსი“ უწოდეს, რაც „წყლის კუებს“ ნიშნავს. კუნძულები მეზღვაურების რუკებზე მხოლოდ 1570 წელს გამოჩნდა. 1970 წელს აქ ვეშაპებზე ნადირობის ბაზა განთავსდა. კუნძულზე ბინადარი დიდი რაოდენობით კუები ცხიმის წყაროდ გამოიყენებოდა, ხოლო მათი ხორცი – საკვებად მეზღვაურებისთვის მათი ხანგრძლივი მოგზაურობის დროს.
1832 წლის დასაწყისში ეკვადორმა გალაპაგოსის კუნძულებზე თავისი უფლებები გამოაცხადა და არქიპელაგი ეკვატორთან ახლოს მდებარე სახელმწიფოს ნაწილი გახდა. ამ მოვლენის შემდეგ ცივილიზაციის მიერ ჯერ კიდევ ხელუხლებელი ადგილების აქტიური შესწავლა დაიწყო. ჩარლზ დარვინმა, რომელიც აქ 1835 წელს იმყოფებოდა, ამ ხელუხლებელ ადგილს „ევოლუციის სამოთხე“ უწოდა.
უნიკალური ეკოსისტემის შესანარჩუნებლად, 1959 წელს არქიპელაგზე ჩარლზ დარვინის ეროვნული ნაკრძალი და ფონდი დაარსდა. ამჟამად, მეცნიერები აქტიურად არიან დაკავებულნი ფლორისა და ფაუნის უიშვიათესი სახეობების შენარჩუნებით, რომლითაც ეს საინტერესო ადგილები საკმაოდ მდიდარია. ზოგიერთი მათგანი პლანეტაზე ერთადერთიც კია.
ზოგიერთი ცხოველის მრავალფეროვნება და იშვიათობა განპირობებულია კუნძულების კონტინენტიდან დაშორებით, ასევე მათი შენარჩუნებისთვის ხელსაყრელი კლიმატით. კუნძულების ვრცელი სივრცე მრავალი ცხოველის, მათ შორის სელაპების, ზღვის ლომების, მღრღნელების და ღამურების სახლია.
აქ ასევე 20-ზე მეტი სახეობის ქვეწარმავალი ბინადრობს – ხვლიკები, ვარანები, გველების რამდენიმე სახეობა, იგუანები და იშვიათი კუები. ეკვატორული კლიმატის წყალობით, კუნძულებზე ალბატროსები, პინგვინები, თოლიები ბინადრობენ.
არქიპელაგის უდიდესი კუნძულის ისაბელას ყურეში შეხვდებით ფერად ფლამინგოებს, ვარხვების, იგუანებს და გიგანტურ კუებს. არქიპელაგის სანაპირო წყლებში წყლის სამყაროს წარმომადგენლების უზარმაზარი მრავალფეროვნებაა, მთ შორის – ვეშაპები, ზვიგენები, დელფინები.
ამავე კუნძულზე მდებარეობს არქიპელაგის უმაღლესი წერტილი – ვულკანი ვილფი და ასევე ვულკანი სიერა ნეგრა უზარმაზარი კრატერით, რომლის დიამეტრი დაახლოებით 10 კმ-ია.
სანტა კრუზი ყველაზე დასახლებული კუნძულია დიდი ტურისტული ცენტრით – პუერტო აიორა. ქალაქში მდებარეობს ჩარლზ დარვინის სადგური, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში სწავლობდა გადაშენების პირას მყოფ ცხოველთა სახეობებს, მათ შორის გიგანტურ კუებს.
არქიპელაგის დედაქალაქი პუერტო ბაკერიზო მორენო სან სალვადორის კუნძულზე მდებარეობს. კუნძულის უნიკალურობა იმაში მდგომარეობს, რომ ელ ხუნკოს ვულკანის კრატერში არის მტკნარი წყლის წყარო, რომელიც ტბას ქმნის. კუნძულის პლაჟები იდეალურია წყლის აქტივობების მოყვარულთათვის.
ფერნანდინას ზღაპრულ კუნძული, რომელიც ცნობილია თავისი დიდებული მარჯნის რიფებითა და ურბინას ყურით, ასევე ვარხვებისა და ზღვის იგუანების დიდი რაოდენობით გამოირჩევა.
სანტა მარიას კუნძულზე მდებარეობს ნაწილობრივ წყალში ჩაძირული ჩამქრალი ვულკანის კრატერი,რომელიც ფანტასტიკურ სანახაობას ქმნის. ეს გალაპაგოსის კუნძულებზე ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი ადგილია დაივინგის მოყვარულთათვის.
გალაპაგოსის კუნძულები ჩვენი პლანეტის წარმოუდგენელი ადგილია, სადაც ბუნებამ თავისი სიმდიდრის ყველაზე ძვირფასი ნიმუშები შეინარჩუნა.
გერმანია ევროკავშირის ყველაზე ხალხმრავალი ქვეყანაა. მისი მოსახლეობა 83 მილიონზე მეტია.
ქვეყანა ფედერაციული რესპუბლიკაა, რომელიც 16 მიწისგან შედგება. ის შენგენის ზონის წევრი სახელმწიფოა, რაც უსაზღვრო მოგზაურობის საშუალებას იძლევა ევროპის ბევრ ქვეყანას შორის.
ქვეყნის დედაქალაქი ბერლინი პარიზზე ცხრაჯერ დიდია და ვენეციაზე მეტი ხიდი აქვს.
ბერლინის კედელი, რომელიც ოდესღაც აღმოსავლეთ და დასავლეთ გერმანიას ყოფდა, 28 წლის განმავლობაში იდგა და 1989 წელს დაანგრიეს.
გერმანული ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სალაპარაკო მშობლიური ენაა ევროპაში და ცნობილია თავისი გრძელი რთული სიტყვებით, მაგალითად როგორიცაა “Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz”.
შვარცვალდი პატარა ტყიანი მასივია ბადენ-ვიურტემბერგის მიწაზე, გერმანიის სამხრეთ-დასავლეთით. დასავლეთით და სამხრეთით ის რაინის ხეობას საზღვრავს და სამკუთხედის ფორმის ტერიტორიას იკავებს. შვარცვალდი ”შავ ტყეს” ნიშნავს, აქ გავრცელებული მუქწიწვოვანი ტყის ფერიდან გამომდინარე. ამ მხარის უმაღლესი მწვერვალია ფელდბერგი, რომლის სიმაღლე 1493 მ-ია. აქ არაერთი სოფელი და კეთილმოწყობილი კურორტია მინერალური წყლებითა და სათხილამურე ბაზებით. შვარცვალდის ტერიტორიაზე მდებარეობს გერმანიის ყველაზე მაღალი – ტრიბერგის და ყველა წმინდას ჩანჩქერები. აქვე განლაგებულია მუზეუმი ღია ცის ქვეშ, რომელიც XVI-XVII სს. შვარცვალდში არსებულ ყოფა-ცხოვრებას ასახავს. შავი მთებიდან იღებს სათავეს სიგრძით ევროპის მეორე მდინარე დუნაი, რომელიც საბოლოოდ შავ ზღვაში ჩაედინება. და კიდევ, სწორედ შვარცვალდის ტყემ შთააგონა ძმებ გრიმების თავიანთი ცნობილი ზღაპრები.
შვარცვალდის ტყე
გერმანიას ინოვაციების მდიდარი ისტორია აქვს: იგი არის სტამბის სამშობლო, რომელიც იოჰანეს გუტენბერგმა XV საუკუნეში გამოიგონა.
ქვეყანას მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ადგილი უკავია ავტომობილების წარმოებით. იგი ცნობილია ისეთი ბრენდებით, როგორიცაა BMW, Mercedes-Benz, Audi და Volkswagen. გერმანია გამოირჩევა თავისი ვრცელი ავტობანის ქსელით, სადაც არ არის სიჩქარის შეზღუდვა.
გერმანიაში 20000-ზე მეტი ციხე-სიმაგრეა, რომელიც მის შუა საუკუნეების მდიდარ ისტორიას ასახავს.
გერმანიას აქვს საშობაო ბაზრობების დიდი ტრადიცია, ქალაქები ნიურნბერგი და დრეზდენი უძველეს და ყველაზე ცნობილ ბაზრობებს მასპინძლობს გერმანიაში, ბავარიის მიწის დედაქალაქ მიუნხენში ყოველწლიურად მსოფლიოში ყველაზე დიდი ლუდის ფესტივალი „Oktoberfest“ ტარდება.
საშობაო ბაზრობა დრეზდენში
გერმანიაში 1500-ზე მეტი სახეობის ძეხვს ამზადებენ, მათ შორის განსაკუთრებით პოპულარულია ბღატვურსტი და კურივურსტი.
ქვეყანამ უდუდესი როლი შეასრულა კლასიკურ მუსიკის განვითარებაში. ის გენიოსი კომპოზიტორების ბეთჰოვენის, ბახისა და ბრამსის სამშობლოა.
მონღოლეთი უზარმაზარი ქვეყანაა, რომელიც ცენტრალურ აზიაში მდებარეობს. იგი მსოფლიოს იმ 40 ქვეყანას შორისაა, რომელსაც გასასვლელი არა აქვს მსოფლიოს ოკეანეში. მას ჩრდილოეთით რუსეთი, ხოლო სამხრეთით, აღმოსავლეთით და დასავლეთით ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა ესაზღვრება.
თითქმის მთელი მონღოლეთი ზღვის დონიდან 1000 მ-ის სიმაღლეზე მდებარეობს. იგი ცენტრალური აზიის პლატოზეა განლაგებული. დასავლეთით ალთაის მთებია, რომელიც მუდმივად თოვლის საფარითაა დაგარული. ქვეყნის ყველაზე მაღალი მწვერვალიც აქ მდებარეობს (4374 მ).
მონღოლეთი ცნობილია თავისი უზარმაზარი ბუნებრივი პეიზაჟებით, რომელიც მოიცავს სტეპებს, მთებსა და უდაბნოებს, მათ შორის გობის უდაბნოს. გობის უდაბნო, რომელიც მოიცავს სამხრეთ მონღოლეთის დიდ ნაწილს, ცნობილია თავისი განსაცვიფრებელი პეიზაჟებითა და დინოზავრების ნამარხებით.
მიუხედავად იმისა რომ გობის რეგიონი უმეტესად ქვიაშიან უდაბნოს წარმოადგენს, არსებობს ნახევრად უდაბნო ადგილები, რომელიც მრავალრიცხოვანი ცხვრისთვის, აქლემისთვის და ცხენისთვის საძოვრებად გამოიყენება. ბალახოვანი სტეპი საშუალებას იძლევა გამოიკვებოს 28 მილიონი სული საქონელი.
ქვეყანა ნამდვილი სამოთხეა ბუნებისა და ლაშქრობის მოყვარულთათვის. ეროვნული პარკები, როგორიცაა გორხი-ტერელჯის და ხუსტაინ ნურუუს ეროვნული პარკები იგი მრავალ თავაგადასავლის მოყვარულს იზიდავს.
მოსახლეობის დაახლოებით 94 % მონღოლია,რომელთაგან ძირითადი ჯგუფი (90 %) წარმოადგენს ხალიკას. მონღოლეთი მსოფლიოში ყველაზე მეჩხრად დასახლებული ქვეყანაა.
ქვეყნის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია, ულან ბატორი, რომელიც აერთიანებს თანამედროვეობას მომთაბარე ტრადიციებთან. ულან-ბატორში, ქვეყნის მოსახლეობის 38 % ცხოვრობს. აქ გაერთიანებულია თანამედროვე არქიტექტურა და ტრადიციული ბუდისტური ტაძრები.
ზოგადად, ქვეყანაში ძალიან დაბალია ურბანიზაციის მაჩვენებელი. აქ მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი სოფლად ცხოვრობს და მომთაბარეობას ეწევა: ათასობით ოჯახი ჯერ კიდევ იურტებში ცხოვრობს და მესაქონლეობას მისდევს.
ტრანსმონღოლური რკინიგზა მონღოლეთს რუსეთთან და ჩინეთთან აკავშირებს. ის ქვეყნის გასაცნობად ერთ-ერთ ყველაზე ეპიკური მარშრუტია.
ნორვეგიის სამეფო ჩრდილოეთ ევროპაში, სკანდინავიის ნახევარკუნძულზე მდებარეობს და ნახევარკუნძულის დასავლეთი და ჩრდილოეთი ნაწილიუკავია. მას ასევე კუნძული იან-მაიენი და არქტიკული არქიპელაგი შპიცბერგენი ეკუთვნის. ნორვეგიის სამეფოს ზღვისიქითა ტერიტორიებს მიეკუთვნება სუბანტარქტიკულ სარტყელში მდებარე ბუვეს კუნძული. აგრეთვე, მის დაქვემდებარებაშია დედოფალ მოდის მიწა და პეტრე I-ის კუნძული.
ჩრდილოეთის ქვეყნებს შორის ნორვეგია ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარეობს და თუ სლავბარდსაც ჩავთვლით ნორვეგიის ტერიტორიაში, მაშინ იგი უკიდურეს აღმოსავლეთით მდებარე ქვეყანაც გამოდის. ქვეყნის ტერიტორიას მიეკუთვნება ევროპის ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორიაც.
ქვეყნის სანაპირო ხაზი კლდოვანი, არათანაბარი რელიეფის მქონე სანაპირო ფიორდებითაა დანაწევრებული. ქვეყნის ძირითადი ნაწილის სანაპირო ზოლის სიგრძე ფიორდების ჩათვლით 28,953 კილომეტრია, ხოლო თუ კუნძულების სანაპირო ზოლსაც ჩავთვლით, მისი მთლიანი სიგრძე 100,915 კმ ხდება.
ნორვეგია ცნობილია თავისი საოცარი ფიორდებით, მათ შორის რამდენიმე იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლებია. ნორვეგიას ეკუთვნის სოგნე-ფიორდიც, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე ღრმა და ამასთანავე ყველაზე გრძელი (204 კმ) ფიორდია.
ქვეყანაში სულ 400 ათასი ტბაა, რომელთაგან ჰორნინდალსვატნეტი ამავე დროს ევროპის ყველაზე ღრმა ტბაა არის. აგრეთვე ნორვეგიის ტეროტირიას ეკუთვნის 239,057 რეგისტრირებული კუნძული. მრავალწლოვანი მზრალობის ნახვა ქვეყანაში, მაღალი მთების ტერიტორიასა და ფინმარკის საგრაფოში მთელი წლის განმავლობაშია შესაძლებელი. ქვეყანაში ბევრია მყინვარი.
ნორვეგია მსოფლიოში ნავთობისა და ბუნებრივი აირის ერთ-ერთი უმსხვილესი მწარმოებელია და მისი სუვერენული სიმდიდრის ფონდი ერთ-ერთი უდიდესია მსოფლიოში, რომელიც გამოიყენება სხვადასხვა ინდუსტრიაში ინვესტირებისათვის გრძელვადიანი ეროვნული კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად.
არქტიკული წრის ჩრდილოეთით მდებარე ლოფოტენის კუნძულები განთქმულია მათი დრამატული ლანდშაფტებით, მათ შორის მთებით, პლაჟებით და სათევზაო სოფლებით.
ქვეყანაში ხდება უნიკალური ბუნებრივი მოვლენა, სახელად „შუაღამის მზე“, როცა არქტიკული წრის ჩრდილოეთით მდებარე ნორვეგიის ტერიტორიები ზაფხულის თვეებში 24 საათიან დღის სინათლეს იღებენ.
ნორვეგიაში მისი გეოგრაფიული მდებარეობის, მრავალფეროვანი რელიეფისა და კლიმატის გამო იმაზე მეტ ჰაბიტატია, ვიდრე ევროპის უმეტეს ქვეყანებში. ნორვეგიასა და მის მიმდებარე წყლებში 60 000 სახეობაა (ბაქტერიებისა და ვირუსების გამოკლებით) გავრცელებული.
ნორვეგია მსოფლიოში ნავთობისა და ბუნებრივი აირის ერთ-ერთი უმსხვილესი მწარმოებელია და მისი სუვერენული სიმდიდრის ფონდი ერთ-ერთი უდიდესია მსოფლიოში, რომელიც გამოიყენება სხვადასხვა ინდუსტრიაში ინვესტირებისათვის გრძელვადიანი ეროვნული კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად.
სახელმწიფოკონსტიტუციური მონარქიაა. სახელმწიფოს მეთაურია მეფე, ხოლო მთავრობის მეთაური — პრემიერ-მინისტრი. ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანო – სტორთინგი, ორი პალატისაგან – ლაგთინგი (45 წევრი) და ოდელსთინგი (124 წევრი) შედგება.
ქვეყანაში ცხოვრების მაღალი დონეა და ამიტომ გლობალური ბედნიერებისა და ცხოვრების ხარისხის ინდექსებში ნორვეგიას შესანიშნავი ჯანდაცვის, განათლებისა და სოციალური კეთილდღეობის სისტემების გამო წამყვანი ადგილი უკავია. ნორვეგიაში ასევე ფიქსირდება მსოფლიოში კრიმინალის დონის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი.
ვიკინგები, რომლებიც ცნობილი არიან თავიანთი ზღვისპირა აღმოჩენებით, წარმოშობით ნორვეგიიდან არიან და ქვეყანა მდიდარია ვიკინგური მემკვიდრეობით, მათ შორის აღსანიშნავია ვიკინგსკიფშუსეტის მუზეუმი ოსლოში, სადაც კარგადაა შემონახული ვიკინგური გემები.
ნობელის მშვიდობის პრემიის გადაცემის ყოველწლიური ცერემონია ნორვეგიის დედაქალაქ ოსლოში ტარდება, ხოლო ნობელის კომიტეტი, რომელიც პასუხისმგებელია ლაურეატების შერჩევაზე, ქვეყანაში მისი დაარსების დღიდან მუშაობს.
ნორვეგიას მსოფლიოში ელექტრომობილების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს, ელექტრომობილები ბოლო წლებში ახალი მანქანების გაყიდვების 50%-ს შეადგენენ.
ნორვეგია ცნობილია თავისი ზამთრის სპორტის სახეობებით, განსაკუთრებით კი სათხილამურო სპორტით. ქვეყანას ყველაზე მეტი ზამთრის ოლიმპიური მედალი აქვს მოპოვებული.
ნორვეგიის ტრადიციული სამზარეულო მოიცავს ისეთ კერძებს, როგორიცაა რაკფისკი (ფერმენტირებული თევზი), ბრუნოსტი (ყავისფერი ყველი), და ლუთეფისკი (მშრალი თევზი რეკონსტიტუირებულია ლიეს ხსნარში).
ქვეყანას ხალხური ზღაპრებისა და მითების ხანგრძლივი და დიდარი ისტორია აქვს, რაც აქაური ტროლების, ელფების და სხვა მითიური ქმნილებების დამსახურებაა.
ნორვეგია ლიდერია გარემოს მდგრადობის მიმართულებით, რომელიც მიზნად ისახავს ნახშირბადის ემისიების შემცირებას და ენერგიის განახლებადი წყაროებზე გადასვლას. ქვეყანას დაგეგმილი აქვს 2030 წლისთვის ნახშირბად ნეიტრალური გახდეს.
კანადა ჩრდილოეთი ამერიკის ჩრდილოეთ ნაწილში მდებარეობს და ტერიტორიის ფართობით მსოფლიოში სიდიდით მეორე ქვეყანაა. მას მსოფლიოში ყველაზე გრძელი სანაპირო ზოლი აქვს, რომლის სიგრძე 243,000 კილომეტრზე მეტია. სახელმწიფოს ერთი სახმელეთო მეზობელი ჰყავს– აშშ, დასავლეთიდან კი აშშ-ს შტატი ალასკა ესაზღვრება.
კანადის 10 პროვინცია და 3 ტერიტორია დასავლეთიდან-აღმოსავლეთით ატლანტის ოკეანიდან წყნარ ოკეანემდე, ხოლო ჩრდილოეთით არქტიკის ოკეანემდეა გადაჭიმული. კანადის ჩრდილოეთში მდებარეობს არქტიკა. ეს უზარმაზარი ტერიტორია ბუნებრივი პირობების გამო გამოუყენებელია საცხოვრებლად. აქ მდებარეობს მცირე სიმაღლის ვაკეები, ყინულის უზარმაზარი უდაბნოები და ტუნდრის უსასრულო სივრცეები. აქ მცხოვრები ადამიანებიდან აღსანიშნავია ესკიმოსთა მცირე ჯგუფი. კანადის არქტიკულ ნაწილში მდებარეობს უამრავი დიდი და მცირე ზომის კუნძული, რომელთაგანაც აღსანიშნავია: ბაფინის მიწა, ვიქტორია, ბანქსი და დედოფალ ელისაბედის კუნძულები.
ქვეყნის სახელწოდება სავარაუდოდ სიტყვისაგან „კანატა“ მომდინარეობს, რაც ჰურონის ინდიელთა ენაზე „სოფელს“ ან „დასახლებას“ ნიშნავს.
მართალია, კანადა ტერიტორიის მხრივ მეორე ქვეყანაა მსოფლიოში, მაგრამ მოსახლეობის რაოდენობის მხრივ იგი მსოფლიოს პირველ 25 სახელმწიფოთა შორისაც კი არ შედის. მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს ანგლო და ფრანკოკანადელები შეადგენენ. მკვიდრი მოსახლეობიდან აღსანიშნავია ინდიელები და ესკიმოსები. ქვეყანა არ არის მჭიდროდ დასახლებული. მოსახლეობის უმრავლესობა 55-ე პარალელის სამხრეთით, ურბანულ ტერიტორიებზე ცხოვრობს. მოსახლეობის 80% აშშ-ის საზღვრიდან 320 კილომეტრიან ზონის ფარგლებში ცხოვრობს.
კანადის მმართველია პრემიერ-მინისტრი, სიმბოლურად ემორჩილება გაერთიანებული სამეფოს მეფე ჩარლზ III-ს და შესულია ერთა თანამეგობრობაში. კანადაში ორი ოფიციალურ ენაა: ინგლისური და ფრანგული.
კანადა ნეკერჩხლის სიროფის მსოფლიოში ყველაზე დიდი მწარმოებელია და მისი წილი მსოფლიო წარმოების 70%-ზე მეტს შეადგენს.
ქვეყნის სატრანსპორტო სისტემაა ერთ-ერთი ყველაზე მაღალგანვითარებულია მსოფლიოში. ტრანსპორტის ყველაზე სახეობა აღჭურვილია თანამდეროვე ტექნოლოგიებით. საავტომბილიო და სარკინიგზო გზების სიგრძით კანადა ერთ-ერთი პირველია მსოფლიოში. ქვეყანა მსოფლიოში ყველაზე გრძელი ქუჩით – 7800 კმ სიგრძის ტრანს-კანადის გზატკეცილითაც არის ცნობილი.
კანადის პროვინციის ონტარიოს შემადგენლობაშია კუნძული მანიტულინი (ინგლ. Manitoulin Island), რომელიც დიდი ტბების ტერიტორიაზე, ჰურონის ტბაშია. მანიტულინის ფართობი 2,766 კმ²-ია და მას მსოფლიოში 172-ე, ხოლო კანადაში 32-ე ადგილი უკავია ფართობის მხრივ. კუნძული ოდნავ აღემატება ლუქსემბურგს ფართობით. იგი მსოფლიოში ფართობით ყველაზე დიდი კუნძულია, რომელიც ტბაში მდებარეობს. კუნძულის სანაპიროზე 12,6 ათასი ადამიანი ცხოვრობს.
კანადას თავისი ბუნებრივი სილამაზი გამოირჩევა, რომელთა შორისაა ნიაგარას ჩანჩქერი, ბანფის ეროვნული პარკი და კანადის კლდეები. ვუდ-ბაფალო არა მარტო ქვეყნის ყველაზე დიდი ნაკრძალია, არამედ მთელი ამერიკის. მისი ფართობია 4,5 მლნ. ჰა-ია. პარკი 1927 წელს დაარსდა და აქ დაცულია, როგორც ტყის, ისე სტეპური ლანდშაფტი.
კანადაშია მსოფლიოში ყველაზე ძველი და ცნობილი გეოლოგიური წარმონაქმნი აკასტა გნეისის კომპლექსი (Acasta Gneiss), რომელიც დაახლოებით 4.01 მილიარდი წლისაა.
კანადაში უფრო მეტი ტბაა, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში: აქ 2 მილიონზე მეტი ტბაა, რომელთაც ტერიტორიის ფართობის დაახლოებით 8% უკავიათ.
კანადა ცნობილია თავისი მეგობრული და კეთილგანწყობილი ხალხით, ცხოვრების მაღალი დონით და ძლიერი სოციალური უსაფრთხოების გარანტიით.
ალბათ ბევრმა არ იცის, რომ ნორვეგიის სამეფოს ყველაზე ჩრდილოეთი მხარე – სვალბარდი იგივე შპიცბერგენი ერთი და იგივეა. ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანეში მდებარე ეს ფართო პოლარული არქიპელაგი ჩრდილოეთის განედის 76° 26′ და 80° 50′ და გრინვიჩიდან აღმოსავლეთის გრძედს 10° და 32° შორის მდებარეობს. სვალბარდის ადმინისტრაციული ცენტრია ლონგირი. არქიპელაგი და მისი მიმდებარე წყლები დემილიტარიზებული ზონაა.
1920 წლის ხელშეკრულების თანახმად სვალბარდი 93-ზე მეტ კუნძულს მოიცავს, რომელთა საერთო ფართობი 61 723 კმ²-ია. მათ შორის ყველაზე მსხვილი კუნძულები: (დასავლეთი) შპიცბერგენი — 37 673 კმ², ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიწა (ნორდაუსტლანდეტი) — 14 443 კმ², ეჯი (ეჯეია) — 5074 კმ², ბარენცის კუნძული (ბარენცეია) — 1288 კმ², თეთრი კუნძული (კვიტეია) — 682 კმ², პრინც კარლის მიწა — 615 კმ², კონგსეია — 191 კმ², დათვის კუნძული (ბიერნეია) — 178 კმ², სვენსკეია — 137 კმ², ვილჰელმეია — 120 კმ² და ყველა სხვა — 621 კმ².
სვალბარდი ნორვეგიული სიტყვაა და ცივ სანაპიროს ნიშნავს. პირველად ის 1194 წლით დათარიღებულ ისლანდიურ ხელნაწერებშია მოხსენიებული. თუმცა არქიპელაგი 400 წლის შემდეგ, 1596 წელს, კიდევ ერთხელ „აღმოაჩინეს“ და რუკაზეც აღნიშნეს. ამ წელს ვილჰემ ბარენცის მეთაურობით ჰოლანდიელმა ზღვაოსნებმა ჩრდილოეთისკენ გაცურეს. ერთ დღეს ეკიპაჟის ერთმა წევრმა ჰორიზონტზე დაკბილული მთებით დაფარული უცხო მიწა დაინახა. მეზღვაურები სვალბარდის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროს მიადგნენ, რომელსაც ბარენცმა შპიცბერგენი უწოდა, რაც წაწვეტებულ მთებს ნიშნავს. დღესდღეობით ამ სახელს ატარებს არქიპელაგის უდიდესი კუნძული. ამ აღმოჩენის შემდეგ იქ ვეშაპებზე, სელაპებსა და სხვა ცხოველებზე ინტენსიური ნადირობა დაიწყო. დაიწყო ახალი კუნძულების ძიება, ქვანახშირის მოპოვება და მეცნიერულ კვლევები. სვალბარდზე ასევე განვითარდა ტურიზმიც. 1925 წლამდე, სანამ არქიპელაგი ნორვეგიის სუვერენიტეტს დაექვემდებარებოდა, იქ სხვადასხვა ქვეყნის წარმომადგენლები მოღვაწეობდნენ.
სვალბარდი ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორიაა, სადაც მუდმივი მოსახლეობა ცხოვრობს. 2012 წლის მონაცემებით აქ 2642 ადამიანი ცხოვრობდა, რომლებიც ძირითადად, ქვეყნის ორ ქალაქში – ლონგირსა და ბარენცბურგში არიან გადანაწილებული. სხვა დასახლებულ პუნქტებში მუდმივი მოსახლეობა ან არ არის, ან მხოლოდ რამდენიმე ადამიანითაა წარმოდგენილი.
ეთნიკური შემადგენლობის მხრივ სვალბარდი არაერთეროვანია, ლონგირში ძირითადად ნორვეგიელები (ქვეყნის მოსახლეობის 72 %) და მცირე რაოდენობით შვედები, დანიელები, გერმანელები და ტაილანდელები, ხოლო ბარენცბურგში რუსები, უკრაინელები და პოლონელები ცხოვრობენ (საერთო რაოდენობით 449 ადამიანი, ქვეყნის მოსახლეობის 17 %).
ლონგირს სახელი ამ ადგილას ქვანახშირის მომპოვებლის, ამერიკელი ჯონ ლონგირის, პატივსაცემად დაერქვა, რომელმაც იქ 1906 წელს ქვანახშირის პირველი საბადო აამოქმედა. ლონგირი არა მხოლოდ სვალბარდის, არამედ უკიდურეს ჩრდილოეთში (ჩ. გ. 78 გრადუსის ფარგლებს გარეთ) მდებარე ყველაზე დიდი დასახლებაა. იქ დაახლოებით 2 000 მცხოვრებია. ქალაქში არის სუპერმარკეტი, ფოსტა, ბანკი, საჯარო ბიბლიოთეკა, სკოლები, საბავშვო ბაღები, სასტუმროები, კაფეები, რესტორნები და საავადმყოფო. ქალაქს თავისი გაზეთიც კი აქვს.
ლონგირში ოქტომბრის თვეში მთები, მთ შორის დიდებული იორთფიელეთი, უკვე თოვლითაა დაფარული, სვალბარდი მარადი მზრალობის ქვეყანაა. ზაფხულში მიწის ზედაპირი მხოლოდ ცოტა ხნით თბება. თბილი ქარისა და ოკეანის დინების გამო ჰავა აქ უფრო ზომიერია, ვიდრე იმავე განედის სხვა ადგილებში.
ლონგირი პოლარული დღეებისა და ღამეების ქალაქია. 26 ოქტომბრიდან 16 თებერვლის ჩათვლით ლონგირში მზე არ ამოდის. მაგრამ ზამთრის სიბნელეს ხშირად ჩრდილოეთის ციალი ფანტავს. სვალბარდზე გაზაფხულისა და ზაფხულის თვეებში მზე შუაღამითაც ანათებს; ლონგირში ეს პერიოდი 20 აპრილიდან 23 აგვისტომდე გრძელდება.
სვალბარდს „გეოლოგთა სამოთხეს“ უწოდებენ. მცენარეები მეჩხერად იზრდება, ამიტომ იქაური ლანდშაფტი გეოლოგიის დასურათებულ სახელმძღვანელოს მოგაგონებთ. შესაძლებელია დაკვირვება მთების გეოლოგიურ აგებულებაზე, სადაც მკაფიოდ ჩანს მკვეთრად გამოხატული ამგები შრეები. აქ შეიძლება დედამიწის ისტორიის ყველა პერიოდის გეოლოგიური ფენები იხილოთ. ზოგი მათგანი ქვიშისა და თიხისგან წარმოიქმნა, სხვები კი ცოცხალი ორგანიზმების ნაშთებისგან. საუკუნეების განმავლობაში თიხით დაიფარა ბევრი მკვდარი მცენარე თუ ცხოველი და მათი ანაბეჭდები დღემდე შემოინახა. ასეთი ნაშთები თითოეული გეოლოგიური ეპოქის ფენებში მოიპოვება.
სვალბარდის მუზეუმში შემონახულია თერმოფილური ანუ სითბოს მოყვარულ მცენარეთა თუ ცხოველთა ნაშთები, რაც ცხადყოფს, რომ არქიპელაგზე ჰავა ერთ დროს გაცილებით თბილი იყო, ვიდრე ახლაა. სვალბარდზე ნახშირის ფენის სისქე ზოგან 5 მეტრს აღწევს! ნახშირის შრეებში აღმოაჩინეს როგორც წიწვოვანი, ისე ფოთლოვანი ხეების გაქვავებული ნაშთები. ასევე აღმოაჩინეს მცენარეულობით მკვებავი დინოზავრის ნაკვალევი, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ერთ დროს აქ თბილი ჰავა იყო და უამრავი მცენარე ხარობდა.
შეიძლება გაგიკვირდეთ, მაგრამ სვალბარდი მცენარეებით მდიდარია; აქ დაახლოებით 170 სახეობის ყვავილოვანი მცენარე ხარობს. ყველაზე გავრცელებულია თეთრი და ყვითელი სვალბარდის ყაყაჩო და სურნელოვანი იისფერი ქვატეხია. გაზაფხულსა და ზაფხულში აქ ყვავილების თვალწარმტაცი სანახაობა იშლება.
სვალბარდზე მიმომფრენი ფრინველებიდან მსხვილნისკარტა კაირასის, მცირე ლურიკის, თოლიას ნაირსახეობისა და შინდისფერი მექვიშიას, ასევე კუნძულების მუდმივი ბინადარის გნოლთეთრას ნახვა შეიძლება. განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს არქტიკული თევზიყლაპია. მიგრაციის პერიოდში ბევრი თევზიყლაპია ანტარქტიდამდეც კი მიფრინავს.
სვალბარდზე ბინადრობს ყარსაღი და ჩრდილოეთის ირემი, ხოლო მოხეტიალე თეთრი დათვის ნახვა თითქმის ყველგან შეიძლება. არქტიკის ცხოველთა მეფე, თეთრ დათვი უმეტეს დროს ის ყინულზე ატარებს და სელაპებზე ნადირობს. იგი ძალიან აგრესიულია. ვეშაპებზე, მორჟებზე, ირმებზე, თეთრ დათვებსა და სხვა ცხოველებზე ნადირობამ სვალბარდზე მათი გადაშენების საშიშროება შექმნა. მაგრამ გარემოს დაცვის კანონებით შესაძლებელი გახდა გადაშენების პირას მისული ზოგი ცხოველის გადარჩენა. 1973 წელს აიკრძალა თეთრ დათვზე ნადირობა და თეთრი დათვის მოკვლის ნებისმიერი შემთხვევა ხელისუფლების მხრიდან უყურადღებოდ არ რჩება. დღეს სვალბარდზე საკმაოდ ბევრი თეთრი დათვია, თუმცა მათ სერიოზული საფრთხე ემუქრებათ. ერთი შეხედვით არქტიკა შეიძლება სუფთა რეგიონად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ტოქსიკური ნივთიერებები, მაგალითად პოლიქლორირებული ბიფენილი, გარემოს აბინძურებს. ტოქსიკური ნივთიერებები ჭარბად არის თეთრი დათვის ორგანიზმშიც, რადგან ის კვების ჯაჭვის უკანასკნელ რგოლში შედის. ტოქსინები მათ გამრავლებას აფერხებს.
XX საუკუნის დასაწყისში ქვანახშირის მოპოვება სვალბარდზე მთავარი საარსებო წყარო იყო. წლების მანძილზე მეშახტეებს გაუსაძლის პირობებში უწევდათ ცხოვრება. ისინი გადიოდნენ გრძელ გვირაბებს, რომელთა სიმაღლე ზოგან 70 სანტიმეტრს არ აღემატებოდა. დღეს ქვანახშირის მოპოვება, რომელიც სვალბარდის ეკონომიკის ძირითად საყრდენს წარმოადგენს, თანამედროვე მეთოდებით ხდება. ბოლო დროს ინტენსიურად ვითარდება ტურიზმიც.
სვალბარდში მსოფლიოში მარცვლეულის დიდი საცავი მდებარეობს, რომელშიც კაცობრიობისთვის მნიშვნელოვანი მარცვლეულის ნიმუშები და თესლებია დაცული. ეს ერთგვარი სეიფია, რომელსაც ხშირად აპოკალიფსის საცავსაც უწოდებენ ხოლმე. ფართომასშტაბიანი კატაკლიზმების შემთხვევაში, ეს საცავი იქნება ის ადგილი, სადაც კაცობრიობისთვის მნიშვნელოვან თესლებს საფრთხე არ დაემუქრებათ. საჭიროების შემთხვვევაში კი ჩვენ მათი თავიდან გამრავლება შეგვეძლება.
თესლები -18 გრადუს ცელსიუსზე, ჟანგბადით ღარიბ გარემოშია შენახული, რათა გახრწნის პროცესი მაქსიმალურად შენელდეს. საცავის ადგილი შემთხვევით არაა შერჩეული. თუ რამე მიზეზის გამო საცავს ელექტროენერგიის მიწოდება შეუწყდება, მის გარშემო არსებული მუდმივად გაყინული მიწა თესლებს გალღობისგან დაიცავს. თუმცა, ნორვეგიის მთავრობის მიერ გამოქვეყნებული მოხსენებით ირკვევა, რომ სვალბარდის კუნძულებზე კლიმატის ცვლილების გამო გარემო მნიშვნელოვნად იცვლება. ექსპერტთა ვარაუდის მიხედვით, საუკუნის ბოლო მეოთხედში კუნძულზე ტემპერატურა 10 გრადუსით მოიმატებს, ხოლო თუ კაცობრიობა გლობალური დათბობის წინააღმდეგ მნიშვნელოვან ზომებს მიიღებს, აღნიშნული მატება უბრალოდ 7 გრადუსამდე შემცირდება.
მომატებული ტემპერატურა საცავის გარშემო არსებული გაყინული მიწის გალღობას გამოიწვევს, რაც ამჟამად ქანებში დამწყვდეული მეთანისა და ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლებასაც გამოიწვევს. რამდენიმე წლის წინ განსაკუთრებულად მაღალი ტემპერატურების გამო საცავი დაიტბორა კიდეც, თუმცა, საბედნიეროდ, გადანახული თესლები არ დაზიანებულა.
ტემპერატურის მატებასთან ერთად საცავს სხვა საფრთხეებიც ემუქრება. კლიმატური ცვლილებების გამო არქიპელაგზე გახშირდება წვიმები, გააქტიურდება მეწყერები და ზვავები, თოვლის სეზონი კი უფრო მოკლევადიანი გახდება.
მართალია, ზემოთ ჩამოთვლილი ცვლილებები სამომავლო პროგნოზებია, მაგრამ მეცნიერები აცხადებენ, რომ რადიკალური ცვლილებების დანახვა, განვლილ 50 წელიწადშიც შეიძლება. კლიმატურ ცვლილებებთან გასამკლავებლად საცავის განახლებისათვის მილიონობით დოლარი უკვე დაიხარჯა, თუმცა, ჯერჯერობით კლიმატის ცვლილებასთან საბრძოლველად ეს საკმარისი არ ირის.
ფინეთი ცნობილია როგორც “ათასი ტბის ქვეყანა”, მაგრამ სინამდვილეში აქ დაახლოებით 188 000 ტბაა, რაც მას მსოფლიოში ტბებით ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ ქვეყანად აქცევს.
ფინეთი ბედნიერების ინდქსის მიხედვით მსოფლიოს ქვეყნებს შორის მუდმივად იკავებს ერთ-ერთ ყველაზე წამყვან პოზიციას მისი ცხოვრების მაღალი სტანდარტის, შესანიშნავი განათლების სისტემისა და სოციალური უსაფრთხოების ძლიერი ქსელების წყალობით.
ფინეთის განათლების სისტემა საერთაშორისოდ აღიარებულია თავისი შედეგითა და მოქნილობით, რომელიც ორიენტირებულია თანამშრომლობით სწავლაზე და არა კონკურენციაზე.
ფინური ენა ურალური ენების ოჯახის ნაწილია, რის გამოც ის ძალიან განსხვავდება სხვა ევროპული ენებისგან და მას არავითარი კავშირი არ აქვს ინგლისურთან, ფრანგულთან ან გერმანულთან.
ფინეთი ტყიანი ქვეყანაა. ტყეებს მისი მთლიანი ტერიტორიის ფართობის დაახლოებით 75% უკავია, რაც მას ბუნების მოყვარულთა და გარე საქმიანობის თავშესაფარად აქცევს.
ქვეყანა ცნობილია თავისი გრძელი ზამთრით, მაგრამ ბევრი ადამიანი სიცივის მიუხედავად ისეთ აქტივობებში მონაწილეობს, როგორიცაა ცურვა და ყინულზე თევზაობა, რაც ხშირად საუნაში გათბობით მთავრდება. ფინეთი ცნობილია თავისი საუნებით. აქ დაახლოებით 2 მილიონი საუნაა, მაშინ როცა ქვეყნის მოსახლეობა 5 მილიონზე ცოტა მეტია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყოველ 2,5 ადამიანზე დაახლოებით ერთი საუნა მოდის.
ჩრდილოეთის ნათება ანუ Aurora Borealis ხშირად ჩანს ფინეთში, განსაკუთრებით ლაპლანდიაში, რაც მას მსოფლიოში ერთ-ერთ მიმზიდველ ადგილად აქცევს და ამ განსაცვიფრებელი ბუნებრივი ფენომენის სანახავად აქ ყოველწლიურად მილიონომით ადამიანი ჩამოდის.
ფინეთი ამაყობს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლებით, მათ შორისაა ძველი ხის ქალაქი პორვუ და ულამაზესი კვარკენის არქიპელაგი, რომელიც მდებარეობს ბოტნიის ყურეში მდებარეობს.
„სისუს“ (sisu) ფინური ტრადიცია უნიკალური ცნებაა, რომელიც წარმოადგენს განსაზღვრულობას, გამძლეობას და უნარს, გაუძლო მძიმე გამოწვევებს, თუნდაც უბედურების წინაშე.
ფინეთს აქვს უნიკალური საკანონმდებლო სისტემა, რომელიც მოიცავს „ყველა ადამიანის უფლების“ კონცეფციას და რომელიც საშუალებას აძლევს ადამიანებს თავისუფლად იარონ ბუნებაში, მოკრიფონ კენკრა, შეაგროვონ სოკო და დატკბნენ გარე საქმიანობით, მიუხედავად მიწის საკუთრებისა.
სანტა კლაუსი ფინეთში, ლაპლანდიაში, ქვეყნის ჩრდილოეთ რეგიონში ცხოვრობს. სანტა კლაუსის სოფელი, რომელიც როვანიემთან მდებარეობს, პოპულარული ტურისტული ადგილია მთელი წლის განმავლობაში.
ფინეთში მეტად პოპულარულია ყავის სმის კულტურა და მას ერთ სულ მოსახლეზე ყავის მოხმარების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს მსოფლიოში: საშუალო 1 ფინელი დაახლოებით 12 კგ ყავას სვამს წელიწადში.
ფინეთი სპორტის სახეობის – პესიპალოს სამშობლოა, რომელიც ბეისბოლის სახეა და ქვეყნის ეროვნულ სპორტად ითვლება.
ფინეთი პოპულარული მობილური თამაშის “Angry Birds”-ის დაბადების ადგილია, რომელიც თამაშის ფინელმა დეველოპერმა Rovio Entertainment-მა შექმნა და მსოფლიო სენსაციად იქცა.
ბავარია გერმანიის უდიდესი მიწაა ფართობის მიხედვით. მისი ფართობი დაახლოებით 70,550 კვადრატულ კილომეტრია, რაც გერმანიის მთელი ტერიტორიის დაახლოებით 20%-ს შეადგენს.
ბავარიის ალპები გერმანიის მთავარი ტურისტული ადგილია, რომელიც განსაცვიფრებელ პეიზაჟებს, ლაშქრობას და სათხილამურო შესაძლებლობებს გვთავაზობს. ბავარიაში მდებარეობს გერმანიის უმაღლესი მთა ცუგშპიცე, რომლის სიმაღლე 2962 მეტრია.
ჩიემსის (Chiemsee) ტბა ცნობილია როგორც “ბავარიის ზღვა”. ეს არის ულამაზესი ტბა ორი კუნძულით, რომელთაგან ერთ-ერთზე მეფე ლუდვიგ II-ის მიერ აშენებული სასახლე მდებარეობს.
ბავარია ოდესღაც დამოუკიდებელი სამეფო იყო, ხოლო 1871 წლიდან გერმანიის შემადგენლობაშია. მას საუკუნეების განმავლობაში სამეფო ოჯახი ვიტელსბახები მართავდნენ.
მიუხედავად იმისა, რომ ბავარიაში გერმანული ოფიციალური ენაა, ბავარიული დიალექტი (Bairisch) ფართოდ არის გავრცელებული, რაც რეგიონს მკაფიო ენობრივ იდენტობას ანიჭებს.
ბავარია გერმანიის ერთ-ერთი უმდიდრესი მიწაა, რომელიც ამაყობს ძლიერი ეკონომიკით, რომელსაც მართავს ისეთი ინდუსტრიები, როგორიცაა ავტომობილები, ტექნოლოგიები და ტურიზმი. მიუნხენში მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ავტომობილების მწარმოებელის BMW-ს შტაბ-ბინა მდებარეობს.
ბავარიაში საკმაოდ ძლიერია კათოლიკური ტრადიცია, რის გამოც აქ მრავლადაა ისტორიული ეკლესიები, სააბატოები და მონასტრები. ბავარია ცნობილია თავისი უნიკალური ტრადიციებით, მათ შორის ტრადიციული სამოსით, როგორიცაა Lederhosen მამაკაცებისთვის და Dirndl ქალებისთვის.
ბავარია ცნობილია თავისი ლუდის კულტურით, ამაყობს თავისი 600-ზე მეტი ლუდსახარშითა და სისუფთავის კანონით (Reinheitsgebot), რომელიც დათარიღებულია 1516 წლით. ბავარიული კერძები მოიცავს პრეტცელს (Brezn), თეთრ ძეხვს (Weißwurst), შემწვარი ღორის კანჭს (Schweinebraten) და პელმენებს (Knödel).
მიუნხენი, ბავარიის დედაქალაქი, მსოფლიოში ცნობილ ოქტობერფესტს, ყველაზე დიდ ლუდის ფესტივალს, მასპინძლობს,რომელიც ყოველწლიურად მილიონობით ვიზიტორს იზიდავს.
ბავარია, განსაკუთრებით ნიურნბერგი და მიუნხენი, გერმანიის ძალიან მომხიბვლელი საშობაო ბაზრობებით გამოირჩევა, სადაც ტრადიციული ხელნაკეთობები და საკვები იყიდება.
სამხრეთ ბავარიაში მდებარე ნოიშვანშტაინის ზღაპრულმა ციხესიმაგრე უოლტ დისნეისთვის მძინარე მზეთუნახავის ციხის შთაგონების წყარო გახდა.
მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.
