ი

იუნესკო  (UNESCO,  United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) – გაეროს  სპეციალიზირებული სააგენტო,  მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია, რომლის მიზანია მშვიდობისა და საერთაშორისო უშიშროების ინტერესებისათვის ხელი შეუწყოს განათლებისა და კულტურის გავრცელებას, მეცნიერების განვითარებას, ადამიანის უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა პატივისცემას რასის, სქესის, ენისა და რელიგიის მიუხედავად.  იუნესკო საკუთარ დანიშნულებას ხუთი ძირითადი პროგრამით ახორციელებს, ესენია: განათლება, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები, სოციალური და ჰუმანური მეცნიერებები, კულტურა და კომუნიკაციები და ინფორმაცია. იუნესკო აფინანსებს წერა-კითხვის გავრცელების, ტექნიკურ, მასწავლებელთა დახელოვნების პროგრამებს; საერთაშორისო მეცნიერებათა პროექტებს; რეგიონალური და კულტურის ისტორიის პროექტებს; კულტურული მრავალფეროვნების პოპულარიზაციას; საერთაშორისო ურთიერთდახმარების შეთანხმებებს მსოფლიო კულტურული და ბუნებრივი მეკვიდრეობის შენარჩუნებასა და ადამიანთა უფლებების დაცვასა და სხვ.  1972 წელს იუნესკომ მიიღო მსოფლიოს კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის დაცვის კონვენცია, რომელიც ძალაში შევიდა 1975 წელს. ყოველწლიურად მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტი იკრიბება სესიაზე, რომელიც განსაზღვრავს თუ, რომელი ძეგლი შეიტანონ იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში. პირველი ძეგლი მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეიტანეს 1978 წელს და ეს იყო გალაპაგოსის კუნძულები. იუნესკო  შეიქმნა 1946 წელს. ორგანიზაციის  შტაბ-ბინა  ნიუ-იორკშია.  

იუდაიზმი – ებრაელი ერის რელიგია; ისტორიაში აღნუსხული პირველი მონოთეისტური რწმენა და ანტიკური ხანიდან შემორჩენილი ერთ-ერთი რელიგია. იუდაიზმის დოქტრინა და ისტორია მნიშვნელოვანი ნაწილია სხვა მონოთეისტურ, კერძოდ: სამარიულ, ქრისტიანულ და მუსლიმურ რელიგიათა საფუძვლებისა. უკანასკნელი დაახლოებით 2000 წლის მანძილზე იუდაიზმის პრაქტიკული მიმდევრობა მონოლითური არ ყოფილა: მას არა ჰყოლია ცენტ­რალური სულიერი მმართველობა; არა ჰქონია შემბოჭავი დოგმა. მიუხედავად ამისა, ყოველ ვარიაციაში იუდაიზმი მჭიდროდ დაკავშირებული დარჩა რამდენიმე რელიგიურ პრინციპთან, რომელთაგან უმნიშვნელოვანესია ერთადერთი, ყოვლისმცოდნე, ყოვლისშემძლე, ყოვლად მოწყალე და უხილავი (ტრანსცენდენტული) ღმერთის რწმენა; ღმერთისა, რომელმაც სამყარო შექმნა და განაგრძობს მის განგებას. ებრაული აზროვნების მიხედვით, სამყაროს შემქმნელმა ღმერთმა ძველი აღთქმით კავშირი დაამყარა ებრაელ ერთან, როცა მას თორის სახით მის მიერ დადგენილი კანონები და მცნებები გაუზიარა. ებრაული ღვთისმსახურება ყველაზე დიდ ადგილს უთმობს ამ კანონებისა და მცნებების შესწავლასა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში განხორციელებას ისე, როგორც ინტერპრეტირებულია რელიგიის კანონიკურ წიგნებსა და რაბინულ ლიტერატურაში.

ინდუსტრია (ლათინური  industria “საქმიანობა”) – სამანქანო  ტექნიკით აღჭურვილი საფაბრიკო-საქარხნო მრეწველობა.

ინდუსტრიალიზაცია (ლათ. `ინდუსტრია~ – საქმიანობა) – მეურნეობაში, უპირატესად მრეწველობაში, მსხვილი მანქანური წარმოების ზრდის პროცესი.  ტერმინი ინდუსტრიალიზაცია გამოიყენება იმ სოციალური პროცესის დასახასიათებლად, რომელიც გულისხმობს აგრარულ და კუსტარულ მრეწველობაზე ორიენტირებული ეკონომიკისა და საზოგადოებების გადაქცევას ისეთ ეკონომიკად, რომელშიც წამყვანია მსხვილი, ავტომატიზაციაზე დამყარებული მრეწველობა.

ინდუსტრიული რევოლუცია — პერიოდი 1750 წლიდან 1850 წლამდე, როდესაც მიწათმოქმედებაში, მრეწველობაში, სამთო მრეწველობაში, ტრანსპორტირებასა და ტექნოლოგიებში მომხდარმა ცვლილებებმა  დიდი გავლენა მოახდინა საზოგადოებაზე, ეკონომიკაზე და კულტურულ გარემოებებზე. ტერმინით „ინდუსტრიული რევოლუცია“ აღინიშნება უმნიშვნელოვანესი გარდატეხა კაცობრიობის ისტორიაში, რომელმაც დასაბამი მისცა კაცობრიობის ცხოვრების სრულიად ახალ წესს და, შესაბამისად, ახალ ინდუსტრიულ ეპოქას. თავისი ისტორიული მნიშვნელობით მას 10 ათასი წლის წინ კაცობრიობის მომთაბარეობიდან ბინადარ ცხოვრებისა სამიწათმოქმედო მეურნეობის წესზე გადასვლა თუ შეედრება, რომელიც „ნეოლითური რევოლუციის“ სახელითაა ცნობილი. ინდუსტრიული რევოლუციის სამშობლოდ ინგლისი, ხოლო მისი დაწყების თარიღად XVIII საუკუნის 60–იანი წლებია მიჩნეული.

ინგლისში ინდუსტრიალიზაცია ბამბის საფეიქრო მრეწველობაში დაიწყო. თავდაპირველად ინდოეთიდან შემოსული მოდურ ბამბის ქსოვილებზე მოთხოვნილების ზრდასთან ერთად, გაჩნდა მათი წარმოების გაფართოების საჭიროება. 1765 წელს ინგლისელმა ფეიქარმა ჯეიმზ ჰარგრივსმა ძაფის სართავი მექანიზმი  –  “სართავი ჯენი” (ჰარგრივსმა თავისი გამოგონებას თავისი ქალიშვილის პატივსაცემად „ჯენი“ დაარქვა) გამოიგონა. ამას მოჰყვა მექანიკური საქსოვი დაზგის გამოგონება. XVIII საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისისათვის ინგლისში ჩნდება ორთქლის მანქანაზე მომუშავე პირველი საფეიქრო ფაბრიკები. მანუფაქტურული (ხელით) წარმოება მექანიზებული საფაბრიკო წარმოებით იცვლება. ახალი საფეიქრო ინდუსტრიის ცენტრი ლანკაშირი გახდა, ლივერპული კი მთავარი პორტი, რომელიც მის ტვირთებს ემსახურებოდა.

ინდუიზმი მსოფლიოს ერთ-ერთი უძველესი რელიგია, რომელსაც დღესდღეობით ინდოეთის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი (84%) ისლამის, ქრისტიანობის, სიქჰიზმის, ჯაინიზმისა და ბუდიზმის გვერდით აღიარებს. მიმდევრების რაოდენობით ინდუიზმი მსოფლიოს მესამე რელიგიაა, ქრისტიანობის და ისლამის შემდეგ. ინდუიზმში მთავარი ღვთაებებია – ბრაჰმა, ვიშნუ და შივა, რომლებიც ღვთიურ სამებაში – ტრიმურტიშია გაერთიანებული. ინდუისტური მსოფლმხედველობის საფუძველია მოძღვრება ადამიანის ცხოვრების სამი მიზნის შესახებ: დჰარმა, ართა და კამა. ინდუიზმში ორი ძირითადი მიმართულებაა – ვიშნუიზმი და შივაიზმი.

სპეციალურად შექმნილი რაოდენობრივი მაჩვენებელია, რომელიც  კავშირს, ინდიკატორების კომბინაციას აღნიშნავს  და ამავე დროს გარკვეული ჰიპოთეზის შემოწმებისა და დასაბუთების საშუალებაა.  ინდექსის  მეშვეობით დგინდება დასაკვირვებელი ერთეულის მდგომარეობა სკალაზე. იგი რაღაც რიცხვია და არ შეიცავს საკვლევი ობიექტის თვისობრივ განსაზღვრებებს, ანუ თვისობრივად ვერ ახასიათებს შესასწავლ ობიქეტს.  ინდექსი მხოლოდ  გარკვეულწილად იძლევა თვისობრივი მახასიათებლის დაყვანის  საშუალებას რაოდენობრივ განსაზღვრულობაზე და ხასიათდება ტერმინებით: მეტი, ნაკლები, უფრო ძლიერი, უფრო სუსტი.

იზოხაზი – რუკებზე თანაბარი მნიშვნელობის რომელიმე სიდიდის მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზები, მაგ., წნევის (იზობარი), ტემპერატურის (იზოთერმა), იზოჰიფსი (თანაბარი სიმაღლეების) და სხვა.  რუკის იზოხაზებს ფართოდ იყენებენ სივრცეში უწყვეტი და თანდათანობით ცვლადი სიდიდეების მნიშვნელობათა დასახასიათებლად.

იზოანემონა – რუკაზე თანაბრი ქარის საშუალო სიჩქარის მაჩვენებლი  იზოხაზი;

იზობათი (ბერძ. “იზოს” – თანაბარი, “ბათოს” – სიღრმე) – რუკაზე ოკეანის, ზღვის ან ტბის თანაბარი სიღრმის მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზები.

იზობარი (ბერძ. “იზოს” – თანაბარი, “ბაროს” – სიმძიმე, წნევა) – რუკაზე თანაბარი ბარომეტრული წნევის მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზები დროის გარკვეული შუალედისათვის.

იზოგონა –  რუკაზე ნებისმიერი ფიზიკური რაოდენობის აღმნიშვნელი იზოხაზი.

იზოდინამა – რუკაზე დედამიწის მაგნიტური ველისა და მისი კომპონენტების (ჰორიზონტალური, ვერტიკალური, ა.შ.)  აღმნიშვნელი იზოხაზი.

იზოთერმა (ბერძ. “იზოს” – თანაბარი, “თერმოს” – ტემპერატურა) – რუკაზე დროის გარკვეულ შუალედში თანაბარი ტემპერატურის მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზები.

იზოკვანტი – რუკაზე წარმოების თანაბარი პროდუქტის მოცულობის მაჩვენებლი იზოხაზი.

იზოკოსტა –  რუკაზე წარმოების ფაქტორების  ერთნაირი ფულადი ღირებულებების შემაერთბელი იზოხაზი.

 იზოპახიტი – რუკაზე ერთნაირი სიმძლავრის ქანების  შემაერთბელი  იზოხაზი;

იზოტახი –  რუკაზე ერთნაირი ქარის სიჩქარის მქონე ადგილების შემაერთბელი  იზოხაზი (რუკაზე მაქსიმალური ქარი);

იზოქორა – თანაბარი მოცულობის მაჩვენებლი  იზოხაზი.

იზოჰიეტა – რუკაზე თანაბარი ატმოსფერული ნალექების მქონე ადგილების შემაერთებელი ხაზები.

იზოჰიფსი (ჰორიზონტალები) – რუკაზე ან გეგმაზე ზღვის დონიდან თანაბარი სიმაღლის მქონე წერტილების შემაერთებელი ხაზები, იზოჰიპსები პირველად 1774 წელს გამოიყენა ინგლისელმა მათემატიკოსმა ჩარლზ ჰატონმა.

იარდანგი – ვიწრო პარალელურ, ქარის მიმართულებით გადაჭიმულ რელიეფის დადებითი ფორმა ასიმეტრიული ციცაბო კალთებით, რომელიც ქარის მოქმედების შედეგად, უმეტესწილად არიდული კლიმატის რაიონებში (ნახევარუდაბნო, უდაბნო ტერიტორიები).  ძირითადად ვითარდება თიხიან ნიადაგზე. სიგრძე რამდენიმეჯერ სჭარბობს სიგანეს. სიმაღლე რამდენიმე მეტრს აღწევს.