უდაბნოები

სამხრეთ ამერიკის კონტინენტის სამხრეთ ნაწილში ჩამოყალიბდა უდაბნოებისა და ნახევრადუდაბნოების ზონა. ეს უნიკალური ტერიტორიაა ზომიერი ზონისთვის: უდაბნოები გადაჰყურებს ოკეანის სანაპიროს. ოკეანის სიახლოვე ქმნის მაღალ ტენიანობას. თუმცა, არიდული რეგიონის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონია ანდების მაღალმა მთიანმა სისტემამ. ისინი თავიანთი ფერდობებით ტენით გაჯერებული ქარებს გზას უბლოკავენ. უდაბნოების ფორმირებაზე ასევე გავლენა მოახდინა პერუს ცივმა დინებამ.

ატაკამას უდაბნო

უდაბნოს ტერიტორია კონტინენტის დასავლეთ სანაპიროზე მდებარეობს და მისი საერთო ფართობი 105 ათასი კმ²-ია. ეს რეგიონი ყველაზე მშრალი ადგილია პლანეტაზე. ატაკამას ზოგიერთ რაიონში ნალექი რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში არ მოსულა. პერუს წყნარი ოკეანის დინება აგრილებს ატმოსფეროს ქვედა ფენებს, რის გამო ამ უდაბნოში დედამიწაზე ყველაზე დაბალი ტენიანობაა – 0%.

უდაბნოში საშუალო დღიური ტემპერატურა მაღალია – + 25°C. ზამთარში ზოგიერთ რაიონში ნისლი შეინიშნება.

მილიონობით წლის წინ რეგიონი წყლით ყოფილა დაფარული, რომელიც დროთა განმავლობაში დაშრა და შედეგადაც მარილის აუზები წარმოიქმნა. უდაბნოში მრავლადაა მოქმედი ვულკანები.

ატაკამას ლანდშაფტს ხშირად ადარებენ მთვარეს: ქვიშის ნაკადებსა და კლდეებს დიუნები და ბორცვები ენაცვლება.

საერთო ჯამში, უდაბნოში 160 სახეობის კაქტუსია, ასევე გავრცელებულია ლიქენები. ოაზისებში იზრდება აკაციები, მესკის ხეები და კაქტუსები. უდაბნოს ფაუნა ადაპტირებულია კლიმატურ პირობებთან. სანაპიროზე ბინადრობს 120 სახეობის ფრინველი.

აქ მცხოვრები მცირერიცხოვანი მოსახლეობა სამთო მოპოვებითაა დაკავებული. ტურისტები ატაკამას მთვარის ველის მოსანახულებლად, უდაბნოს ხელის ქანდაკების სანახავად და ქვიშის სნოუბორდით დასატკბობად სტუმრობენ.

სეჩურას უდაბნო

სეჩურას უდაბნო კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს. ერთი მხრიდან წყნარი ოკეანე, ხოლო მეორე მხრიდან ანდები ესაზღვრება. უდაბნოს საერთო სიგრძე 150 კმ-ია. სეჩურა ერთ-ერთი ცივი უდაბნოა: აქ საშუალო წლიური ტემპერატურა 22°C-ია, რაც სამხრეთ-დასავლეთის ქარებითა და ოკეანის სანაპიროებთან მდებარეობითაა გამოწვეული ეს ფაქტორები ასევე ხელს უწყობს ნისლის წარმოქმნას ზამთარში. სუბტროპიკული ანტიციკლონების გამო რეგიონში ნალექი მცირეა.

უდაბნოს ქვიშები ქმნიან მოძრავ დიუნებს. ცენტრალურ ნაწილში იმათი სიმაღლე 1,5 მ-საც კი აღწევს. უდაბნოს ფაუნა და ფლორა წყლის ობიეტების გასწვრივაა თავმოყრილი. სეჩურას ტერიტორიაზე ორი დიდი ქალაქია.

სონორას უდაბნო  ჩრდილოეთ ამერიკაში, აშშ-მექსიკის საზღვარზე მდებარეობს.  ქვიშიან-კლდოვანი სონორანის უდაბნო  სუბტროპიკულ ზონაშია  და  შეერთებული შტატები სამხრეთ-დასავლეთიდან  ჩრდილო-დასავლეთ მექსიკამდეა გადაჭიმული. უდაბნოს ტერიტორია მოიცავს აშშ-ის არიზონასა და კალიფორნიას და მექსიკის სონორას. უდაბნოს ფართობი 311,000 კმ²-ია და ჩრდილოეთ ამერიკის უცხელეს უდაბნოს წარმოადგენს.

უდაბნოს ლანდშაფტი არაერთგვაროვანია. უდაბნოს დაახლოებით ¼ უკავია დაბალ ბორცვებსა და პატარა მთებს. სონორას სუბრეგიონებს წარმოადგენს კოლორადოს, იუმასა და იუჰას უდაბნოები.

სონორას უდაბნოში  გვხვდება რამდენიმე სახეობის უნიკალური ცხოველი და ფრინველი, მათ შორის კაქტუსი კარნეგია. უდაბნოში გავრცელებულია ძუძუმწოვართა 60 სახეობა, ფრინველთა 350 სახეობა, ამფიბიების 20 და რეპტილიების 100 სახეობა, ასევე ადგილობრივ მცენარეთა 2000 სახოება.

დედამიწაზე ყველაზე დიდი უდაბნო საჰარაა (აფრიკა). მისი ფართობი 7 მლნ.კვ.კმ-ია, მას აფრიკის ტერიტორიის დაახლოებით 1/4 უკავია, და თითქმის ავსტრალიის კონტინენტს უტოლდება. საჰარა აფრიკის ჩრდილოეთში მდებარეობს. იგი გადაჭიმულია ატლანტის ოკეანის სანაპიროდან წითელ ზღვამდე და ხმელთაშუა ზღვიდან მდინარე ნიგერამდე და ჩადის ტბამდე.  საჰარის ფარგლებში მთლიანად ან ნაწილობრივ მოქცეულია 11 სახელმწიფო: მაროკო, ალჟირი, ტუნისი, ლიბია, ეგვიპტე, დასავლეთი საჰარა, მავრიტანია, მალი, ნიგერი, ჩადი, სუდანი.

საჰარის უდიდესი ნაწილი უწყლო და უსიცოცხლოა, რადგან მისთვის დამახასიათებელია მეტად მკაცრი და გაუსაძლისი ბუნებრივი პირობები. მიუხედავთ ამისა, უდაბნოში  გვხვდება დიდი ქვიანი სივრცეები, მაღალი ზეგნები, თანამედროვე ავტომაგისტრალები და ნავთობისა და გაზის მრავალრიცხოვანი ჭაბურღილები, არტეზიული ჭები და თვით… ჭაობებიც კი. და მაინც, ყველაზე მეტი აქ ქვიშაა. იგი სირთულეს უქმნის, როგორც ადგილობრივ მოსახლეობას, ისე მოგზაურებსა და ტურისტებს. ხშირად ქვიშის უზარმაზარი მასები ძლიერ ქარს საკმაოდ შორს გადააქვს. გამოთვლებით, ყოველწლიურად 140 მლნ. ტ. ქვიშის მტვერი ილექება ატლანტის ოკეანის ფსკერზე, ხოლო 50  მლნ. ტ. თვით ამერიკის კონტინენტამდეც კი აღწევს. `საბედნიეროდ~ ქვიშას საჰარის ტერიტორიის მხოლოდ 20% უკავია. უზარმაზარი `ქვიშიანი ზღვები~ ე.წ. რეგი, ძირითადად, დასავლეთ საჰარაში მდებარეობს, ხოლო დანარჩენი ნაწილი გამადას ანუ ქვიან უდაბნოებს უჭირავთ.

საჰარაში გვხვდება დაბლობები, ვაკეები და საკმაოდ მაღალი მთებიც. მათ შორის, ყველაზე მაღალია ემიკუსი (3415 მ.) ტიბესტის ზეგანზე (ჩადი). ზამთარში მისი მწვერვალები თოვლითაა დაფარული. საჰარა აფრიკის ყველაზე ცხელი ადგილია. ტემპერატურული რეჟიმი არასტაბილურია და მეტად მაღალია ამპლიტუდა. ზაფხულის უღრუბლო დღეებში, რომელთა რიცხვი წელიწადში 300-მდეა, თერმომეტრი ხშირად +50 გრადუსს აჩვენებს, ხოლო ქვიშა, ქვები და ლითონის ნივთები +70 გრადუსამდე ცხელდება და დამწვრობას იწვევს. ღამით ტემპერატურა +10 გრადუსია, ზოგჯერ კი 0 გრადუსამდეც ეცემა. გაუდაბნოების უწყვეტი პროცესის გამო საჰარის ფართობი იზრდება.