geography

გეოგრაფიული აღმოჩენების შესახებ ალბათ ყველამ იცის, მაგრამ  გამქრალი გეოგრაფიული  ობიექტების შესახებ,  მგონი ბევრს არაფერი სმენია. არადა გეოგრაფიულ აღმოჩენებთან ერთად  ხშირად ასეთი შემთხვევიც ხდება და  ისინიც  დიდ  როლს   ასრულებენ  გეოგრაფიული მეცნიერების განვითარების საქმეში.

ჯერ კიდევ  არც  თუ ისე დიდი ხნის წინ,  ატლანტის ოკეანის ფსკერის იმ ნაწილის რუკაზე გამოსახვისას, რომელიც კ. გრენლანდიასა და შპიცბერგენის არქიპელაგს შორის მდებარეობს, ოკეანოგრაფები  დიდ ქედს აღნიშნავდნენ, რომელსაც ნანსენის ბარიერი ერქვა. ამჟამად ეს ადგილი რუკებზე შესწორებულია, რადგან  ყოფილი საბჭოთა კავშირის  ექსპედიციამ  ფსკერის გამოკვლევისას დაადგინა,  რომ ამ ადგილას არანაირი ქედი არ მდებარეობს.  ექოლოტებით გაზომილი იქნა სიღრმეები  და საბოლოოდ დადგინდა, რომ ოკეანეში მხოლოდ ცალკეული წყალქვეშა მთებია, რომლებიც ერთმანეთისგან  3000 მ სიღრმის ფართო  ”სრუტეებითაა” გამოყოფილი. შესაბამისად,  ინფორმაცია  წყალქვეშა მითიური  ნანსენის ბარიერის შესახებ, რომლის არსებობაში გეოგრაფები მრავალი წელი იყვნენ დარწმუნებულები, მცდარი აღმოჩნდა და   ეს ობიექტიც  რუკიდან გაქრა.

ყველაზე მეტი  გამქარალი გეოგრაფიული ობიექტებით  ანტარქტიდის ნაპირები გამოირჩევა. ცნობილია, რომ  პერიოდულად ამ კონტინენეტს  გიგანტური აისბერგები  – მოდრეიფე ყინულის კუნძულები  წყდება და ოკეანეში ცურავს.  მეცნიერებმა გამოიანგარიშეს, რომ ანტარქტიდის ყინულავანი  სანაპირო  მცირედ   გადაადგილდება ჩრდილოეთი მიმართულებით,   წელიწადში 50-დან 500 მ-მდე, ზოგჯერ კი 2000 მ სიჩქარით.  სწორედ  ამ გადაადგილების შედეგად  ანტარქტიდის სანაპირო ხაზი მუდმივად იცვლება.  ასე მაგალითად,  ერთ-ერთი გიგანტური  აისბერგის წყალობით არც თუ ისე დიდი ხნის წინ ოკეანეში  ”გაცურდა”  ეიმერის კონცხი, ევანსის, ტორეჰავნისა და ინგრამის უბეები.  ასევე  გაქრნენ პრიუდსისა და მაკენზის ყურეები და მათ ადგილას  ერთი დიდი ყურე  წარმოიქმნა.

შედეგად კი , თუ  სახელგანთქმული ნორვეგიელი  პოლარული მკვლევარი რუალ ამუნდსენი ჩვენს დროში ხელახლა მოაწყობდა ექსპედიციას ანტარქტიდაზე, ის უბრალოდ ვერ იპოვიდა აქ   ცნობილ  ვეშაპთა  უბეს, სადაც   მისი  ე.წ. ფრამჰეინის ექსპედიციის  ბაზა  მდებარეობდა და საიდანაც  ის  სამხრეთ პოლუსზე გაემგზავრა.  როგორც აღმოჩნდა,  ნაპირის ეს  ნაწილი გიგანტურ აისბერგთან ერთად ჩრდილოეთისკენ  ჯერ კიდევ 1940  წელს გაცურდა.  1963 წელს  როსისი ზღვაში მცურავი   ამერიკული  გემი,  ნაპირიდან 500 კმ-ის დაშორებით  ამ კუნძულის მხოლოდ შემორჩენილ ნაშთებს გადაეყარა. 

შეიძლება ითქვას,  იგივე ბედი ეწია ფართობით საკმაოდ   დიდ  ჩელუსკინელების ნახევარკუნძულს, რომელიც  1956 წელს საბჭოთა ანტარქტიკული ექსპედიციის მიერ იქნა აღმოჩენილი.  ეს ნახევარკუნძული, რომელიც მუდმივად იცვლებოდა,  საბოლოოდ  1964 წელს მოწყდა კონტინენტს, 5000 კვ. კმ-ის ფართობის კუნძულად გადაიქცა  და   დიდი ლაინერის მსგავსად მშვიდად გაცურდა ოკეანეში ჩრდილოეთის მიმართულებით.

რუსი მეცნიერების მიერ, 1959 წელს   ”გაუქმებული” იქნა კუნძულები სუეინს-აილენდი და მეისის- აილენდი, რომლებიც ჯერ კიდევ 1800 წელს აღმოაჩინა ინგლისელმა კაპიტანმა  სუეინსმა.  ეს კუნძულები,  რომლებიც  ს.გ.  59 გრადუსსა და დ.გ. 90 გრადუსსზე მდებარეობდნენ, როგორც შემდგომში გაირკვა   კუნძულები კი არა , აისბერგები ყოფილან.  ასევე  ”გაქრა”  ვულკანი სოვოლდიც, რომელიც ყველა ამერიკულ და ნორვეგიულ რუკებზე იყო გამოსახული. ეს 300 მ-იანი  სიმაღლის  ვულკანი   კონტინენტზე მყინვარ ეიმერის მახლობლად  მდებარეობდა.

 1982 წელს ექსპედიციამ, რომელიც დედამიწის გარშემო  ფ. ბელინჰაუზენისა და მ. ლაზარევის   მარშრუტით მოგზაურობდა, დაადგინა რომ კ. ტერრა-ნოვა მხოლოდ და მხოლოდ დიდი ყინულის მასივია, რომელიც ერთ მშვენიერ დღეს  კონტინენტს მოწყდა  და ოკეანეში ისევე გაცურდა, როგორც კლარას მიწა, რომელიც ფარნგმა მოგზაურმა დიუპონ-დიურვილმა აღმოაჩინა.  1987 წელს  კი გაჩნდა  ცნობა  კონტინენტიდან ახალი  აისბერგის  მოწყვეტის შესახებ,  რომლის ზომები იყო 134 / 37 კმ-ზე   და რომელმაც  მნიშვნელოვნად შეცვალა როსის ზღვის სანაპირო ხაზი.

 უნდა აღინიშნოს,  რომ გეოგრაფიული  გეოგრაფიული ობიექტები  არა მარტო მაღალ განედებში ”ქრებიან”, არამედ  იმ ტერიტორიებზეც,  რომლებიც  დიდი ხანია გამოკვლეულია. მაგ;  თქვენ ახლა რუკაზე ვერ მოძებნით ისეთ კუნძულებს, როგორიცაა განგესი,  რომელიც მე-17 საუკუნეში ესპანელმა ზღვაოსნებმა აღმოაჩინეს.  ასევე ესპანელების აღმოჩენილია კუნძულები წყნარ ოკეანეში  ბონინი, იდხუ და ვოლკანო.   ექსპედიციის უკენ დაბრუნებისას კი  მათ ეს ობიექტები უკვე სხვა რაკურსით დაინახეს,   მაგრამ ვერ იცნეს უკვე აღმოჩენილი  კუნძულები და  ამავე დროს შეცდომითაც განსაზღვრეს მათი გეოგრაფიული კოორდინატები.

” ახალმა” და ამავე დროს ძველმა  კუნძულებმა მიიღეს სახელწოდება განგესი. შედეგად არარსებულ  კუნძულებს  თითქმის  300 წლის მანძილზე  აღნიშნავდნენ რუკებზე. 1965 წელს საბჭოთა ექსპედიციამ საბოლოოდ გააქარწყლა  მითი  ამ კუნძულების შესახებ და ეს აღმოჩენა ” გააუქმა”.

ასეთი შემთხვევები  იშვიათი არაა.  თანამედროვე გეოგრაფიულ რუკებზეც კი გვხვდება  ისეთი კუნძულები, რომლებიც აღნიშნულია აბრევიატურებით: ” ПС” და “СС”, რაც ნიშნავს ” მდებარეობა საეჭვოა”  ან  ”არსებობა საეჭვოა”.

დიდი ხნის აღმოჩენილი ზოგიერთი კუნძული  უკვე რამდენიმე ასეული წელია ”დამალობანას” თამაშობს. ამის კარგი მაგალითია  კ. ბუვიე, რომელიც თეორიულად ნორვეგიის  საკუთრებაა და  სამხრეთ ოკეანეში ანტარქტიდასთან ახლოს მდებარეობს.  ეს ვულკანური კუნძული თითქმის მთლიანად ყინულითაა დაფარული  და  საშინელი ნისლითაა  გარემოცული.  ჯერ კიდევ 1793 წელს იგი ფრანგმა კაპიტანმა ბუვიემ  აღმოაჩინა, თუმცა რამდენიმე ათწლეულის შემდეგ ამ ადგილას ცნობილმა ინგლისელმა მოგზაურმა ჯ. კუკმა იმოგზაურა, მაგრამ ამ ადგილას  ხმელეთის ”ნაგლეჯიც” კი ვერ ნახა.  კუკი დარწმუნებული იყო, რომ  ბუვიემ რუკაზე  კუნძულის მაგივრად აისბერგი აღნიშნა.  კიდევ 200 წლის შემდეგ ინგლისური ვეშაპებზე მონადირე  შხუნის კაპიტანი  ლინდსეი სრულიად მოულოდნელად   დაეტაკა  ნისლში გახვეულ კუნძულს და  მას თავისი  სახელი უწოდა.   ალბათ წარმოგიდგენიათ რაოდენ დიდი იყო მისი იმედგაცრუება, როცა ეს ბუვიეს კუნძული აღმოჩნდა.

 დიდი ხნის განმავლობაში კ. ბუვიეს ხელმეორე აღმოჩენა დავიწყებული იქნა. მოგვიანებით ინგლისელმა კაპიტანმა ნორისმა კიდევ ერთხელ იპოვა კუნძული და დარწმუნებულმა იმაში,  რომ სრულად ახალი ტერიტორია აღმოაჩინა მას ლივერპული უწოდა. აქვე  ახლოს მეორე კუნძულიც  ნახა და მას ტომპსონიო დაარქვა. 

ვულკანური კუნძულები გეოგრაფებს და ზოგიერთი ქვეყნის მთავრობებს  ბევრ  უსიამოვნო მოულოდნელობებს სთავაზობენ.  როგორც წესი, ისინი მალევე უჩინარდებიან და   რამდენიმე ხნის შემდეგ ხელახლა ჩნდებიან. ზღვაოსნები და მოგაზურები აღმოაჩენენ ხოლმე ვულკანურ კუნძულებს,  მათ რუკაზე  აღნიშნავენ, კუნძულის ტერიტორიაზე საკუთარი ქვეყნის დროშას აღმართავენ და ერთი წლის შემდეგ  კი კუნძულები უბრალოდ  ისე ”ქრებიან”, თითქოს  არც არასდროს არსებობდნენ.   ზოგჯერ ასეთი შემთხვევბის გამო საერთაშორისო  კონფლიქტებიც კი ხდება. მაგ; 1831 წლის 13 ივლისს ხმელთაშუა ზღვაში კ. სიცილიასა და აფრიკის ნაპირებს შორის უეცრად ახალი მიწა გაჩნდა, რომელსაც კ. იულია უწოდეს.  სავსებით ლოგიკურია, რომ ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობის გამო  ” ახადაბადებული” კუნძული მაშინვე დიპლომატიური კონფლიქტის მიზეზი გახდა იტალიასა და გაერთიანებულ სამეფოს შორის. ორივე ქვეყენა კ. იულიას თავის საკუთრებად თვლიდა. თუმცა, სანამ ეს ორი ქვეყენა ერთმანეთთან ურთიერთობას  არკვევდა,  კუნძული   გაუჩინარდა. საინტრესოა, რომ  მას შემდეგ იგი არაერთხელ გამოჩნდა და გაქრა და ყოველ გამოჩენაზე ახალახალ დასახელებას იღებდა.

 1935 წელს  კურიოზულ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი:  ერთ-ერთმა იაპონურმა კომპანიამ ამერიკულ ტრესტს მიწა მიყიდა, რომელიც  იაპონიის საკუთრება –  კაროლინას არქიპელაგში შემავალ რამდენიმე  კუნძულზე მდებარეობდა. ამერიკელებს ამ ტერიტორიაზე  ტროპიკული კულტურების პლანტაციების გაშენება სურდათ.  მაგრამ, როდესაც ამერიკელთა მცენარეთა თესლებითა და ნერგებით  დატვირთული  გემი დანიშნულების ადგილს მიადგა,  იქ კუნძულები ვეღარ  ნახა.  აღმოჩნდა, რომ დოკუმენტების გაფორმების პროცესში კუნძულები ოკეანის წყალმა შთანთქა. 

 1957 წლის 28  სექტემბერს პორტუგალიის საკუთრება აზორის კუნძულებთან ახლოს წყალქვეშა მიწისძვრის შედეგად  კიდევ ერთი ახალი ახალი კუნძული  წარმოიქმნა, რომელმაც სულ რაღაც ერთი თვე იარსება.  ალბათ იგივე ბედი ეწევათ  1963 წელს ისლანდიასთან  ახლოს  გაჩენილ კ. სურსეის და 1986 წელს იაპონიის ნაპირებთან წარმოქმნილ კ. ფუკუტა-კუილობას.   1992 წლის ივლისში ახალი კუნძული გაჩნდა ალეუტის არქიპელაგში, რომლის სიგრძე 1.5 კმ-ია, ხოლო სიმაღლე ზ.დ. 100 მ.

ასეთმა კუნძულები ზოგჯერ ლიტერატურულ ნაწარმოებებშიც აისახება. მაგ. ჟიულ ვერნის რომანში ” ბიძია ანტიფერას საოცარი მოგზაურობა”  ცნობილმა მწერალმა დიდი ოსტატობით აღწერა ვულკანური კუნძულების მოძრაობა.  რომან ” საიდუმლო კუნძულში”  კი ასევე  შთამბეჭდავადაა  აღწერილი აბრაამ ლინკოლნის კუნძულის გაქრობა.  ამ კუნძულის პროტოტიპად იქვა კ. კრაკატაუ, რომლის დიდი ნაწილი 1883 წლის ვულკანურ ამოფრქვევას შეეწირა.

ალბათ  წაგიკითხავთ რობერტ ლუის  სტივენსონის რომანი ”განძის კუნძული” და დაინტერესებულხართ  კიდეც, სად არის სინამდვილეში იგი?   თუ მსოფლიოს  რუკას კარგად დააკვირდებით, კარიბის ზღვაში, კუნძულ კუბის სამხრეთ სანაპიროდან არც თუ ისე შორს, პატარა კუნძულების ჯგუფს აღმოაჩენთ, რომელიც კუბას ეკუთვნის. მათ შორის ფართობით ყველაზე დიდი კუნძული ჰუვენტუდია (ფართობი 3000 კვ. მ-ზე მეტი), რომელსაც არც თუ ისე შორეულ  წარსულში პინოსი ერქვა. სწორედ ესაა სტივენსონის  ”განძის კუნძული”.

თუ მე-18 საუკუნეში შედგენილ კუნძულის რუკას და რომანში ავტორის მიერ ჩადებულ რუკას  ერთმანეთს შევადარებთ,  მათ  მოხაზულობებსა და კონფიგურაციას  შორის  გასაოცარ მსაგვსებას აღმოვაჩენთ.  ასევე ბევრ მსგავსებას ვიპოვით  მათ რელიეფს შორისაც.  მაგალითად,  კ. ჰუვენტუდზე ერთ-ერთ ბორცვს, ისევე როგორც  სტივენსონის ”განძის კუნძულში”,  სათვალთვალო მილი  (ესპანურად ”ლა-ვიხია”) ჰქვია.  მწერალმა ნაწარმოებში კუნძულზე გავრცელებული ხშირი  ფიჭვის ტყეები აღწერა, რომლებიც კუნძულის თითქმის ნახევარს ფარავდა.   ამით კი, სინამდვილეში მხოლოდ კუნძული ჰუვენტუდი დაიკვეხნის, რადგან არც ერთ სხვა კუნძულზე მსგავსი ლანდშაფტი არ გვხვდება. ამიტომაც ითვლება, რომ რომანში აღწერილი მოვლენები  სწორედ ამ კუნძულზე ხდებოდა.

ქრისტეფორე კოლუმბის მიერ  ამერიკის აღმოჩენამდე,  ამ კუნძულზე უკვე ცხოვრობდნენ ინდიელეთა ტომები, რომლებიც სოფლის მეურნეობას და მეთევზეობას მისდევდნენ.   ხმელეთის  ამ თვალწარმტაც  ნაგლეჯს,  რომელიც კოლუმბმა 1494 წელს აღმოაჩინა,  ესპანელებმა ისლა დე პინოსი  ანუ ”პინიების კუნძული” უწოდეს ( პინია –  იტალიური ფიჭვის ხეა  20–25 მ სიმაღლის  ქოლგისებრი ვარჯით. პინიის სამშობლოა ხმელთაშუაზღვის ოლქი  და პორტუგალიიდან მცირე აზიამდე  ვრცელდება  ზღვის დონიდან 1000 მეტრ სიმაღლემდე).  კოლონიზატორებმა ძალიან მცირე დროში  მუსრი

გაავლეს აქაურ მოსახლეობას და წიწვიანი ტყეების მნიშვნელოვან ნაწილსაც, მაგრამ მალევე მიხვდნენ, რომ ოქროს აქ ვერ იპოვნიდნენ და კუნძულის მიმართ ყოველგვარი ინტერესი დაკარგეს. მართალია,  კუნძულს მალევე გამოუჩნდა ახალი  პატრონი – ფლიბუსტიერები (ზღვებში მოთარეშე ყაჩაღები, მეკობრეები).  კუნძულმა მათი ყურადღება იმის გამო მიიპყრო, რომ ის იუკატანის  სრუტესთან ახლოს მდებარობდა.  ამ გზაზე კი  კოლონიზატორების მიერ  სამხრეთ ამერიკის მოსახლებისთვის წართმეული სიმდიდრით  დატვირთული გემები  ესპანეთისკენ მიემართებოდნენ.  სწორედ ამ კუნძულიდან  ესხმოდნენ თავს ფლიბუსტიერები  არა მარტო გემებს, არამედ  კარიბის ზღვაში მდებარე პორტებსაც კი.

დაახლოებით 300 წლის განმავლობაში  კ. პინოსი  მეკობრეებისთვის  სასმელი  წყლით მომარაგების ადგილს, თავგადასავლების  მაძიებელთა არენას და გემების გასაჩერებელ  და სარემონტო ბაზას  წარმოადგენდა.  გეოგრაფიულ წყაროებზე დაყრდნობით, სხვადასხვა დროს პინოსზე იმყოფებოდნენ იმ დროისათვის  ყველაზე სახელგანთქმული მეკობრეები –   დრეიკი, მორგანი, დამპირი, ოლონე, ჰოლი, ბასკერვილი და მრავალი სხვა.  ისინი კუნძულს  განძის სამალავ ადგილადაც იყენებდნენ და ნაქურდალ  ქონებას  მიუვალ ადგილებში მალავდნენ.  ასეთ ადგილებს ისინი მკაცრად საიდუმლოდ ინახავდნენ და  სპეციალურ რუკებზე აღნიშნავდნენ, რომლებსაც  მხოლოდ ერთ ეგზემპლარად ამზადებდნენ.  სწორედ ერთ-ერთი ასეთი რუკა  ჩაუვარდა ხელში  ცნობილი რომანის მთავარ გმირს – ჯიმ ჰოპკინსს. ითვლება, რომ სტივენსონმა, რომელიც ამ ადგილებში ნამყოფიც კი არ იყო, რომანში კუნძულის აღწერისას  დრეიკის, მორგანისა და სხვა მეკობრეთა ჩანაწერები გამოიყენა.

 ესპანელები აცნობიერებდნენ,  თუ რა საშიშროებას წარმოადგენდნენ ფლიბუსტიერები და არაერთხელ შეეცადნენ   მეკობრეთა  ბუნაგის  განადგურებას. მხოლოდ 1830 წელს, მეკობრეთა ბატონობიდან 300 წლის შემდეგ, ესპანელებმა პინოსის ისე უკან დაბრუნება შესძლეს.  კოლონიზატორებმა იგი დამნაშავეთა გადასახლების ადგილად აქციეს და  კუნძულის სახელს ”მეკობრეთა ბუნაგთან”  ერთად,  ”კუნძული – ციხის”,  ” ტანჯვის ადგილის”  სახელიც დაემატა.

ამ კუნძულის ცხოვრება მაშინაც კი  არ შეცვლილა, როცა ესპანელებმა მასზე ბატონობა დაკარგეს და  ოფიციალურად კუბის მფლობელობაში გადავიდა. იმ დროისათვის პინოსზე ერთადერთი მნიშვნელოვანი ნაგებობა  ე.წ. ” საჩვენებელი ციხე”  იყო, რომელიც სიერა-დე-კაბალოსის მთის ძირას იქნა აშენებეული. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ სწორედ ამ ციხეში იჯდა 1953 წელს ფიდელ კასტრო – კუბის რევოლუციის ლიდერი, მთავრობის მეთაური 1959 წლიდან და ქვეყნის  პრეზიდენტი 1976 წლიდან.

 შემდგომ წლებში კუნძულზე,  რომელიც  შეიძლება ითქვას, კუბის ციმბირს დაემსგავსა,   არსებითად ბევრი არაფერი შეცვლილა. გარდა იმისა, რომ  აქ მრავალი ტურისტი, ძირითადად კი,  ამერიკელი ავანტიურისტები ჩამოდიოდნენ და რომლებიც ძველ რუკებზე  დაყრდნობით  გულმოდგინედ ცდილობდნენ მეკობრეების მიერ დამალული  განძის სამალავების პოვნას. განძის მაძიებელთა მიერ ხელში ჩაგდებულ  ერთ-ერთ რუკას თან ახლდა ტექსტი, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ  იყო ერთ -ერთ გამოქვაბულში დამალული იყო 20 მილიონი პიასტრო, ხოლო ოკეანის ფსკერზე აურაცხელი სიმდიდრით   დატვირთული  რამდენიმე ესპანური გემი იმყოფებოდა.  აღსანიშნავია, რომ  განძის მაძიებელთა  ერთ-ერთ საზღვაო ექსპედიციას მართლაც  გაუღიმა  ბედმა. 1954 წელს ამერიკელმა ტედ უიკერმა მრავალი მცდელობისა  და ხანგრძლივი ძიების შედეგად  ოქროთი და ვერცხლით სავსე ზანდუკი იპოვა.

1958 წელს კუნძულზე  ტურისტებისთვის პატარა სასტუმრო ააშენეს, რომლის ჰოლს მოზაიკური პანო ამშვენებდა. პანოზე გამოსახული იყო სცენა რომანიდან  ”განძის კუნძული”.

კუნძულის ახალი ისტორია 1959 წლიდან იწყება, როცა ციხეები აქ  სამუდამოდ იქნა ლიკვიდირებული, ხოლო  ნოყიერი მიწები  აყვავებულ ბაღებად აქციეს.   ვისაც კი ფეხი დაუდგამს განახლებულ  კუნძულ პინოსზე,  მას  კარიბის ზღვის ზურმუხტს უწოდებს.  ოდესღაც  მიგდებული დედამიწის ეს პატარა ნაკუწი  ახლა მთელ მსოფლიოშია ცნობილი თავისი  ციტრუსების პლანტაციებით, რომლებიც მშრალ პერიოდში  აქ აშენებული ოცამდე წყალსაცავის წყლით ირწყვება.  გარდა ამისა, კუნძულის მოსახლეობას მოყავას ანანასი და ბანანი, მისდევს მეცხოველეობას, თევზჭერას.  კუნძულის ოდესღაც გაუვალი ბილიკები  გზატკეცილებმა შეცვალა; კუნძულზე მოიპოვებენ ვოლფრამს და მარმარილოს, ასევე განვითარდა მსუბუქი და კვების მრეწველობა. კუნძულის  შავი –  ”ბიბიჰაგუას” და წითელი ფერის ქვიშის პლაჟები  კი მრავალრიცხოვან ტურისტს იზიდავს.   კუნძულზე ფლიბუსტიერების ბატონობის  პერიოდის  კი  მხოლოდ სამუზეუმო ექსპონატები  გვახსენებს. 

1978 წელს  კუნძულს ჰუვენტუდი  (”ახალგაზრდობის კუნძული”) ეწოდა, რომლის დედაქალაქია  ნუევა-ჰერონა.   ამჟამად კუნძულზე 70 ათასი   კაცი ცხოვრობს.

მსოფლიოს ოკეანის თვალუწვდენელ წყლებში დღესაც გვხვდება უკაცრიელი კუნძულები და  ზოგჯერ მათზე თავშესაფარს ჩვენი დროის რობინზონები პოულობენ. სავსებით შესაძლებელია, რომ ახლაც კი,  როცა თქვენ ამ სტრიქონებს კითხულობთ ჩვენი პლანეტი სხვადასხვა კუთხეში ისინი ველურ ბუნებრივ პირობებში არსებობისათვის იბრძვიან,  სხვათაშორის რობინზონებს შეიძლება  არა მარტო უკაცრიელ და დაუსახლებელ კუნძულებზე შეხვდეთ, არამედ ცივილიზაციის კერებიდან არც თუ ისე შორს.  

მაგალითად, 1983 წელს ინდონეზიის კუნძულ სუმატრაზე გაუვალ ჯუნგლებში ნადირობისას  პატარა მდინარე სამხრეთ სარმატას ნაპირებზე, მონადირეთა ჯგუფი სრულიად მოულოდნელად და შემთხვევით 12 წლის გოგონას – იმაიატას წააწყდა, რომელმაც აქ სრულ სიმარტოვეში 6 წელი გაატარა.  1977 წლის თებერვლის ერთ დღეს იმაიატა მეგობრებთან ერთად მდინარეზე სათევზაოდ  წავიდა და უგზო-უკვლოდ  გაუჩინარდა.  ყველამ  ჩათვალა, რომ გოგონას ნავი ამოუყირავდა და დაიღუპა. 6 წლის განმავლობაში იმაიატა ისე გაველურდა, რომ  მშობლიური ენაც კი დაავიწყდა.  მიუხედავად ამისა,  ბედნიერმა მშობლებმა მაშინვე იცნეს ქალიშვილი. ყველაზე საინტერსო კი ამ ისტორიაში ისაა, რომ ეს პატარა ”რობინზონკა” საკუთარი სახლიდან სულ რაღაც 20 კმ-ში ცხოვრობდა.

შემდეგი გმირი შეიძლება ითქვას რომ ჩემპიონია ყველა დროისა და ხალხების რობინზონებს  შორის. 1911 წელს  ბრიტანული შხუნა  ”ლამაზი ნეტარება”  წყნარი ოკეანის სამხრეთ ნაწილში შტორმში მოხვდა და ჩაიძირა. ქოქოსის პალმებით დაფარულ,  მაგრამ  უკაცრიელ მარჯნის კუნძულამდე  მიღწევა ეკიპაჟის წევრებიდან  მხოლოდ 14  წლის იუნგამ ჯერემი ბიბსმა შეძლო. ბიჭმა თავის გადარჩენა მხოლოდ იმიტომ შესძლო, რომ კარგად იცნობდა დანიელ დეფოს რომანს, რომელიც მისთვის  მრჩევლის ფუნქციას ასრულებდა.  ჯერემიმ ქოხი აიშენა,  ჩიტებზე სანადიროდ კი  მშვილ-ისარი დაამზადა.  იუნგა ფრინველთა კვერცხებით, ქოქოსის პალმის ნაყოფითა და ქოქოსის რძით იკვებებოდა. როგორც რობინზონ კრუზო, ჯერემიც საკუთარი ხელით შექმნილი  ხის კალენდარით სარგებლობდა.  ასე გაატარა მან კუნძულზე მრავალი წელი, და მხოლოდ 1985 წელს,  კუნძულთან შემთხვევით  მოხვედრილი გერმანული გემის  წყალობით 88 წლის ჯერემი ბიბსი   სამშობლოში დაბრუნდა.  

რობინზონებს შორის ზოგჯერ ისეთებიც არიან, რომლებიც  საკუთარი სურვილით ტოვებენ ცივილიზირებულ საზოგადოებას და უკაცრიელ კუნძულებზე თუ სხვა დაუსახლებელ ადგილებში მიდიან.  თუმცა თანამედროვე მსოფლიოში ასე დამალვა, შეიძლება ითქვას  უიმედო მცდელობაა და ადრე თუ გვიან ასეთ რობინზონებს პოულობენ.  მაგალითად, 1957 წელს წყნარ ოკეანეში მდებარე პოლინეზიის ერთ-ერთ დაუსახლებელ კუნძულზე ინგლისელმა მეზღავურებმა აქ  შოტლანდიელი ადამ  მაკაალოკას  კვალს მიაგნეს. მან მრავალი წელი გაატარა ნახევრად დანგრეულ ქოხში, სადაც იპოვეს კიდეც მისი დღიური, საიდანაც ცნობილი გახდა, რომ  მაკაალოკი  კუნძულზე 1850 წელს დასახლებულა.

შემდეგი რობინზნის ცხოვრება კი  ინგლისელმა  მწერალმა  სომერსეტ  მოემმა აღწერა თავის მოთხრობაში ”გერმანელი ჰარი”. სინამდვილეში  ამ რობინზონის  სახელი ჰენრი ელვორტია და ის 1849 წელს დანიაში დაიბადა. 16 წლის ასაკიდან  ის  მეზღვაურობასა და მოგზაურობაზე ოცნებობდა. ელვორტი აფრებიან იახტაზე – ”ჟიბროზე”  მსახურობდა.  1884 წელს იახტა ავსტარლიასა და კ. ახალ გვინეას შორის მდებარე ტორესის სრუტეში მარჯნის რიფს შეასკდა და ჩაიძირა.

ელვორტი უკაცრიელ კუნძულ ტერედიზე  მოხვდა, სადაც აბსოლუტურად მოულოდნელად თავის ძველ ნაცნობს ლუი გრეკს შეხვდა. მეგობრებმა  გადაწყვიტეს სამუდამოდ დარჩენილყვნინ ამ ტორპიკულ ”სამოთხეში”.  ისინი აგროვებდნენ  მარგალიტებს,  ნადირობდნენ და თევზაობდნენ. 9  წლის შემდეგ  ამ რობინზონების პოლკს  კიდევ ერთი ახალი წევრი დაემატა: მათ თავგადასავლების მაძიებელი ჯოზეფ დე პაოლი შეუერთდა.  მალე მან მეგობრების მიერ შეგროვებული მარგალიტების მთელი მარაგი მოიპარა და კუნძულიდან კოლონისტების გემის დახმარებით გაიქცა. 1900 წელს კუნძული ლუი გრეკმაც დატოვა. ის დიდხანს სთხოვდა  მეგობარს მასთან ერთად წასულიყო, მაგრამ  ვერ დაითანხმა.  კუნძულზე მარტოდ დარჩენილმა ელვორტმა   დ. დეფოს რობინზონის მსგავსად  აქ  28 წელი გაატარა და 1928 წელს გარდაიცვალა.

1960  წელს  წყნარი ოკეანის სამხრეთით მდებარე  კუკის არქიპელაგში შემავალი უკაცრიელი ატოლის სუვოროვოს თავზე გადაფრენისას  ამერიკული სამხედრო გემის შვეულმფრენის ეკიპაჟმა უცბად ადამიანი შენიშნა. ეს ახალ ზელანდიელი ტომ ნილი აღმოჩნდა, რომელიც 1957 წლიდან   საკუთარი ნებით ცხოვრობდა ატოლზე. ნილი ძალიან წინდახედული რობინზონი აღმოჩნდა.  კუნძულზე ცხოვრების  პირობების  გაადვილების მიზნით მას თან წაუღია საწვავის საკმარისი რაოდენობა, ასანთის კოლოფები, რამდნეიმე  საბანი,  საპონი და სხვა სასარგებლო წვრილმანები. გარდა ამისა, ატოლზე მან  ბოსტანი გააშენა,  ქათმები, მტრედები და ღორებიც კი  მოაშენა და გაამრავლა.  ნილმა კუნძულზე  თავისი ძაღლიც წაიყვანა და მთელი ცხოვრება მასთან  ერთად 700 მ სიგრძისა და 250 მ სიგანის ხმელეთის ”ნაკუწზე”  გაატარა.

გაოცებული ამერიკიელი მეზღვაურები  კიდევ უფრო გააოცა მოხალისე  რობინზონის დამცინავმა სიტყვებმა , რომელმაც კატეგორიული უარი განაცხადა უკან დაბრუნებაზე და  უფრო მეტიც, საერთოდ არ აინტერესებდა  იმ სამყაროში მიმდინარე მოვლენები და ამბები.   9  წლის შემდეგ, 1966  წელს  ტომ ნილი სამშობლიში დაბრუნდა და გამოსცა წიგნი  სათაურით ” კუნძული ჩემთვის”, რომელშიც  კუნძულზე გატარებული წლები და  ცხოვრება აღწერა.  1967 წელს  ნილი  უკან დაბრუნდა ატოლზე და კიდევ 10 წელი გაატარა იქ.  

 მოხალისე რობინზონები დღესაც ცხოვრობენ  ”თავიანთ” კუნძულებზე.  უკვე  20  წელზე მეტია   შოტლანდიის ნაპირებთან განმარტოებით  ცხოვრობს შოტლანდიელი რობინზონი დევიდ გრერლი.  სამსახურის დაკარგვის შემდეგ ცხოვრებით უკმაყოფილო დევიდმა თვითიზოლაცია გადაწყვიტა და შეგროვილი თანხით სუფთა სასმელი წყლით უზრუნველყოფილი  პატარა კუნძული იყიდა.  დევიდ-რობინზონი გამოქვაბულში ცხოვრობს  და   სოფლის მეურნეობას მისდევს: მოაშენა ცხვრები, ღორები და ქათმები; ასევე დაკავებულია თევზჭერით და უვლის ბოსტანს.  

 ბევრად უკეთეს და ხელსაყრელ პირობებში, მარადიული ზაფხულის მხარეში, ფილიპინების არქიპელაგში შემავალ კუნძულ ტამლაგუნაზე (კ, პალავანთან ახლოს) ცხოვრობს საზოგადოებისგან განდგომილი კიდევ ერთი რობინზონი – წარმოშობით გერმანელი, მიუნხენელი ფრიდრიხ ტეკსტერი, პროფესიით მექანიკოსი.  მან მთელი თავისი ქონება გაყიდა და ფილიპინებზე 99 წლის ვადით პატარა მწვანე კუნძული სულ რაღაც  6000 გერმანულ მარკად იყიდა.  ტეკსტერი ბამბუკისგან  აშენებულ ქოხში ცხოვრობს და ხილისა და ბოსტნეულის მოყვანითაა დაკავებული.

ბრაზილიელი 80 წლის რობინზონი – უფრო სწორედკი მეცნიერი ფერდინად ლი უკვე 40 წელია ბრაზილიის სანაპიროსთან მდებარე პატარა კუნძულზე ბინადრობს. მან აქ პალმები  და ბოსტანი გააშენა, კლდეში იპროვიზირებული რეზერვუარი შექმნა, სადაც წვიმის წყალს აგროვებს.  ლის სახლი ელექტროფიცირებულია  ქარის  ელექტროსადგურების წყალობით. 

ფერნანდო მუდამ ფეხშიშველა დადის, არ ინტერსედება სამყაროში მიმდინარე მოვლენებით და ამიტომაც არ უსმენს რადიოს.  ლი  კუნძულზე მარტო არაა: მან რამდნეიმე იგუანა მოიშინაურა, რომლებიც  მას ერთგული ძაღლებივით უკან დასდევენ.  სინამდვილეში ამ რობინზონს გუს ანჰელმაიერი ჰქვია და  ის გერმანელია.  ბრაზილიაში ჰამბურგიდან ჩავიდა ჯერ კიდევ  მეორე მსოფლიო ომის დაწყებამდე, მოგვიანებით კი ამ სტუმართმოყვარე კუნძულზე მუდმივად დასახლდა.

ავსტრალიის ნაპირებთან ტორესის სრუტეში, პატარა კუნძულ პაკიზე , პრინც უელსის კუნძულიდან არც თუ ისე შორს, თითქმის 20 წელი გაატარა კიდევ ერთმა რობინზონმა – შვედმა მეზღვაურმა რუალ ესტა ბანმა.  მისი ამორჩეული კუნძული მდიდარია პალმებითა და ცხოველთა სამყაროს წარმომადგენლებით,  აქვეა ორი მტკნარწყლიანი ტბა, ამიტომაც  ის საჭმელ-სასმელის დეფიციტს არსდროს განიცდიდა.  რობინზონ რუალის  სიტყვებით სწორედ ამ კუნძულზე გრძნობდა ის თავს ყველაზე მდიდარ და  ბედნიერ ადამიანდ მთელ მსოფლიოში. 

დარწმუნებული ვარ,   ყველა ჩვენგანს  წაკითხული თუ არა აქვს ინგლისელი მწერლის დანიელ დეფოს რომანი ” რობინზონ კრუზო”,  ამავე სახელწოდების ფილმი მაინც ექნება ნანახი. ჰოდა, ალბათ  ერთხელ მაინც დავფიქრებულვართ, რეალურ ცხოვრებაში მართლა არსებობდა  თუ არა რობინზონ კრუზო და სად მდებარეობდა მისი უკაცრიელი კუნძული?

სინამდვილეში,  რობინზონი  თურმე მართლაც არსებობდა და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფი არაა.  დ. დეფოს რომანს საფუძვლად უდევს  ისტორიული ფაქტი და წიგნში მხოლოდ  მთავარი გმირის სახელი და გვარია შეცვლილი, ხოლო კუნძული სადაც ის ჩარჩა დეფომ  ატლანტის ოკეანეში,  კარიბის ზღავში ჩამდინარე  მდინარე ორინოკოს  შესართავთან  გადაიტანა.   როცა მწერალი  წიგნში რობინზონის კუნძულის ბუნებრივ პირობებს  აღწერდა, სინამდვილეში კუნძულების ტრინიდადი და ტობაგოს ბუნება დაახასიათა. 

და  მაინც, სად მდებარეობს  რობინზონის ნამდვილი კუნძული ? თუ რუკას დახედავთ, ს.გ 33 გრადუსსა და დ. გ 80 გრადუსზე თქვენ  პატარა კუნძულთა ჯგუფს შენიშნავთ. ეს ხუან-ფერნანდესის კუნძულებია, რომლებიც 1563 წელს აღმოაჩინეს და სახელიც  მათი პირველაღმომჩენის ესპანელი მოგზაურის  პატივსაცემად  ეწოდა.  ხუან-ფერნანდესის   კუნძულთა შორისაა ვულკანური კუნძული მას-ა-ტერა, რომლის სახელი ესპანურიდან თარგმანში ”ნაპირთან ახლოს” ნიშნავს,   კუნძული  მას-ა-ფუერა,   ანუ ” ნაპირიდან შორს”  და ასევე  კუნძული  სანტა-კლარა.  ეს სამივე კუნძული ჩილეს ეკუთვნის.  პირველი მათგანი ანუ მას-ა-ტერა კი  სწორედ რობინზონ კრუზოს რეალური კუნძულია, რასაც იქ აღმოჩენილი წარწერები მოწმობს.   მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან კუნძულს რობინზონ კრუზოს სახელი  ოფიციალურად  ეწოდა.

რიბინზონ კრუზოს კუნძულის სიგრძე 23 კმ, სიგანე კი  8 კმ-ია, ხოლო  ფართობი 144 კვ.კმ. არქიპელაგის სხვა კუნძულების მსგავსად მისი რელიეფი  მთაგორიანია. მისი უმაღლესი მწვერვალის მთა იუნკეს სიმაღლე 1000 მ-ია ზ.დ-დან.  

კუნძულის კლიმატი რბილი ოკეანურია. ყველაზე ცივი – აგვისტოს თვის ჰაერის საშუალო ტემპერატურა +12 გრადუსია, ხოლო ყველაზე თბილი თვის – თებერვლის + 19 გრადუსი.  კუნძულის დაბლობ ადგილებში სავანებია გავრცელებული, სადაც ალაგ-ალაგ გვიმრები და პალმის ჭალები გვხვდება, ხოლო მთების ფერდობები  ტყეებითაა დაფარული, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმინაობის გამო  საკამოდ შემცირდა.  კუნძულის დაცვის მიზნით  იგი ეროვნულ პარკად გამოცხადდა. კუნძულზე 100-ზე მეტი სახეობის მცენარე ხარობს, რომელთა უმრავლესობა უნიკალურია. მაგ; ხე ნალკა და  პალმა ჩონთა,  ასევე მრავლადაა სხვადასხვაგვარი  ყვავილები და გვიმრები, რომლებიც მეტი არსად გვხვდება ჩვენს პლანეტაზე.  ოდესღაც კუნძული ხშირი ტყეებით იყო დაფარული, მაგრამ დღეს მათი ნახვა მხოლოდ ზოგიერთი მთის ძნელად მისასვლელ მწვერვალებზეღაა შესაძლებელი. კუნძულის ნიადაგი ძალიან ნაყოფიერია, ხოლო მთელ კუნძულზე  კრისტალური სისუფთავის ნაკადულები მიედინება.

კუნძულის სანაპირო წყლები მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმებით. აქ შეხვდებით კუს, ზღვის ლომებს, ლანგუსტებს, სელაპებსა და სხვა  თევზებს.  ერთ დროს კუნძულზე თურმე იმდენი სელაპი ბინადრობდა, რომ კუნძულთან  მიახლოება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, მათ  ნიჩბებით იგერიებდნენ.  კუნძულის ბინადარია აგრეთვე თხა, რომლის ”წინაპარი” 1563  წელს ხუან-ფერნანდესმა შემოიყვანა.

1709  წლის 2 თებერვალს სწორედ კ. მას-ა- ტერას მიუახლოვდა ინგლისელთა ორი სამხედრო გემი   – ”დიუკი” და ”დიუშესი”. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ  ეკიპაჟებს დასვენება სჭირდებოდათ. 7 მეზღვაური და ოფიცერი  კუნძულმდე  პატარა ნავით მიცურდნენ და მალევე დაბრუნდნენ უკან  თხის ტყავისგან დამზადებულ სამოსში გახვეულ მამაკაცთან ერთად, რომელსაც გრძელი თმა და წვერი ჰქონდა.  სტუმარი უიმედოდ ცდილობდა კაპიტანისთვის რაღაცის ახსნას, მაგრამ მხოლოდ გაურკვევლ ბგერებს  გამოსცემდა, რომელიც  თითქოსდა ინგლისურს წააგავდა.

 რამდენიმე ხნის  შემდეგ  მამაკაცმა თავისი საოცარი  თავგადასავლის მოყოლა შესძლო.  ეს იყო  ვინმე ალექსანდრე სელკირკი,  რომელიც 1676  წელს შოტლანდიის პატარა ქალაქ ლარგოში ღარიბი მეწაღის ოჯახში დაიბადა.  19  წლის ასაკში, მშობლებთან გაუთავებელი კონფლიქტის გამო, მან გვარი გამოიცვალა და უკვე სელკირკის გვარით სახლიდან წავიდა.  რამდენიმე წლის განმავლობაში ის მეზღვაურად  მუშაობდა ინგლისის სამხედრო  ფლოტის გემებზე.  ერთხელაც  მან მოისმინა,  რომ   სამეფოში  ცნობილი მეკობრე  დამპირი მეზღვაურებს ეძებდა თავისი გემისთვის. სელკირკსაც ბევრი არ უფიქრია და მასთან   მისვლა გადაწყვიტა,  თუმცა ის დამპირთან  არა, მაგრამ მეორე გემის კაპიტანთან –  პიკერინგთან მოხვდა.

1703 წლის სექტემბერში მეკობრეთა გემებმა სტარტი აიღეს. ეს იყო იმ დროისათვის  ტიპური მძარველობითი მეკობრული რეისი.  ესკადარა პერუს ნაპირებთან ერთმანეთის მიყოლებით იპყრობდა და ძარცვავდა ოქროთი და სხვა ძვირფასეულობით დატვირთულ  ესპანურ გემებს, რომლებიც ევროპისკენ მიემართებოდნენ. მალე პიკერინგი გარდაიცვალა და გემის კაპიტანი ვინმე სტრედლინგი გახდა, რომელიც ვერ შეეწყო დამპირს და  ამიტომ  მას გამოეყო.  გამჭრიახი სელკირკი  იმ დროისათვის  უკვე კაპიტან სტრედლინგის მეორე თანაშემწედ  ითვლებოდა. 1704 წლის მაისში გემი შტორმში მოხვდა, დაზიანდა და  ღუზა კ. მას-ა-ტერადან  შორიახლოს ჩაუშვა.  გემს კაპიტალური რემონტი ესაჭიროებოდა,  ეს კი კაპიტანს არ სურდა. სწორედ ამიტომ მასსა და მის თანაშემწეს შორის კონფლიქტი მოხდა.  შედეგად, სტრედლინგის ბრძანების თანახმად სელკირკი  უკაცრიელ კუნძულზე გადასვეს და დატოვეს.  მას მხოლოდ აუცილებელი ნივთები დაუტოვეს: იარაღი და ტყვიები, დანა, ცული, სათვალთვალო მილი, ცოტა თამბაქო და საბანი.  

მართალია, თავიდან  სელკირკი  სასწარკვეთამ შეიპყრო, მაგარმ მალევე მიხვდა, რომ ეს მის  დაღუპვას მოასწავებდა და საქმეს შეუდგა. ” მე მხოლოდ შრომამ გადამარჩინა” –  ამბობდა მოგვიანებით  მეზღავური.  მან პატარა ქოხი ააშენა, კუნძულზე მოგზაურობისას მრავალი საკვებად ვარგისი  და გემრიელი  მცენარე იპოვა, რომლებიც თავის დროზე თავად ხუან-ფერნანდესმა დარგო.  მოგვიანებით სელკირკმა თხებიც მოიშინაურა და ზღვის კუებეზე ნადირობა და თევზაობაც ისწავლა.  ყოფილი მეზღვაური ცეცხლს ხახუნით აჩენდა, ხოლო ტანსაცმელს თხების ტყავისგან  და   საკუთარი ძალებით დამზადებული ლურსმნებით კერავდა.  კუნძულზე ცხოვრებისას სელკირკმა სხვა სასარგებლო ნივთებთან ერთად საკუთარი  კალენდარიც  კი შექმნა.

ასე , სრულ მარტოობაში გაატარა ინგლისელმა უკაცრიელ კუნძულზე ზუსტად 5 წელი, სანამ შემთხვევით ამ კუნძულს ინგლისელი მეზღვაურები  კაპიტან როჯერსის მეთაურობით არ ესტუმრნენ.  მოგვიანებით გაირკვა, რომ   მას შემდეგ რაც სელკირკი კუნძულზე გადასვეს, სტრედლინგის გემი შტორმში მოხვდა, ხოლო მისი ეკიპაჟის გადარჩენილი წევრები ესპანელებმა დაატყვევეს.  როჯერსი მოხიბლული იყო სელკირკის გამჭრიახობით,  გამძლეობითა და უნარ-ჩვევებით და იგი თავის თანაშემწედ დანიშნა.   ამგვრად,  სელკირკი ისევ მეკობრულ საქმიანობას დაუბრუნდა.

1712 წელს სელკირკი სამშობლოში დაბრუნდა. იმავე წელს გამოვიდა კაპიტან როჯერსის წიგნი სათაურით  ”კომერციული მოგზაურობა დედამიწის გარშემო” , რომელშიც მოკლედ იყო აღწერილი ინგლისელი მეზღვაურის თავგადასავალი. რამდენიმე  ხნის შემდეგ  კიდევ ერთი წიგნი გამოვიდა:  ” ბედისწერის ჩარევა ანუ ალექსანდრე სელკირკის საოცარი თავგადასავლი”, რომელიც მან თავად დაწერა,  სამწუხაროდ,  ალექსანდრეს არ ჰქონდა მწერლობის ტალანტი და ამიტომ წიგნი თანამედროვეებს შორის წარმატებული არ იყო.   მხოლოდ დანიელ დეფოს რომანმა, რომელიც 1917 წელს გამოვიდა, მოუტანა მეზღვაურს ნამდვილი აღიარება,  წიგნი კი ბესტელერი გახდა. ახალი წიგნის სათაური საკმაოდ გრძელი იყო: ”ცხოვრება და საოცარი მოგზაურობა რობინზონ კურზოსი, მეზღავურისა იორკიდან, რომელმაც 28 წელი გაატარა უკაცრიელ კუნძულზე”.  მიუხედავად იმისა,  რომ წიგში მოთხრობილია ვინმე რობინზონ კრუზოს თავგადასავლი, ხოლო  მისი კუნძულზე ყოფნის პერიოდი რამდნიმე წლით იყო გაზრდილი,  წიგნის მთავარ გმირში მაშინვე იცნობოდა ალექსანდრე სელკირკი.  მით უმეტეს, რომ  წიგნის პირველ  გამოცემაში ავტორი პირდაპირ ამბობდა: ” ჯერ კიდევ ჩვენს შორის არის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაც გახდა ამ წიგნის დაწერის მიზეზი”.

ალექსანდრე სელკირკი 1723 წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა.  მის მშობლიურ ქალაქ ლარგოში, მისი გარდაცვალებიდან 100 წლისთავზე, სელკირკს ძეგლი დაუდგეს, ხოლო 1868  წელს კ. მას-ა-ტერაზე  იმ მთაზე, საიდანაც  სელკირკი   გემებს უთვალთვალებდა  მემორიალური დაფა დადგეს.

აღსანიშნავია, რომ კუნძულის ისტორიაც ისევე საინტრესოა, როგორც თავად სელკირკ-რობინზონის.  აღმოჩნდა, რომ ალექსანდრე სულაც არ ყოფილა პირველი და უკანასკენლი  რობინზონი ამ კუნძულზე.  პირველი გადასახლებული მისი პირველაღმომჩენი – ზღვაოსანი ხუან-ფერნანდესია.  კუნძულზე მან რამდენიმე წელი გაატარა და შემდეგ კონტინენტზე დაბრუნდა.  სწორედ მისი ” სახსოვარია”  კუნძულზე ბინადარი თხები, რომლებიც  ისე სწრაფად გამრავლდნენ, რომ არც  შემდგომი რობინზონები და არც  თანამედროვე ადგილობრივი მონადირეები, თხის ხორცისა და რძის დეფიციტს არ განიცდიდნენ.

ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი   საუკუნეების განმავლობაში ხელიდან ხელში გადადიოდა.  მე-17 ს-ის 20-იან წლებში კუნძულზე საკამოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები, ხოლო 1680 წლის იანვრიდან  1683 წლამდე აქ   ინდიელი ვილიამი იმყოფებოდა, რომელიც უცნობი მიზეზების გამო ინგლისელმა მეკობრეებმა დატოვეს. სავსებით შესაძლებელია, რომ სწორედ ეს ადამიანი გახდა დეფოს რომანის მეორე გმირის –  პარასკევას პროტოტიპი.  1683 წლის 22 მარტს ვილიამი  ბედის ირონიით ასევე ინგლისელმა  მეკობრეებმა იპოვეს და თან წაიყვანეს. 

შემდეგი რობინზონების ისტორია  ძალიან სახალისოა. 1687 წელს  კაპიტან დევისის ბრძანებით კუნძულზე  ის ცხრა  მეზღვაური გადასვეს, რომელბიც  ”ზარს” თამაშობდნენ.  მათაც მეტი რა უნდოდათ და  კუნძულზე  პრაქტიკულად მთელ დროს თამაშში ატარებდნენ.   რადგანაც  უკაცრიელ კუნძულზე ფულს არანაირი ფასი არ ჰქონდა, ამიტომ მათ კუნძული გაიყვეს და ამ მიწებზე თამაშობდნენ. 

პერიოდულად კუნძულს ესპანელები სტუმრობდნენ და მისი მოთამაშე ბინადრების დაჭერას ცდილობდნენ.  მეზღვაურთა უპრობლემო ცხოვრება 3 წელს გაგრძელდა.  14 წლის შემდეგ კი კუნძულის ბინადარი  ა. სელკირკი გახდა. მის შემდგომაც, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში კუნძული  მეკობრეების გასაჩერებელ ადგილს წარმოადგენადა.  1715 წელს კი აქ ესპანელებმა პატარა კოლონია დაარსეს, მაგრამ მიწისძვრის შედეგად  მალევე განადგურდა. 

მოგვიანებით, 1719 წელს კ. მას-ა-ტერაზე,  რაღაც დროით ინგლისელების ფლოტიდან გამოქცეული დეზერტირები ცხოვრობდნენ. ერთი წლის შემდეგ  ჩაძირული გემის ”სპიდუალის” ეკიპაჟის წევრები.  1750 წელს აქ ესპანელებმა ციხე-სიმაგრე ააშენეს,  რომელმაც მოგვინებით ციხის ფუნქცია შეიძინა და აქ ჩილეს  დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ადამიანებს სვავდნენ.  მიწისძვრამ ეს  შენობაც დაანგრია და კუნძული  ისევ გაუკაცრიელდა.

 1855 წ. კუნძულზე  ჩილედან მოსულმა  კოლინისტებმა მორიგი  დასახლება დაარსეს.  ისინი მიწათმოქმედებას, თევზჭერასა და მესაქონლეობას  მისდევდნენ  და კუნძულზე საკონსერვო ფაბრიკაც კი ააშენეს.  მე-19  ს-ის მიწურულს  ჩილეს მთავრობამ საქვეყნოდ ცნობილი კუნძული  არენდით მისცა შვეიცარელ ბიზნესმენს ბარონ დე როდტს, რომელმაც აქ   ლანგუსტებზე ნადირობის ორგანიზება მოახდინა. 

მშფოთვარე  მე-20 საუკუნეში,   ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი  ყურადღების ცენტრში  რამდენჯერმე აღმოჩნდა. 1915 წელს კუნძულის ნაპირებთან ინგლისელთა ფლოტმა გერმენელების კრეისერი ”დრეზდენი” ჩაძირა. მეორე მსოფლიო ომის დროს მას-ა-ტერასთან  იაპონელი და გერმანელი წყალქვეშა ნავები და მსუბუქი კრეისერები  იმალებოდნენ.

მოგვიანმებით ამერიკულმა კომპანიამ   რობინზონ კრუზოს ცნობადობის  გათვალისწინებით  ტურისტებისთვის კუნძულზე სასტუმრო ააშენა. ასევე   კუნძულის ხედებით  ღია ბარათები გამოუშვა.  ტურისტებს შორის ყველაზე მეტი პოპულარობით  ის გამოქვებული სარგებლობს, სადაც ვითომდა  სელკირკი-რობინზონი ცხოვრობდა; ასევე ის ბორცვი, სიადანაც ის ოკეანეს გადაჰყურებდა. ამჟამდ, კ. მას-ა-ტერაზე ერთადერთი პატარა დასახლებული პუნქტია –  სან-ხუან-ბატისტა, რომლის  მოსახლეობა სულ რაღაც 500 კაცია.  სხვათაშორის კუნძულის  მცხოვრებთა  უმეტესობას რობინზონი, პარასკევა და დანიელი ჰქვიათ. მართალია კუნძულზე არის სატელეფონო  კავშირი და ინტერნეტი, ასევე  მუშაობს ფოსტა, მაგრამ კუნძული მაინც საკმაოდ იზოლირებულია.  პროდუქტებით დატვირთული გემი აქ წელიწადში მხოლოდ ერთხელ მოდის, თუმცა  უნდა აღინიშნოს რომ კარგადაა განვითარებული საჰაერო მიმოსვლა.

მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.

ეკოინიციატივა ნებისმიერი ინოვაციაა, როემლიც ხელს უწყობს გარემოზე ზემოქმედების შემცირებას. ესაა ახალი პროდუქციის, პროცესებისა და სისტემების შექმნა ბუნებრივი რესურსების მინიმალური გამოყენებით და მინიმალური ნარჩენებით. ეკოინიციატივა და ეკოგამოგონებები ეკონომიკის განვითარების ახალი და ძალიან პერსპექტიული მიმართულებაა. მსოფლიოს ბევრი განვითარებული ქვეყანა უკვე გადავიდა ე.წ. „მწვანე ეკონომიკაზე“ და მათ მეურნეობაში უკვე არსებობს დარგები, რომლებიც სუფთა ტექნოლოგიების სექტორს მიეკუთვნება და აქტიურად იყენებენ ეკოინიციატივებს. ასეთებია მაგალითად მწვანე მშენებლობა, აღდგენადი ენერგეტიკა, ალტერნატირული ტრანსპორტი და ლოჯისტიკა, წყლის რესურსებისა და ნარჩენების მართვა. ეკოგამოგონებები სულ უფრო და უფრო ფართოდ ინერეგება და მათი მოხმარება მომავალში კიდევ უფრო გაიზრდება.

ცნობილია, რომ ჰაერის დაბინძურება თანამედროვე მსოფლიოს პრობლემაა, სწორედ ამიტომ მექსიკის დედაქალაქ მეხიკოში, სადაც 12 მილიონზე მეტი მაცხოვრებლია, ამ პრობლემის მოგვარება თანამედროვე ტექნოლოგიებით სცადეს. ქალაქის საავადმყოფოსთვის სპეციალური ფორმის ქიმიური მინარევებით დაფარული ფილების 100 მეტრიანი ფასადი აიგო, რომელიც დაახლოებით 8750 მანქანის გამონაბოლქვის ეკვივალენტ სმოგს შთანთქავს. ფილები დაფარულია ტიტანის დიოქსიდის საღებავით, რომელიც ქიმიურ რეაქციაში შედის სმოგთან და მას კალციუმის ნიტრატად, ნახშირორჟანგად და წყლად გარდაქმნის.

ბრიტანულმა არქიტექტურულმა ბიურომ „Orproject „ ჩინეთის დედაქალ ბეიჯინგისთის (პეკინი) ეკოპროექტი „Bubble“ შეიმუშავა. ბეიჯინგი მსოფლიოში დაბინძურებული ჰაერითადა შხამიანი სმოგით გამოირჩევა, რომლის გასაუვნებელყოფად მეცნიერები და გამომგონებელ-დიზაინერები ერთობლივად მუშაობენ. ცნობილია, რომ ჩინეთი „მსოფლიოს სახელოსნოა“ და აქ ფაბრიკებს და ქარხნებს ვერავინ შეაჩერებს, ამიტომ ერთადერთი გამოსავალი ჯერჯერობით ქალაქის თავზე პლასტიკური გუმბათების აშენებაში იპოვეს. პლასტიკი „ETFE“ განსაკუთრებულად წელვადია, რომლის გადაჭიმვა შეიძლება და ის ნემსიყლაპიების ფრთებისა და ფოთლების მსგავსად არის დაძარღვული.

ჰამბურგის საერთაშორისო სამშენებლო გამოფენაზე – “IBA Hamburg” წარმოადგინილი იქნა პროექტი, რომელიც ენერგიის წყაროდ წყალმცენარეებს იყენებს. ამ ეკოინოვაციის მიხედვით, ხუთსართულიან შენობა გარშემორტყმულია წყალმცენარეებიანი პანელები, სადაც წყალი, საკვები ნივთიერებები იქაჩება და ნახშიროჟანგი ნაწილდება. ასევე, ფოტოსინთეზის შედეგად გამრავლებული წყალმცენარეების ნარჩენები გროვდება და ბიოაირად გარდაიქმნება. სახურავზე დამონტაჟებული მზის პანელები კი შენობას ენერგოდამოუკიდებელ ობიექტად აქცევს. არქიტექტურული კონცეფციის მიხედვით, ფასადი მუდმივად მოძრაობს, იცვლის ფერს და უზრუნველყოფს შენობის განათების კონტროლს.

პელემ რიო -დე -ჟანეიროს ერთ-ერთ არაპრესტიჟულ უბანში “მწვანე სტადიონი” ააგეს. სტადიონის აგება პროექტის “Make The Future” ფარგლებში განხორციელდა. “მწვანე” მოედანზე ფეხბურთის მანეჟის გასანათებელ ელექტროენერგიას თავად ფეხბურთელები გამოიმუშავებენ. სტადიონის საფარქვეშ მაღალტექნოლოგიური ელექტროგენერატორი – ფილებია დაგებული და ფეხბურთელების სირბილისა და თამაშის დროს მათი აკუმულატორები იტენება. ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ თუ იგივე ტექნოლოგიას პროფესიულ საფეხბურთო მოედნებზე გამოიყენებენ ამ ტიპის კომპლექსების ენერგოდამოკიდებულება 40-75% -ით შემცირდება.

ნიუ-იორკს მალე ახალი კუნძულები – „Green Loop“ მიემატება. ამ გრანდიოზულ მშენებლობის პროექტზე არქიტექტურული ბიუროს PRESENT Architecture დიზაინერ-ურბანისტები მუშაობენ. დიზაინერებისა და ეკოლოგების აზრით, ნიუ-იორკისთვის, სადაც ყოველწლიურად 14 მილიონი ტონა ნარჩენი იყრება და ნარჩენების ტრანსპორტირებისთვის 300 მილიონი დოლარი იხარჯება, კვებითი ნარჩენები თავის ტკივილიცაა და მწვანე ბიზმნესისთვის ოქროს საბადოც. მათ ნარჩენების პრობლემის მოგვარების საუკეთესო გზად კომპოსტისგან შექმნილი ხელოვნური კუნძულების აგება მიიჩნიეს. ნიუ-იორკში კომპოსტის ხელოვნური კუნძულები „Green Loop“-ები სანაპირო ზოლთან აიგება. ურბანისტთა აზრით ქალაქში 12 ასეთი კომპოსტის კუნძული უნდა შეიქმნას, თითოეული კუნძული კი დაახლოებით 12 აკრ ფართობს დაიკავებს. ზოგიერთ მათგანზე ახალ “მწვანე ფილტვებს” – საქალაქო პარკებს გააშენებენ.

არგენტინაში დაიწყო პროექტი “Tree Book Tree”. მსოფლიოში პირველად გამოსცეს წიგნი, რომელიც წაკითხვის შემდეგ შეგიძლიათ დარგოთ. ქაღალდში ჩაპრესილია მცენარის თესლები და წაკითხვის შემდეგ თუ წიგნს ჩამარხავთ, მალე მისგან ხე ამოვა თავდაპირველად ამ მეთოდს მხოლოდ შესაფუთი მასალებისთვის იყენებდნენ, მაგრამ ახლა უკვე წიგნების გამოცემაც დაიწყეს. ამ ეკოტექნოლოგიით გამოცემული წიგნის სათაურია “მამაჩემი სელვაში იყო”. წიგნის სათაური მატფორაა. არგენტინა მსოფლიოში ცნობილია ხორცის წარმოებით. ქვეყნის სასაქონლო მეურნეობის განვითარებასთან ერთად გეომეტრიული პროგრესიით ნადგურდება ამაზონის ტროპიკული ტყეები – სელვა. არგენტინასა და ბრაზილიაში დიდი რაოდენობით ტყეების გაჩეხვა სწორედ სასაქონლომ ეურნეობასთანაა დაკავშირებული: საქონელს დიდი ფართობების საძოვრები და საკვებისთვის სახნავ- სათესები სჭირდება. ამგვარად, წიგნის სათაური “მამაჩემი სელვაში იყო”, მეტაფორულად იმაზე მიგვანიშნებს, რომ როცა ის სელვაში იმყოფებოდა ამაზონის ტყეების გაჩეხვით იყო დაკავებული. მაშასადამე, თუ მამები ტყეებს ანადგურებენ, შვილები მათ წიგნების საშუალებით გააშენებენ.

ფრანგმა გამომგონებლებმა მარიო კასერესმა და ქრისტიან კანონიკმა დაბინძურებული ჰაერის ფილტრაციისთვის საინტერესო ეკოინოვაციური იდეა შეიმუშავეს. მათ გადამუშავებული პლასტმასის ბოთლებისგან ხელოვნური ხეები „Boston Treepods“ შექმნეს, რომლებიც ნამდვილი ხეების მსგავსად ნახშირორჟანგს შთანთქავენ და ჟანგბადს გამოყოფენ. ხელოვნური ხის თითოეულ განშტოებაში მოთავსებულია CO2 ფილტრი. ეს ხეები ასევე აღჭურვილია მზის ელემენტებით, გამომუშავებული ენერგია კი ჰაერის ფილტრაციისა და ღამის განათებისთვის გამოიყენება. ასევე ფრანგი ინჟინრების მიერაა შექმნილი ხელოვნური ხე, რომელიც ელექტროენერგიას ქარის საშუალებით გამოიმუშავებს. ხე ჰაერის მცირე მოძრაობაზეც კი მუშაობს, თან უხმაუროდ. ეკოხეს მოხვეული ფორმის “ფოთლები”აქვს, რომლებიც ნებისმიერი კუთხით მოძრაობენ. 8 მ სიმაღლის “ქარის ხის” ერთი პროტოტიპი უკვე დგას ჩრდილო-დასავლეთ საფრანგეთში. ეკოხეს ასამუშავებლად საკამრისია ქარის სიჩქარე 4 მ/წმ-ს უდრიდეს, რაც ჩვეულებრივ ქარის გენერატორთან შედარებით საკმაო უპირატესობაა. გამომგონებელი ჟერომ მიშო-ლარივიერი იმედოვნებს, რომ მსგავსი ხეები მალე ბევრ ეზოში და ქუჩაში დაიდგმება.

ჩრდილო-დასავლეთ ინგლისში, მდინარე მერსის ნაპირზე, 14-მეტრიანი “მომავლის ყვავილის” სახელით ცნობილი ქანდაკება დგას. 120 მოთუთიებული ფოლადისგან აგებულ ქანდაკებაში ქარის ტურბინაა ჩამონტაჟებული, გამომუშავებული ენერგია კი ქანდაკების განათებას ხმარდება. ავტორის ჩანაფიქრით,“მომავლის ყვავილი” სიმბოლურად გამოხატავს მწვანე ტექნოლოგიებისა და სამომავლო სამრეწველო პროგრესს.

ოკეანის პლასტმასის ნარჩენებისგან გაწმენდის იდეა დანიელ სტუდენტს ბოუენ სლატს საბერძნეთში მოგზაურობისას გაუჩნდა, როდესაც წყალში თევზზე მეტი პლასტმასის ბოთლი ნახა. მისი იდეაა შექმნას V ფორმის, 100 კილომეტრიანი პასიური პლატფორმა, რომელიც ქარისა და ოკეანის დინების დახმარებით პლასტმასის ნარჩენებს შეაგროვებს. პლატფორმა 162 მზის პანელით იქნება აღჭურვილი. მცურავი ფილტრები ნარჩენებს სამი მეტრის სიღრმემდე დაიჭერს, სადაც პლასტმასის კონცენტრაცია ყველაზე მაღალია. ტრადიციული მეთოდისგან განსხვავებით ახალი ეკოინიცაიტივა ნაკლები თანხებისა და დროის გამოყენებით გაცილებით დიდი სივრცეების ათვისებას და გაწმენდას ხდის შესაძლებელს. მოპოვებული პლასტმასისგან ნავთობის მიღებაა შესაძლებელი.

სპორტული ფირმა „NIKE“ მწვანე ბიზნესის ერთ-ერთი კარგი მაგალითია. მან პლასტმასის გადამუშავება დაიწყო და დაახლოებით 9 პლასტმასის ბოთლის გადამუშავებით ნიუ-ჯერსის ნაკრებისთვის სპორტული ფორმა შექმნა. ამ ტექნოლოგიის საშუალებით ნაიკმა ძირფესვიანი ცვლილება მოახდინა ნარჩენების შესამცირებლად. მათ მშრალი დაფერვის ტექნოლოგია გამოიყენეს და ამ გზით კაშკაშა, ნათელი ფერები მიიღეს. თუ ადრე ნაიკის ფირმის მამაკაცის მაისურს ღებვის პროცესში საშუალოდ 30 ლიტრი წყალი სჭირდებოდა, ახალი ტექნოლოგიით კომპანიამ წყლის რესურსის ხარჯვა 30 ლიტრიდან 0 -მდე დაიყვანა.

უკვე ფართოდაა დანერგილი ბიობეტონის წარმოების ტექნოლოგია, რომელიც საშუალებას იძლევა, ბეტონის ბზარები გაამთელოს. ჩვეულებრივი ბეტონი დროთა განმავლობაში იბზარება, რის გამოც ბევრი შენობა, ხიდი თუ გზა ზიანდება. მიკრობიოლოგმა ჰენდრიკ მარიუს იონკერსმა ინოვაციური ეკოტექნოლოგია გამოიგონა. მან ბეტონს წარმოების პროცესში დაუმატა ბაქტერიები, რომლებსაც 200 წლამდე შეუძლიათ ეძინოთ და მხოლოდ წყალთან შეხებისას იღვიძებენ. ამ დროს ისინი გამოყოფენ კალციუმის ლაქტატს, რაც ბზარებს ამთელებს. ტექნოლოგიის გამოყენება უკვე აშენებული ან რთულად მისაწვდომი შენობებისა და გზების შესაკეთებლადაც შეიძლება.

„ნოკია“ უკვე მრავალი წელია უსადენო დასატენი მოწყობილობების შექმნაზე მუშაობს, კომპანიისა და ბრიტანელ დიზაინერების თანამშრომლობით შეიქმნა შარვალი, რომელსაც ამავდროულად მობილურის დატენვაც შეუძლია. მსგავსი პროდუქტის შექმნა, ნოკიას დამტენის ზედაპირისა და ინდუქციური ტექნოლოგიის გამოყენებით გახდა შესაძლებელი. დასატენი მოწყობილობა დამხმარე აკუმულატორის მსგავსად მუშაობს, რომელიც შეგიძლიათ თან ატაროთ. ტელეფონის დასატენად კი საკმარისია მისი შარვლის ჯიბეში მოთავსება. გარკვეული დროის შემდეგ მართალია შარვალიც დასატენი ხდება, მაგრამ შემქმნელები თვლიან, რომ ეკოკონცეფცია ინოვაციურია.

ეკოგამოგონებებს შორის მეტად საინტერსოა მზის პანელებით დეკორირებული ჩანთა „Eclipse“, რომელიც ამავე დროს პორტატულ ელექტროსადგურს წარმოადგენს. ჩანთა-ელექტროსადგურის დატენვა მობილური ტელეფონი, MP3 ან სხვა მცირე ზომის ელექტრომოწყობილობებითაა შესაძლებელი. ჩანთის შიდა მხარეც ნათდება, რათა პატარა ნივთების პოვნა გაადვილდეს. გამომგონებელ კომპანიაში თვლიან, რომ მაღალი მოდის და მეცნიერების თანამშრომლობა ყველასთვის სასიკეთეოა.

თანამედროვე სამყაროში ჯანსაღი კვების საკითხი დღითი დღე აქტუალური ხდება. სოფლის მეურნეობაში პესტიციდებს სხვადასხვა კულტურების მავნებლებისგან და დაავადებებისგან დასაცავად იყენებენ, მაგრამ პესტიციდიანი ხილი და ბოსტნეული ახალ პრობლემებს აჩენს. ვერც ხანგრძლივი რეცხვა, ვერც ხილ-ბოსტნეულისთვის კანის მოშორება ამ პრობლემას ვერ აგვარებს. დიზაინერებმა გამოიგონეს ეკოლოგიური ბურთი – „ECO washing ball“ , რომელიც ხილისა და ბოსტნეულის გასარეცხად გამოიყენება. როცა ბურთს ხილ-ბოსტნეულთან ერთად წყლით სავსე თასში ათავსებენ, იგი კლავს მავნე მიკრობებს და ელექტროლიზის მეთოდით ხილსა და ბოსტნეულს პესტიციდებისგან ათავისუფლებს.

გეოგრაფიის მამა, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი და მეცნიერი სტრაბონი რომის იმპერიაში ათასწლეულის მიჯნაზე ცხოვრობდა და გეოგრაფიაში სამეცნიერო ნაშრომი ბერძნულ ენაზე, სავარაუდოდ, ჩვენი წელთაღრიცხვის პირველი საუკუნის 20-იან წლებში დაწერა. ეს ნაშრომი 17 წიგნისგან შედგება და მასში იმ დროისათვის ცნობილი ევროპის, აზიისა და აფრიკის ქვეყნები და ხალხებია აღწერილი. დაახლოებით 3000-ზე მეტი გეოგრაფიული ადგილი – კუნძულ ირლანდიიდან მდინარე განგის დელტამდე – ახლა შესაძლებელია სპეციალურ ონლაინრუკაზეც მოვძებნოთ.

ახალ ინტერაქტიულ რუკას – სტრაბონის ”გეოგრაფია” თან ახლავს დ. როლერის ინგლისურენოვანი თარგმანი, რომელიც 2014 წლის მაისში კემბრიჯში გამოქვეყნდა. ელექტრონული ვერსიის ყიდვისას მკითხველს შეუძლია ტექსტში გეოგრაფიული სახელი მონიშნოს და რუკაზე მისი ადგილმდებარეობა ნახოს. უნდა აღინიშნოს, რომ ონლაინრუკა უფასოა, ამიტომაც სტარბონის ”გეოგრაფიის” გაცნობა და შესწავლა დ. როლერის ტექსტის გარეშეც შეიძლება.

რუკა ძველი მსოფლიოს კარტოგრაფიის ცენტრში (AWMC) შეიქმნა გეოგრაფიული ცნობარის ”პლეიადის” ბაზაზე (Pleiades), რომელიც საშუალებას იძლევა გამოვიყენოთ, შევქმნათ და გავავრცელოთ გეოგრაფიული ცნობები ძველი მსოფლიოს შესახებ. ტოპონიმები გროვდება მონაცემთა ბაზაში და რუკაზე მათ მდებარეობას ებმება. ”პლეიადი” პროექტი ღიაა პროგრამული უზრუნველყოფით, ამიტომ ნებისმიერ მსურველს შეუძლია ინფორმაციის რედაქტირება და დამატება. სტრაბონის რუკის შესაქმნელად გამოყენებულ იქნა AWMC-ის მიერ შემუშავებული GIS-ის დამატებაAntiquity À-la-Carte.

მომავალმა მეცნიერმა განათლება ალექსანდრიასა და ათენში მიიღო. კალიმაჰეს სიკვდილის შემდეგ კი იგი მსოფლიოში უძველეს ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას განაგებდა. ერატასოთენე ძალიან ცნობისმოყვარე ადამიანი იყო. ის დაინტერესებული იყო ფილოლოგიით (ეს სიტყვა პირველად მან იხმარა „გრამატიკის“ ნაცვლად), მათემატიკით, ასტრონომიით, ქრონოლოგიით, ფილოსოფიით, მუსიკით და, რა თქმა უნდა, გეოგრაფიით.

ერატოსთენე მართლაცდა გეოგრაფიის ფუძემდებელია. სწორედ მან პირველმა დაამკვიდრა ტერმინი ”გეოგრაფია~, პირველმა გაზომა დედამიწის მერიდიანის სიგრძე, ჩამოაყალიბა მათემატიკური გეოგრაფიის საფუძვლები; ასევე შეიმუშავა მარტივ რიცხვთა მოძებნის მეთოდი, ე.წ. ”ერატოსთენეს საცერი“; დაადგინა საბერძნეთის ისტორიის ძირითადი თარიღები. მას ეკუთვნის ნაშრომები ”ძველი კომედიის შესახებ“ (12 წიგნად), ”ქრონოგრაფიათა შესახებ“ (9 წიგნად), ”გეოგრაფია“ (3 წიგნად). თუცა ამჟამად მისი ნაწერებიდან მხოლოდ ნაწყვეტებია შემორჩენილი.

ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.” ერატოსთენეც იზიარებდა პითაგორას აზრს დედამიწის სფერულობის შესახებ. მან გამოთვალა მისი გარშემოწერილობა და რადიუსი. თავის ტრაქტატში ”დედამიწის გაზომვის შესახებ” ( Peri tes anametreseos tes ges) ალექსანდრიასა და სიენას შორის არსებული მანძილისა და ორივე ადგილას მზის სხივების დაცემის კუთხის სხვაობის საფუძველზე, ერატოსთენემ ეკვატორის სიგრძე გამოთვალა.

ერატოსთენეს ექსპერიმენტი დედამიწის ზომის დადგენის შესახებ ასე წარიმართა:

ეგვიპტეში მოგზაურობისას, მეცნიერმა ყურადღება მიაქცია იმ ფაქტს, რომ ქ. სიენაში (ამჟამინდელი ქალაქი ასუანი), 21 ან 22 ივლისს – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს, შუადღისას მზის სხივები ყველაზე ღრმა ჭის ფსკერსაც კი ანათებენ. მაშასადამე ამ დროს მზე სიენას თავზე ზუსტად ვერტიკალურად მდებარეობდა და არ იყო დახრილი, მაშინ როცა, ამავე დროს, ქ. ალექსანდრიაში, სადაც თვითონ ცხოვრობდა, მზე შედარებით დაბალ სიმაღლეზე იყო და ყოველი საგანი ჩრდილს ქმნიდა.
ერატოსთენემ იცოდა, რომ ალექსანდრია სიენას ჩრდილოეთით თითქმის იმავე გრძედზე მდებარეობდა.
ერასტოთენემ დაამზადა ნახევრადმრგვალი თასისმაგვარი ხელსაწყო, რომლის ფსკერზე, პირდაპირ ცენტრში, ვერტიკალური ჩხირი – გნომონი დაამაგრა. თასის შიგნით მან წრე დახაზა, რომელიც 180 ტოლ ნაწილად – გრადუსებად დაყო.
ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს მან ალექსანდრიაში დაკვირვების შედეგად შენიშნა, რომ გნომონის ჩრდილის სიგრძე მის ხელსაწყოზე სულ უფრო და უფრო მცირდებოდა და ბოლოს 7,2-გრადუსზე შეჩერდა. შემდეგ კი კვლავ მატება დაიწყო. რაც იმას ნიშნავდა, რომ მზის სხივების დაცემის კუთხე 7,2° -ია ანუ მზე ზენიტიდან სწორედ ამდენით იყო გადახრილი. ერატოსთენემ 360° გაყო 7,2°-ზე და 50 მიიღო. ამგვარად, მან დაადგინა, რომ სიენასა და ალექსანდრიას შორის დაშორება დედამიწის გარშემოწერილობის 1/50-ის ტოლია.
შემდეგ ბერძენმა მეცნიერმა სინესა და ალექსანდრიას შორის ფაქტიური დაშორება განსაზღვრა. იმ პერიოდში ეს არც თუ ადვილი საქმე იყო. მაშინ ადამიანები აქლემებით გადაადგილდებოდნენ, გავლილ მანძილს კი სტადიებში ზომავდნენ. აქლემების ქარავანი ჩვეულებრივ დაახლოებით 100 სტადიას გადიოდა დღეში. სიენადან ალექსანდრიაში მოგზაურობას 50 დღე სჭირდებოდა. მაშასადამე ორ ქალაქს შორის მანძილის ასე განისაზღვრა:
100 სტადია x 50 დღე = 5000 სტადია.

რადგანაც ერატოსთენეს მიხედვით 5000 სტადია დედამიწის გარშემოწერილობის 1/50-ის ტოლია, შესაბამისად მთელი გარშემოწერილობა იქნება:
5 000 სტადია x 50 = 250000 სტადია.

სტადიის სიგრძეს ამჟამად სხვადასხვანაირად ანგარიშობენ: ერთი ვარიანტის მიხედვით სტადია 1657 მ-ია. მაშასადამე დედამიწის გარშემოწერილობა ტოლია:
250 000 სტადია x 1657 მ = 39 250 000 მ.

მეტრების კილომეტრებში გადასაყვანად მიღებულ რიცხვი 1000-ზე იყოფა და საბოლოო პასუხია 39 250 კმ.

იმ დროისათვის ეს შედეგი საოცრად ზუსტი იყო, რადგან დღევანდელი გამოთვლებით დედამიწის გარშემოწერილობა – 40076 კმ-ია.

თავის 3-ტომიან ნაშრომში ”გეოგრაფია” (Geographika) ერატოსთენემ პირველად გადმოსცა გეოგრაფიის სისტემური მეცნიერული შინაარსი. მან დასაწყისში მიმოიხილა ის საკითხები, რაც იმ დროსათვის ბერძნულ მეცნიერებაში უკვე იყო ცნობილი. ერატოსთენემ პითაგორაზე დაყრდნობით დასაბამი დაუდო მათემატიკურ და ფიზიკურ გეოგრაფიას. ასევე გამოთქვა ვარაუდი, რომ თუ გიბრალტარის სრუტიდან გემი სულ დასავლეთით ივლიდა, შესაძლებელი იყო ინდოეთამდე მისვლა. მოგვიანებით, სწორედ ამ ვარაუდზე დაყრდნობით გადაწყვეტა ქრისტეფორე კოლუმბმა 1492 წელს მოგზაურობის დაწყება. ერატოსთენემ თავის ნაშრომს მსოფლიოს გეოგრაფიული რუკაც დაურთო, რომელსაც სტრაბონის ცნობით ჰიპარქე ნიკეიელი აკრიტიკებდა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, სწორედ ერატოსთენეს ეკუთვნის. ითვლება, რომ სწორედ მან პირველმა შეადგინა მსოფლიოს რუკა მერიდიანებისა და პარალელების გამოყენებით, რომლებსაც თავად ”ერთმანეთის გვერდით გამავალ ხაზებსა” და ”შუადღემდე ხაზებს” უწოდებდა.

ერატოსთენეს მიხედვით მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც ზემოდან ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა. ინდოეთის სამხრეთით კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობდა.

ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი იყო, რადგან, როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ, ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა კი დუღდა; და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერცერთი ადამიანი ვერ გადარჩებოდა.

გეოგრაფიაში გაწეული ღვაწლის გარდა, ერატოსთენეს ასევე ეკუთვნის მათემატიკური შრომა პლატონიკი (Platonikos), სადაც განხილული აქვს მათემატიკისა და მუსიკის საკითხები, ხოლო ცხრაწიგნიან ნაშრომში ”ქრონოლოგია” (Chronographiai) მან საფუძველი ჩაუყარა მეცნიერულ ქრონოლოგიას. წიგნი მოიცავდა პერიოდს ტროას დაცემიდან ალექსანდრეს სიკვდილამდე. ერატოსთენემ ოლიმპიური თამაშების გამარჯვებულთა სიებზე დაყრდნობით ზუსტი ქრონოლოგიური ცხრილი შეიმუშავა, სადაც მისთვის ცნობილი ყველა მნიშვნელოვანი პოლიტიკური და კულტურული მოვლენა ოლიმპიადების მიხედვით, ანუ 4-წლიანი ინტერვალით იყო დათარიღებული.

ერატოსთენეს 12-ტომიანი ნაშრომი ”ძველი კომედიის” (Peri tes archaias komodias) შესახებ ლიტერატურული, ლინგვისტური და ისტორიული კვლევაა. მასვე ეკუთვნის ლექსები. ერატოსთენე პირველი მეცნიერი იყო, რომელმაც საკუთარ თავს ”ფილოლოგი” (philologos – მეცნიერების მოსიყვარულე, მსგავსად philosophos – სიბრძნის მოსიყვარულე) უწოდა.

გეოგრაფიული პროგნოზირება გულისხმობს მეცნიერულად დასაბუთებული თეორიების შემუშავებას ბუნებრივი გარემოს მდგომარეობისა და განვითარების ტენდენციების შესახებ რაციონალური ბუნებათსარგებლობის კუთხით. გეოგრაფიული პროგნოზირება იგივე გეოგრაფიული კვლევების ჩატარებაა მომავალში ბუნებრივი გარემოს მდგომარეობის შესახებ. გეოგრაფიული პროგნოზირების ძირითადი ერთეულები – სივრცე და დრო – პროგნოზის ობიექტსა და მიზანთან და კონკრეტული რეგიონის ბუნებრივ-სამეურნეო თავისებურებებთან ერთად განიხილება.

გეოგრაფიული პროგნოზირების საფუძველია, ერთი მხრივ, გეოსისტემებისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი დინამიკური და ევოლუციური ტენდენციები, მეორე მხრივ კი – სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების არსებული და პერსპექტიული გეგმები, ტექნიკის პროგრესი, რაზეც დამოკიდებულია ბუნებრივ კომპლექსებზე კაცობრიობის ზემოქმედების მიმართულებები.

გეოგრაფიული პროგნოზის სიზუსტე და წარმატება მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორის – იმაზეც, რამდენად სწორადაა შერჩეული და არჩეული მთავარი ფაქტორები და მეთოდები, რომლებიც პრობლემის გადასაჭრელადაა საჭირო. გეოგრაფიული პროგნოზების კლასიფიკაცია ასეთია:

ა) კომპონენტების მიხედვით (ანუ დარგობრივი) – ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური, ნიადაგური და სხვ. და კომპლექსური, როცა ბუნებრივი კომპლექსის მდგომარეობის დინამიკა მთლიანობაში ფასდება;

ბ) პროგნოზები ერთმანეთისგან მასშტაბითაც განსხვავდება. გეოსისტემების დონის მიხედვით განასხვავებენ ლოკალურ (სივრცობრივი მასშტაბი რამდენიმე კვ. კმ-დან რამდენიმე ათას კვ. კმ.-მდე), რეგიონულ (რამდენიმე ათასი კვ. კმ.-დან რამდენიმე ასეულ ათას კვ. კმ.-მდე) და გლობალურ (რამდენიმე ასეული ათასი კვ. კმ.-დან სისტემის იმ ტერიტორიულ დონემდე, როცა ის გეოგრაფიულ გარსს ქმნის) პროგნოზებს. მაგალითად, ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ზრდა და მასთან დაკავშირებული კლიმატის ცვლილების პროგნოზი გლობალური მასშტაბისაა, მდინარეების ამუდარიასა და სირდარიას წყლების არხებში გადანაწილება და შედეგად ბუნებრივი გარემოს ცვლილების პროგნოზი – რეგიონული მასშტაბისა, ხოლო ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკის შექმნის შედეგად გამოწვეული ბუნებრივი გარემოს ცვლილებები – ლოკალური.

გ) დროის მიხედვით გამოყოფენ მოკლევადიან (დროითი მასშტაბი – რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღმდე), საშუალოვადიან (რამდენიმე დღიდან წლამდე) და გრძელვადიან (წლიდან რამდნიმე ასეულ ან ათას წლამდე) პროგნოზს. ცნობილია ისეთი პროგნოზებიც, რომლებიც გათვლილია რამდენიმე ათასწლეულზე და 1 მლნ წელზეც კი. მაგალითად, მყინვარების უკან დახევის ან გავრცელების პროგნოზი, გაუდინარი ტბების წყლის დონის რყევა და სხვ. თუმცა ასეთი პროგნოზები არცთუ ზუსტია – პროგნოზირება ხდება ბუნებრივი ცვლილებების მიმართულებით და სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორები გათვალისწინებული არ არის.

ადამიანის ცხოვრებაში მეტად აქტუალურია მოკლევადიანი პროგნოზები, ხოლო ყველაზე მნიშვნელოვანი წლიური, სეზონური და თვის პროგნოზებია. მაგალითად, ამინდის, მდინარეებში წყლის დონის ცვლილებისა და მისი ხარჯის სეზონური რყევის, ზვავების ჩამოწოლის, მეწყერებისა და ღვარცოფების წარმოქმნის პროგნოზი, რათა დროულად იქნეს მიღებული პრევენციული ზომები და თავიდან იქნეს აცილებული მისი კატასტროფული შედეგები. გრძელ- და საშუალოვადიანი პროგნოზირებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს რამდენიმე ფაქტორი: რამდენად ღრმადაა შესაძლებელი წარსულში ბუნების განვითარების კანონზომიერებებში გარკვევა, რამდენად ხანგრძლივად და ზუსტადაა შესაძლებელი მოსალოდნელი ბუნებრივი პროცესებისა და მოვლენების წინასწარმეტყველება. მაგალითად, მთის თანამედროვე მყინვარების კვლევისას შესაძლებელია მათი გაჩენისა და განვითარების ისტორიაში შეხედვა. იმ ვარაუდზე დაყრდნობით, რომ მყინვარები მომავალშიც იმავე კანონების მიხედვით განვითარდება, რომლებითაც წარსულში ვითარდებოდა, შესაძლებელია მათი განვითარების გრძელვადიანი პროგნოზის გაკეთებაც. ამ პროგნოზის საფუძველს იძლევა გაუდინარი ტბების ფსკერზე დალექილი ქანებიც.

საშუალოვადიანი პროგნოზი მოითხოვს ლანდშაფტის რიტმული, მოულოდნელი, გაუთვალისწინებელი და ტექნოგენური ცვლილებების ყოველმხრივ შესწავლასა და კვლევას. მაგალითად, წყალსაცავების მშენებლობის დროს საინტერესოა არა მხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკური გარადქმნები, არამედ ბუნებაში მომხდარი ცვლილებებიც, რომლებიც წყლის ახალი ობიექტის გაჩენას მოჰყვება.

არსებობს გეოგრაფიული პროგნოზირების მეთოდთა წყება. ზოგ მათგანს წინათაც იყენებდნენ, თუმცა არ შეიძლება, მათ უნივერსალური ვუწოდოთ. გეოსისტემების მოსალოდნელ ცვლილებათა წინასწარმეტყველებისას ეს მეთოდები გეოგრაფიაში ერთდროულად გამოიყენებოდა. ზუსტი პროგნოზის მთავარი პირობაა იმ მკვლევარი-სპეციალისტის მიერ ბუნების განვითარების კანონზომიერების ღრმა ცოდნა, რომელიც კონკრეტულ პროგნოზზე მუშაობს და მრავალფაქტორიანი პროცესებისა და მოვლენების კავშირების შესახებ სწორ განსაზღვრებას გვაძლევს.

ბუნებრივი გარემოს პროგნოზირების შედარებით დამუშავებულ მეთოდებს მიეკუთვნება ფიზიკურ-გეოგრაფიული ექსტრაპოლაცია, ფიზიკურ-გეოგრაფიული ანალოგია, ლანდშაფტურ-გენეტიკური მწკრივები, ფუნქციური ურთიერთკავშირები, ექსპერტული შეფასება.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული ექსტრაპოლაციის მეთოდი ადრეულ ეტაპზე გამოვლენილ ბუნებრივი კომპლექსის განვითარების მიმართულების გავრცელებას და მომავალში მის სივრცობრივ-დროით დინამიკას ემყარება. თუ ექსტრაპოლაციის მეთოდით გავაკეთებთ მსოფლიოს მოსახლეობის ზრდის პროგნოზს, აღმოჩნდება, რომ პლანეტის მოსახლეობა მომავალშიც იმავე ტემპით გაიზრდება. თუმცა სხვა, უფრო სრულყოფილი მეთოდების მიხედვით, პროგნოზი სულ სხვნაირია: დედამიწის მოსახლეობა 30-40 წლის შემდეგ კი არ გაიზრდება, პირიქით, შესაძლოა შემცირდეს კიდეც.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული ანალოგიის მეთოდი ეფუძნება იმ მოსაზრებას, რომ ერთი ბუნებრივი კომპლექსის პირობებში გამოვლენილი პროცესის (ანალოგის) განვითარება შეიძლება განსაზღვრული ცვლილებებით გადატანილ იქნეს სხვა, პირველის იდენტური პირობების კომპლექსზე. გეოგრაფიული ანალოგიების მეთოდის გამოყენებისას ხდება ერთი ლანდშაფტისთვის დადგენილ კანონზომიერებათა სხვა, ანალოგიურ ლანდშაფტზე გადატანა. ეს მეთოდი საკმაოდ შეზღუდულია და მხოლოდ ბუნებრივი კომპონენტების მსგავსების პირობებში მუშაობს, რადგან დადგენილი კანონზომიერებები განსაზღვრულ გეოგრაფიულ ზონაში მხოლოდ ამ ზონისთვისაა დამახასიათებელი.

ექსტრაპოლაციის ან დროებითი ანალოგიების მეთოდი ბუნებრივ გარემოში მოსალოდნელი ცვლილების შესახებ პროგნოზს თანამედროვე პირობებში მომხდარ ცვლილებებზე დაყრდნობით აკეთებს. მათი გამოყენებისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო და აუცილებელია კავშირი სხვა მეთოდებთან, რადგან ბუნებრივი მოვლენების უმრავლესობა არათანაბრად და, ამავე დროს, მრავალი სხვადასხვა ტიპის ფაქტორის ზემოქმედებით მიმდინარეობს. ინდიკაციური მეთოდი ეფუძნება გეოსისტემის ყველა კომპონენტს და იქ მიმდინარე პროცესებს შორის მჭიდრო ურთიერთკავშირს. ამ დროს ერთი ინდიკატორის, მაგალითად, მცენარეულობის საშუალებით შესაძლებელია განისაზღვროს გეოსისტემაში მოსალოდნელი ცვლილებების შესაძლო ვარინატები. ამ მეთოდს ძირითადად მოკლევადიანი პროგნოზირებისას იყენებენ.

გარემოს ცვლილებათა ზუსტი შეფასებისა და პროგნოზირების დროს მეტად მნიშვნელოვანია ადგილის ლანდშაფტური რუკის შედგენა. რუკა, ფოტოსურათის მსგავსად, აღრიცხავს ბუნებრივი გარემოს კომპონენტების მდგომარეობას დროის მოცემულ პერიოდში. ასეთი რუკების საშუალებით შესაძლებელია ბუნებრივ კომპლექსებში მოსალოდნელ ცვლილებათა განსაზღვრა. ამ პოზიციიდან გამომდინარე, აეროფოტოგადაღებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს პროგნოზისთვის.

ლანდშაფტურ-გენეტიკური მწკრივების მეთოდის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ბუნებრივი პროცესების სივრცობრივ ცვლილებათა განვითარების დადგენილი კანონზომიერებები შეიძლება გადატანილ იქნეს მათ დროებით დინამიკაში და პირიქით.

ფუნქციური ურთიერთკავშირების მეთოდი ეფუძნება იმ ფაქტორების გამოვლენას, რომლებიც საპროგნოზო პროცესის დინამიკას განსაზღვრავს, ასევე – მათ შორის და ამ პროცესის მაჩვენებლებს შორის ურთიერთკავშირის პოვნას.

ექსპერტული შეფასების მეთოდი გულისხმობს საპროგნოზო ობიექტის მომავალი მდგომარეობის განსაზღვრას სხვადასხვა დარგის სპეციალისტთა – ექსპერტთა – მოსაზრებების, შეხედულებების შესწავლით.
თანამედროვე პირობებში საპროგნოზო ამოცანების გადასაწყვეტად სულ უფრო მეტად იყენებენ გეოსისტემის მათემატიკური მოდელირების მეთოდს. მისი სიზუსტე დამოკიდებულია იმ ფაქტორების მოცულობის ხარისხზე, რომლებიც გარემოზე ზემოქმედებს. ამ დროს იქმნება იმიტაციური კომპიუტერული მოდელი, რომელიც ბუნებრივი კომპლექსების დრო–სივრცით კავშირებს ასახავს.
გეოგრაფიული პროგნოზის ძირითადი პრინციპები ეფუძნება იმას, რომ ბუნებაში მიმდინარე პროცესები და ცვლილებები განსაზღვრულ პირობებში მიმდინარეობს, განსაზღვრულ კანონზომიერებებს ემორჩილება და გეოსისტემებს შესაბამისი ფუნქციური თავისებურებები აქვს.