რეუნიონი – კუნძული ინდოეთის ოკეანეში – მადაგასკარის აღმოსავლეთით მდებარეობს და საფრანგეთის საზღვარგარეთის რეგიონს წარმოადგენს. კუნძულის ფართობი 2,5 ათასი კმ²-ია, მოსახლეობა 793 ათასი ადამიანი (2007 წლის აღწერით). რეიუნიონის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი კრეოლებია (შერეული წარმოშობის, ძირითადად ფრანგულ-აფრიკულ-მალაგასური ნაზავი), ფრანგები მოსახლეობის დაახლოებით ¼-ს შეადგენენ, ინდიელები კი, დაახლოებით, 20-ს, ხოლო დანარჩენი ჩინელები და სხვ, ხალხებია. მოსახლეობის დაახლოებით 90% კათოლიკეა, არიან ინდუსები, მუსულმანები, ბუდისტები და ასევე რასტაფარიანები.
კრეოლური ენა (ფრანგულზე დაფუძნებული) ჯერ კიდევ გავრცელებულია, თუმცა სკოლაში სწავლება ოფიციალურად მხოლოდ ფრანგულ ენაზეა.
კუნძულის ადმინისტრაციული ცენტრია სენ-დენი (95 ათასი ადამიანი 2004 წელს). 1946 წლიდან რეუნიონი გახდა საფრანგეთის საზღვარგარეთის დეპარტამენტი, ხოლო 1974 წლიდან – ადმინისტრაციული რეგიონი. რეიუნიონს მართავს საფრანგეთის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული პრეფექტი.
რეიუნიონის ეკონომიკის წამყვანი დარგი სოფლის მეურნეობაა, ხოლო ძირითადი საექსპორტო კულტურა – შაქრის ლერწამი. ასევე მოჰყავთ სიმინდი, კარტოფილი, ბანანი და მანგო. მეცხოველეობაში მეღორეობას და მეთხეობას მისდევენ. კუნძულზე ფართოდ არის განვითარებული ტურისტული ბიზნესი. მრეწველობაში ძირითადი დარგი შაქრის ლერწმისგან შაქრისა და რომის წარმოებაა. შაქრის გარდა ექსპორტზე გააქვთ რომი, ვანილი, გერანიუმის ესენცია და სხვა არომატიზატორები. შესამჩნევი განსხვავებაა კუნძულზე მცხოვრები ფრანგებისა და ინდიელების, კრეოლებისა და სხვა თემების წარმომადგენლების ცხოვრების დონეში. საფრანგეთის მთავრობა სუბსიდირებს კუნძულის ეკონომიკას, რათა შემცირდეს ეს განსხვავება.
კომორის კუნძულები, 2002 წლამდე კომორის ისლამური ფედერაციული რესპუბლიკა, ინდოეთის ოკეანეში, მოზამბიკის სრუტის ჩრდილოეთ ნაწილში, ჩრდილოეთ მადაგასკარსა და ჩრდილოეთ მოზამბიკს შორის მდებარეობს. კუნძულების საერთო ფართობი – 2170 კმ² -ია. მოსახლეობა, დაახლოებით, 798 000 ადამიანი (2010 წელი). ქვეყნის დედაქალაქია მორონი. ოფიციალური ენებია კომორული, ფრანგული და არაბული, სახელმწიფო რელიგია – ისლამი.
1975 წლის 6 ივლისს დეპუტატთა პალატამ ცალმხრივად გამოაცხადა კომორის კუნძულების დამოუკიდებელი რესპუბლიკა (RCO), რომელიც კუნძულების ანჟუანის, გრანდ კომორისა და მოჰელისგან შედგებოდა. მოგვინაებით საბჭო გაუქმდა, შეიქმნა პარლამენტი, მიღებულ იქნა კონსტიტუცია და აღადგინეს კუნძულების არაბული სახელწოდებები.
1975 წლის ნოემბერში, კომორის 4 კუნძული, როგორც ერთი სახელმწიფო, გაეროში გაწევრიანდა.
2002 წლის აპრილში ჩატარებული რეფერენდუმის შემდეგ დამტკიცდა ახალი კონსტიტუცია, რომელიც კუნძულებს უფრო ფართო ავტონომიურ უფლებებს ანიჭებდა. ქვეყანა ცნობილი გახდა როგორც კომორის კავშირი (UCO).
კომორის კუნძულები აფრიკის ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. ძირითადი შემოსავალია ილანგ-ილანგის (მსოფლიოში ყველაზე დიდი ექსპორტიორი) და ვანილის (მსოფლიოში სიდიდით მეორე ექსპორტიორი მადაგასკარის შემდეგ) ექსპორტი. ასევე ტურიზმი და მეთევზეობა.
მარგალიტისფერი თეთრი პლაჟები, ლურჯი ყურეები, წყალქვეშა სამყაროს სილამაზე, ადგილობრივების კეთილგანწყობა და, რა თქმა უნდა, მშვენიერი დასვენება. ალბათ, ესაა პირველი ასოციაციები, რომლებიც მახსენდება მალდივებზე ფიქრისას. მაგრამ ამ სამოთხეს ნაკლებად ცნობილი მხარეც აქვს. კუნძულის სახელმწიფოს ისტორია დაფარულია მრავალი საიდუმლოებითა და გამოცანებით. მათგან ყველაზე დიდი მალდივის ისტორიის ადრეულ პერიოდს ემთხევვა და კუნძულზე პირველი ადამიანების გამოჩენის ეხება.
მალდივის არქიპელაგი გადაჭიმულია ინდოეთის ოკეანის ეკვატორულ წყლებში, შრი-ლანკის სამხრეთ-დასავლეთით დაახლოებით 700 კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს. საერთო ჯამში, მალდივები 20 ატოლისგან და 1192 კუნძულისგან შედგება, რომელთაგან მხოლოდ 199-ია დასახლებული და რომლებიც შრი-ლანკადან ეკვატორამდე სამხრეთ-დასავლეთით არის გაბნეული და ატოლების სახით ჯგუფებადაა გაერთიანებული. სხვათა შორის, სიტყვა “ატოლი“, რომელიც ამ სახით დამკვიდრდა მსოფლიოს მრავალ ენაში, სწორედ მალდიველების ენიდან დივეჰიდან მოდის.
ქვეყნის საერთო ფართობი დაახლოებით 300 კმ²-ია, ხოლო კუნძულების მთელი მოსახლეობა სულ რაღაც 309 ათას ადამიანს შეადგენს.
დედაქალაქი მალე, არქიპელაგის ერთადერთი ქალაქი და პორტი, ამავე სახელწოდების ატოლზე მდებარეობს. იგი მსოფლიოში ყველაზე პატარა დედაქალაქი და ამავე დროს დედამიწის ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული რეგიონი. აქ, 6 კმ²-ზე ნაკლებ ფართობზე 150 ათასზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.
კუნძულების ხელუხლებელი ბუნებრივი სილამაზით დასატკბობად ტურისტები დედაქალაქიდან უფრო შორს მოგზაურობენ, რადგან რაც უფრო შორს არის კუნძული მალიდან, მით უფრო ლამაზია მისი პლაჟები და მით უფრო მდიდარია წყალქვეშა სამყარო.
მალდივები ცნობილია თავისი სტუმართმოყვარეობით, არანაკლებ თეთრი პლაჟებით, მდიდარი რიფებითა და ხელუხლებელი ბუნებით. თუმცა, სამოთხის კუნძულების დღევანდელ მოსახლეობას არაფერი აქვს საერთო იმ ხალხთან, ვინც ერთ დროს პირველებმა დაადგა ფეხი ამ დალოცვილ მიწაზე. მალდივის არქიპელაგზე პირველი ადამიანების გამოჩენა საიდუმლოებით არის მოცული: არავინ იცის, ვინ მოვიდა აქ პირველი. ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ შრი-ლანკასა და სამხრეთ ინდოეთის უძველესი მაცხოვრებლები იყვნენ პირველები, ვინც აქ დასახლდნენ, სხვები კი ფიქრობენ, რომ პირველი მალდივიელები ინდოეთიდან მოვიდნენ. ასეა თუ ისე, პირველი მოსახლეები აქ დაახლოებით 4000 წლის წინ გამოჩნდნენ.
ისლამი, რომელიც დღევანდელი მალდივების ოფიციალური რელიგიაა, აქ უფრო გვიან, 1153 წელს დამკვიდრდა. გათხრები მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფოს განვითარების ადრეულ ეტაპზე ძირითადი რელიგიები ინდუიზმი და ბუდიზმი იყო. რელიგიების ამ მრავალფეროვნებამ თავისი კვალი დატოვა და დღევანდელი მალდივების ისლამი საკმაოდ რბილი და სეკულარულია სხვა მუსულმანურ ქვეყნებთან შედარებით. პორტუგალიელების მიერ კოლონიზაციის გვიანმა მცდელობებმა და მე-19 საუკუნეში ბრიტანეთის პროტექტორატის დამყარებამ ასევე გავლენა მოახდინა მალდიველების მენტალიტეტზე, ჩამოაყალიბა მულტიკულტურული სული, რომელიც დღემდეა შენარჩუნებული.
საინტერესოა, რომ კუნძულების ადგილობრივი მაცხოვრებლები საკმაოდ ცრუმორწმუნეები არიან, მიუხედავად მათი ძლიერი რწმენისა ისლამისადმი. მაგალითად, ითვლება, რომ ქოქოსი შავი მაგიის ატრიბუტია და გამოიყენება რიტუალებში. მაგალითად, 2013 წელს პოლიციამ დააპატიმრა ქოქოსი, როგორც ეჭვმიტანილი არჩევნების შედეგებზე ზემოქმედებაში. ინციდენტი მხოლოდ მას შემდეგ დასრულდა როცა თეთრმა ჯადოქარმა წარმოადგინა ქოქოსის უდანაშაულობის მტკიცებულება წარმოადგინა.
მალდივის ოფიციალური ენაა დივეჰი (Dhivehi), მაგრამ ასევე საუბრობენ ინგლისურად და ამიტომ ადგილობრივ მოსახლეობას არ უჭირს უცხოელებთან ურთიერთობა. კუნძულებს შორის არის გარკვეული ენობრივი განსხვავებები და ჩრდილოეთ ნაწილის დიალექტები განსაკუთრებით განსხვავდება სტანდარტული მეტყველებისგან. Dhivehi იწერება მარჯვნიდან მარცხნივ სპეციალური 24-სიმბოლოიანი ანბანის გამოყენებით, რომელიც მე-16 საუკუნეში წარმოიშვა.
1965 წლის 26 ივლისს ბრიტანეთმა დამოუკიდებლობა მიანიჭა მალდივებს. 1968 წლის 11 ნოემბერს, რეფერენდუმის შემდეგ, მალდივის კუნძულები გამოცხადდა რესპუბლიკად. 1978 წლიდან მალდივებს მართავდა პრეზიდენტი მაუმუნ აბდულ გაიუმი (6 ზედიზედ ხუთწლიანი ვადა). 2008 წლის ოქტომბერში მოჰამედ ნაშიდი გახდა მალდივის რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტი, რომელიც არჩეულ იქნა სახალხო კენჭისყრით.
მალდივების ეკონომიკის ძირითადი სექტორებია ტურიზმი (მშპ-ს 28%) და მეთევზეობა. სამრეწველო სექტორი ტანსაცმლის, სუვენირებისა და ნავების წარმოებითა წარმოდგენილი. სოფლის მეურნეობა სუსტად არის განვითარებული. საკვები პროდუქტების მნიშვნელოვანი ნაწილი იმპორტირებულია. ძირითადი კულტურაა ქოქოსის პალმა, ასევე მოჰყავთ ბოსტნეული, ხილი, ტკბილი კარტოფილი და პურის ხილი. მესაქონლეობა პრაქტიკულად არ არის განვითარებული. საექსპორტო საქონელია თევზი და საფოსტო მარკები. ძირითადი სატრანსპორტო საშუალებაა ტრადციული და მოტორიანი ნავები.
აღსანიშნავია, რომ ქვეყანას წიგნიერების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს მსოფლიოში და იგი 98%-ს აღემატება.ამას კი იმით ხსნიან, რომ მალეში, სადაც ყველა უნივერსიტეტია განთავსებული და ქვეყნის მოსახლეობის მესამედი ცხოვრობს, უბრალოდ წასასვლელი არსად არის, თუკი ლექციების გაცდენას გადაწყვიტავთ. თუმცა ის ფაქტიც, რომ ქვეყანაში მასწავლებელთა რაოდენობა 2009 წელს 3400-დან 2011 წელს დაახლოებით 6000-მდე გაიზარდა, ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია.
ერთ მშვენიერ დღეს, ზღვის დონის აწევის გამო, შესაძლოა, მალდივები გაქრეს დედამიწაზე. მიუხედავად იმისა, რომ ეს არც ისე სახალისო ფაქტია, მალდივები ერთ-ერთი ყველაზე კლიმატმოწყვლადი ქვეყანაა პლანეტაზე. 2008 წელს მალდივის პრეზიდენტმა გამოაცხადა გეგმა შექმნას ფონდი სახელმწიფოსთვის ახალი ტერიტორიის შესაძენად, რომელიც შეიძლება მათ კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ზღვის დონის აწევის გამო დასჭირდეთ. გლობალური დათბობის საფრთხეს აქ უფრო სერიოზულად აღიქვამენ, ვიდრე დანარჩენ მსოფლიოში და ამიტომ მალდივებმა დაისახა მიზანი, გახდეს ნახშირბადნეიტრალური ქვეყანა 2020 წლისთვის.
მალდივები, ისევე როგორც დომინიკის რესპუბლიკა, კუბა, სეიშელის კუნძულები, ფიჯი და ბაჰამის კუნძულები (და კიდევ ხუთი ათეული ქვეყანა) გაერთიანებულია მცირე კუნძულის განვითარებადი სახელმწიფოების ჯგუფში, რომელიც განსაზღვრული და აღიარებულია გაეროს მიერ 1992 წელს. ეს ქვეყნები მდგრადი განვითარების მსგავს გამოწვევებს აწყდებიან: ადგილობრივი მოსახლეობის მცირე რაოდენობა ტურისტების დიდ რაოდენობასთან შედარებით, შეზღუდული რესურსები, ბუნებრივი კატასტროფების ზემოქმედება, არასტაბილური გარემო, მაღალი კომუნიკაცია, ენერგეტიკული და სატრანსპორტო ხარჯები.
ხშირად მოვისმენთ, რომ დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ ურბანიზაციის ეპოქაში და ეს ნამდვილად სიმართლეა. მსოფლიოს მოსახლეობის ნახევარზე გაცილებით მეტი, უკვე თითქმის 58% ცხოვრობს ქალაქში. ურბანიზაციის დონე, ანუ ქალაქის მოსახლეობის ხვედრითი წილი მთელი ქვეყნის მოსახლეობაში, განსაკუთრებით მაღალია განვითარებულ და სუპერ განვითარებულ სახელმწიფოებში, როგორებიცაა აშშ, გერმანია, საფრანგეთი, გაერთიანებული სამეფო და იაპონია. მსოფლიოს ქალაქებში დღეს 4,3 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს და მოსალოდნელია, რომ ეს რიცხვი გაიზრდება, რადგან მოსახლეობით ორ უდიდეს სახელმწიფოში ჩინეთსა და ინდოეთში ურბანიზაციის პროცესი მზარდი ტემპებით მიმდინარეობს.
მსოფლიოს დიდი ქალაქების ისტორია ჩვენს წელთაღრიცხვამდე იწყება. დიდი ქალაქების მდებარეობს ემთხვევა უძველესი ცივილიზაციების გავრცელების არეალს, რომელთა დასახლება იქ, სადაც ისინი მდებარეობდნენ ჰიდრორესურსებმა განაპირობა.
ქალაქი ბაღდადი მსოფლიოს ერთ-ერთი პირველი მილიონერი ქალაქი იყო. მალევე, მილიონერი ქალაქი გახდა რომი და შემდეგ ალექსანდრია (ეგვიპტე). პირველი ქალაქი მსოფლიოში, რომლის მოსახლეობამაც 5 მილიონ ადამიანს გადააჭარბა ლონდონი იყო, ხოლო პირველი ქალაქი, რომლის მოსახლეობის რაოდენობაც 10 მილიონს განსცდა – ნიუ-იორკი. გაეროს კრიტერიუმებით, 10 მილიონზე დიდ ქალაქებს მეგაქალაქები ეწოდება.
ქალაქებზე საუბრისას ძალიან ხშირად შევხვდებით ტერმინს აგლომერაცია. ტერმინი ლათინური სიტყვიდან „აგლომერო“ მომდინარეობს, რაც ქართულად ნიშნავს „ვუერთებ“. ეს არის ქალაქური დასახლებათა ტიპების სისტემა, რომლებიც ალაგ-ალაგ ერთმანეთს უერთდებიან, ერწყმიან და ერთიანდებიან. განასხვავებენ მონოცენტრულ და პოლიცენტრულ აგლომერაციებს. მონოცენტრისტულია ისეთი ტიპის აგლომერაცია, რომელშიც ერთი წამყვანი ქალაქია, როგორც ბირთვი და მისი სატელიტი ქალაქები მის ირგვლივ ერთიანდებიან, მაგალითად, თბილისი. ხოლო პოლიცენტრისტული აგლომერაციის შემთხვევაში, მრავალი თითქმის თანაბარი გავლენის ქალაქია წარმოდგენილი. ამის ნათელი მაგალითია გერმანიაში, რურის აუზში, რურის აგლომერაცია.
მეორე ტერმინი, რომელიც ქალაქებზე საუბრისას გვხვდება მეგაპოლისია. ის შეიძლება სუპერაგლომერაციის ან მეგალაქალაქის სახელითაც შეგვხვდეს. საქალაქო განსახლების ყველაზე მსხვილი ფორმა. სტიქიურად ყალიბდება მეზობლად მდებარე დიდი რაოდენობით საქალაქო აგლომერაციების შეზრდის შედეგად. ტერმინი მეგაპოლისი პირველად 1957 წელს გამოიყენეს იმ სისტემის აღსაწერად, რომელიც ქალაქი ბოსტონიდან ქალაქ ვაშინგტონამდე იყო გადაჭიმული და დღეს მას ბოსტვაშის მეგაპოლისის სახელით ვიცნობთ.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში სამი მეგაპოლისია, ბოსვაში, ჩიპიტსი და სან-სანი, სწორედ ეს უკანასკნელია ერთადერთი, რომელიც მხოლოდ ერთ შტატში, კალიფორნიაში, ვრცელდება. სან-სანის მეგაპოლისი სან-ფრანცისკოდან სან-დიეგომდეა გადაჭიმული და თავის მხრივ, მოიცავს ლოს-ანჯელესს, რომელიც სიდიდით ამერიკის მეორე ქალაქია. ლოს-ანჯელესის გარდა სან-სანში ასევე შედის საკრამენტო, სან-ბერნანდინო, კუპერტინო და ვითიერი. ჩიპიტსი გადაჭიმულია ჩიკაგოდან პიტსბურგამდე და დეტროიტს, კოლუმბუსს, კლივლენდსა და ერს აერთიანებს. ბოსტვაში ბოსტონიდან ვაშინგტონამდე ვრცელდება და ნიუ-იორკს, პროვიდანსს, ფილადელფიას, ბალტიმორსა და ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე მდებარე სხვა მნიშვნელოვან ქალაქებს მოიცავს.
გარდა ამერიკის შეერთებული შტატების მეგაპოლსიებისა, ისინი ასევე გვხვდება გერმანიაში, გაერთიანებულ სამეფოსა და იაპონიაში, რომლის დედაქალაქი – ტოკიო მრავალი წყაროს მიხედვით მსოფლიოს ყველაზე დიდი მეტროპოლიაა.
უდიდესი ქალაქების გადანაწილება კონტინენტების მიხედვით შემდეგნაირად გამოიყურება:
ჩრდილოეთ ამერიკის უდიდესი ქალაქი მექსიკის დედაქალაქი მეხიკოა, რომელიც წარსულში აცტეკთა იმპერიის ნაწილი იყო და მას ტენოჩტიტლანი ერქვა. მეხიკო ასევე ლათინური ამერიკის უდიდესი ქალაქი და ყველაზე დიდი ესპანურენოვანი ქალაქია მსოფლიოში.
სამხრეთ ამერიკის კონტინენტის უდიდესი ქალაქია ბრაზილიის ყველაზე მსხვილი საქალაქო აგლომერაცია – სან-პაულოა. ის სან-პაულოს შტატში მდებარეობს და ასევე მსოფლიოს ყველაზე დიდ პორტუგალიურენოვან ქალაქს წარმოადგენს.
ევროპაში დიდი ხნის განმავლობაში, მოსახლეობით კონტინენტის უდიდესი ქალაქი მოსკოვი იყო, თუმცა სწრაფი ბუნებრივი მატებისა და მიგრაციული პროცესების გამო, ბოლო რამდენიმე წელია მრავალი წყაროს ცნობით, კონტინენტის უდიდესი ქალაქის სტატუსი სტამბულმა მოიპოვა. ( თუმცა აქ სადავოა, ჩავთვლით თუ არა სტამბულის აზიურ ნაწილს ევროპის მოსახლეობად). ევროკავშირის უდიდესი ქალაქის ნომინაციაში პარიზია ლიდერი.
აზიის უდიდესი ქალაქი, მსოფლიოს ყველაზე დიდი ქალაქი და მეგალაქალაქი, ტოკიოა, რომელიც კუნძულ ჰონსიუზე მდებარეობს. თავის მხრივ, ეს კუნძული ერთ-ერთი ყველაზე დასახლებული კუნძულია მსოფლიოში. აზიაში ასევე მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე დიდი ისლამური ქალაქი ჯაკარტა, რომელიც კუნძულ იავაზეა განლაგებული. აზიაში მეგაქალაქებია შანხაი, ბეიჯინგი, მუმბაი, მანილა.
აფრიკის დემოგრაფია სწრაფად იცვლება. კონტინენტზე მდებარე რამდენიმე სახელმწიფოში აქტიურად მიმდინარეობს დემოგრაფიული აფეთქების პროცესი, ხოლო ბევრგან შექმნილია ჭარბმოსახლეობის პრობლემა. კონტინენტის უდიდესი ქალაქის ტიტული დიდი ხნის განმავლობაში კაიროს ეკავა, თუმცა დღეს ეს სტატუსი მას ლაგოსმა (ნიგერია) ჩამოართვა. ზოგადად, ნიგერიის სახელმწიფო მოსახლეობით ძალიან სწრაფად იზრდება და ექსპერტთა ვარაუდით 2050 წელს მსოფლიოში მე-4 იქნება ამ მაჩვენებლით.
ავსტრალიასა და ოკეანეთში უდიდესი ქალაქი იყო და რჩება სიდნეი.
ზოგადად, ელექტორალური გეოგრაფია, როგორც მეცნიერება მე-20 საუკუნეში დაიბადა და განსაკუთრებული პოპულარობა ისეთ ქვეყნებში მოიპოვა, რომლებშიც არჩევნები კონკურენტულ გარემოში ტარდება. აღნიშნული მეცნიერება გეოგრაფიის მიმართულების, საზოგადოებრივი გეოგრაფიის ერთ-ერთი ქვედარგია. იგი სწავლობს არჩევნების შედეგების ლოგიკურ გამომდინარეობას ქალაქის, რეგიონისა თუ ეკონომიკური რაიონის დემოგრაფიული სტრუქტურიდან. აშშ-ში მეცნიერების განსაკუთრებულ პოპულარობას ქვეყნის საარჩევნო სისტემაც განაპირობებს.
როგორ ირჩევენ პრეზიდენტს ამერიკის შეერთებულ შტატებში:
აშშ-ში პრეზიდენტს არ ირჩევენ პირდაპირი წესით, რაც ნიშნავს, რომ ის, ვინც მიიღებს ყველაზე მეტ ხმას ავტომატურად არ ხდება ამერიკის პრეზიდენტი. იმისთვის, რომ შტატების მოსახლეობათა უფლებები თანაბარი ყოფილიყო და პრეზიდენტის არჩევა დიდი ქალაქის მოსახლეობაც არ გადაეწყვიტა, დამფუძნებელმა მამებმა შექმნეს საარჩევნო კოლეგია. დღეს ამ კოლეგიაში 538 წევრია, თითოეული შტატი წარმოდგენილია იმდენი დელეგატით, რაც მათი დეპუტატების ჯამის სენატსა და წარმომადგენლობით პალატაში. ამას ემატება კოლუმბიის ოლქის 3 მანდატი, რომელიც შტატი არ არის, თუმცა საპრეზიდენტო კოლეგიაში თავისი წარმომადგენლობა ჰყავს. მოსახლეობის შესაბამისად, ყველაზე დიდი წარმომადგენლობა კალიფორნიას ჰყავს, 54 მანდატი, ხოლო ყველაზე მცირე 3 მანდატიანი შტატებია. დაწყებული ვერმონტით, დასრულებული ჩრდილოეთ დაკოტით. ამ სიაში შედის ალასკა, სამხრეთ დაკოტა, ვაიომინგი, კოლუმბიის ოლქი და დელავერი.
დღეს ამერიკის საარჩევნო რუკას ასეთი სახე აქვს. ქვეყნის ცენტრალურ შტატებში, რომელთა მოსახლეობაც ძირითადად კონსერვატორია და ამ შტატებში არ არის არცერთი უდიდესი ქალაქი წითელია, ანუ მხარს უჭერს რესპუბლიკელებს. წითელ შტატებს „წითელ კედელსაც“ უწოდებენ. ლურჯი შტატები კი დემოკრატების მხარდამჭერი შტატებია, რომლებიც ძირითადად მრავალმოსახლიანი და მჭიდროდ დასახლებულნი არიან. ამ შტატებშია ამერიკის სამი უდიდესი ქალაქიდან სამივე- ნიუ-იორკი, ლოს-ანჯელესი და ჩიკაგო. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ არც მხოლოდ წითელი შტატები და არც მხოლოდ ლურჯი შტატები არ არის საკმარისი იმისთვის, რომ კანდიდატმა 270 ხმა აიღოს, ანუ 538/2+1, რაც საჭიროა პრეზიდენტობისთვის. შესაბამისად, ყველა კანდიდატს სჭირდება გამარჯვება თეთრ, ანუ მერყევ შტატებში, რომლებიც ჩვეულბრივ წყვეტენ ხოლმე იმას, თუ ვინ გახდება ამერიის პრეზიდენტი. დღეს ეს შტატებია: უისკონსინი, მიჩიგანი, პენსილვანია, არიზონა და ჯორჯია.
თუმცა, ყოველთვის ასე არ იყო. ყველას, ვისაც გეოგრაფიის ეს დარგი აინტერესებს ახსოვს 2000 წლის არჩევნები, როცა ფლორიდის ხმათა დათვლის პროცესმა სასამართლოში გადაინაცვლა და სწორედ უზენაესმა სასამართლომ გამოაცხადა ჯორჯ ვოლქერ ბუში ამერიკის პრეზიდენტად. მაშინ ფლორიდა უდიდესი მერყევი შტატი იყო, თუმცა დღეს ის რესპუბლიკური შტატია. წლების განმავლობაში, ფლორიდაში ხდებოდა კუბიდან მიგრანტების კონცენტრაციის გაზრდა. ისინი ფლორიდის სრუტის გავლით მაიამიში და ნეაპოლში სახლდებოდნენ (იგულისხმება ფლორიდის ქალაქი ნეაპოლი). ისინი ჩვეულებრივ კონსერვატორები არიან და ამან ფლორიდა მერყევი შტატიდან რესპუბლიკურ შტატად გადააქცია. ყურადღება უნდა გავამახვილოთ შტატ არიზონაზე, რომელსაც ყოველთვის ჭეშმარიტ წითელ შტატად ვიცნობდით, დღეს ის „ცისფერი შტატია“- რაც ნიშნავს, რომ ხდება სულ უფრო და უფრო დემოკრატიული პარტიის მხარდამჭერი. არიზონას შტატის სამხრეთ საზღვარი მექსიკის რესპუბლიკისა და ამერიკის საზღვარს ემთხვევა და მათ საზღვარზე არსებულ უდაბნოთა სისტემაზე გადის. ლათინური ამერიკიდან წამოსული მიგრანტთა ნაკადი, რომელიც ჩვეულებრივ ამერიკის შეერთებულ შტატებში რიო გრანდეს ან ჩიჰუაჰუას უდაბნოს გავლით შედის, არიზონაში სალხდება. ლათინო ამერიკელებში კი დემოკრატიულ პარტიას განსაკუთრებით დიდი მხარდაჭერა აქვს. იცვლება დემოგრაფია და იცვლება საარჩევნო რუკაც, თუ ადრე არჩევნების ბედი ფლორიდაში, ვირჯინიასა და ოჰაიოში წყდებოდა, ახლა ყველამ წინასწარ იცის ამ შტატებში გამარჯვებულის ვინაობა და მზერას არიზონას, ჯორჯიასა და დიდი ტბების სისტემის შტატებს მივაპყრობთ ხოლმე.
აფრო-ამერიკელი მოსახლეობის გავლენა ამერიკის საარჩევნო რუკაზე
პირველ რუკაზე ჩვენ ვხედავთ იმ ქაუნებს (ქაუნები შტატების შიდა ადმინისტრაციულ რაიონებს წარმოადგენენ), რომლებშიც აფრო ამერიკელთა დიდი კონცენტრაციაა, ხოლო მეორე რუკაზე არჩევნების შედეგების ქაუნების მიხედვით, თუ დავაკვირდებით, შევნიშნავთ მარტივ კანონზომიერებას, რომ აფრო-ამერიკელები ხმას დემოკრატებს აძლევენ, სწორედ აფრო-ამერიკელების დიდმა აქტიურობამ განაპირობა, 2008 წელს ბარაკ ობამას შთამბეჭდავი გამარჯვება, ხოლო 2020 წელს ჯო ბაიდენის მიერ ჯორჯიის შტატის მოგება, რომელიც ყველას წარმოუდგენელ მოვლენად ეჩვენებოდა. 2016 წელს კი აფრო-ამერიკულმა მოსახლეობამ დემოკრატ ჰილარი კლინტონს ზურგი აქცია, რამაც მისი ჯორჯიასა და ჩრდილოეთ კაროლინაში მარცხი განაპირობა.
დებატები საარჩევნო სისტემის ირგვლივ
ამერიკის შეერთებული შტატების საარჩენო სისტემა ნამდვილად არ არის იდეალური და კრიტიკა, რომელიც მის მიმართ ისმის, ბევრისთვის სამართლიანია. მეტიც, ამერიკელების 60%-ზე მეტი მხარს უჭერს მის გაუქმებას. თუმცა, დღეს მისი გაუქმება არ არის პოლიტიკური ნება, რადგან ამას რესპუბლიკური პარტიის აბსოლუტური უმეტესობა ეწინააღმდეგება. თუ ამერიკის შეერთებული შტატები გადავა ჩვეულებრივ საარჩევნო სისტემაზე და პრეზიდენტს ხმის მიცემის პირდაპირი წესით აირჩევს, მაშინ ძალიან ნაკლებსავარაუდოა, რომ ამ მოცემულობაში, რესპუვლიკელები გამარჯვებას შეძლებენ. 2000 წელს, ალ გორმა დაამარცხა ჯორჯ ბუში დაახლოებით 550 000 ხმით, თუმცა პრეზიდენტი მაინც ბუში გახდა საარჩევნო კოლეგიის ელექტორალური გადახრის გამო. 2016 წელს კი ჰილარი კლინტონმა 3 000 000 ხმით დაამარცხა დონალდ ტრამპი, თუმცა პრეზიდენტი ვერ გახდა. დემოკრატების უპირატესობას ხმათა რაოდენობის მხრივ განაპირობებს დიდი ქალაქები. დემოკრატების იგებენ ამერიკის ყველა დიდ ქალაქში და იღებენ ხმების 70-80%-ზე მეტს. რესპუბლიკელებს არ ძალუძთ ამ უპირატესობის გადაწონა პატარა აგრარული თუ სუბურბანული ქაუნებით. მაგალითად, ვიხილოთ ამერიკის 10 უდიდესი ქალაქის სია და შედეგები 2020 ამ ქალაქებში.
ნიუ იორკი, ნიუ-იორკი – ჯო ბაიდენი- 85%
ლოს ანჯელესი, კალიფორნია – ჯო ბაიდენი 71%
ჩიკაგო, ილინოი – ჯო ბაიდენი- 74%
ჰიუსტონი, ტექსასი – ჯო ბაიდენი- 58%
ფენიქსი, არიზონა – ჯო ბაიდენი- 51%
ფილადელფია, პენსილვანია – ჯო ბაიდენი- 82%
სან-ანტონიო, ტექსასი – ჯო ბაიდენი59%
სან-დიეგო, კალიფორნია – ჯო ბაიდენი – 60%
დალასი, ტექსასი – ჯო ბაიდენი- 66%
სან-ხოსე, კალიფორნია – ჯო ბაიდენი- 74%
ამ სურათზე დაკვირვების შემდეგ, ბუნებრივია, რომ რესპუბლიკური პარტია ყველანაირად ხელს უშლის კოლეგიის გაუქმებას, ვინაიდან გიგანტურ მეგაქალაქებში ასეთი დიდი სხვაობების გათანაბრება პრაქტიკულად გამორიცხულია.
ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს, ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და საიდანაც ვრცელდებოდა სხვადასხვა კულტურა. ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებით და ცხოვრების წესით განსხავავებულირამდენიმე სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს, შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი აღსდგა. ამჟამად ქვეყნის აფრთობი 20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ სავალი გზაა.
მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და, საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული. დღესდღეობით სანაპრიო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ტერიტორია ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს ამისთვის უწყლობასა და უნაყოფობასტან ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება და დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები.
ისრაელის ჩრდილეოთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები მ.შ. მღვიმეები.
ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე ნაკრძალების სამეფოდ აქცია: აქ ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახობების აღდეგინა და შენარჩულების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“ და ზოოლოგიური ნაკრძალი „ჰაიბარია“ შექმნილი. ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს.
ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება. იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.
ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ მკვდარ ზღვაში ჩაედინება. მკვდარი ზღვის შეასხებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად მისი დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია. ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართვათან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები სოდომი და გომორი მდებარეობდა.
ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ 70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები. ისრაელელების ცხოვრების წესი განსხვავებულია თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან -სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში მსფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში ცხოვერბამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტარალური ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.
ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით 81.5 წელი და ამ მაჩვენებლით უსწრებს აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.
ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანა და მოსახლეობის 90 % ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს აქვს ქალაქის სტატუსი, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.
ისრაელის დასახლებებს შორის აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში 270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთი სალაროში, საიდან შემდეგ ხდება კომუნის წვერების უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება.
ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი ქნესეთი. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.
ქნესეთის შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი ასევე ებრაელმა არქტიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, როემლიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსასხსოვრა ისრელის სახლემწიფოს.
ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება ორი ურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელტა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდის – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სხელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.
თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის. ისრაელში ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაში, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაში, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაში აისახა. მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ. ქვეყანა განახლებად რესურსებს მაქსიმალურად იყენებს. შენობების 90% მზის ენერგიაზე მუშაობს.
ცალკე უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპაიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან 500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.
ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქტიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში ტურისტული ინდუსტრიის განვითარება განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.
და ბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისარელმა ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე მეგობრული და პარტნიორული კავშირებით აგრძელებს.
სინგაპური ქალაქი-სახელმწიფოა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში და მალაის ნახევარკუნძულის სამხრეთით მდებარეობს. სინგაპური ამავე სახლეწოდების კუნძულისგან და სხვა წვრილი კუნძულებისაგან შედგება. ქალაქის, და ამავე დროს ქვეყნის, ფართობი 618 კვ.კმ-ია. 1959 წელს მიიღო დამოუკიდებლობა დიდი ბრიტანეთისგან. 1963-65 წლებში მალაიზიის ფედერაციის შემადგენლობაში შედიოდა.
სინგაპურელები სამართლიანად ამაყობენ იმით, რომ მათი ქალაქი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე სუფთა ქალაქია. მარტო იმის აღნიშვნა რად ღირს, რომ თუნდაც სიგარეტის ნამწვის გადაგდება აქ სერიოზულ დანაშაულად ითვლება. წესრიგის დამრღვევს 500 დოლარით აჯარიმებენ. ქალაქში ფირნიშებია წარწერით: ”გთხოვთ დაიცვათ ჩვენი ქალაქის სისუფთავე და სიმწვანე”.
ამერიკული და იაპონური ფირმების მიერ აგებული ულამაზესი არქიტექტურის მქონე შენობების და ტროპიკული სიმწვანის წყალობით, სინგაპური მართლაც რომ მსოფლიოს ულამაზესი ქალაქია.
ამ სამხრეთული ქვეყნის ლამაზი ბუნების სიმბოლოა ორქიდეა. იგი გამოხატულია აქაურ ფულის მონეტებზე. სტუმართმოყვარეობის აღსანიშნავად სასურველ სტუმარს აქაურები ორქიდეას უძღვნიან. აქ ორქიდეები მართლაც რომ ჯადოსნური ფერებით გამოირჩევიან და ძნელია ერთნაირი ფერის მქონე ყვავილის მოძებნა.
ქალაქი ბრაზილია ბრაზილიის ახალი დედაქალაქია. ბრაზილიის ზეგანზე, სტეპის ერთფეროვან უსასრულო სივრცეზე, სადაც აქა-იქა თუ დაინახავდით ხე-მცენარეს, ახლა ცისფერი შადრევნებით, ნაირფერი ყვავილების სკვერებით, საცურაო აუზებითა და ლამაზი სახლებით დამშვენებული ქალაქი ბრაზილიაა გაშენებული. ნახევრად მომრგვალებულ სახურავებიანი უცნაური ფორმის შენობები, ავტოსტრადების ფართო ლენტები, რომლებიც გზაჯვარედინებზე ესტაკადებით მაღლა იწევა და ორსართულიანი მოძრაობა უცნაურ, მაგრამ ლამაზ სანახაობას ქმნის.
ცნობილია, რომ ბრაზილიის მოსახლეობა, ძირითადად, ატლანტის ოკეანის სანაპიროს გასწვრივ ცხოვრობდა. დანარჩენი უზარმაზარი ტერიტორია თითქმის უკაცრიელი იყო. იდეა დედაქალაქის რიო-დე-ჟანეიროდან ქვეყნის ცენტრში გადატანის შესახებ, ჯერ კიდევ გასულ საუკუნეში ჩაისახა და ნაკარნახევი იყო ქვეყნის შიდა რაიონების განვითარების მიზნით. ჩანაფიქრის განხორციელება კი რეალური 1956 წელს გახდა. პრეზიდენტმა ჟუსელინო კუბიჩეკმა შეძლო სიტყვა საქმედ ექცია. მშენებლობა მძიმე პირობებში მიმდინარეობდა. ხელს უშლიდა ოპოზიციაც, რომელიც ყოველმხრივ ცდილობდა ჩაეშალა პრეზიდენტის გეგმები. მიუხედავად ასეთი წინააღმდეგობისა, სამი წლის შემდეგ, 1960 წლის 21 აპრილს დედაქალაქი საზეიმოდ გაიხსნა.
დედაქალაქის მშენებლობა ლუსიო კოსტიმ დაგეგმა. მთავარი არქიტექტორი კი იყო სახელგანთქმული ოსკარ ნიმეიერი. კოსტი და ნიმეიერი ოცნებობდნენ ისეთი ქალაქი აეგოთ, სადაც არ იქნებოდა ხმაური, სივიწროვე, ავტომობილების საცობები და სადაც მოსახლეობა ახლებურად იცხოვრებდა.
ზევიდან ბრაზილია თვითმფრინავს ჰგავს, რომელიც თითქოსდა ცისფერი ტბის პირასაა დაშვებული. ფუზელაჟი – ეს ადმინისტრაციული და საზოგადოებრივი შენობებია, ფრთები – საცხოვრებელი კვარტლები, რომლებიც ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ არის გადაჭიმული. ცენტრში სამიარუსიანი განივი მიწისქვეშა გვირაბებია, რომლებიც ერთმანეთთან აკავშირებს ჩრდილოეთ და სამხრეთ კვარტლებს, გასწვრივი იარუსები კი მანქანებს შესაძლებლობას აძლევენ, ყველა მიმართულებით იმოძრაონ.
ნიმეიერის მიერ დაპროექტებული ადმინისტრაციული და საცხოვრებელი შენობები ორიგინალობით, უცნაური ფორმებით, მაგრამ საცხოვრებლად მოხერხებული პირობებით გამოირჩევა. აქ გათვალისწინებულია ყველაფერი: ოთახების მდებარეობა მზის მიმართ, ფანჯრების და კარების ფორმა და ზომა, შესასვლელები და სხვა. კვარტლებში ყველაფერია, რაც მოსახლეობას სჭირდება: სკოლა, მაღაზიები, აფთიაქი და სხვა. შენობები დგას ხიმიჯებზე, რაც ხელს უწყობს ჰაერის ვენტილაციას.
განსაკუთრებით ლამაზია სამი ხელისუფლების სახელობის მოედანი კონგრესის შენობითა და პრეზიდენტის რეზიდენციით. ეროვნული კონგრესი კამერტონის ფორმის ტყუპი ცათამბჯენია. ბრაზილია წყანრი ქალაქია, თუმცა მოსახლეობის რაოდენობა თითქმის მილიონამდეა. შემომქმედებმა მიზანს მიაღწიეს და მართალც შექმნეს ქალაქი-საოცრება.
ბრაზილია შეტანილია იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში.
რიო-დე-ჟანეირო ამავე სახელწოდების შტატის დედაქალაქია და ბრაზილიის მეორე ქალაქია მოსახლეობის რაოდენობით. მთელ სამხრეთ ნახევარსფეროში რიო-დე-ჟანეიროს ყველაზე მეტი ტურისტი სტუმრობს. იგი განთქმულია ფეშენებელური სასტუმროებით, კოპაკაბანასა და იპანემას ტურისტული სანაპიროებით, ყოველწლიურად მარდი-გრას საკარნავალო დღესასწაულებით.
კარნავალი რიო-დე-ჟანეიროში ოფიციალურად ყოველ წელს აღდგომის დღესასწაულამდე 40 დღით ადრე იწყება და ქალაქის უმთავრეს ღონისძიებას წარმოადგენს. ეს არის სამბას სკოლების აღლუმი. სამბოდრომის ტრიბუნაზე ესტასიოს რაიონში 88500 მაყურებელი ეტევა. აღლუმი 700 მ სიგრძის მანეჟზე 21 სთ-ზე იწყება. თითეულ მონაწილე ჯგუფს გამოსვლისთვის 82 წითი ეთმობა.
რიო-დე-ჟანეირო 2014 წლის მსოფლიო საფეხბურთო ჩემპიონატსა და 2016 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს მასპინძლებდა. ქვეყნის და კერძოდ, რიო-დე-ჟანეიროს ერთ-ერთ სიმბოლად აღიარებულია კორკოვადოს მთაზე 704 მეტრის სიმაღლეზე მდგარი ქრისტეს ქანდაკება რომელიც 2007 წლეს მსოფლიოს ახალ შვიდ საოცრებას შორის დასახელდა.
ბრაზილიის თითქმის ყველა დიდ თუ საშუალო სიდიდის ქალაქში შეგვხვდება ღარიბთა უბნები ე.წ. ბიდონვილები, რომელთაც ბრაზილიაში ფაველა ჰქვია. ამ უბნებში არ არის განვითარებული ინფრასტრუქტურა, კანალიზაცია და მაღალი კრიმინალის დონე. ფაველა შენდება სხვადასხვა ნაპოვნი მასალისგან – აგურით დაწყებული და ნაგვით დამთავრებული. სახლები ფაველაში ერთმანეთთან ძალიან ახლოსაა ან ერთმანეთზეა ნაგები.
თვითმფრინავის ფანჯრიდან ქალაქი ჰავანა უცნაურად მოღუნულ გიგანტურ ხვლიკს წააგავს მკვეთრად გამოხატული თავით, ელასტიკური გრძელი ტანითა და კუდით. თუ ჰავანას ზღვიდან უახლოვდებით, შთაბეჭდილება სულ სხვანაირია: ცათამბჯენების სიმრავლე, ჭვარტლის ღრუბელი ქალაქის თავზე, სიმწვანის ნაკლებობა, ერთმანეთის მსგავსი ქუჩები და პროსპექტები, თანამედროვე ქალაქი-გიგანტი, უღიმღამო და ერთფეროვანი, რომლის მსგავსი ბევრია ევროპულ დასავლეთში. ისეთი გრძნობა გეუფლება, რომ როგორც კი ნაპირზე მოხვდები ამ უზარმაზარი გიგანტის ტყვეობაში აღმოჩნდები.
ჰავანა 1515 წელს დააფუძნა კონკისტადორმა დიეგო ველასკეს დე კელარმა კუნძულის სამხრეთ სანაპიროზე, თანამდეროვე ქალაქ სურგიდერო-დე-ბატაბანიოსთან. ქალაქმა მის დღვანდელ ადგილზე 1519 წელს გადმოინაცვლა.
ჰავანა თავდაპირველად სავაჭრო პორტი იყო, თუმცა მისი მზარდი პოლიტიკური მნიშვნელობის გამო 1607 წელს კუბის (იმ დროისთვის ესპანური კოლონიის) დედაქალაქი და ახალ მსოფლიოში ესპანური კოლონიების მთავარი პორტი გახდა.
ჰავანა მეკობრეთა ხშირი თავდასხმების მსხვერპლი იყო. 1553 და 1555 წლებში იგი გაძარცვეს, ხოლო 1538 წელს კი ერთიანად გადაწვეს. შვიდწლიანი ომის დროს 1762 წელს ბრიტანელებმა ესპანელებს ქალაქი წაართვეს და პორტი თავისუფალი ვაჭრობისთვის გახსნეს, შემოიყვანეს რა ათასობით აფრიკელი მონა. ომის დამთავრების შემდეგ ბრიტანელებმა ქალაქი ფლორიდაზე გაცვალეს. ქალაქის დაბრუნების შემდეგ ესპანელებმა იქ აშენებული ციხესიმაგრეებითა და გალავნებით ჰავანა ამერიკაში ყველაზე დაცულ ქალაქად აქციეს.
1920 წელს აშშ-ში ბუტლეგერობის პერიოდში ჰავანა, მონრეალის მსგავსად, ამერიკელთა პოპულარული გასართობი ქალაქი გახდა, თუმცა ღამის კლუბებისა და კაზინოების უმრავლესობა დახურულ იქნა 1959 წელს კუბის რევოლუციის შემდეგ.
ყველა ქალაქს აქვს თავისი ცენტრი, მაგრამ ჰავანაში ეს ცნება დარღვეულია. 23-ე ქუჩა თუ რევოლუციის მოედანი, სანაპირო მალეკონი თუ მე-5 ავანიდა, კაპიტოლიუმი თუ პრეზიდენტის ხეივანი – ყველა ცენტრია, თუმცა ერთმანეთისგან რამდენიმე კილომეტრითაა დაშორებული. ქალაქის ცალკეულმა რაიონებმა, წარსულში დამოუკიდებელმა ქალაქებმა შექმნეს თანამედროვე ჰავანა. ამიტომაც ძნელია გეოგრაფიული ან ადმინისტრაციული ცენტრის პოვნა და მაინც: რაიონი ვედადო ყველაზე უფრო მიესადაგება ე.წ. ქალაქის ”ცენტრს”.
მექსიკის ყურიდან იწყება მრავალკილომეტრიანი პრეზიდენტის ხეივანი, სადაც ვხვდებით ტროპიკული სარტყლის თითქმის ყველა სახეობის მცენარეს და იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ბოტანიკურ ბაღში სეირნობ. აქედან პირდაპირ რევოლუციის მოედანზე გამოდიხარ, სადაც ქალაქის სამი რაიონი იყრის თავს.
საღამოობით, როდესაც შუადღის პაპანაქება მინელდება, ჰავანელები სეირნობენ, თევზაობენ, ზღვის სანაპიროს სილამაზით ტკბებიან. ძველ ჰავანას შენარჩუნებული აქვს ესპანური იერი – 2-3 სართულიანი შენობები, გრძელი და ვიწრო ქუჩები. აქვეა კაპიტოლიუმის მკაცრი შენობა, სადაც ახლა კუბის მეცნიერებათა აკადემიაა განთავსებული. მის ირგვლივ კი შესანიშნავი პარკია ეროვნული გმირების ძეგლებით. აქ იწყება ცნობილი პრადო – ქუჩა-ხეივანი.
ჰავანის ფეშენებელური რაიონია მირამარი. ეს რაიონი ამერიკელი და ადგილობრივი ბანკირების, მინისტრების, ბიზნესმენების მიერ იყო დაგეგმილი, მაგრამ ეს ”მობინადრენი” ახალგაზრდობამ შეცვალა და ამჟამად ბეკადოსი – მოსწავლე-სტიპენდიანტები და სტუდენტები არიან ამ მყუდრო ბინების ბინადარნი.
მირამარეშია განთქმული საზღვაო აკვარიუმი. ეს არის მექსიკის ყურის ნაწილი, რომელიც მინის კედლებითაა ყურისგან გამოყოფილი, ზევით კი ღიაა. აკვარიუმში ტროპიკული ზღვების ყველა ბინადარია, მათ შორის ზვიგენები, გიგანტური კუ და შხამიანი ბარიკუდაც.
ყველა ქალაქი თავისებურია, ყველას აქვს მისთვის დამახასიათებელი და სხვებისგან განსხვავებული ნიშნები. ასეთი თავისებური და განსხვავებულია ჰავანაც.
მართალია, სახელგანთქმული პარფიუმერული ფირმები ძირითადად პარიზშია, მაგრამ ფრანგული პარფიუმერიის აკვანი – ქალაქი გრასია. ”გრასის გარეშე არ იქნებოდა ფრანგული პარფიუმერია” – წერია სამხრეთ საფრანგეთის გზამკვლევში.
პროვანსში მდებარე სწორედ ეს პატარა ქალაქია აღწერილი პატრიკ ზიუკინდის რომანში ” პარფიუმერი”. მე-16 საუკენეში ადამიანებმა ტყავის ხელთათმანების, ქამრების, ჩექმების, ლაბადების დამზადება დაიწყეს და მათ არც თუ ისე სასიამოვნო სუნი ჰქონდათ. სწორედ ამირომ გაჩნდნენ ე.წ. ”პარფიუმერები”, რომელთაც შეძლეს და ტყავისგან დამზადებულ აქსესუარებსა და ტანსაცმელს ნაზი არომატი მიანიჭეს.
დღეს მთელ მსოფლიოშია განთქმული სუნამო, ოდეკოლონი, ათობით სახეობის ტუალეტის წყალი, რომელთა არომატული ნივთიერებები სწორედ საფრანგეთის სამხრეთში – ქალაქ გრასში ჩაისახა.
გრასი ალპების მთის ძირას, მზიან მხარეშია განთავსებული. ქალაქი 700 წლისაა, ხოლო პარფიუმერიის სათავეები 400 წლის წინ ჩაისახა.
მიუხედავად ხმელთაშუა ზღვის სიახლოვისა, ქალაქში ძალიან ცხელი ზაფხული იცის. ნალექები არც ისე უხვია და იშვიათია მოღრუბლულობაც. საშუალო წლიური ტემპერატურა +14 გრადუსია, რაც გრასს კლიმატური კურორტის თვისებებს ანიჭებს.
ქალაქისა და მისი მიდამოების მცხოვრებთა მთავარი საქმიანობა – პარფიუმერიაა. არომატული ზეთების დამზადება აქ ჯერ კიდევ XVI ს-ში დაიწყო და თანდათანობით ვითარდებოდა: ფართოვდებოდა არომატული ექსტრატების დამზადება, გაჩნდა პარფიუმერული ფაბრიკები. ახლა ქალაქში ათეულობით პარფიუმერული საწარმოა. ათობით ჰექტარზე გადაჭიმული ბაღები და ყვავილების პლანტაციები კი ამ საწარმოთა სანედლეულო ბაზას წარმოადგენს. ყოველწლიურად გრასის ფაბრიკებში 600 ტონამდე ფორთოხლის ხის ყვავილი, 700 ტონა ვარდის ფოთოლი, 800 ტონა ჟასმინი მუშავდება. აღსანიშნავია, რომ 1 კგ სუფთა არომატული ზეთის მისაღებად 1 ტონა ჟასმინი ან 1 ტონა ფორთოხლის ყვავილია საჭირო. წარმოებაში ფართოდ გამოიყენება აგრეთვე ლავანდა, მუხის და ფიჭვის ხავსი,მიხაკი, მიმოზა და სხვ.
არომატული ნივთიერებები შემოაქვთ აზიის, აფრიკის, ცენტრალური და სამხრეთ ამერიკის ქვეყნებიდან. ამიტომაც გრასის კონტაქტების გეოგრაფია ძალზე ფართოა.
გრასში სამი პარფიუმერული ფაბრიკა – ფრაგონარის, (Fragonard), გალიმარისა (Galimard) და მოლინარის (Molinard) უკვე მუზეუმებს წარმოადგენენ.
“სუნამოს შექმნა უბრალო საქმე როდია, ეს დიდი ხელოვნებაა” – აცხადებენ აქაურები. სხვათა შორის სახლეგანთქმული სუნამო ”შანელ №5” სწორედ გრასში დაიბადა. ასევე გრასში ცხოვრობენ სუნამოების საუკეთესო დეგუსტატორები, რომელთაც ”ცხვირებს” უწოდებენ.
