ლექსიკონი

არაცოცხალი გარემოს ფაქტორები (მოცემული ადგილის ჰავა – რელიეფი, წყალი, ნიადაგის მინერალური შედგენილობა და სხვ.), რაც აუცილებელია ცოცხალი ორგანიზმების არსებობისა და განვითარებისთვის.

აბიოტური ფაქტორებს მიეკუთვნება:

კლიმატური (ატმოსფერული): ტემპერატურა, ნალექების რაოდენობა, ტენიანობა, მზის გამოსხივება, აირის შემადგენლობა, გამჭირვალობა, ქარი, ატმოსფერული წნევა;

წყლის გარემოს ფაქტორები: სიმკვირივე და სიბლანტე, გამჭირვალობა, დინება, ტემპერატურა, მინერალური ნივთიერებების შემცველობა, ორგანული ნივთიერებების რაოდენობა, მჟავიანობა, აირისებრი შემადგენლობა.

ედაფური (ნიადაგური): მექანიკური სტრუქტურა, მინერალური შემადგენლობა, ორგანული შემადგენლობა, მჟავიანობა, ტენიანობა, აირის შემადგენლობა, ტემპერატურა.

ტოპოგრაფიული (რელიეფური): სიმაღლე ზღვის დონიდან, ფერდობის ქსპოზიცია და დახრილობა, სიმაღლეთა ცვლილება.

ასევე ცეცხლი.

ზღვების, ტბებისა და დიდი წყალსაცავების სანაპირო ხაზისა და სანაპირო ზოლის ნგრევა ტალღების მოქმედებით.

დაბლობი – დედამიწის ზედაპირის ბრტყელი ან ბორცვიანი ზედაპირი, რომლის სიმაღლე არ აღემატება 200 მ-ს ზღვის დონიდან.

ვაკე – ხმელეთის სწორი ან სუსტბორცვიანი, ვრცელი ნაწილი, რომელზეც მეზობელი წერტილების სიმაღლეები მცირედ განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ვაკე შეიძლება იყოს დაბლობი და მაღალი ზეგანი. წარმოშობის მიხედვით განასხვავებენ: პირველად, აკუმულაციურ, ალუვიურ, ტბიურ, ეოლურ, ფლუვიოგლაციალურ, ვულკანურ და გარდაქმნილ ვაკეებს.

ვადი – დროებითი ან პერიოდული ნაკადების მშრალი ხეობები ჩრდილოეთ აფრიკასა და არაბეთის უდაბნოებში. ვადების წარმოქნა არიდულ კლიმატთანაა დაკავშირებული. ვადებს ავსტრალიაში კრიკებს უწოდებენ, ხოლო შუა აზიაში უზბოიამებს.

ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია ( ეუთო) — ჩამოყალიბდა ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის საბჭოს საფუძველზე პარიზის 1990 წლის და ვენისა და ჰელსინკის 1992 წლის დეკლარაციების საფუძველზე. ფუნქციონირებს 1995 წლიდან. 1990 წლამდე ეუთო ფუნქციონირებდა როგორც შეხვედრებისა და კონფერენციების ფორუმი, რომელიც ადგენდა სახელმწიფოთა და მოქალაქეთა მოქმედების წესებს და პერიოდულად მიმოიხილავდა მათ შესრულებას (ამ დროს მისი სახელწოდება იყო ევროპაში უშიშროებისა და თანამშრომლობის თათბირი – ეუთთ).” ეუთოს მთავარი ორგანოა სახელმწიფოთა და მთავრობათა მეთაურების სათათბირო, რომელიც თავის სესიაზე ორ წელიწადში ერთხელ იკრიბება. სათათბირო განსაზღვრავს ეუთოს პრიორიტეტებსა და ძირითად მიმართულებებს.

ეუთოს მიზნებია: ურთიერთობების გაუმჯობესებისათვის ხელშეწყობა, აგრეთვე ხანგრძლივი მშვიდობის უზრუნველყოფისათვის საჭირო პირობების შექმნა; საერთაშორისო დაძაბულობის განმუხტვისათვის ზრუნვა; ევროპული უსაფრთხოების განუყოფლობის აღიარება, ასევე წევრ-სახელმწიფოებს შორის ურთიერთთანამშრომლობის განვითარების სტიმულირება; მშვიდობისა და უსაფრთხოების მჭიდრო ურთიერთკავშირის აღიარება როგორც ევროპის, ისე მსოფლიო მასშტაბით; საკუთარი წვლილის შეტანა ადამიანის უფლებათა დაცვაში, ეკონომიკურ და სოციალურ პროგრესსა და ყველა ერის კეთილდღეობაში.

ევროკავშირი (ევროგაერთიანება)– თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი პოლიტიკური და ეკონომიკური გაერთიანება. შეიქმნა 1957 წელს. ევროგაერთიანების მიზანია ერთიანი ევროპული სივრცის ჩამოყალიბება, რომელიც ხორციელდება მისი ორგანოების მიერ. ესენია: ევროპარლამენტი, ევროპული კომისია, მინისტრთა საბჭო, სასამართლო და ევროსაბჭო.

ევროპის კავშირის სისტემის საერთო ორგანოები და ინსტიტუტები: ევროპის კავშირის საბჭო, ევროპული საბჭო. ევროპის პარლამენტი, ევროკომისია, ევროპულ თანამეგობრობათა სასამართლო, ევროპის აუდიტორთა სასამართლო.

ევროკავშირის საფინანსო ორგანიზაციები: ევროპის ცენტრალური ბანკი, ევროპის საინვესტიციო ბანკი.

ევროკავშირის სხვა დამხმარე ორგანოები: ევროპის რეგიონთა კომიტეტი, ევროპის ეკონომიკური და სოციალური კომიტეტი, ევროპის პოლიტიკისა და უშიშროების კომიტეტი.

ევროპის პარლამენტი (ინგლ. European Parliament, შემოკლებით – ევროპარლამენტი) — ევროპის კავშირის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტი. იგი წარმოადგენს ერთადერთ საერთაშორისო ორგანიზაციას, რომლის წევრებიც პირდაპირი საყოველთაო კენჭისყრით არიან არჩეულნი. იგი აირჩევა 5 წლის ვადით.

ევროპული საბჭო (ინგლ. European Council ) – საერთასორისო ორგანიზაცია, რომელიც 1974 წლის 10 დეკემბერს შეიქმნა და წარმოადგენს ევროკავშირის უმაღლეს პოლიტიკურ ორგანოს და აერთიანებს წევრი ქვეყნების სახელმწიფოთა და მთავრობათა მეთაურებს. მის შემადგენლობაში შედის აგრეთვე ევროკომისიის პრეზიდენტი. ევროპული საბჭო იკრიბება სულ მცირე წელიწადში ორჯერ. ევროპული საბჭოს საქმიანობა საკმაოდ მრავალფეროვანია და თანამეგობრობის წინაშე მდგარი პრობლემების ფართო სპექტრს მოიცავს.

ევროპის ეკონომიკური და სოციალური კომიტეტი – ევროკავშირის ერთ-ერთი დამხმარე ინსტიტუტი, რომელშიც ეკონომიკისა და სოციალური სფეროს სხვადასხვა დარგის 350 სპეციალისტია წარმოდგენილი. წევრების კანდიდატურას წარადგენენ ეროვნული მთავრობები და მათ 5 წლის ვადით ნიშნავს ევროკავშირის საბჭო. მრავალი საკითხის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებამდე აუცილებელია ამ კომიტეტის აზრის მოსმენა. გარდა ამისა, კომიტეტს საკუთარი ინიციატივით შეუძლია წარადგინოს საკუთარი მოსაზრებები. ეკონომიკისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტის მეშვეობით თანამეგობრობის განვითარების პროცესში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ვაჭრობას, მრეწველობასა და პროფესიულ კავშირებს. ევროპის ეკონომიკური და სოციალური კომიტეტი დაარსდა 1957 წელს, როგორც საერთო ბაზარზე არსებული პრობლემების განხილვის მთავარი ფორუმი. კომიტეტი წარმოადგენს საკონსულტაციო ორგანოს, რომელიც თავის დასკვნებსა და მოსაზრებებს აწვდის უფრო მსხვილ ინსტიტუტებს, კერძოდ კი საბჭოს, კომისიას და ევროპარლამენტს.

ევროზონა ასევე ევროსისტემა ან ევროლენდი – რეგიონი, რომელიც მოიცავს ქვეყნებს, რომელთა ოფიციალურ ვალუტად ევრო ითვლება. ამ სახელმწიფოებს ევროს მონეტებისა და ბანკნოტების გამოშვების უფლება აქვთ. ამ ზონაში მონეტარულ პოლიტიკას ევროპის ცენტრალური ბანკი ატარებს. 2007 წლისთვის ევროზონაში შემდეგი ქვეყნები შედიოდა: ავსტრია, ბელგია, გერმანია, საბერძნეთი, ირლანდია, ესპანეთი, იტალია, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, სლოვენია, პორტუგალია, ფინეთი, საფრანგეთი. ზოგიერთი ქვეყნა ევროკავშირის წევრები არ არიან, თუმცა ევროს მონეტების გამოშვების უფლება აქვთ: ასეთია ვატიკანი, სან-მარინო, მონაკო. 2008 წლის 1 იანვარს ევროზონაში შევიდნენ კვიპროსი და მალტა. 2009 წლის 1 იანვარს ევროზონას შეუერთდა სლოვაკეთი, 2011 წლის 1 იანვარს — ესტონეთი, 2014 წლის 1 იანვარს — ლატვია, ხოლო 2015 წლის 1 იანვარს — ლიტვა.

ევრო (სიმბოლო: €; საბანკო კოდი: EUR) — ევროპის კავშირის ოფიციალური ვალუტა და ერთადერთი ფულადი ერთეული. მოქმედებს შემდეგ ქვეყნებში: ავსტრია, ბელგია, ფინეთი, საფრანგეთი, გერმანია, საბერძნეთი, ირლანდია, იტალია, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, პორტუგალია, ესპანეთი და ესტონეთი, რომელსაც კოლექტიურად ევროზონასაც უწოდებენ. ორმხრივი შეთანხმებების შედეგად ევრო ასევე ოფიციალური ვალუტაა შემდეგი არაწევრი ქვეყნებისთვის: მონაკო, სან-მარინო და ვატიკანი. ევრო დე-ფაქტო ვალუტაა ანდორაში, კოსოვოსა და მონტენეგროში.

ევროგაერთიანების ყველა ქვეყანას აქვს უფლება შეუერთდეს ევროზონას იმ შემთხვევაში თუ ისინი პასუხობენ გარკვეულ მონეტარულ მოთხოვნებს, ევროს გამოყენება ვალდებულებაა ევროკავშირის ყველა ახალი წევრისთვისაც. ევროს მართავს და ადმინისტრირებას უწევს ფრანკფურტში მდებარე ევროპის ცენტრალური ბანკი (ეცბ) და ევროპის ცენტრალურ ბანკთა სისტემა.

ევრობაზარი – ბაზარი, სადაც საკრედიტო-სასესხო ოპერაციები ხორციელდება ევროვალუტის საშუალებით.

ევროდოლარი – ის ამერიკული დოლარები, რომლებიც მოთავსებულია დასავლეთ ევროპის ბანკებში და გამოიყენება მათ მიერ საკრედიტო ოპერაციების გასახორციელებლად.

ევროვალუტა – ნებისმიერი ქვეყნის კონვერტირებადი ვალუტა, რომელიც გადარიცხულია უცხოური ქვეყნის ბანკის ანგარიშზე და გამოიყენება მათ მიერ სავალუტო ოპერაციებისათვის.

ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი — პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირი ბელორუსს, ყაზახეთს, ყირგიზეთს, რუსეთს, ტაჯიკეთსა და სხვა, ძირითადად პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებს შორის. იდეა, რომელიც ძირითადად ევროპის კავშირის ინტეგრაციის ანალოგიურია, ყურადღების ქვეშ 2011 წლის ოქტომბერში, რუსეთის პრემიერ-მინისტრის ვლადიმერ პუტინის წყალობით მოექცა, მაგრამ თავდაპირველად, როგორც კონცეფცია გაჟღერებულ იქნა ყაზახეთის პრეზიდენტის, ნურსულთან ნაზარბაევის მიერ, მისი 1994 წლის, მოსკოვის უნივერსიტეტში გამართული, გამოსვლის დროს. 2011 წლის 18 ნოემბერს, ბელარუსიის, ყაზახეთისა და რუსეთის პრეზიდენტებმა ხელი მოაწერეს სამიზნო ხელშეკრულებას 2015 წლისთვის ევრაზიული კავშირის შექმნასთან დაკავშირებით. ხელშეკრულებამ მოიცვა სამოქმედო გეგმა მომავალი ინტეგრაციისთვის და დააარსა ევრაზიული კომისია (ევრო კომისიის მოდელის მიხედვით), ასევე ევრაზიული ეკონომიკური სივრცე, რომელმაც ფუნქციონირება 2012 წლის 1 იანვრიდან დაიწყო . 2015 წლის 12 აგვისტოს ძალაში შევიდა ყირგიზეთის რესპუბლიკის ევრაზიის კავშირთან მიერთების ხელშეკრულება, რითიც ყირგიზეთი ევრაზიული კომისიის სრულუფლებიანი წევრი გახდა, ამავე წლიდან სომხეთიც ევრაზიული კავშირის სრულ უფლებიანი წევრია, სომხეთის მოქალაქეებს მიეცათ სრული უფლება კავშირის წევრ ნებისმიერ ქვეყანაში იმუშავონ ამ ქვეყნის მოქალაქეების უფლებით და არ იქნებიან წოდებულნი „შრომით მიგრანტებად“. ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში გაერთიანებული არიან რუსეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი და სომხეთი.