გეოგრაფიული რეკორდები

ჩვენს პლანეტაზე ოკეანეებს შორის ფართობით ყველაზე დიდია წყნარი ოკეანე. მისი ფართობი 180 მლნ. კვ. კმ-ია და მის ტერიტორიაზე თავისუფლად განლაგდებოდა ყველა კონტინენტი და დამატებით კიდევ ერთი აფრიკაც დაეტეოდა.

წყნარ ოკეანეში ყველაზე შფოთიანია სამხრეთ განედებში ე.წ. “ღრიალა ორმოციანსა” და “ცოფიან ორმოცდაათიანს” შორის მდებარე სივრცე. ოკეანე ყველაზე წყნარი კი კუნძულ იავას რაიონშია. აქ ოკეანე წელიწადში მხოლოდ 10-12-ჯერ ბობოქრობს და დიდი შტორმები საკმაოდ იშვიათია.

ოკეანეებს შორის სიღრმითაც წყნარი ოკეანე ლიდერობს. მისი საშუალო სიღრმე 4280 მ-ია. მსოფლიო ოკეანეში 19 ღრმულია, რომელთა სიღრმე 7000 მ-ზე მეტია. მათგან 15 წყნარ ოკეანეში, 3 ატლანტის და 1 ინდოეთის ოკეანეში.

ყველაზე მაღალი ტალღებიც წყნარ ოკეანეში წარმოიქმნება. 1972 წლის გაზაფხულზე, შტორმისას წყნარ ოკენეში 34 მ-ზე მეტი სიმაღლის ტალღები დაფიქსირდა, რომელთა გავრცელების სიჩქარე 138 კმ/სთ-ს აღწევდა.

რაც შეეხება მიწისძვრების შედეგად წარმოქმნილ ტალღებს – ცუნამებს, მათი სიმაღლე კიდევ უფრო მეტია. ისტორიულად ყველაზე მაღალ ცუნამად ითვლებოდა ტალღა, რომელიც 1771 წლის 24 აპრილს მიწისძვრის შემდეგ იაპონიის კუნძულ ისიგაკთან (რიუკიუს არქიპელაგი) წარმოიქმნა. ტალღის სიმაღლე 90 მ-ს აღწევდა, ხოლო სიჩქარე 700 კმ/სთ იყო. თანამედროვე პირობებში რეკორდული სიმაღლის ტალღას კი „ლიტუია“ ჰქვია. 543 მ სიმაღლის ტალღა 1958 წელს ალასკაზე ლიტუიას ყურეს 160 კმ/სთ სიჩქარით დაატყდა თავს.

2013 წლის თებერვალში მსოფლიო მეტეოროლოგიურმა ორგანიზაციამ ღია ოკეანეში ტალღის სიმაღლის ახალი რეკორდი დააფიქსირა: ჩრდილოეთ ატლანტიკის ცივ წყლებში, ისლანდიასა და დიდ ბრიტანეთს შორის ავტომატურმა სადგურმა 19 მ სიმაღლის ტალღა დააფიქსირა. ტაღლა გინესების რეკორდების წიგნშია შეიტანეს.

დედამიწაზე ყველაზე ღრმა ადგილია მარიანის ღრმული წყნარ ოკეანეში – 11034 მ. იგი 1500 კმ სიგრძის წყალქვეშა ხეობას წარმოადგენს.

1960 წელს მარიანის ღრმულში ბატისკაფ “ტრიესტით“, შვეიცარიელი მეცნიერის ჟ.პიკარის ხელმძღვანელობით ჩავიდნენ. ექსპედიციამ დაადგინა, რომ ღრმულში წყლის ტემპერატურა მინუს 3 გრადუსია.

ყველაზე დიდი მიქცევა-მოქცევის ტალღები ფანდის ყურეში (ჩრდილოეთი ამერიკის აღმოსავლეთ სანაპირო, კანადა) იცის. იგი 18 მეტრს ანუ დაახლოებით ექვსსართულიანი სახლის სიმაღლეს აღწევს. დღე-ღამეში ორჯერ ამ ტალღებს მოაქვთ და ისევ უკან მიაქვთ დაახლოებით 100 მლრდ. ტონა მასის წყალი. 1983 წელს, ამ ყურეში მიქცევა-მოქცევის ელექტროსადგური ააშენეს. ამ ტალღებს “ოკეანის სუნთქვასაც” უწოდებენ და მართლაც, ზუსტი საათის მექანიზმის მსგავსად, ისინი დღე-ღამეში ორჯერ ხან ხმელეთს აწყდებიან, ხანაც უკან ბრუნდებიან. მიქცევა-მოქცევის ტალღების წარმოშობის მიზეზი მზისა და მთვარის მიზიდულობის ძალაა.

ჩვენს პლანეტაზე ყველაზე დიდი ოკეანური დინება ანტარქტიკული, ანუ დასავლეთ ქარების დინებაა, რომელიც გარს უვლის ანტარქტიკას. მისი სიგრძე 30 ათასი კმ-ია, სიგანე – 1000 კმ, ხოლო სიღრმე 2-კმ-დან 4,5 კმ-მდე იცვლება. დინების სიჩქარე ზემო დინებაში 3,5 კმ/სთ-ის ტოლია.

ყოველ წამს ანტარქტიკულ დინებას 240 მლნ. კუბ. კმ-ზე მეტი წყალი გადააქვს. ეს დინება ციკლონების, ანტიციკლონებისა და ატმოსფერული ნალექების წარმოქმნის მნიშვნელოვანი წყაროა. იგი უდიდეს როლს ასრულებს ამინდის ჩამოყალიბების პროცესში, როგორც სამხრეთ ნახევარსფეროში, ისე მთელ დედამიწაზე.

დედამიწაზე ფართობით ფილიპინის ზღვა ლიდერობს, რომელიც აზიის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, წყნარ ოკეანეში მდებარეობს. მისი ფართობი 5,7 მლნ. კვ. კმ-ია. ფილიპინის ზღვას საკმაოდ კომპლექსური და განსხვავებული წყალქვეშა რელიეფი აქვს. ამ ზღვის ერთ-ერთი განმასხვავებელი ნიშანი კიდევ ისაა, რომ აქ მდებარეობს ზღვის ღრმა ღარი, რომელიც ფილიპინისა და მარიანის ღარებს მოიცავს.

ზღვებს შორის ფართობით ყველაზე პატარაა მარმარილოს ზღვა, რომელიც ბალკანეთისა და მცირე აზიის ნახევარკუნძულებს შორის მდებარეობს. მისი ფართობი 11,350 ათასი კვ.კმ-ია.

მარმარილოს ზღვა შავ და ეგეოსის ზღვებს აკავშირებს და, შესაბამისად, თურქეთის ევროპულ ნაწილს აზიურისგან ჰყოფს. ის ბოსფორის სრუტით შავ ზღვას, ხოლო დარდანელით კი – ეგეოსის ზღვას უერთდება.

ზღვაში ორი მთავარი კუნძულთა დაჯგუფებაა, რომელთაც პრინცისა და მარმარას კუნძულებს უწოდებენ. ამ უკანასკნელზე მარმარილოს საბადოებია, საიდანაც მომდინარეობს კიდეც ზღვის სახელი.

ხმელეთში ყველაზე ღრმად შეჭრილი აზოვის ზღვაა. ამავე დროს, იგი ყველაზე წყალმარჩხი ზღვაცაა დედამიწის ზღვებს შორის. მისი საშუალო სიღრმე 7 მ, ხოლო მაქსიმალური 13 მ-ია (დაახლოებით ხუთსართულიანი სახლის სიმაღლის). ამიტომაც, შემოდგომობით, შტორმების პერიოდში აქ მეტად სახიფათო და საშიში პირობები იქმნება ნაოსნობისათვის, განსაკუთრებით კი დიდი გემებისათვის. მათთვის ზღვაში სპეციალური საზღვაო არხებია აგებული.

აზოვის ზღვას მეორენაირად მოლუსკების ზღვასაც უწოდებენ, რადგანაც აქ მოლუსკების განსაკუთრებით დიდი რაოდენობა ბინადრობს.

ღამით, აზოვის ზღვაში ბანაობისას, შეიძლება შეამჩნიოთ, როგორ ანათებს სანაპირო ზოლი. ამ ნათებაა სანაპიროსთან ახლოს მცხოვრები პლანქტონური ორგანიზმები იწვევენ, რომლებიც ფოსფორს შეიცავენ.

წყნარ ოკეანეში მდებარე მარჯნის ზღვა ყველაზე ღრმა ზღვაა დედამიწაზე. მისი მაქსიმალური სიღრმე 9140 მ-ია. ეს ზღვა კიდევ იმათაცაა განთქმული, რომ სწორედ აქ მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე მსხვილი მარჯნების რიფი – დიდი ბარიერული რიფი.