გეოგრაფიული ობიექტები

ალბათ ბევრმა არ იცის, რომ   ნორვეგიის სამეფოს ყველაზე ჩრდილოეთი მხარე – სვალბარდი იგივე შპიცბერგენი  ერთი და იგივეა.  ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანეში მდებარე ეს ფართო პოლარული არქიპელაგი ჩრდილოეთის განედის 76° 26′ და 80° 50′ და გრინვიჩიდან აღმოსავლეთის გრძედს 10° და 32° შორის მდებარეობს. სვალბარდის ადმინისტრაციული ცენტრია ლონგირი. არქიპელაგი და მისი მიმდებარე წყლები დემილიტარიზებული ზონაა.

1920 წლის ხელშეკრულების თანახმად სვალბარდი 93-ზე მეტ კუნძულს მოიცავს, რომელთა საერთო ფართობი 61 723 კმ²-ია.  მათ შორის ყველაზე მსხვილი კუნძულები: (დასავლეთი) შპიცბერგენი — 37 673 კმ²,  ჩრდილო-აღმოსავლეთის მიწა (ნორდაუსტლანდეტი) — 14 443 კმ², ეჯი (ეჯეია) — 5074 კმ², ბარენცის კუნძული (ბარენცეია) — 1288 კმ², თეთრი კუნძული (კვიტეია) — 682 კმ², პრინც კარლის მიწა — 615 კმ², კონგსეია — 191 კმ², დათვის კუნძული (ბიერნეია) — 178 კმ², სვენსკეია — 137 კმ², ვილჰელმეია — 120 კმ² და ყველა სხვა — 621 კმ².  

სვალბარდი ნორვეგიული სიტყვაა და ცივ სანაპიროს ნიშნავს. პირველად ის 1194 წლით დათარიღებულ ისლანდიურ ხელნაწერებშია მოხსენიებული. თუმცა არქიპელაგი 400 წლის შემდეგ, 1596 წელს, კიდევ ერთხელ „აღმოაჩინეს“ და რუკაზეც აღნიშნეს. ამ წელს ვილჰემ ბარენცის მეთაურობით ჰოლანდიელმა ზღვაოსნებმა ჩრდილოეთისკენ გაცურეს. ერთ დღეს ეკიპაჟის ერთმა წევრმა ჰორიზონტზე დაკბილული მთებით დაფარული უცხო მიწა დაინახა. მეზღვაურები სვალბარდის ჩრდილო-დასავლეთ სანაპიროს მიადგნენ, რომელსაც ბარენცმა შპიცბერგენი უწოდა, რაც წაწვეტებულ მთებს ნიშნავს. დღესდღეობით ამ სახელს ატარებს არქიპელაგის უდიდესი კუნძული. ამ აღმოჩენის შემდეგ იქ ვეშაპებზე, სელაპებსა და სხვა ცხოველებზე ინტენსიური ნადირობა დაიწყო. დაიწყო ახალი კუნძულების ძიება, ქვანახშირის მოპოვება და მეცნიერულ კვლევები. სვალბარდზე ასევე განვითარდა ტურიზმიც. 1925 წლამდე, სანამ არქიპელაგი ნორვეგიის სუვერენიტეტს დაექვემდებარებოდა, იქ სხვადასხვა ქვეყნის წარმომადგენლები მოღვაწეობდნენ.

სვალბარდი ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე ტერიტორიაა, სადაც მუდმივი მოსახლეობა ცხოვრობს. 2012 წლის მონაცემებით  აქ 2642 ადამიანი ცხოვრობდა, რომლებიც  ძირითადად, ქვეყნის ორ ქალაქში – ლონგირსა და ბარენცბურგში არიან გადანაწილებული. სხვა დასახლებულ პუნქტებში მუდმივი მოსახლეობა ან არ არის, ან მხოლოდ რამდენიმე ადამიანითაა წარმოდგენილი.

ეთნიკური შემადგენლობის მხრივ სვალბარდი  არაერთეროვანია, ლონგირში ძირითადად ნორვეგიელები (ქვეყნის მოსახლეობის 72 %) და მცირე რაოდენობით შვედები, დანიელები, გერმანელები და ტაილანდელები, ხოლო ბარენცბურგში რუსები, უკრაინელები და პოლონელები ცხოვრობენ (საერთო რაოდენობით 449 ადამიანი, ქვეყნის მოსახლეობის 17 %).

ლონგირს სახელი ამ ადგილას ქვანახშირის მომპოვებლის, ამერიკელი ჯონ ლონგირის, პატივსაცემად დაერქვა, რომელმაც იქ 1906 წელს ქვანახშირის პირველი საბადო აამოქმედა. ლონგირი არა მხოლოდ სვალბარდის, არამედ  უკიდურეს ჩრდილოეთში (ჩ. გ. 78 გრადუსის ფარგლებს გარეთ) მდებარე ყველაზე დიდი დასახლებაა. იქ დაახლოებით 2 000 მცხოვრებია.  ქალაქში არის სუპერმარკეტი, ფოსტა, ბანკი, საჯარო ბიბლიოთეკა, სკოლები, საბავშვო ბაღები, სასტუმროები, კაფეები, რესტორნები და საავადმყოფო. ქალაქს თავისი გაზეთიც კი აქვს.

ლონგირში ოქტომბრის თვეში მთები, მთ შორის  დიდებული იორთფიელეთი, უკვე თოვლითაა დაფარული,  სვალბარდი  მარადი მზრალობის ქვეყანაა. ზაფხულში მიწის ზედაპირი მხოლოდ ცოტა ხნით თბება. თბილი ქარისა და ოკეანის დინების გამო ჰავა აქ უფრო ზომიერია, ვიდრე იმავე განედის სხვა ადგილებში.

ლონგირი პოლარული დღეებისა და ღამეების  ქალაქია. 26 ოქტომბრიდან 16 თებერვლის ჩათვლით ლონგირში მზე არ ამოდის. მაგრამ ზამთრის სიბნელეს ხშირად ჩრდილოეთის ციალი ფანტავს. სვალბარდზე გაზაფხულისა და ზაფხულის თვეებში მზე შუაღამითაც ანათებს; ლონგირში ეს პერიოდი 20 აპრილიდან 23 აგვისტომდე გრძელდება.

სვალბარდს „გეოლოგთა სამოთხეს“ უწოდებენ. მცენარეები მეჩხერად იზრდება, ამიტომ იქაური ლანდშაფტი გეოლოგიის დასურათებულ სახელმძღვანელოს მოგაგონებთ.  შესაძლებელია დაკვირვება მთების გეოლოგიურ აგებულებაზე,  სადაც მკაფიოდ ჩანს მკვეთრად გამოხატული ამგები შრეები. აქ შეიძლება  დედამიწის ისტორიის ყველა პერიოდის გეოლოგიური ფენები  იხილოთ. ზოგი მათგანი ქვიშისა და თიხისგან წარმოიქმნა, სხვები კი  ცოცხალი ორგანიზმების ნაშთებისგან. საუკუნეების განმავლობაში თიხით დაიფარა ბევრი მკვდარი მცენარე თუ ცხოველი და მათი ანაბეჭდები დღემდე შემოინახა. ასეთი ნაშთები თითოეული გეოლოგიური ეპოქის ფენებში მოიპოვება.

სვალბარდის მუზეუმში  შემონახულია  თერმოფილური ანუ სითბოს მოყვარულ მცენარეთა თუ ცხოველთა ნაშთები, რაც ცხადყოფს, რომ არქიპელაგზე ჰავა ერთ დროს გაცილებით თბილი იყო, ვიდრე ახლაა. სვალბარდზე ნახშირის ფენის სისქე ზოგან 5 მეტრს აღწევს! ნახშირის შრეებში აღმოაჩინეს როგორც წიწვოვანი, ისე ფოთლოვანი ხეების გაქვავებული ნაშთები. ასევე აღმოაჩინეს მცენარეულობით მკვებავი დინოზავრის ნაკვალევი, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ერთ დროს აქ თბილი ჰავა იყო და უამრავი მცენარე ხარობდა.

შეიძლება გაგიკვირდეთ, მაგრამ სვალბარდი მცენარეებით მდიდარია; აქ დაახლოებით 170 სახეობის ყვავილოვანი მცენარე ხარობს. ყველაზე გავრცელებულია თეთრი და ყვითელი სვალბარდის ყაყაჩო და სურნელოვანი იისფერი ქვატეხია. გაზაფხულსა და ზაფხულში აქ ყვავილების თვალწარმტაცი სანახაობა იშლება.

სვალბარდზე მიმომფრენი ფრინველებიდან  მსხვილნისკარტა კაირასის, მცირე ლურიკის, თოლიას ნაირსახეობისა და შინდისფერი მექვიშიას, ასევე   კუნძულების მუდმივი ბინადარის გნოლთეთრას ნახვა შეიძლება. განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს არქტიკული თევზიყლაპია. მიგრაციის პერიოდში ბევრი თევზიყლაპია ანტარქტიდამდეც კი მიფრინავს.

სვალბარდზე ბინადრობს ყარსაღი  და ჩრდილოეთის ირემი, ხოლო მოხეტიალე თეთრი დათვის ნახვა თითქმის ყველგან შეიძლება. არქტიკის ცხოველთა მეფე, თეთრ დათვი უმეტეს დროს ის ყინულზე ატარებს და სელაპებზე ნადირობს.  იგი ძალიან აგრესიულია.  ვეშაპებზე, მორჟებზე, ირმებზე, თეთრ დათვებსა და სხვა ცხოველებზე ნადირობამ სვალბარდზე მათი გადაშენების საშიშროება შექმნა. მაგრამ გარემოს დაცვის კანონებით შესაძლებელი გახდა გადაშენების პირას მისული ზოგი ცხოველის გადარჩენა. 1973 წელს  აიკრძალა თეთრ დათვზე ნადირობა და  თეთრი დათვის მოკვლის ნებისმიერი შემთხვევა ხელისუფლების მხრიდან უყურადღებოდ არ რჩება. დღეს სვალბარდზე საკმაოდ ბევრი თეთრი დათვია, თუმცა მათ სერიოზული საფრთხე ემუქრებათ. ერთი შეხედვით არქტიკა შეიძლება სუფთა რეგიონად  მოგეჩვენოთ, მაგრამ ტოქსიკური ნივთიერებები, მაგალითად პოლიქლორირებული ბიფენილი, გარემოს აბინძურებს. ტოქსიკური ნივთიერებები ჭარბად არის თეთრი დათვის ორგანიზმშიც, რადგან ის კვების ჯაჭვის უკანასკნელ რგოლში შედის. ტოქსინები მათ გამრავლებას აფერხებს.

XX საუკუნის დასაწყისში ქვანახშირის მოპოვება სვალბარდზე მთავარი საარსებო წყარო იყო. წლების მანძილზე მეშახტეებს გაუსაძლის პირობებში უწევდათ ცხოვრება. ისინი გადიოდნენ გრძელ გვირაბებს, რომელთა სიმაღლე ზოგან 70 სანტიმეტრს არ აღემატებოდა. დღეს ქვანახშირის მოპოვება, რომელიც  სვალბარდის ეკონომიკის ძირითად საყრდენს წარმოადგენს, თანამედროვე მეთოდებით ხდება. ბოლო დროს ინტენსიურად ვითარდება ტურიზმიც.

სვალბარდში მსოფლიოში მარცვლეულის დიდი საცავი მდებარეობს, რომელშიც კაცობრიობისთვის მნიშვნელოვანი მარცვლეულის ნიმუშები და თესლებია დაცული. ეს ერთგვარი სეიფია, რომელსაც ხშირად აპოკალიფსის საცავსაც უწოდებენ ხოლმე. ფართომასშტაბიანი კატაკლიზმების შემთხვევაში, ეს საცავი იქნება ის ადგილი, სადაც კაცობრიობისთვის მნიშვნელოვან თესლებს საფრთხე არ დაემუქრებათ. საჭიროების შემთხვვევაში კი ჩვენ მათი თავიდან გამრავლება შეგვეძლება.

თესლები -18  გრადუს ცელსიუსზე, ჟანგბადით ღარიბ გარემოშია შენახული, რათა გახრწნის პროცესი მაქსიმალურად შენელდეს.   საცავის ადგილი შემთხვევით არაა შერჩეული. თუ რამე მიზეზის გამო საცავს ელექტროენერგიის მიწოდება შეუწყდება, მის გარშემო არსებული მუდმივად გაყინული მიწა თესლებს გალღობისგან დაიცავს. თუმცა, ნორვეგიის მთავრობის მიერ გამოქვეყნებული მოხსენებით ირკვევა, რომ სვალბარდის კუნძულებზე კლიმატის ცვლილების გამო გარემო მნიშვნელოვნად იცვლება. ექსპერტთა ვარაუდის მიხედვით, საუკუნის ბოლო მეოთხედში კუნძულზე ტემპერატურა 10 გრადუსით მოიმატებს, ხოლო თუ კაცობრიობა გლობალური დათბობის წინააღმდეგ მნიშვნელოვან ზომებს მიიღებს, აღნიშნული მატება უბრალოდ 7 გრადუსამდე შემცირდება.

მომატებული ტემპერატურა საცავის გარშემო არსებული გაყინული მიწის გალღობას გამოიწვევს, რაც ამჟამად ქანებში დამწყვდეული მეთანისა და ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლებასაც გამოიწვევს. რამდენიმე წლის წინ განსაკუთრებულად მაღალი ტემპერატურების გამო საცავი დაიტბორა კიდეც, თუმცა, საბედნიეროდ, გადანახული თესლები არ დაზიანებულა.

ტემპერატურის მატებასთან ერთად საცავს სხვა საფრთხეებიც  ემუქრება. კლიმატური ცვლილებების გამო არქიპელაგზე გახშირდება წვიმები,  გააქტიურდება მეწყერები და ზვავები,  თოვლის სეზონი კი უფრო მოკლევადიანი გახდება.

მართალია, ზემოთ ჩამოთვლილი ცვლილებები სამომავლო პროგნოზებია, მაგრამ მეცნიერები აცხადებენ, რომ რადიკალური ცვლილებების დანახვა, განვლილ 50 წელიწადშიც შეიძლება. კლიმატურ ცვლილებებთან გასამკლავებლად საცავის განახლებისათვის მილიონობით დოლარი უკვე დაიხარჯა, თუმცა, ჯერჯერობით კლიმატის ცვლილებასთან საბრძოლველად ეს საკმარისი არ ირის.

ბავარია  გერმანიის უდიდესი მიწაა ფართობის მიხედვით. მისი ფართობი დაახლოებით 70,550 კვადრატულ კილომეტრია, რაც გერმანიის მთელი ტერიტორიის  დაახლოებით 20%-ს შეადგენს.

ბავარიის ალპები გერმანიის მთავარი ტურისტული ადგილია, რომელიც განსაცვიფრებელ პეიზაჟებს, ლაშქრობას და სათხილამურო შესაძლებლობებს გვთავაზობს. ბავარიაში მდებარეობს გერმანიის უმაღლესი მთა ცუგშპიცე, რომლის სიმაღლე 2962 მეტრია.

ჩიემსის (Chiemsee) ტბა ცნობილია როგორც “ბავარიის ზღვა”. ეს არის ულამაზესი ტბა ორი კუნძულით, რომელთაგან ერთ-ერთზე მეფე ლუდვიგ II-ის მიერ აშენებული სასახლე მდებარეობს.

ბავარია ოდესღაც დამოუკიდებელი სამეფო იყო,  ხოლო 1871 წლიდან  გერმანიის შემადგენლობაშია.  მას საუკუნეების განმავლობაში სამეფო ოჯახი ვიტელსბახები მართავდნენ.

მიუხედავად იმისა, რომ  ბავარიაში გერმანული  ოფიციალური ენაა, ბავარიული დიალექტი (Bairisch) ფართოდ არის გავრცელებული, რაც რეგიონს მკაფიო ენობრივ იდენტობას ანიჭებს.

ბავარია გერმანიის ერთ-ერთი უმდიდრესი მიწაა, რომელიც ამაყობს ძლიერი ეკონომიკით, რომელსაც მართავს ისეთი ინდუსტრიები, როგორიცაა ავტომობილები, ტექნოლოგიები და ტურიზმი. მიუნხენში მსოფლიოში ერთ-ერთი წამყვანი ავტომობილების მწარმოებელის BMW-ს შტაბ-ბინა მდებარეობს.

ბავარიაში საკმაოდ  ძლიერია კათოლიკური ტრადიცია, რის გამოც  აქ მრავლადაა ისტორიული ეკლესიები, სააბატოები და მონასტრები. ბავარია ცნობილია თავისი უნიკალური ტრადიციებით, მათ შორის ტრადიციული სამოსით, როგორიცაა Lederhosen მამაკაცებისთვის და Dirndl ქალებისთვის.

ბავარია ცნობილია თავისი ლუდის კულტურით, ამაყობს  თავისი 600-ზე მეტი ლუდსახარშითა და სისუფთავის კანონით (Reinheitsgebot), რომელიც დათარიღებულია 1516 წლით. ბავარიული კერძები მოიცავს პრეტცელს (Brezn), თეთრ ძეხვს (Weißwurst), შემწვარი ღორის კანჭს (Schweinebraten) და პელმენებს (Knödel).

მიუნხენი, ბავარიის დედაქალაქი, მსოფლიოში ცნობილ ოქტობერფესტს,  ყველაზე დიდ ლუდის ფესტივალს, მასპინძლობს,რომელიც ყოველწლიურად მილიონობით ვიზიტორს იზიდავს.

ბავარია, განსაკუთრებით ნიურნბერგი და მიუნხენი, გერმანიის ძალიან მომხიბვლელი საშობაო ბაზრობებით გამოირჩევა, სადაც ტრადიციული ხელნაკეთობები და საკვები იყიდება.

სამხრეთ ბავარიაში მდებარე ნოიშვანშტაინის ზღაპრულმა  ციხესიმაგრე უოლტ დისნეისთვის მძინარე მზეთუნახავის ციხის შთაგონების წყარო გახდა.

დიდი (გრანდ) კანიონი აშშ-ში, არიზონას შტატში მდებარეობს და მსოფლიოს შვიდი ბუნებრივი საოცრებიდან ერთ-ერთია. კანიონის სიგრძე  446 კმ-ია და გადაჭიმული მდინარე კოლორადოს გასწვრივაა გაადჭიმული, ხოლო სიგანე 6-დან 29 კმ-მდე მერყეობს. ეს მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი და ღრმა კანიონია – მისი სიღრმე 1830 მეტრს აღწევს. დიდი კანიონი მდინარე კოლორადოსა და მისი შენაკადების მიერაა „მოჩუქურთმებული“ და მეცნიერთა ვარაუდით,  დაახლოებით, 6 მილიონი წელი დასჭირდა კანიონის ამგები ქანების ფენების წარმოქმნას. დიდი კანიონი სხვადასხვა ქანების ფენისგან შედგება და მეცნიერებს შეუძლიათ კანიონის ამგებელი  ქანების ფენები დედამიწის ისტორიის შესასწავლად გამოიყენონ. ბუნების ეს სასწაული დედამიწის 4 გეოლოგიური ერას მოიცავს და ნამდვილი აღმოჩენაა და არა მხოლოდ ტურისტებისთვის, არამედ გეოლოგებისა და არქეოლოგებისთვისაც.

დიდი კანიონის ეკოსისტემა საკმაოდ მრავალფეროვანია. აქ  1500-ზე მეტი სახეობის მცენარე იზრდება და ასევე საკმაოდ მრავალფეროვნია ფაუნაც. კანიონში ბინადრობს გადაშენების პირას მყოფი  ფრინველი კალიფორნიის კონდორი.  ამჟამად მსოფლიოში მხოლოდ 400-ზე მეტი კონდორია აღრიცხული და მათგან 100-ზე მეტი დიდ კანიონში ცხოვრობს.

მეცნიერთა ვარაუდით, მრავალი მილიონი წლის წინ, მდინარე კოლორადო  უძველეს ოკეანეში, ე.წ. „Western Interior Seaway“ -ში ჩაედინებოდა, რომელიც  მექსიკის ყურეს არქტიკულ ოკეანესთან აკავშირებდა. დროთა განმავლობაში, დედამიწის ზედაპირის ტრანსფორმაციის შედეგად დიდი კანიონი და ასევე მრავალი სხვა კანიონი წარმოიქმნა. ამას კანიონის სტრუქტურაც მოწმობს:  აქ არის დანალექი ქანები, რომლებიც ოდესღაც უძველესი ზღვის ფსკერის ნაწილი იყო. კანიონის ეროვნულ პარკში ასევე განთავსებულია ზღვის ხერხემლიანების და სხვა არსებების ნამარხების კოლექცია, რომლებიც უძველეს ზღვის ფსკერზე ცხოვრობდნენ.

დიდი კანიონი ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული ტურისტული ადგილია აშშ-ში და მას ყოველწლიურად  ხუთ მილიონზე მეტი ადამიანი სტუმრობს მთელი მსოფლიოდან, რის გამოც იგი ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე მონახულებადი  ეროვნული პარკია. ტურისტები აქ კანიონის თვალწარმტაცი ხედების სანახავად მოდიან, რომელიც მოიცავს არიზონას უდაბნოს  თავისი მდიდარი ველური ბუნებით. მათ აქ ასევე შეუძლიათ  მრავალფეროვანი აქტივობებით დაკავდნენ, მაგ; როგორიცაა ლაშქრობა, კემპინგი და მდინარეზე ჯომარდობა.

1979 წელს გაეროს განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციამ (UNESCO) დიდი კანიონი შეერთებული შტატების მსოფლიო მემკვიდრეობის 19 ძეგლიდან ერთ-ერთად გამოაცხადა. იუნესკომ მას ასევე „გამორჩეული ბუნებრივი სილამაზის“ სტატუსი მიანიჭა, რაც იმას ნიშნავს, რომ იგი საერთაშორისო მნიშვნელობის ღირსშესანიშნაობადაა აღიარებული. დიდი კანიონი ერთ-ერთი ყველაზე მონახულებული მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია, იგი უზარმაზარი გეოლოგიური მნიშვნელობის ადგილი და ბუნებრივი სილამაზის ლანდშაფტია.

ყოველწლიურად, მეცნიერები, მკვლევარები და გეოლოგები მთელი მსოფლიოდან მოდიან კანიონში, რათა მეტი გაიგონ მისი ისტორიის, გეოლოგიისა და ველური ბუნების შესახებ. ამ ტერიტორიის შესწავლით მეცნიერებმა მრავალი აღმოჩენა გააკეთეს გლობალური კლიმატისა და დედამიწის ეკოლოგიური ისტორიის, ასევე სახეობების ევოლუციის შესახებ. კანიონში აღმოჩენილი ქანების ფენების შესწავლით, გეოლოგებმა შეძლეს კანიონის ისტორია მილიონობით წლით უკან დაენახათ. შემდგომმა კვლევებმა მეცნიერებს საშუალება მისცა გაეგოთ, თუ როგორ იცვლებოდა კლიმატი ამ ტერიტორიის ისტორიის განმავლობაში. ეს ცოდნა გვეხმარება უკეთ შევიცნოთ  გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ და მივიღოთ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მის დასაცავად.

პირველი ადამიანი, ვინც დიდი კანიონის ფსკერზე 1869 წელს ჩავიდა იყო მკვლევარი და სამოქალაქო ომის ვეტერანი ჯონ უესლი პაუელი. მან და მისმა ცხრა კაციანმა გუნდმა პირველებმა ჩაატარეს გრანდ კანიონის სიღრმისეული გამოკვლევა და მოამზადეს დოკუმენტაცია, რამაც მიიპყრო საზოგადოების ყურადღება და ხელი შეუწყო კანიონის მონახულების იდეის პოპულარიზაციას. ტერიტორია, რომელიც პაუელმა და მისმა გუნდმა გამოიკვლიეს, ახლა გრანდ კანიონის ეროვნული პარკის ტერიტორიის ფარგლებშია. 1996 წელს  პარკში  ჯონ პაუელის მუზეუმი გაიხსნა.

სამხრეთ ამერიკის კონტინენტის სამხრეთ ნაწილში ჩამოყალიბდა უდაბნოებისა და ნახევრადუდაბნოების ზონა. ეს უნიკალური ტერიტორიაა ზომიერი ზონისთვის: უდაბნოები გადაჰყურებს ოკეანის სანაპიროს. ოკეანის სიახლოვე ქმნის მაღალ ტენიანობას. თუმცა, არიდული რეგიონის ჩამოყალიბებაზე დიდი გავლენა იქონია ანდების მაღალმა მთიანმა სისტემამ. ისინი თავიანთი ფერდობებით ტენით გაჯერებული ქარებს გზას უბლოკავენ. უდაბნოების ფორმირებაზე ასევე გავლენა მოახდინა პერუს ცივმა დინებამ.

ატაკამას უდაბნო

უდაბნოს ტერიტორია კონტინენტის დასავლეთ სანაპიროზე მდებარეობს და მისი საერთო ფართობი 105 ათასი კმ²-ია. ეს რეგიონი ყველაზე მშრალი ადგილია პლანეტაზე. ატაკამას ზოგიერთ რაიონში ნალექი რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში არ მოსულა. პერუს წყნარი ოკეანის დინება აგრილებს ატმოსფეროს ქვედა ფენებს, რის გამო ამ უდაბნოში დედამიწაზე ყველაზე დაბალი ტენიანობაა – 0%.

უდაბნოში საშუალო დღიური ტემპერატურა მაღალია – + 25°C. ზამთარში ზოგიერთ რაიონში ნისლი შეინიშნება.

მილიონობით წლის წინ რეგიონი წყლით ყოფილა დაფარული, რომელიც დროთა განმავლობაში დაშრა და შედეგადაც მარილის აუზები წარმოიქმნა. უდაბნოში მრავლადაა მოქმედი ვულკანები.

ატაკამას ლანდშაფტს ხშირად ადარებენ მთვარეს: ქვიშის ნაკადებსა და კლდეებს დიუნები და ბორცვები ენაცვლება.

საერთო ჯამში, უდაბნოში 160 სახეობის კაქტუსია, ასევე გავრცელებულია ლიქენები. ოაზისებში იზრდება აკაციები, მესკის ხეები და კაქტუსები. უდაბნოს ფაუნა ადაპტირებულია კლიმატურ პირობებთან. სანაპიროზე ბინადრობს 120 სახეობის ფრინველი.

აქ მცხოვრები მცირერიცხოვანი მოსახლეობა სამთო მოპოვებითაა დაკავებული. ტურისტები ატაკამას მთვარის ველის მოსანახულებლად, უდაბნოს ხელის ქანდაკების სანახავად და ქვიშის სნოუბორდით დასატკბობად სტუმრობენ.

სეჩურას უდაბნო

სეჩურას უდაბნო კონტინენტის ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს. ერთი მხრიდან წყნარი ოკეანე, ხოლო მეორე მხრიდან ანდები ესაზღვრება. უდაბნოს საერთო სიგრძე 150 კმ-ია. სეჩურა ერთ-ერთი ცივი უდაბნოა: აქ საშუალო წლიური ტემპერატურა 22°C-ია, რაც სამხრეთ-დასავლეთის ქარებითა და ოკეანის სანაპიროებთან მდებარეობითაა გამოწვეული ეს ფაქტორები ასევე ხელს უწყობს ნისლის წარმოქმნას ზამთარში. სუბტროპიკული ანტიციკლონების გამო რეგიონში ნალექი მცირეა.

უდაბნოს ქვიშები ქმნიან მოძრავ დიუნებს. ცენტრალურ ნაწილში იმათი სიმაღლე 1,5 მ-საც კი აღწევს. უდაბნოს ფაუნა და ფლორა წყლის ობიეტების გასწვრივაა თავმოყრილი. სეჩურას ტერიტორიაზე ორი დიდი ქალაქია.

აბუდელაურის ფერადი ტბები აღმოსავლეთ საქართველოში, მცხეთა-მთიანეთის რეგიონში, დუშეთის მუნიციპალიტეტში, ფშავ-ხევსურეთის კავკასიონის სამხრეთ კალთაზე, მდინარე როკშის წყლის მარჯვენა შენაკადის აბუდელაურის სათავეში ( ხევსურეთის არაგვის აუზი), სოფლების როშკასა და ჯუთასთან ახლოს მდებარეობენ. 

ტბები ზღვის დონიდან  2812მ სიმაღლეზეა განლაგებული. ისინი მყინვარული წარმოშობის ტბებია და თოვლის, მყინვარისა და წვიმის წყლებით საზრდოობენ.  ტბებში წყლის მაქსიმალური დონე ზაფხულშია, მინიმალური კი – ზამთარში.  წლის  ნახევარზე მ ეტი  პერიოდი  (თითქმის 6 თვე) ტბები  გაყინულია და ყინულისგან მხოლოდ მაისის ბოლოს თავისუფლდება.  ტბებში არ ბინადრობენ თევზები.

აბუდელაურის ტბების კომპლესში ერთმანეთთან ახლოს მდებარე სამი ტბაა: მწვანე, თეთრი და ლურჯი. ტბებამდე მისასვლეილი გზა  სალმაოდ რთულია. საავტომობილო გზა მხოლოდ სოფელ როშკასთან მთავრდება და შემდეგ  საკმაოდ დიდი მანძილი ფეხით უნდა გაიაროთ.

ტბებისკენ  მიმავალთ  პირველად ლურჯი ტბა  შეგვხდეებათ.  სწორედ ამ ტბასთანაა დაკავშირებული საკმაოდ საინტერესო ლეგენდა. ამ ტბისთვის  ფშაური ანდრეზის (გადმოცემის) მიხედვით იახსარის ლახტს გამოქცეულ  უკანასკნელ დევმს შეუფარებია თავი.  მანამდე იახსარს ლახტი უსროლია დევისთვის, მაგრამ დევი კლდეს ამოფარებია, ლახტი კლდეს მოხვედრია და მისგან ასხლეტილ ნაფოტს დევისთვის თვალი გამოუთხრია.  საინტერესოა, რომ დღესაც დგას ეს კლდე როშკის თავში. ცალთვალა დევი ტბაში ჩასაულა. იახსარი კი თან ჩაჰყოლია და დევი განუგმირავს, მაგრამ დევის უწმინდურმა სისხლმა  ტბის ზედაპირი შეკრა და იახსარმა ამოსვლა ვეღარ შეძლო, სანამ ბლოელმა ოთხრქა და ოთხყურა ცხვარი არ დაუკლა და მისი სისხლი ტბას არ ასხურა.
ცხვრის სისხლმა უწმინდურის სისხლით წაბილწული ტბა განწმინდა და იახსარსაც ხმელეთზე ამოსასვლელი გზა გაეხსნა. ამბობენ, ღვთისშვილი მტრედის სახით ამოფრინდა იქიდანო. მადლიერი იახსარი ბლოელს შეპირდა, რომ ამ სიკეთის სანაცვლოდ  სამ თხოვნას შეუსრულებდა. დაუბარა: როცა გაგიჭირდება, მიხმე და მეც შენთან გავჩნდებიო. იახსარი აქედან გაფრინილა და ლიქოკის თავზე, კარატის წვერზე დაბრძანებულა. ამ ადგილას  იახსარის ნიში (კოშკი) და საზარე ააშენეს.  შემდეგ ეს ადგილი დაუტოვებია  და უბისთავს, წვერმაღალ მთაზე  დაბრძანებულა,  სადაც ასევე საზარე და კოშკია  აშენებული. შემდეგ  კი შუაფხოში ჩამოსულა და სამუდამოდ იქ დარჩენილა.

მწვანე ტბა თავისი გამჭვირვალე და სუფთა წყლით გამოირჩევა, ხოლო

თეთრი ტბა  აბუდელაურის ტბებს შორის ყველაზე მაღლა მდებარეობს და  თან ყველაზე ლამაზია.  ტბაში წყალი თეთრად ლივლივებს და სახელიც ამიტომ ეწოდა.

რეუნიონი – კუნძული ინდოეთის ოკეანეში – მადაგასკარის აღმოსავლეთით მდებარეობს და საფრანგეთის საზღვარგარეთის რეგიონს წარმოადგენს. კუნძულის ფართობი 2,5 ათასი კმ²-ია, მოსახლეობა  793 ათასი ადამიანი (2007 წლის აღწერით). რეიუნიონის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი  კრეოლებია (შერეული წარმოშობის, ძირითადად ფრანგულ-აფრიკულ-მალაგასური ნაზავი),  ფრანგები მოსახლეობის დაახლოებით ¼-ს შეადგენენ, ინდიელები კი, დაახლოებით, 20-ს,  ხოლო დანარჩენი ჩინელები და სხვ, ხალხებია.  მოსახლეობის დაახლოებით 90% კათოლიკეა, არიან ინდუსები, მუსულმანები, ბუდისტები და ასევე რასტაფარიანები.

კრეოლური ენა (ფრანგულზე დაფუძნებული) ჯერ კიდევ გავრცელებულია, თუმცა სკოლაში სწავლება ოფიციალურად მხოლოდ ფრანგულ ენაზეა.

კუნძულის ადმინისტრაციული ცენტრია სენ-დენი (95 ათასი ადამიანი 2004 წელს). 1946 წლიდან რეუნიონი გახდა საფრანგეთის საზღვარგარეთის დეპარტამენტი, ხოლო 1974 წლიდან – ადმინისტრაციული რეგიონი. რეიუნიონს მართავს საფრანგეთის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული პრეფექტი.

რეიუნიონის ეკონომიკის წამყვანი დარგი  სოფლის მეურნეობაა, ხოლო  ძირითადი საექსპორტო კულტურა – შაქრის ლერწამი. ასევე მოჰყავთ  სიმინდი, კარტოფილი, ბანანი და მანგო. მეცხოველეობაში მეღორეობას და მეთხეობას მისდევენ. კუნძულზე ფართოდ არის განვითარებული ტურისტული ბიზნესი. მრეწველობაში ძირითადი დარგი  შაქრის ლერწმისგან შაქრისა და რომის წარმოებაა. შაქრის გარდა ექსპორტზე გააქვთ რომი, ვანილი, გერანიუმის ესენცია და სხვა არომატიზატორები. შესამჩნევი განსხვავებაა კუნძულზე მცხოვრები ფრანგებისა და ინდიელების, კრეოლებისა და სხვა თემების წარმომადგენლების ცხოვრების დონეში. საფრანგეთის მთავრობა სუბსიდირებს კუნძულის ეკონომიკას, რათა შემცირდეს ეს განსხვავება.

კომორის კუნძულები, 2002 წლამდე კომორის ისლამური ფედერაციული რესპუბლიკა,    ინდოეთის ოკეანეში, მოზამბიკის სრუტის ჩრდილოეთ ნაწილში, ჩრდილოეთ მადაგასკარსა და ჩრდილოეთ მოზამბიკს შორის მდებარეობს. კუნძულების  საერთო ფართობი – 2170 კმ² -ია. მოსახლეობა, დაახლოებით,  798 000 ადამიანი (2010 წელი). ქვეყნის დედაქალაქია მორონი. ოფიციალური ენებია კომორული, ფრანგული და არაბული, სახელმწიფო რელიგია  – ისლამი.

1975 წლის 6 ივლისს დეპუტატთა პალატამ ცალმხრივად გამოაცხადა კომორის კუნძულების დამოუკიდებელი რესპუბლიკა (RCO), რომელიც  კუნძულების ანჟუანის, გრანდ კომორისა და მოჰელისგან შედგებოდა. მოგვინაებით საბჭო გაუქმდა, შეიქმნა პარლამენტი, მიღებულ იქნა კონსტიტუცია და აღადგინეს კუნძულების არაბული სახელწოდებები.

1975 წლის ნოემბერში, კომორის  4 კუნძული,  როგორც ერთი სახელმწიფო,  გაეროში გაწევრიანდა.

2002 წლის აპრილში ჩატარებული რეფერენდუმის შემდეგ დამტკიცდა ახალი კონსტიტუცია, რომელიც კუნძულებს უფრო ფართო ავტონომიურ უფლებებს ანიჭებდა. ქვეყანა ცნობილი გახდა როგორც კომორის კავშირი (UCO).

კომორის კუნძულები აფრიკის ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ქვეყანაა. ძირითადი შემოსავალია ილანგ-ილანგის  (მსოფლიოში ყველაზე დიდი ექსპორტიორი) და  ვანილის (მსოფლიოში სიდიდით მეორე ექსპორტიორი მადაგასკარის შემდეგ) ექსპორტი.  ასევე ტურიზმი და მეთევზეობა.

მარგალიტისფერი თეთრი პლაჟები, ლურჯი ყურეები, წყალქვეშა სამყაროს სილამაზე, ადგილობრივების კეთილგანწყობა და, რა თქმა უნდა, მშვენიერი დასვენება. ალბათ,  ესაა პირველი  ასოციაციები, რომლებიც მახსენდება მალდივებზე ფიქრისას. მაგრამ ამ სამოთხეს ნაკლებად ცნობილი მხარეც აქვს. კუნძულის სახელმწიფოს ისტორია დაფარულია მრავალი საიდუმლოებითა და გამოცანებით. მათგან ყველაზე დიდი მალდივის ისტორიის ადრეულ პერიოდს ემთხევვა და    კუნძულზე პირველი ადამიანების გამოჩენის ეხება.

მალდივის არქიპელაგი გადაჭიმულია ინდოეთის ოკეანის ეკვატორულ წყლებში, შრი-ლანკის სამხრეთ-დასავლეთით დაახლოებით 700 კილომეტრის დაშორებით  მდებარეობს. საერთო ჯამში, მალდივები 20 ატოლისგან და 1192 კუნძულისგან შედგება, რომელთაგან მხოლოდ 199-ია დასახლებული და რომლებიც  შრი-ლანკადან ეკვატორამდე  სამხრეთ-დასავლეთით არის გაბნეული  და ატოლების სახით ჯგუფებადაა გაერთიანებული. სხვათა შორის, სიტყვა “ატოლი“, რომელიც ამ სახით დამკვიდრდა მსოფლიოს მრავალ ენაში, სწორედ მალდიველების ენიდან დივეჰიდან მოდის.

ქვეყნის საერთო ფართობი დაახლოებით 300 კმ²-ია, ხოლო კუნძულების მთელი მოსახლეობა სულ რაღაც 309 ათას ადამიანს შეადგენს. 

დედაქალაქი მალე, არქიპელაგის ერთადერთი ქალაქი და პორტი, ამავე სახელწოდების ატოლზე მდებარეობს. იგი მსოფლიოში ყველაზე პატარა დედაქალაქი  და ამავე დროს დედამიწის ერთ-ერთი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული რეგიონი. აქ, 6 კმ²-ზე ნაკლებ ფართობზე 150 ათასზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.

კუნძულების ხელუხლებელი ბუნებრივი სილამაზით დასატკბობად ტურისტები დედაქალაქიდან უფრო შორს მოგზაურობენ, რადგან რაც უფრო შორს არის კუნძული მალიდან, მით უფრო ლამაზია მისი პლაჟები და მით უფრო მდიდარია წყალქვეშა სამყარო.

მალდივები ცნობილია თავისი სტუმართმოყვარეობით, არანაკლებ თეთრი პლაჟებით, მდიდარი რიფებითა და ხელუხლებელი ბუნებით. თუმცა, სამოთხის კუნძულების დღევანდელ მოსახლეობას არაფერი აქვს საერთო იმ ხალხთან, ვინც ერთ დროს პირველებმა დაადგა ფეხი ამ დალოცვილ მიწაზე. მალდივის არქიპელაგზე პირველი ადამიანების   გამოჩენა საიდუმლოებით არის მოცული: არავინ იცის, ვინ მოვიდა აქ პირველი.  ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ შრი-ლანკასა და სამხრეთ ინდოეთის უძველესი მაცხოვრებლები იყვნენ პირველები, ვინც აქ დასახლდნენ, სხვები  კი ფიქრობენ, რომ პირველი მალდივიელები ინდოეთიდან მოვიდნენ. ასეა თუ ისე, პირველი  მოსახლეები აქ  დაახლოებით 4000 წლის წინ  გამოჩნდნენ.

ისლამი, რომელიც  დღევანდელი მალდივების ოფიციალური რელიგიაა,  აქ უფრო გვიან, 1153 წელს დამკვიდრდა. გათხრები მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფოს განვითარების ადრეულ ეტაპზე ძირითადი რელიგიები ინდუიზმი და ბუდიზმი იყო. რელიგიების ამ მრავალფეროვნებამ თავისი კვალი დატოვა და დღევანდელი მალდივების ისლამი საკმაოდ რბილი და სეკულარულია სხვა მუსულმანურ ქვეყნებთან შედარებით. პორტუგალიელების მიერ კოლონიზაციის გვიანმა მცდელობებმა და მე-19 საუკუნეში ბრიტანეთის პროტექტორატის დამყარებამ ასევე გავლენა მოახდინა მალდიველების მენტალიტეტზე, ჩამოაყალიბა მულტიკულტურული სული, რომელიც დღემდეა  შენარჩუნებული.

საინტერესოა, რომ  კუნძულების ადგილობრივი მაცხოვრებლები საკმაოდ ცრუმორწმუნეები არიან, მიუხედავად მათი ძლიერი რწმენისა ისლამისადმი. მაგალითად, ითვლება, რომ ქოქოსი შავი მაგიის ატრიბუტია და გამოიყენება რიტუალებში. მაგალითად, 2013 წელს პოლიციამ დააპატიმრა ქოქოსი, როგორც ეჭვმიტანილი არჩევნების შედეგებზე ზემოქმედებაში. ინციდენტი  მხოლოდ მას შემდეგ დასრულდა  როცა თეთრმა ჯადოქარმა წარმოადგინა ქოქოსის უდანაშაულობის მტკიცებულება წარმოადგინა.

მალდივის ოფიციალური ენაა დივეჰი (Dhivehi),  მაგრამ ასევე საუბრობენ ინგლისურად და  ამიტომ ადგილობრივ მოსახლეობას არ უჭირს უცხოელებთან ურთიერთობა. კუნძულებს შორის არის გარკვეული ენობრივი განსხვავებები და ჩრდილოეთ ნაწილის დიალექტები განსაკუთრებით განსხვავდება სტანდარტული მეტყველებისგან. Dhivehi იწერება მარჯვნიდან მარცხნივ სპეციალური 24-სიმბოლოიანი ანბანის გამოყენებით, რომელიც მე-16 საუკუნეში წარმოიშვა.

1965 წლის 26 ივლისს ბრიტანეთმა დამოუკიდებლობა მიანიჭა მალდივებს. 1968 წლის 11 ნოემბერს, რეფერენდუმის შემდეგ, მალდივის კუნძულები გამოცხადდა რესპუბლიკად. 1978 წლიდან მალდივებს მართავდა პრეზიდენტი მაუმუნ აბდულ გაიუმი (6 ზედიზედ ხუთწლიანი ვადა). 2008 წლის ოქტომბერში მოჰამედ ნაშიდი გახდა მალდივის რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტი, რომელიც არჩეულ იქნა სახალხო კენჭისყრით.

მალდივების ეკონომიკის ძირითადი სექტორებია ტურიზმი  (მშპ-ს 28%) და მეთევზეობა. სამრეწველო სექტორი ტანსაცმლის, სუვენირებისა და ნავების წარმოებითა წარმოდგენილი. სოფლის მეურნეობა სუსტად არის განვითარებული. საკვები პროდუქტების მნიშვნელოვანი ნაწილი იმპორტირებულია. ძირითადი კულტურაა ქოქოსის პალმა, ასევე მოჰყავთ ბოსტნეული, ხილი, ტკბილი კარტოფილი და პურის ხილი.  მესაქონლეობა პრაქტიკულად არ არის განვითარებული.  საექსპორტო საქონელია თევზი და საფოსტო მარკები. ძირითადი სატრანსპორტო საშუალებაა ტრადციული და მოტორიანი ნავები.

აღსანიშნავია, რომ ქვეყანას წიგნიერების ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი აქვს  მსოფლიოში  და იგი 98%-ს აღემატება.ამას კი იმით ხსნიან, რომ მალეში, სადაც ყველა უნივერსიტეტია განთავსებული და ქვეყნის მოსახლეობის მესამედი ცხოვრობს, უბრალოდ  წასასვლელი არსად არის, თუკი ლექციების გაცდენას გადაწყვიტავთ.  თუმცა ის ფაქტიც, რომ  ქვეყანაში მასწავლებელთა რაოდენობა 2009 წელს 3400-დან 2011 წელს დაახლოებით 6000-მდე გაიზარდა, ასევე საკმაოდ მნიშვნელოვანია.

ერთ მშვენიერ დღეს, ზღვის დონის აწევის გამო, შესაძლოა, მალდივები გაქრეს დედამიწაზე.  მიუხედავად იმისა, რომ ეს არც ისე სახალისო ფაქტია, მალდივები ერთ-ერთი ყველაზე კლიმატმოწყვლადი  ქვეყანაა პლანეტაზე. 2008 წელს მალდივის პრეზიდენტმა გამოაცხადა გეგმა შექმნას ფონდი სახელმწიფოსთვის ახალი ტერიტორიის შესაძენად, რომელიც შეიძლება მათ კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ზღვის დონის აწევის გამო დასჭირდეთ. გლობალური დათბობის საფრთხეს აქ უფრო სერიოზულად აღიქვამენ, ვიდრე დანარჩენ მსოფლიოში და ამიტომ  მალდივებმა დაისახა მიზანი, გახდეს ნახშირბადნეიტრალური ქვეყანა 2020 წლისთვის.

მალდივები,  ისევე როგორც  დომინიკის რესპუბლიკა, კუბა, სეიშელის კუნძულები, ფიჯი და ბაჰამის კუნძულები (და კიდევ ხუთი ათეული ქვეყანა) გაერთიანებულია მცირე კუნძულის განვითარებადი სახელმწიფოების ჯგუფში,  რომელიც განსაზღვრული და აღიარებულია გაეროს მიერ 1992 წელს. ეს ქვეყნები მდგრადი განვითარების  მსგავს გამოწვევებს აწყდებიან: ადგილობრივი მოსახლეობის მცირე რაოდენობა ტურისტების დიდ რაოდენობასთან შედარებით, შეზღუდული რესურსები, ბუნებრივი კატასტროფების  ზემოქმედება, არასტაბილური გარემო, მაღალი კომუნიკაცია, ენერგეტიკული და სატრანსპორტო ხარჯები.

რელიეფი ფორმისა და წარმოშობის მიხედვით დედამიწის ზედაპირის სხვადასხვაგვარი უსწორმასწორობების ერთობლიობაა. რელიეფის ყველაზე დიდი ელემენტებია მთები, ვაკეები და ოკეანური ქვაბულები. სივრცითი განზომილების მიხედვით რელიეფი იყოფა: მიკროფორმებად, მეზოფორმებად და მაკროფორმებად.

პამპა(ესპ. “პამპას” – ვაკე) – სამხრეთ ამერიკის სუბტროპიკული სარტყელის უმეტესად ბალახეული მცენარეულობით შემოსილი ზოგიერთი ვაკე ადგილის სახელწოდება.  ძირითადად იყენებენ მესაქონლეობისათვის.

პამპის, პამპასების ბალახი (Cortaderia selloana, Gynerium argenteum)  მრავალწლოვანი  დიდი და მკვრივკორდოვანი ბალახოვანი მცენარეა, რომლის ღეროს სიმაღლე 2-3 მ აღწევს და რომელსაც  გრძელი, ხაზური ფოთლები და დიდი (30-50 სმ სიგრძის) მოვერცხლისფრო საგველა ყვავილედი აქვს.  პამპის ბალახი ველურად იზრდება სამხრეთ ბრაზილიასა და არგენტინაში.  სამხრეთ ამერიკაში პამპის ბალახის ფოთლებისაგან ქაღალდს ამზადებენ.