სახელმწიფო საზღვარი წარმოსახვითი თუ ბუნებაში არსებული ხაზებია, რომლებიც სახელმწიფოს ტერიტორიას შემოსაზღვრავენ. სახელმწიფოთა შორის საზღვრების დადგენა, როგორც წესი, მოსაზღვრე ქვეყნებს შორის დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულების საფუძველზე ხდება. დელიმიტაცია საზღვრის დადგენის პროცესია, როდესაც საერთაშორისო ხელშეკრულებაში დაწვრილებით აღიწერება, თუ სად გადის სასაზღვრო ზოლი და ამ აღწერის შესაბამისად კეთდება აღნიშვნა რუკაზე, რომელიც ხელშეკრულების განუყოფელი ნაწილია. დემარკაცია კი სახელმწიფო საზღვრის ხაზის დადგენაა ადგილზე სპეციალური სასაზღვრო ნიშნების საშუალებით.
სახმელეთო საზღვრები არსებობს ფიზიკურგეოგრაფიული, ანთროპოგეოგრაფიული, გეომეტრიული და კომპლექსური. ფიზიკურგეოგრაფიული საზღვრები ტერიტორიის გამოკვეთილ ფიზიკურ ნიშნებს მიჰყვება, მაგ: მდინარეს, ქედს, ტბის ნაპირს და ა.შ. ანთროპოგეოგრაფიული საზღვრები ადამიანის ხელით შექმნილ ნიშნებს მისდევს. ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, ხიდი, რკინიგზა, რაიმე შენობა და სხვ. გეომეტრიული საზღვრები გეოგრაფიულ გრძედს ან განედს მიუყვება, როგორც მაგ; ეგვიპტის დასავლეთი და სამხრეთი საზღვრები. კომპლექსური საზღვრები კი ზემოთ აღნიშნულის ნებისმიერ კომბინაციას წარმოადგენს.
რაოდენ კარგადაც არ უნდა იყოს დელიმიტირებული, დემარკირებული და დაცული საზღვარი, არ არსებობს სრული გარანტია, რომ არ წარმოიშობა სახელმწიფოთაშორისი დავა საზღვრების გამო. გამოყოფენ ოთხი ტიპის სასაზღვრო დავას: პოზიციური, ტერიტორიული, ფუნქციური და საზღვარგადაღმა რესურსული დავა.
განვიხილოთ რამდენიმე საინტერესო და საკმაოდ უცნაური საზღვარი, რომლებიც სახელმწიფოებს შორის გადის.
საზღვარი ნიდერლანდსა და ბელგიას შორის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი, უცნაური და, ამავე დროს, პოპულარული საზღვარია ტურისტებს შორის. პატარა დასახლება ბარლეში მდებარეობს კაფე, რომელშიც ამ ორ სახელმწიფოს შორის გადის, და შესაბამისად, კაფეს სტუმრების ნახევარი ბელგიაში იმყოფება, ხოლო მეორე ნახევარი – ნიდერლანდში.
დედამიწის ყველაზე მაღალი მწვერვალი ევერესტი, ამავე დროს, ყველზე მაღალი ბუნებრივი საზღვარია მსოფლიოში. სწორედ ამ მთაზე და მის მწვერვალზე გადის სახელმწიფო საზღვარი ჩინეთსა და ნეპალს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საზღვარს არც თუ ისე კარგად იცავენ, აქ საზღვრის დარღვევა მეტად იშვიათად ხდება – ძალიან გამბედავი უნდა იყო, რომ ამ მწვერვალზე ახვიდე, მით უმეტეს, რომ ბევრ პროფესიონალ ალპინისტსაც კი უჭირს მისი დაპყრობა.
ქალაქი დერბი (Derby Line) სწორედ ამ ორ ქვეყანას შორის მდებარეობს. სახელმწიფო საზღვარი დაუნდობლად გადის და კვეთს საცხოვრებელ სახლებს, კაფეებს, ბარებს, საოპერო თეატრს და ბიბლიოთეკას. მაგ: ერთ-ერთ ბიბლიოთეკაში შესასვლელი კანადის მხარესაა, ხოლო საზღვარგარეთული ლიტერატურის განყოფილება აშშ-ს ტერიტორიაზე. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ეს საზღვრი ძალიან დაცულია და თუ კარის მეზობელთან მარილის ან შაქრის სათხოვნელად გინდათ მისვლა ვიზის გაფორმება მოგიწევთ.
ესპანეთში მდებარეობს ქალაქი სეუტა, რომლის ფართობის სულ რაღაც 18.5 კვ.კმ-ია. იგი პირდაპირ ხმელთაშუა ზღვისა და ატლანტის ოკეანის საზღვართანაა და ხმელეთით მაროკოს ესაზღვრება. ამ უკანასკნელს კი არა ერთხელ ჰქონდა მისი დაპყრობის მცდელობა. ამიტომაც სეუტა 3 მეტრიანი კედლითა და ეკლიანი მავთულითაა შემოღობილი.
ბირ-ტავილი ხაზი კი არა, არამედ 2060 კვ.კმ-ის ფართობის გარკვეული ტერიტორიაა ეგვიპტესა და სუდანს შორის. ეს ორი ქვეყანა კი უკვე საუკუნეზე მეტია იმის შესახებ დავობს, ვის ეკუთვნის ბუნებრივი რესურსებით საკმაოდ მდიდარი ხმელეთის ეს ნაწილი. 1902 წლამდე ბირ-ტავილი ეგვიპტის ტერიტორიაზე იყო, მაგრამ შემდეგ დიდმა ბრიტანეთმა საზღვარი შეცვალა და ეს ტერიტორია ნომინალურად სუდანს მიეკუთვნა. საბოლოოდ, ომის თავიდან ასაცილებლად ორივე ქვეყანამ უარი განაცხადა მასზე, მაგრამ მხოლოდ ოფიციალურად. ამჟამად, დედამიწის ზედაპირის 2060 კვ.კმ-ის ფართობის მქონე ტერიტორია არავის არ ეკუთვნის.
კორეის დემილიტარიზებული ზონა – ასე უწოდებენ საზღვარს ამ ორ საკმაოდ განსხვავებულ ქვეყანას შორის. მას ორივე მხრიდან ძალიან ბევრი მესაზღვრე იცავს. ამიტომაც ამ საზღვრის გადამკვეთების მსურველიც პრაქტიკულად არ არსებობს. შედეგად, ეს ნეიტრალური ზოლი მცენარეებმა და ცხოველებმა დაიკავეს და, შეიძლება ითქვას, აქ ”თვითშექმნილი” უნიკალური ნაკრძალი გაჩნდა.
ბერინგის სრუტეში, ჩუკოტკასა და ალასკის შორის ორი კუნძულია, რომელთაც დიომედის კუნძულებს უწოდებენ. პატარა დიომედეზე მდებარებს ამერიკული ქალაქი 146 მცხოვრებით, ხოლო დიდი დიომედე უკაცრიელია და რუსეთს ეკუთვნის. საზღვარი რუსეთსა და აშშ-ს შორის ზღვაში, სწორედ ამ კუნძულებს შორის გადის. და კიდევ ერთი საინტერესო მომენტიც: როცა თქვენ დიდ დიომედეს კუნძულზე დგახართ და პატარა დიომედეს უყურებთ, შეიძლება ითქვას, რომ მომავალში იყურებით, რადგან იქ 3 საათით წინ არიან. როცა დიდ კუნძულზე დილის 9 საათია, პატარაზე კი საათის ისრები უკვე 12-ს აჩვენებს, ანუ დროში განსხვავება 21 საათია. სხვათა შორის, ამერიკულ კუნძულზე ვებკამერებია დაყენებული, რომელთა საშუალებით თქვენ წარსულში ”დაბრუნება” შეგიძლიათ. ასე რომ, თქვენი გადასაწყვატია – სად გინდათ ყოფნა – წარსულსა თუ მომავალში?