ამერიკის რუკა
ამერიკის პირველი რუკა 1500 წელს ხუან დე ლა კოსამ შეადგინა, რომელიც ქრსტეფორე კოლუბის ექსპედიციის მონაწილე იყო. პერგამენტზე დახაზული და მდიდრულად გაფორმებული ხუან დე ლა კოსას რუკა ესპანეთის დედოფალ იზაბელასთვის საჩუქარად იყო განკუთვნილი. ამ რუკაზე ამერიკის მხოლოდ აღმოსავლეთი სანაპიროა გამოსახული, რადგან ანდების მთებამდე პირველაღმომჩნებმა ვერ მიაღწიეს.
შვიდი წლის შემდეგ გერმანელმა კარტოგრაფმა მარტინ ვალდზემიულერმა შექმნა მსოფლიოს რუკა, რომელზეც კოლუმბის მიერ აღმოჩენილ კონტინენტს პირველად ეწოდა ამერიკა. რუკა ხის 12 დაფაზე იყო დაბეჭდილი.
საინტერესოა, რომ ამერიკა და აზია ვალდზემიულერმა ერთმანეთისგან დიდი ოკეანით გამოყო, თუმცა წყნარი ოკეანის შესახებ მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი იყო ცნობილი.
2003 წელს აშშ-ს კონგრესის ბიბლიოთეკამ 10 მლნ დოლარად იყოდა ამ რუკის ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ეგზემპლარი.
პირი-რეისის ამოუცნობი რუკა
ერთ-ერთი პირველი რუკა, რომელზედაც სამხრეთ ამერიკა და ანტარქტიდა იყო გამოსახული თურქ ზღვაოსნს, ადმირალ პირი-რეისის ეკუთვნოდა და გაზელის ტყავზე იყო დახაზული. იგი 1513 წლით თარიღდება, მაგრამ მასზე უკვე აღნიშნულია ის ადგილები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი.
პირი რეისის რუკაზე აღნიშნულია ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის დასავლეთი სანაპიროები და ატლანტის ოკეანის კუძულები. სამხრეთი ამერიკა მონიშნულია საკმაოდ ზუტად, უფრო მეტიც, ამ კონტინენტზე ანდების მთებიც კია გამოსახული, რომელიც იმ დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი. გარდა ამისა, პირი რეისის რუკაზე ასევე დატანილია ანტარქტიდაც, რომელიც მხოლოდ 1820 წელს იქნა აღმოჩენილი. მაგარმ ეს არცაა გასაკვირი: ძველი დროის ბევრი კარტოგრაფი ვარაუდობდა ე.წ. ”სამხრეთი მიწების” არსებობას. თუმცა რუკაზე არაა აღნიშნული დრეიკის სრუტე, რომელიც ანტარქტიდას სამხრეთ ამერიკიდგან გამოყოფს. რუკის წარწერები კი გვამცნობენ, რომ ანტარქტიდის კლიმატი თბილია და იქ დიდი გველები ბინადრობენ.
მე-20 საუკუნეში, როცა ეს რუკა აღმოაჩინეს, ბევრმა ეჭვი შეიტანა მის ნამდვილობაში, რამეთუ ასეთი სიზუსტის მიღწევა მხოლოდ აეროფოტოების, ქრონომეტრისა და სფერული ტრიგონომეტრიის საშუალებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი კი მე-16 საუკუნეში არ არსებობდა. დღემდე არასაკმარისია მტკიცებულებები, რომელიც დაამტკიცებს ამ რუკის ნამდვილობას ან ფალსიფიკაციას. თავად პირი რეისი წერდა, რომ მან რუკის შექმნისას ძველი რუკები გამოიყენა, მათ შორის ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის მასალები და ქრ. კოლუმბის ” საიდუმლო რუკა”.
მერკატორის არქტიკა.
ძველი საბერძნეთში არსებობდა ლეგენდა ჩრდილოეთით მდებარე კონტინენტის ჰიპერბორიის შესახებ, სადაც ბედნიერი ადამიანები ცხოვრობდნენ, სადაც მუდამ მხიარულება სუფევდა და არ იყო სიკვდილი.
” აქ მზე ნახევარი წლის განმავლობაში ანათებს… მნათობი მხოლოდ ერთხელ – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს ამოდის და მხოლოდ ერთხელ – ზამთრის ნაბუნიობის დღეს ჩადის. ეს ქვეყანა სულ მზითაა განათებული და გამთბარი, ამიტომაც აქ ძალიან კარგი კლიმატია, ქარები კი საერთოდ არ ქრის… ” – წერდა პლინიუს უფროსი ჰიპერბორიის შესახებ.
ითვლებოდა , რომ ჰიპერბორიის ცენტრში ზღვა მდებარეობდა, საიდანაც გამოედინებოდა და ოკეანეში ჩაედინებოდა ოთხი დიდი მდინარე. სწორედ ასე გამოსახა არქტიკა ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა გერჰარდ მერკატორმა. ეს რუკა 1595 წელს, მისი სიკვდილიდან ერთი წლის შემდეგ გამოვდა. მერკატორმა არქტიკის გარშემო, რომელიც ჩრდილოეთ პოლუსზე მდებარეობდა, საკმაოდ ზუსტად გამოსახა გრენლანდია, ისლანდია, სკანდინავია, ამერიკისა და ევრაზიის ჩრდილოეთი ნაწილები.
ბევრი მეცნიერი თვლის, რომ ძველად ჩრდილოეთ პოლუსზე შესაძლებელია ნამდვილად არსებობდა კონტინენტი, თუმცა სავარაუდოდ ის მერკატორამდე დიდი ხნით ადრე – მინიმუმ 5 ათასი წლის წინ, იქნა დატბორილი.
არის პაციფიკი!
მარის პაციფიკი (Maris Pacifici) —წყნარი ოკეანის პირველი ნაბეჭდი რუკაა, რომლის ავტორია აბრაჰამ ორტელიუსი და 1589 წელს გამოიცა. რუკა ფრანს ჰოგენბეგის მიერ შედგენილ ამერიკის რუკასა და ვაზ დურადოს 1568 წლის იაპონიის აღწერას ეფუძნება.
წყნარი ოკეანე რუკაზე ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან სამხრეთ აღმოსავლეთისაკენაა გადაჭიმული და სამხრეთიდან ფართო სამხრეთის მიწის ტერიტორიითაა შემოსაზღვრული, რომელიც თითქმის ამერიკის სამხრეთ დაბოლოებას ებჯინება.
ავსტრალიისა და ანტარქტიდის აღმოჩენა
საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ავსტრალიის აღმოჩენამდე, ამ კონტინენტს რუკებზე უკვე გამოსახავდნენ. ანტიკური დროის გეოგრაფები აღიარებდნენ, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი ხმელეთს უკავია. არც თუ ისე იშვიათად, მას როგორც ” სამხრეთის მიწას”, ლათინურად Terra Australis , ისე მოიხსნიებდნენ. სწორედ ამ ჰიპოთეზის წყალობით აღმოაჩინეს ევროპელებმა ავსტრალია. ოკეანეთი პირველად მე-16 საუკუნის მეორე ნახევარში იქნა გამოკვლეული პორტუგალიელებისა და ესპანალების მიერ, ხოლო პირველად ავსტრალიის მიწას 1605 წელს ჰოლანდიელებმა დაადგეს ფეხი.
ძველ რუკებზე ანტარქტიდას, ავსტრალიის მსგავსად, სამხრეთის მიწად მოიხსენიებდნენ. ზოგჯერ ის სამხრეთ ამერიკასთან იყო გაერთიენებული, როგორც ეს პირი რეისი რუკაზეა. ავსტრალიის აღმოჩენის მერე ჰიპოთეტური ხმელეთი რუკებიდან გაქრა. ასე მაგალითად, ჯეიმ კუკის მიერ 1776 წელს შედგენილ სამხრეთ ნახევარსფეროს რუკაზე, ანტარქტიდის მაგივრად გაუვალი ყინულებია აღნიშნული. ამასთან, კუკი არ უარყოფდა, რომ ამ ადგილას მიწა არსებობდა: ” მე არ დავიწყებ იმის უარყოფას, რომ პოლუსთან ახლოს შესაძლებელია არსებობდეს კონტინენტი ან მნიშვნელოვანი ფართობის ხმელეთი. პირიქით, მე დარწმუნჯებული ვარ, რომ ასეთი მიწა ნამდვილად არის და ჩვენ მხოლოდ მისი ნაწილის დანახვა შეგვიძლია. ”
ანტარქტიდა 1820 წელს აღმოაჩინეს რუსმა ზღვაოსნებმა ფადეი ბელიჰაუზენმა და მიხაილ ლაზარევმა. ხოლო ამ კონტინენტზე პირველად ამერიკული გემის ” სესილიას” ეკიპაჟის წევრებმა დაადგეს ფეხი 1821 წელს.