კატეგორის გარეშე

წყალი დედამიწაზე სიცოცხლის არსებობის უმნიშვნელოვანესი პირობაა, მაგრამ მისი არათანაბარი განაწილება კონტინენტებზე არა ერთხელ გამხდარა კრიზისისა და სოციალური კატასტროფის მიზეზი.

ბევრი ექსპერტი წყლის საკითხს კაცობრიობის  ერთ-ერთ ყველაზე  მნიშვნელოვან გამოწვევად მიიჩნევს.

2005-2015 წლების პერიოდი გაერომ  „წყალი სიცოცხლისათვის“ საერთაშორისო ქმედებების  ათწლეულად გამოაცხადა. გაეროს  ექსპერტთა უმრავლესობის აზრით  21-ე საუკუნეში წყალი უფრო მნიშვნელოვანი სტრატეგიული რესურსი გახდება, ვიდრე ნავთობი და გაზია, რადგან 1 ტონა სუფთა წყალი არიდულ კლიმატურ ზონებში  (საჰარის უდაბნო და ჩრდილოეთი აფრიკა, ავსტრალიის ცენტრალური ნაწილი, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა, არაბეთის ნახევარკუნძული, ცენტრალური აზია) უკვე ახლა უფრო ძვირი ღირს, ვიდრე ნავთობი.

მსოფლიოში მტკნარი  სასმელი წყლის დეფიციტი   თანამედროვეობის ერთ-ერთი გლობალური  პრობლემაა. ამასთან, ჩვენი პლანეტის  მოსახლეობის რაოდენობის განუწყვეტლივ ზრდასთან ერთად საგრძნობლად  გაიზარდა წყლის მოხმარების მასშტაბები და შესაბამისად წყლის დეფიციტიც. შედეგად კი გაუარესდა ცხოვრების პირობები და შეფერხდა წყლის დეფიციტის მქონე ქვეყნების ეკონომიკური განვითარება. 

დღეს,  დედამიწის მოსახლეობა საოცარი ტემპით იზრდება და შესაბამისად მტკნარ სასმელ წყალზე მოთხოვნილებაც იზრდება.   მტკნარ წყალზე მოთხოვნილება ყოველ წელს 64 მლნ კუბ. მ-ს შეადგენს და ექსპერტთა ვარაუდით  შემდგომ 20 წელიწადში კიდევ 3-ჯერ გაიზრდება. სიტუაცია, როცა  წყლის მოხმარების მასშტაბები,  მოსახლეობის ზრდის,  ურბანიზაციის  და მრეწველობის  განვითარების,  ასევე კლიმატის გლობალური ცვლილების  და შესაბამისად გაუდაბნოების პროცესის დაჩქარების პარალელურად იზრდება,  ღრმავდება და კვლავასც  გაღრმავდება. 

რამდენიმე საინტერესო ფაქტი წყლის შესახებ:

• წყალს ჩვენი პლანეტის 71 % უკავია, მაგრამ აქედან მხოლოდ 3 %-ია მტკნარი.
• ბუნებრივი მტკნარი წყლის უდიდესი ნაწილი გაყინულ მდგომარეობაშია. მხოლოდ 1%-ზე ნაკლებია ხელმისაწვდომი ადამიანისთვის, რაც იმას ნიშნავს, რომ დედამიწაზე  0.007%-ზე ნაკლები წყალია სასმელად ვარგისი. 
• მსოფლიოში 1.4 მლრდ ადამიანზე მეტს არა აქვს წვდომა სუფთა და უსაფრთხო წყალსთან.

• წყალმომარაგებასა და  წყალზე მოთხოვნილებას შორის სხვაობა სულ უფრო იზრდება და  ექსპერტთა ვარაუდიდ 2030 წელს 40% მიაღწევს.
• 2025 წლისთვის მსოფლიოს მოსახლეობის მესამედს წყლის დეფიციტი ექნება.   
• ბევრ განვითარებად ქვეყანაში წყლის დანაკარგი 30%-ზე მეტს შეადგენს, ზოგჯერ კი 80%-საც აჭარბებს. 
• მსოფლიოში სასმელი წყლის 32 მლრდ კუბ. მ. წყალმომარაგების საქალაქო სისტემებიდან იკარგება, ამასთან მხოლოდ 10%  ვხედავთ, დანარჩენი შეუმჩნევლად  იკარგება და მიწისქვეშ უჩინარდება. 

21-ე საუკუნის ბოლოს ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის ნახევარზე მეტი სუფთა მტკნარი წყლის  უკმარისობას  იგრძნობს – ამბობენ ამერიკელი ექსპერტები და ამ გლობალური პრობლემის გადაწყვეტის სტრატეგიას გვთავაზობენ. მათი აზრით, ამ  სასიცოცხლო რესურსის დეფიციტის აღმოფხვრის  რამდენიმე გზა არსებობს:

წყლის რაციონალური გამოყენება სოფლის მეურნეობაში, მრეწველობასა და ყოფაცხოვერბაში;

მოსახლეობის რაოდენობის  ზრდის დარეგულირება; 

ახალი წყალსაცავების მშენებლობა და  წყლის გამამტკნარებელი ქარხნების მშენებლობა.

 წყლის დეფიცი  მხოლოდ  განვითარებადი ქვეყნების პრობლემა არაა.  ამჟამად, წყლის უკმარისობას  დედამიწის მოსახლეობის მესამედზე მეტს აწუხებს.  21-ე საუკუნის ბოლოს ეს პრობლემა უკვე ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის ნახევარს შეეხება, თუ  წყლის რესურსების მოხმარების მოდელი იგივე დარჩება.

ამ  სასიცოცხლოდ  მნიშვნელოვანი რესურსის  დეფიციტი  სასოფლო-სამეუნეო სავარგულების მორწყვის, საწარმოებსა და ყოფაცხოვრებაში  წყლის  ხარჯვის  მეთოდებითაა გამოწვეული. ცხადია, ამას კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული პროცესებიც ემატება. “სიტუაციის გამოსწორების შანსი ჯერ კიდევ არსებობს” –  ამბობენ მაკგილას და უტრეხტის უნივერსიტეტების მეცნიერები. მათი გამოთვლებით მდგომაროების დარეგულერიბის პროცესს 35 წელი დასჭირდება. ”Nature Geoscience”-ში გამოქვეყნებულ შრომაში მკვლევარებმა 6 ძირითადი სტარტეგია განსაზღვრეს, რომლებიც  წყლის დეფიციტის გადაწყვეტის სხვა ხერხებთან ერთად (რეგიონიდან გამომდინარე) იმ შედეგამდე მიგვიყვანს, რომ  შემცირდება იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც მტკნარი  წყლის უკმარისობას განიცდიან.

 მეცნიერებმა ეს 6 სტრატეგია ორ ”მსუბუქი” და ”მძიმე” კატეგორიად დაყვეს. ”მსუბუქი ზომები” უპირატესად თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით წყლის მოხმარების შემცირებაზეა ორიენტირებული. ”მძიმე ზომები” კი ახალი წყალსაცავების მშენებლობასა და  წყლის გამამტკნარებელი ქარხნების სიმძლავრეების გაზრდას ითავალისწინებს. მეცნიერები მიაჩნიათ, რომ სანამ არსებობს ისეთი ეკონომიკური, კულტურული და სოციალური ფაქტორები, რომლებსაც შეუძლიათ  გაართულონ  ”მსუბუქი ზომების” კატეგორიის ზოგიერთი სტრატეგიის რეალიზაცია (მაგ; შობადობის შეზღუდვა), ”მძიმე ზომების”   სტრატეგიები მოქმედების უფრო რეალურ გეგმას წარმოადგენს.

წყლის დეფიციტის  შემცირების სტარტეგიები ასე გამოიყურება:

”მსუბუქი ზომები”:

1.  სოფლის მეურნეობაში ახალი და თანამედროვე ტიპის  სასუქების გამოყენება შეუწყობს ხელს წყლის რაციონალურ ხარჯვას. ამასთან 2050 წლამდე  ყოველწლიურად მოსახლეობის რაოდენობა, რომელიც წყლის დეფიციტს განიცდის 2%-ით შემცირდება. ამ სტრატეგის დანერგვის შემთხვევაში რისკფაქტორებია გენური მოდიფიკაციისა და ევთროფიკაციის  შესაძლო შედეგები. 
2. არარეგულირებული  რწყვიდან  წვეთოვან მორწყვით სისტემაზე გადასვლა სოფლის მეურნეობაში წყლის  გონივრულ გამოყენებას  შეუწყობს ხელს. ეს მიდგომა მნიშვნელოვან ინვესტიციებს საჭიროებს და ამავე დროს არსებობს ნიადაგის დამლაშების  რისკიც.
3. საინჟინრო სისტემების მოდერნიზაცია  და გაჭონვების აღმოფხვრა შეამცირებს წყლის მოხმარებას, როგოც ყოფაცხოვრებაში, ასევე წარმოებაში. ეკონომიის კიდევ ერთი ვარიანტია – წყლის მეორადი გამოყენება ტექნიკური მიზნებისათვის.
4. დემოგრაფიული პოლიტიკა, რომელიც შობადობის  შემცირებაზეა (ოჯახის ადგეგმვა, საგადასახადო შეღავათები) მიმართული   საშუალებას  მოგვცემს მსოფლიოს მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში თავიდან  ავიცილოთ  წყლის დეფიციტი. ექსპერტები თვლიან, რომ კარგი იქნება, თუ 2050  წლისთვის ჩვენი პლანეტის მოსახლეობის რაოდენობა არ გადააჭარბებს 9 მლრდ ადამიანს, თუმცა თანამედროვე ტენდენციების გათვალისწინებით ამის მიღწევა საკმაოდ რთული ამოცანაა. 

”მძიმე ზომები”:

5. ” უწყლო” რეგიონების გადარჩენა მხოლოდ წყლის მარაგის   ზრდას შეუძლია. პრობლემის გადაწყვეტის ეს ვარიანტი  წყასაცავების ფართობების  600 კმ³-ით გაფართოებას მოითხოვს უკვე არსებულის გაღრმავების ან ახალი ხელოვნური აუზების მშნებლობის ხარჯზე. ეს კი სერიოზულ ფინანსურ დანახარჯებთანაა დაკავშირებული. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ ამ სტრატეგიის განხორციელებისას შესაძლოა წარმოიქმნას ნეგატიური სოციალური და ეკოლოგიური შედეგები.

6. მეტად მნიშვნელოვანია სანაპირო რაიონებში წყლის გამამატკნარებელი ახალი ქარხნების მშენებლობა (დანადგარების რაოდენობისა და ტევადობის ზრდა), თუმცა პრობლემის გადასაწყვეტად აუცილებელია არსებული საწარმოების სიმძლავრის  50-ჯერ  გაზრდა. ესეც, რა თქმა უნდა, დიდ ფინანსურ კაპიტალდაბანდებასა და ენერგეტიკულ დანახარჯებს მოითხოვს. ასევე მოიმატებს ჩამდინარე წყლების რაოდენობაც, რომელთა უსაფრთხო უტილიზაცია იქნება აუცილებელი.  

რუკაზე ნაჩვენებია ამა თუ იმ სტარტეგიის გამოყენების შესაძლებლობები რეგიონიდან გამომდინარე. იმ რეგიონებში,  რომლებიც წყლის დეფიციტს განიცდიან, შესაძლებელია პრობლემის გადაწყვეტის  რამდენიმე  ვარიანტის  ერთდროულად გამოყენება.

რასიზმი არის კანის ფერის, რასობრივი, ეთნიკური ან რელიგიური კუთვნილების საფუძველზე ადამიანების ჩაგვრა, დამცირება, დისკრიმინაცია, მათზე ძალადობა. რასიზმი ასევე არის რწმენა ან მოძღვრება იმის შესახებ, რომ ადამიანის ქმედითუნარიანობა, მიღწევები ან ინტელექტი დამოკიდებულია მის რასობრივ კუთვნილებაზე. სიტყვა რასიზიმი პირველად 1932 წელს  ფრანგი ლექსიკოგრაფისა და გამომცემლის ლარუსის მიერ შედგენილ ლექსიკონში დაფიქსირდა. რასიზმის  ფუძმედებლად ასევე ფრანგი მეცნიერი  ჟოზეფ დე გობინო მიიჩნევა.  ამჟამად რასიზმის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის  შესახებ საერთაშორისო კონვენცია მოქმედებს, რომლეიც გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 1965 წლის 21 დეკემბერს მიიღო.

ოაზისი ხემცენარეებით, ბუჩქნარითა და ბალახით დაფარული ადგილები,  აგრეთვე ინტენსიური მიწათმოქმედების რაიონებია უდაბნოსა და ნახევარუდაბნოს სარწყავ მიწებზე.

ოაზისი მეზობელ რაიონებთან შედარებით უფრო ნესტიანი ადგილია, რაც გამოწვეულია გრუნტის წყლის მაღალი დონით, წყაროების სიუხვით, მდინარეების პერიოდული ადიდებით, ხელოვნური რწყვით. ოაზისის ზომები რამდენიმე ჰა-დან რამდენიმე ათეულ ათას კმ²-მდე მერყეობს. ოაზისს უწოდებენ აგრეთვე ყინულისაგან თავისუფალ ადგილს ანტარქტიდაში. ოაზისური მეურნეობა, დღეს მიწათმოქმედების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფორმაა.

ბიომები დედამიწის დიდი რეგიონებია, რომლებსაც აქვთ ისეთი მსგავსი მახასიათებლები, როგორიცაა კლიმატი, ნიადაგები, ნალექები, მცენარეული თემები და ცხოველთა სახეობები. ბიომებს ზოგჯერ ეკოსისტემებსა და ეკორეგიონებად მოიხსენიებენ. მართალია, კლიმატი  ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია, რომელიც განსაზღვრავს ნებისმიერი ბიომის ბუნებას, მაგრამ არა  ერთადერთი ფაქტორი.  ბიომების ხასიათსა და განაწილებაზე ასევე გავლენას ახდენს  რელიეფი,   ტენიანობა, ტემპერატურა  და სიმაღლე.

დედამიწის ბიომთა საზღვრები უმეტესად  ბუნებრივ ზონებს (ლანდშაფტურ– გეოგრაფიულ ზონებს) შეესაბამება.   ბუნებრივი ზონა გეოგრაფიულ მეცნიერებაში დამკვიდრებული  ტერმინია, ბიომი კი – ბიოგეოგრაფიაში დანერგილი ტერმინი.

მეცნიერები  ვერ თანხმებიან ზუსტად რამდენი ბიომია დედამიწაზე,  ამიტომ მსოფლიოს ბიომების აღსაწერად  სხვადასხვა  კლასიფიკაციის სქემა არსებობს.  თუმცა   დედამიწის  ბიომები ორ  ძირითად  ნაწილად  –  წყლის  და ხმელეთის ბიომებად იყოფა.

ვარსკვლავთა ჯგუფი, რომლებადაც პირობითადაა დაყოფილი ვარსკვლავიანი ცა.

ორინოკო — სამხრეთ ამერიკის ერთ-ერთი უგრძესი მდინარეა (სიგრძე 2,140 კმ). მისი აუზის ფართობი 880 000 კმ²-ს შეადგენს, საიდანაც 76,3% ვენესუელის ტერიტორიაზე მდებარეობს, დანარჩენი კი კოლუმბიის. ორინოკო და მისი შენაკადები, ვენესუელის აღმოსავლეთ და შიდა რეგიონების მთავარ სატრანსპორტო სისტემას წარმოადგენს.

როგორ საოცრადაც არ უნდა მოგეჩვენოთ, მდინარე ორინოკოს ნაპირებზე ჩნდებოდა ქალაქები და სოფლები, მთავარ მდინარეზე და მის შენაკადებზე დაცურავდნენ გემები, მაგრამ არ იყო აღმოჩენილი მდინარის სათავე.

მდინარის სათავე 1951 წლის 27 ნოემბერს საფრანგეთ-ვენესუელის ექსპედიციამ აღმოაჩინა. ყოველმხრივ აღჭურვილი და მომზადებული ექსპედიცია თვითმფრინავით  სათავიდან 300 კმ დაშორებულ ადგილზე ჩაიყვანეს. აქედან დაიწყო ექსპედიციამ მდინარის სათავისკენ რთული გზა, 240 კმ გადალახვას სამი თვე დასჭირდა,   ნავით გასვლა ყველგან შეუძლებელი იყო, ამიტომ  გაუვალ ჯუნგლებში წყალმარჩხ ადგილებში ექსპედიციის მონაწილეებს ფეხით უხდებოდა სიარული. ბოლო 60 კმ გავლას 34 დღე დასჭირდა.  27 ნოემბერს ნანატრი დღე დადგა და ექსპედიციის ხელმძღვანელმა ზალპის ქვეშ აღმართა საფრანგეთისა და ვენესუელის დროშები ჭაობის განაპირა ბორცვზე, იმ ადგილას, საიდანაც სათავეს იღებს მდინარე ორინოკო.

მდინარე სათავეს იღებს ვენესუელა-ბრაზილიის საზღვარზე, კერო-დელგადო-ჩალბაუდის მთიდან, ზღვის დონიდან 1 047 მეტრზე.

ორინოკოს შესართავი ატლანტის ოკეანესთან, მესამე მოგზაურობისას 1498 წელს, აღწერა ქრისტეფორე კოლუმბმა. 1800 წელს, მდინარის აუზს იკვლევდა ალექსანდერ ჰუმბოლდტი, რომელმაც შემდგომ აქაური ფლორისა და ფაუნის შესახებ სტატიები გამოაქვეყნა, სადაც იუწყებოდა ამ ტერიტორიაზე მდინარის ვარდისფერი დელფინების არსებობას.

ზეგანი – ბრტყელი ან სუსტტალღოვანი ზედაპირის მქონე ვაკე, რომელიც ზღვის დონიდან 500 მეტრ და მეტ სიმაღლეზე მდებარეობს.