აფრიკა

აფრიკა ციფრებში:

ფართობი – 30 311 690 კვ. კმ. (კუნძულებთან ერთად)

მოსახლეობა – 1.1 მლრდ კაცი

უმაღლესი მწვერვალი – კილიმანჯარო, ტანზანია, 5895 მ.

ყველაზე დაბალი ადგილი – აფარის ხეობა – 153 მ.

ყველაზე გრძელი მდინარე – ნილოსი – 6671 კმ.

ყველაზე დიდი ტბა – ვიქტორია, 69215 კვ.კმ.

ყველაზე მაღალი ჩანჩქერი – ტუგელა (სარ), 610 მ.

ყველაზე დიდი უდაბნო – საჰარა 9,1 კვ.კმ.

ყველაზე დიდი კუნძული – მადაგასკარი, 587 040 კვ.კმ.

ყველაზე დიდი სრუტე – მოზამბიკის, 1760 კმ

ყველაზე დიდი ყურე – გვინეის, 753 ათასი კმ 2

ყველაზე დიდი ქვეყანა – ალჟირი, 2.38 მლნ კვ.კმ.

ყველაზე პატარა ქვეყანა – სეიშელის კუნძულები, 455 კვ.კმ.

ყველაზე დიდი ქალაქი – ქაირო (ეგვიპტე), 7.7 მლნ კვ.კმ

აფრიკის კონტინენტს გარს ეკვრის ატლანტის და ინდოეთის ოკეანეები, ხმელთაშუა და წითელი ზღვები. ევროპიდან გამოიყოფა გიბრალტარის ვიწრო სრუტით, ხოლო სუეცის ყელით, რომელზეც სუეცის არხია გაყვანილი აზიას უკავშირდება. აფრიკის უდიდესი ნაწილი ტროპიკულ სარტყელშია მოქცეული. უკიდურესი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილები მდებარეობენ სუბტროპიკებში. უკიდურეს ჩრდილოეთ და სამხრეთ წერტილებს შორის მანძილი 8000 კმ–ია, ხოლო უკიდურეს დასავლეთ და აღმოსავლეთ წერტილებს შორის მანძილი 7500 კმ-ია. სანაპირო ხაზი სხვა კონტინენტებთან შედარებით სუსტადაა დანაწევრებული, მისი სიგრძე შეადგენს 26 000 კმ–ს. (შედარებისთვის ევროპის სანაპირო ხაზის სიგრძეა 32 000 კმ, მაშინ როცა ის ფართობით სამჯერ ნაკლებია აფრიკაზე).

აფრიკის რელიეფში გამოირჩევა დიდი რიფტული რღვევის ხეობა (აღმოსავლეთ აფრიკის რიფტული ხეობა), რომელიც რელიეფის უდიდესი რიფტული წარმონაქმნია ჩვენს პლანეტაზე. იგი აფრიკისა და არაბეთის ტექტონიკური ფილების საზღვარზე მათი მოძრაობის შედეგად ჩამოყალიბდა. ხეობა თითქმის 6 000 კმ-ზეა გადაჭიმული და ეთიოპიის ჩრდილოეთ რაიონებიდან იწყება და მოზამბიკის ცენტრალურ ნაწილამდე გრძელდება. რღვევის ხაზის სიგანე 30-100 კმ-ის ფარგლებში მერყეობს, ხოლო სიღრმე რამდენიმე ასეულიდან ათას მეტრამდე.

კმდინარეთა ქსელი კონტინენტზე არათანაბრადაა განაწილებული, რაც რელიეფსა და ჰავაზე, განსაკუთრებით კი ნალექების განაწილებაზეა დამოკიდებული. რელიეფიდან გამომდინარე მდინარეების დიდი ნაწილი ატლანტის ოკეანეში ჩაედინება, ვინაიდან მთავარი წყალგამყოფი აღმოსავლეთ აფრიკაში გადის. კონტინენტის 1/3 შიდა ჩამონადენის აუზს მიეკუთვნება. აფრიკის მდინარეები საფეხურეობრივად განლაგებულ ზეგნებს კვეთს, ახასიათებთ ჩანჩქერები და ჭორომები, ამდენად, ისინი სიგრძეზე სანაოსნოდ არ გამოდგება, სამაგიეროდ ჰიდროგრაფიით მდიდრები არიან. აფრიკის კონტინენტზე მდინარეების შედარებით ხშირი ქსელი დამახასიათებელია ეკვატორული და სუბეკვატორული სარტყელებისთვის. ძალიან მცირეა მდინარეები უდაბნოებში. აქ გვხვდება მდინარეების მშრალი კალაპოტები — ვადები, რომლებიც წყლით მხოლოდ თავსხმა წვიმების დროს ივსება. აფრიკის მდინარეთა უმრავლესობა წვიმის წყლით საზრდოობს, მაგრამ მათი რეჟიმი განსხვავებულია და დამოკიდებულია ნალექის სეზონურ განაწილებაზე. მდინარეები, რომლებიც რამდენიმე კლიმატურ სარტყელში მიედინება, რთული რეჟიმით ხასიათდება. ამ მხრივ ტიპობრივია მდინარე ნილოსი. ონტინენტის წყალგამყოფი აღმოსავლეთ აფრიკის მთიანეთზე გადის, რის გამოც ატლანტის ოკეანის აუზის მდინარეები ბევრად აღემატება ინდოეთის ოკეანის აუზის მდინარეებს. აფრიკის კონტინენტზე მსოფლიოს უგრძესი მდინარე ნილოსი გაედინება, რომლის სიგრძეც 6671 კმ-ია. აფრიკის ყველაზე წყალუხვი მდინარე კონგო (ზაირი) სიგრძით თითქმის ორჯერ ჩამორჩება ნილოსს ( 4320 კმ), თუმცა წყლის მასა მასში 15-ჯერ მეტია;

კონტინენტზე ყველაზე დიდი ტბა აღმოსავლეთ აფრიკის ზეგანზე, რღვევის ზონაში მდებარეობს, ამიტომ მათ ქვაბულებს წაგრძელებული ფორმა აქვთ. ეს ტბები როგორც წესი, მაღალი და ციცაბოკალთებიანი მთებითაა შემოფარგლური. აქ მდებარე ტბებს ძირითადად გრძელი ფორმა აქვთ და სიღრმითაც გამოირჩევიან, ამ მხრივ კლასიკური მაგალითია ტანგანიიკის ტბა, რომლის სიგანე 50-80 კმ-ია, სიგრძე კი 650 კმ. იგი ყველაზე გრძელია დედამიწის მტკნარ ტბებს შორის, სიღრმით კი მხოლოდ ბაიკალის ტბას ჩამორჩება. ამასთან, ფართობით მეორე ადგილზეა აფრიკის ტბებს შორის და ორჯერ უფრო ნაკლებია, ვიდრე ტბა ვიქტორია. ტბის ირგვლივ მაღალი მთები მდებარეობს, რომლებიც ბევრ ადგილას ციცაბო მთის კალთებით პირდაპირ ტბაში ეშვება და მაღალ-ფლატეებიან სანაპიროს ქმნის.

აფრიკის ნოტიო ეკვატორული ტყეები ბევრი ძვირფასი მცენარის სამშობლოა. მათ შორის ყველაზე გავრცელებულია ზეთის პალმა, რომლის ნაყოფისგან პალმითს ხდიან. ბევრი ძვირფასი ხის მერქნისგან ამზადებენ ავეჯს და გააქვთ საზღვარგარეთ, მაგალითად, აბანოზის ხე. ეკვატორული ტყეების ცხოველთა სამყარო მდიდარია და მრავალფეროვანია. მათი უმეტესობა ხეებზე ბინადრობს. ფრინველების მწერების და მღრღნელების გარდა, ხეებზე ბინადრობენ მრავალრიცხოვანი მაიმუნები, მათ შორის შიმპანზეები. მიწაზე ბინადრობენ ფუნჯაყურიანი ღორები, ანთარი, წვრილჩლიქოსნები — აფრიკული ირემი, რომელიც 40 სმ სიმაღლისაა. კატის ზომის ჯუჯა ანტილოპა და სხვ. ტყისპირებსა და წყალსატევების ნაპირებთან გვხვდება დედამიწის ერთ-ერთი უიშვიათესი ცხოველი, ჯუჯა ბეჰემოთი, ჟირაფის მონათესავე ოკაპი, რომელიც მხოლოდ აფრიკაშია.

ეკვატორული ტყეების ყველაზე დიდი მტაცებელია ავაზა, მიყრუებულ მიუვალ ადგილებში ცხოვრობენ გორილები. ტყის ყველა იარუსზე გავრცელებულია ჭიანჭველები. მათი ზოგიერთი სახეობა, ეგრეთ წოდებული მომთაბარე ჭიანჭველები, გრძელ კოლონებად გადადგილებისას, გზადაგზა ყველაფერს ანადგურებს. ტყეებში მწერების დიდი რაოდენობაა.ფინიკის პალმასაჰარაში,ერგ-შებისოაზისი.
ნახევარუდაბნოებისსაზღვრებთან, სადაც წვიმების სეზონი 2-3 თვეა, წარმოიქმნება გაუდაბნოებულისავანა. აფრიკული სავანის დამახასიათებელი ხეა —ბაობაბი. მას სავანის დარაჯსაც კი უწოდებენ. წვიმიან პერიოდში გამოირჩევა გაშლილი ტოტებით და წვრილი, ღია მწვანე ფერის ფოთლებით. მშრალ პერიოდში იგი შიშვლდება. ვარაუდობენ, რომ ბაობაბი 4-5 ათასი წელი ცოცხლობს. იგი გიგანტურიხეა, მისი დიამეტრი 10 მეტრამდეა. მერქანი წყლითაა გაჟღენთილი, რითაც ის მშრალ პერიოდებში საზრდოობს.

მსოფლიოშიარსად არ არის ისე მრავლად თავმოყრილი ცხოველები, როგორც აფრიკის სავანეში, განსაკუთრებით კი ბალახისმჭამელი ცხოველები:ანტილოპისსხვადასხვა სახეობა,ზებრა,ჟირაფი, ბალახისმჭამელებს შორის უდიდესი ცხოველისპილო,გარეული კამეჩი,მარტორქა, მდინარეების და ტბების სანაპიროებზე გვხვდებაბეჰემოთი.

ჯუჯა ბეჰემოთი

დიდი ცხოველების მრავალფეროვნება, აფრიკული ფაუნის დამახასიათებელი ნიშანია. ბალახისმჭამელების მუდმივი თანამგზავრებია მტაცებლები: გეპარდი, ტურა, ავაზა, ლომი. მდინარეებში ბინადრობს ნიანგი. სავანა ძალიან მდიდარია ფრინველებით. აქ არის ერთ-ერთი ყველაზე პატარა და ულამაზესი ფრინველი — მენექტრე, აგრეთვე დედამიწის ყველაზე დიდი ფრინველი აფრიკული სირაქლემა. ასევეა მარიბუ, რომელიც მხოლოდ აფრიკაში გვხვდება. სავანაში უჩვეულოდ ბევრი თერმიტია. მოსახლეობას უდიდეს ზიანს აყენებს ბუზი ცეცე. მას გადააქვს პირუტყის და ადამიანის დაავადების გამომწვევი ბაქტერიები, რაც ხშირად ორივესთვის დამღუპველია.

დღესდღეობით ფრიკაში დიდი ყურადღება ექცევა ველური ბუნების დაცვას. ამ მიზნით ყოველწლირად მატულობს ბუნების დაცული ტერიტორიების (ნაკძალების და ეროვნული პარკების) რაოდენობა და ფართობი. განსაკუთრებით ბევრია ისინი სამხრეთ და აღმოსავლეთ აფრიკაში. ზოგიერთი მათგანი მაგ: სერენგეტი, კრიუგერი, ცაავო და სხვები მსოფლიოში ცნობილია. მიღებული ზომების წყალობით გადაშენების გზაზე მყოფი ცხოველების რიცხვი აქ აღდგენილია.

აჟამად, აფრიკის კონტინენტზე 54 სუვერენული სახელმწიფოა. მათმა უმრავლესობამ დამოუკიდებლობა გასული საუკუნის 50-60-იან წლებში, აფრიკის ევროპული კოლონიზაციის დასრულების შემდეგ მოიპოვა. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ბევრ აფრიკულ სახელმწიფოში დაიწყო სამოქალაქო ომები, რომლებიც ზოგჯერ მოსახლეობის ამა თუ იმ ჯგუფის მასიურ გენოციდში გადაიზარდა. ბევრ ქვეყანაში დამყარდა დიქტატორული რეჟიმები. პოლიტიკური არასტაბილურობა, კორუფციის მაღალი დონე, ადამიანის უფლებების უგულველყოფა, სიღარიბე აფრიკული სახელმწიფოების წინაშე მდგარი ტიპური პრობლემებია.

აფრიკის კავშირიარის ფედერაცია, რომელიც ყველა აფრიკულ ქვეყანას მოიცავსმაროკოსგარდა. კავშირი ჩამოყალიბდა2001წლის26 ივნისსშტაბ-ბინითადის-აბებაში. 2004 წლის ივლისში აფრიკის კავშირის პან-აფრიკული პარლამენტიმიდრანდშიგავიდა,სამხრეთ აფრიკაში, თუმცა ადამიანთა უფლებების აფრიკის კომისია ადის-აბებაში დარჩა. აფრიკის კავშირს საპარლამენტო მთავრობა ჰყავს, ცნობილი როგორც აფრიკის კავშირის მთავრობა, რომელიც საკანონმდებლო, იურიდიული და აღმასრულებელი ორგანოებისგან შედგება, რომელსაც მართავს აფრიკის კავშირის პრეზიდენტი, რომელიც ასევე პან-აფრიკული პარლამენტის პრეზიდენტია. აფრიკის კავშირის პრეზიდენტად ირჩევენ პან-აფრიკული პარლამენტის წევრს უმრავლესობის მხადარჭერით.