ქვეყნები და ქალაქები

ატაკამის უდაბნო (ესპ. Desierto de Atacama)  სამხრეთ ამერიკაში, ანდების მთების დასავლეთით, წყნარი ოკეანის სანაპიროზე თითქმის 1000 კმ სიგრძეზეა გადაჭიმული. უდაბნოს ფართობი 105,000 კვ, კმ-ია და ჩილეს ჩრდილოეთით მდებარეობს.

ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში, რაც NASA-ს მიერ ჩატარებულმა კვლევებმაც დაადასტურა. ატაკამას ზოგიერთ მეტეოროლოგიურ სადგურზე წვიმა არასდროს დაფიქისირებულა. ნალექის გარეშე ოთხ წლამდე პერიოდები რეგისტრირებულია უდაბნოს ცენტრალურ სექტორში, რომელიც  ჩილეს  ქალაქებს – ანტოფაგასტას, კალამასა და კოპიაპოს – შორის მდებარეობს. ატაკამაში ნალექის საშუალო  წლიური რაოდენობა დაახლოებით 1 მმ-ია.  გეოგრაფიულად, ატაკამას სიმშრალე იმით აიხსნება, რომ იგი  ორი საკმაოდ მაღალი მთიან სისტემას შორის (ანდები და ჩილეს სანაპირო ქედი)  მდებარეობს. ორივე  – ანდების მთები და ჩილეს სანაპირო ქედი, რომლებიც გარს აკრავს ამ უდაბნოს,  ბლოკავს  ტენიანობას, რის გამოც ატაკამას უდაბნო მცენარეულობისთვის ერთგვარ სასიკვდილო ზონად აიქცევა.

დღის განმავლობაში უდაბნოში ტემპერატურამ შეიძლება 40º C-ს  მიაღწიოს, ხოლო ღამით კი 5º C-მდე დაეცეს. მთელი წლის განმავლობაში, დღეების 90%-ზე მეტი მზიანია.

ატაკამა მსოფლიოში  ბუნებრივი ნატრიუმის  ნიტრატის უდიდესი მარაგით გამოირჩევა. ნატრიუმის ნიტრატს სასუქებისა და ფეთქებადი ნივთიერებების წარმოებისთვის იყენებენ. 1940-იან წლებში ამ მინერალის მოპოვების, რომელსაც ასევე  ჩილეს მარილს უწოდებენ, ბუმი იყო. დღეს უდაბნოში მრავლადაა მიტოვებული სამთო ქალაქები.  საინტერესოა, რომ 1800-იანი წლების ბოლოს ჩილესა და ბოლივიას შორის დავა დაიწყო ატაკამას  გამო (Guerra del Pacífico –  წყნარი ოკეანის ომი), რადგან ორივე ქვეყანა აცხადებდა, რომ ამ უზარმაზარი სამთო პოტენციალის მქონე რეგიონის კანონიერი მფლობელები იყვნენ. ომის ბოლოს ჩილემ აიღო კონტროლი მთელ რეგიონზე.

ატაკამას  ნიადაგის ნიმუშები ძალიან ჰგავს პლანეტა მარსის ნიმუშებს. ამ მიზეზით, NASA უდაბნოს წითელ პლანეტაზე მისიების ინსტრუმენტების შესამოწმებლად იყენებს. ატაკამას ხშირად მარსზე სცენების გადასაღებ ადგილადაც იყენებენ,  როგორც მაგალითად სატელევიზიო სერიალში Space Odyssey: Voyage to the Planets.

მიუხედავად იმისა, რომ ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში და საკმაოდ მაღალი ტემპერატურაა დღის განმავლობაში, აქ მთების მაღალი მწვერვალები თოვლით არის დაფარული.

ატაკამას უდაბნო დედამიწაზე ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან ადგილებს შორის, სადაც წელიწადში 300+ დღე მზიანია და ღრუბლების გარეშე. უღრუბლო ცისა და სიმაღლის გამო იგი საუკეთესო ადგილია ჩვენს პლანეტაზე ობსერვატორიებისთვის. ბოლო წლებში უდაბნოში  მსოფლიოში უდიდესი სახმელეთო ტელესკოპი დადგეს, სადაც 66 რადიოტელესკოპის მიერ გადაღებული სურათების დახმარებით ვარსკვლავების ფორმირებაზე დაკვირვება მიმდინარეობს.

მიმდინარე კლიმატის ცვლილება, მეცნიერების ვარაუდით ადამიანის
სამეურნეო საქმიანობის გააქტიურებით არის გამოწვეული და პირდაპირ უკავშირდება ინდუსტრიალიზაციის პროცესებს. ეს პრობლემა განსაკუთრებით თვალშისაცემი მე–20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან გახდა, როდესაც ადამიანებმა მზარდი
მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად დაიწყო ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ათვისება. სწორედ ამ დროს აღინიშნა
დედამიწაზე საშუალო წლიური ტემპერატურის მკვეთრი ზრდა და გახშირდა სხვადასხვა სახის ბუნებრივი კატასტროფები. მსოფლიო აღმოჩნდა სერიოზული საშიშროების წინაშე, რადგან გარემოსადმი მიმართულმა ასეთი გაუაზრებელი/მომხმარებლური დამოკიდებულებამ შეუქცევადი პროცესები გამოიწვია და საფრთხე შეუქმნა მომავალ თაობებს.

კლიმატის გლობალური ცვლილება დაკავშირებულია გლობალური ტემპერატურის მატებასთან და დედამიწის ატმოსფეროში ზოგიერთი გაზის გადამეტებული კონცენტრაციითაა გამოწვეული, რაც ხელს უშლის დედამიწიდან „ზედმეტი“ სითბოს არეკვლას. ამ გაზებს „სათბური გაზები“ ჰქვია და მას მიეკუთვნება ნახშირორჟანგი, მეთანი, აზოტის ქვეჟანგი და ა. შ. რაც უფრო მაღალია “სათბურის აირების” კონცენტრაცია ატმოსფეროში, მით მეტი სითბო რჩება დედამიწაზე.

ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის ზრდა იწვევს ზღვის დონის
აწევას. გაიზრდა კლიმატური კატასტროფული მოვლენების სიხშირე
და სიმძლავრე, შეიცვალა ნალექების რაოდენობა და განაწილება.
აგრეთვე შეიცვალა სოფლის მეურნეობის მოსავლიანობა, შემცირდა
მყინვარები, გადაშენდა ცოცხალი ორგანიზმების ზოგიერთი
სახეობები, გაიზრდა დაავადებათა რიცხვი.

გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს, 90-იანი წლების დასაწყისში
ჩატარდა მთელი რიგი სამთავრობათაშორისო კონფერენციები და
შეხვედრები კლიმატის ცვლილების პრობლემებთან დაკავშირებით;
მსოფლიოს მთავრობებმა დაიწყეს მზადება ჩარჩო კონვენციის
მომზადებაზე და 1992 წლის 9 მაისს, რიო დე ჟანეროში, 154
სახელმწიფოს წარმომადგენელმა ხელი მოაწერა კლიმატის ცვლილების კონვენციას.
კონვენცია ძალაში შევიდა 1994 წლიდან. რაც იმას ნიშანვდა, რომ
მსოფლიოს ლიდერებმა ერთხმად აღიარეს კლიმატის ცვლილება და
დაიწყეს ერთობლივი ღონისძიებების გატარება მისი შერბილების
მიზნით. კლიმატის ცვლილების კონვენციის საბოლოო მიზანია მიაღწიოს ატმოსფეროში სათბურის გაზების კონცენტრაციების სტაბილიზაციას იმ დონეზე, რომელიც არ დაუშვებს კლიმატურ სისტემაზე საშიშ ანთროპოგენურ ზემოქმედებას.

მოყოლებული აქედან, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები, საქართველოც
აქტიურადაა ჩართული კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში.
კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში უდუდესი როლი აკისრია
ალტერნატიული ენერგიების სწორ და რაციონალურ გამოყენებას. რაც
მეტად დავნერგავათ და აქტიურად გამოვიყენებთ განახლებად ენერგიას,მით უნფო მეტ სარგებელს მოვუტანთ გარემოს და დავაკმაყოფილეთ მსოფლიო საზოგადოების მოთხოვნებს.

ამერიკის რუკა

ამერიკის პირველი რუკა 1500 წელს ხუან დე ლა კოსამ შეადგინა, რომელიც ქრსტეფორე კოლუბის ექსპედიციის მონაწილე იყო.  პერგამენტზე   დახაზული და მდიდრულად გაფორმებული ხუან დე ლა კოსას რუკა ესპანეთის დედოფალ იზაბელასთვის  საჩუქარად იყო განკუთვნილი. ამ რუკაზე   ამერიკის მხოლოდ აღმოსავლეთი სანაპიროა გამოსახული, რადგან  ანდების მთებამდე პირველაღმომჩნებმა ვერ მიაღწიეს.

შვიდი წლის შემდეგ გერმანელმა კარტოგრაფმა მარტინ ვალდზემიულერმა შექმნა მსოფლიოს რუკა, რომელზეც  კოლუმბის მიერ აღმოჩენილ  კონტინენტს პირველად  ეწოდა ამერიკა.  რუკა ხის  12  დაფაზე იყო დაბეჭდილი.

 საინტერესოა, რომ ამერიკა და აზია ვალდზემიულერმა ერთმანეთისგან  დიდი ოკეანით გამოყო, თუმცა წყნარი ოკეანის შესახებ მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი იყო ცნობილი.

2003 წელს აშშ-ს კონგრესის ბიბლიოთეკამ  10 მლნ დოლარად იყოდა  ამ რუკის  ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ეგზემპლარი.

პირი-რეისის ამოუცნობი  რუკა

ერთ-ერთი პირველი რუკა, რომელზედაც სამხრეთ ამერიკა და ანტარქტიდა იყო  გამოსახული  თურქ ზღვაოსნს, ადმირალ პირი-რეისის ეკუთვნოდა და გაზელის ტყავზე იყო დახაზული. იგი 1513 წლით თარიღდება, მაგრამ  მასზე უკვე აღნიშნულია ის ადგილები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი.

პირი რეისის რუკაზე აღნიშნულია ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის დასავლეთი სანაპიროები და ატლანტის ოკეანის კუძულები. სამხრეთი ამერიკა მონიშნულია საკმაოდ ზუტად, უფრო მეტიც,  ამ კონტინენტზე ანდების მთებიც კია გამოსახული, რომელიც იმ  დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი.   გარდა ამისა, პირი რეისის რუკაზე ასევე დატანილია ანტარქტიდაც, რომელიც მხოლოდ 1820 წელს იქნა აღმოჩენილი. მაგარმ ეს არცაა გასაკვირი:  ძველი დროის  ბევრი  კარტოგრაფი ვარაუდობდა ე.წ. ”სამხრეთი მიწების” არსებობას. თუმცა რუკაზე არაა აღნიშნული დრეიკის სრუტე, რომელიც ანტარქტიდას სამხრეთ ამერიკიდგან გამოყოფს. რუკის წარწერები კი გვამცნობენ, რომ ანტარქტიდის კლიმატი თბილია და იქ   დიდი გველები ბინადრობენ.

მე-20 საუკუნეში,  როცა ეს  რუკა   აღმოაჩინეს, ბევრმა ეჭვი შეიტანა მის ნამდვილობაში, რამეთუ  ასეთი სიზუსტის მიღწევა მხოლოდ აეროფოტოების, ქრონომეტრისა და სფერული ტრიგონომეტრიის  საშუალებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი კი მე-16 საუკუნეში  არ არსებობდა. დღემდე  არასაკმარისია მტკიცებულებები, რომელიც დაამტკიცებს ამ რუკის ნამდვილობას ან ფალსიფიკაციას.  თავად პირი რეისი წერდა, რომ მან რუკის შექმნისას ძველი რუკები გამოიყენა, მათ შორის  ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის მასალები და ქრ. კოლუმბის  ” საიდუმლო რუკა”. 

მერკატორის არქტიკა.

ძველი საბერძნეთში არსებობდა ლეგენდა ჩრდილოეთით  მდებარე  კონტინენტის  ჰიპერბორიის  შესახებ, სადაც ბედნიერი ადამიანები  ცხოვრობდნენ,  სადაც   მუდამ მხიარულება სუფევდა და  არ იყო სიკვდილი.

” აქ მზე ნახევარი წლის განმავლობაში ანათებს…  მნათობი მხოლოდ ერთხელ – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს ამოდის და მხოლოდ ერთხელ  – ზამთრის ნაბუნიობის დღეს ჩადის. ეს ქვეყანა სულ მზითაა განათებული და გამთბარი, ამიტომაც აქ ძალიან კარგი კლიმატია,  ქარები კი საერთოდ არ ქრის…   ” – წერდა პლინიუს უფროსი ჰიპერბორიის შესახებ.   

ითვლებოდა , რომ ჰიპერბორიის ცენტრში  ზღვა მდებარეობდა, საიდანაც გამოედინებოდა და  ოკეანეში  ჩაედინებოდა ოთხი დიდი მდინარე. სწორედ ასე გამოსახა  არქტიკა ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა გერჰარდ მერკატორმა. ეს რუკა 1595 წელს, მისი სიკვდილიდან  ერთი წლის შემდეგ გამოვდა. მერკატორმა  არქტიკის გარშემო, რომელიც  ჩრდილოეთ პოლუსზე მდებარეობდა,  საკმაოდ ზუსტად გამოსახა გრენლანდია, ისლანდია, სკანდინავია, ამერიკისა და ევრაზიის ჩრდილოეთი ნაწილები. 

ბევრი მეცნიერი თვლის, რომ ძველად  ჩრდილოეთ პოლუსზე  შესაძლებელია ნამდვილად  არსებობდა კონტინენტი, თუმცა სავარაუდოდ  ის მერკატორამდე დიდი ხნით ადრე  – მინიმუმ 5 ათასი წლის წინ, იქნა დატბორილი.

არის პაციფიკი!

მარის პაციფიკი  (Maris Pacifici) —წყნარი ოკეანის პირველი ნაბეჭდი რუკაა, რომლის  ავტორია  აბრაჰამ ორტელიუსი და  1589 წელს გამოიცა. რუკა ფრანს ჰოგენბეგის მიერ შედგენილ  ამერიკის რუკასა და ვაზ დურადოს  1568 წლის იაპონიის აღწერას  ეფუძნება.

წყნარი ოკეანე  რუკაზე ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან სამხრეთ აღმოსავლეთისაკენაა გადაჭიმული  და სამხრეთიდან  ფართო სამხრეთის მიწის  ტერიტორიითაა შემოსაზღვრული, რომელიც თითქმის ამერიკის  სამხრეთ დაბოლოებას ებჯინება.

ავსტრალიისა და ანტარქტიდის აღმოჩენა

საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ავსტრალიის აღმოჩენამდე, ამ  კონტინენტს რუკებზე უკვე გამოსახავდნენ. ანტიკური დროის  გეოგრაფები აღიარებდნენ, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი  ხმელეთს უკავია. არც თუ ისე იშვიათად, მას როგორც ” სამხრეთის მიწას”,  ლათინურად  Terra Australis ,  ისე  მოიხსნიებდნენ. სწორედ ამ ჰიპოთეზის წყალობით აღმოაჩინეს ევროპელებმა ავსტრალია.  ოკეანეთი პირველად  მე-16 საუკუნის მეორე ნახევარში იქნა გამოკვლეული  პორტუგალიელებისა და ესპანალების მიერ, ხოლო   პირველად ავსტრალიის მიწას 1605 წელს  ჰოლანდიელებმა დაადგეს ფეხი.

 ძველ რუკებზე ანტარქტიდას, ავსტრალიის მსგავსად, სამხრეთის მიწად  მოიხსენიებდნენ.  ზოგჯერ ის სამხრეთ ამერიკასთან იყო გაერთიენებული, როგორც ეს პირი რეისი რუკაზეა.  ავსტრალიის აღმოჩენის მერე ჰიპოთეტური ხმელეთი რუკებიდან გაქრა.  ასე მაგალითად, ჯეიმ კუკის მიერ 1776 წელს  შედგენილ  სამხრეთ ნახევარსფეროს რუკაზე, ანტარქტიდის მაგივრად გაუვალი ყინულებია აღნიშნული. ამასთან, კუკი არ უარყოფდა, რომ  ამ ადგილას მიწა არსებობდა:  ” მე არ დავიწყებ იმის უარყოფას, რომ პოლუსთან ახლოს შესაძლებელია არსებობდეს კონტინენტი ან  მნიშვნელოვანი ფართობის ხმელეთი. პირიქით, მე დარწმუნჯებული ვარ, რომ ასეთი მიწა ნამდვილად არის და ჩვენ მხოლოდ მისი ნაწილის დანახვა შეგვიძლია. ”

ანტარქტიდა 1820 წელს აღმოაჩინეს რუსმა ზღვაოსნებმა ფადეი ბელიჰაუზენმა და მიხაილ ლაზარევმა. ხოლო ამ კონტინენტზე პირველად  ამერიკული გემის ” სესილიას” ეკიპაჟის წევრებმა დაადგეს ფეხი 1821 წელს. 

მოგზაურობა  ადამიანთა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან, და შეიძლება ითქვას, უსაყვარლეს საქმიანობას წარმოადგენდა  და ახლაც წარმოადგენს.  ახალი ტერიტორიების, ქვეყნების   მონახულება- გაცნობით მიღებული შთაბეჭდილებები, ამავე დროს, ცოდნის გაღრმავების საუკეთესო საშუალებაცაა.

დღეს, როცა ჩვენ საშუალება გვაქვს  ვნახოთ კოსმოსიდან გადაღებული დედამიწის ფოტოები  და  ჩვენი პლანეტაც თითქმის მთლიანად შესწავლილია, კიდევ უფრო საინტერესოა ძველი რუკები, რომლებზეც დედამიწა სხვადსხვაგავრადაა გამოსახული. განვიხილოთ რა,დენიმე მათგანი.

ბაბილონური რუკა მესოპოტამიაში აღმოჩენილი,  ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე  მე-8-7  საუკუნეებში შექმნილი და   ჩვენამდე  მოღწეული, თიხის ფირფიტა  მსოფლიოში ერთ-ერთ უძველეს რუკად ითვლება.  ეს ბაბილონური რუკა-სქემა  იმდრონდელ მსოფლიოს ასახავს.  ამ რუკაზე დედამიწა ზღვებითა და ოკეანეებითაა გარშემორტყმული, რომელსაც” მლაშე წყალს” უწოდებდნენ.  რუკაზე ზღვების  გადაღმა სამკუთხედებია აღნიშნული,  რომლებიც სავარაუდოდ შორეული მიწების მთებს უნდა აღნიშნავდეს.  

ბაბილონურ რუკაზე აღნიშნულია  სახელმწიფოები: ურარტუ  (არარატი, თანამედროვე სომხეთი), ასირია (თანამედროვე ერაყი), ელამი (თანამედროვე ირანი) და თავად ბაბილონი. ამ ქვეყნებს შუა გაედინება მდინარე ევფრატი.

ერტოსთენეს კუნძული

ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და  ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა  სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.”

პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, ერატოსთენეს ეკუთვნის, რომელიც ჩვენს ერამდე მე-3 საუკუნეში ცხოვრობდა ქალაქ კირენაში.  ითვლება, რომ სწორედ ამ მეცნიერმა, რომელიც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას ხელმძღვანელობდა,  დაამკვიდრა ტერმინი ” გეოგრაფია”. გარდა ამისა  მან პირველმა   დახაზა მსოფლიოს რუკა  მერიდიანებისა და პარალელების  გამოყენებით, რომლებსაც თავად ” ერთმანეთის  გვერდით გამავალ  ხაზებსა” და ”შუადღემდე  ხაზებს ” უწოდებდა. 

ერატოსთენეს მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც  ზემოდან  ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან  – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა.  ინდოეთის სამხრეთით   კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე  შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობს. ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი  იყო, რადგან როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა   კი დუღდა  და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ

გადარჩებოდა.

პტოლემეს რუკა

მრავალი საუკუნის განმავლობაში   ძველი ბერძენი მეცნიერის პტოლემეს  მიერ ჩვენს ერამდე 150 წლით ადრე  შექმნილი მსოფლიოს  რუკა ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლებოდა.  ეს რუკა თან ერთვოდა რვა ტომიან ტრაქტატს ” გეოგრაფიის სახელმძღვანელო”.  პტოლემეს რუკამ ჩვენამდე  ორიგინალის სახით ვერა, მაგრამ  სხვადსხვა  ვარინატით მოაღწია.

პტოლემეს რუკაზე აზიას უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს და  ჩრდილოეთ პოლუსიდან  თითქმის ეკვატორამდეა გადაჭიმული, რის გამოც  წყნარი ოკეანის ფართობი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული.  ინდოეთის მოხაზულობა მკვეთრად დამახინჯებულია. აფრიკა თანდათან გადადის  terra incognita -ში , რომელსაც მთელი სამხრეთი პოლუსი უკავია. სკიფიიდან ჩრდილოეთით მითიური ქვეყანა ჰიპერბორეა მდებარეობს, ხოლო  ამერიკისა და ავსტრალიის შესახებ კი არაფერია ცნობილი.

მართალია,  დედამიწის გარშემოწერილობა ზუსტად  ჯერ კიდევ ერატოსთენემ  გამოთვალა,  მაგრამ  პტოლემემ  სხვა, მცდარი,  ¼  ნაკლები ზომა გამოიყენა.  სწორედ  პტოლემეს რუკის წყალობით ცდილობდა ქრისტეფორე კოლუმბი ინდოეთამდე მიღწევას, როცა მან თავისი მოგზაურობა  ესპანეთიდან დაიწყო  და სულ დასავლეთით მიემართებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის აღმოჩენის შემდეგაც   კი ადამიანები კიდევ  დიდი ხნის განმავლკობაში იყენებდნენ პტოლემეს რუკას. 

ახალი წელი  მხიარული,  ნათელი და  ყველაზე   ლამაზი დღესასწაულია. მის შესახვედრად  დიდი ხნით ადრე  ვიწყებთ  მზადებას. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან ამ დღეს  ყველაფერი  ძალიან  ორიგინალური, დაუვიწყარი და მხიარული გვინდა რომ  იყოს. 

მსოფლიოში  რამდენი ქვეყანაცაა,  იმდენი საახალწლო ტრადიციაა.  ქვეყნების სხვადასხვა სასაათო სარტყელში მდებარეობის გამო  ახალი წელიც  სხვადასხვა დროს დგება.  ვნახოთ სად, როდის და როგორ ხვდებიან ახალ წელს.

ყველზე პირველად ახალ წელს ოკეანეთში მდებარე  შობის კუნძულების შემადგენელ  კუნძულ კირიტიმატის მცხოვრებლები ხვდებიან.  ასევე პირველები ზეიმობენ ახალი წლის დადგომას  ქ. ნუკუალოფას (ტონგას სამეფოს დედაქალაქი) მაცხოვრებლები.

+0.15 — კუნძული ჩატემი (ახალი ზელანდია) , რომელიც ახალი ზელნდიიდან მოშორებით  მდებარეობს მეორე ხვდება ახალ წელს. ამ კუნძულზე  სპეციალური სასაათო სარტყელია.

 +1.00 — შემდეგ ახალი წელი  უკვე თავად ახალ ზელანდიაშიც დგება. წლის დადგომას ამავე დროს ხვდებიან  ანტარქტიდის  სამხრეთ პოლუსის მკვლევარები.

+2.00 — ახალი წელი უკვე რუსეთშიც, უფრო კონკრეტულად, კი მის უკიდურეს აღმოსავლეთ  ნაწილში  (ანადირი და კამჩატკა) დგება.  დღესასწაულს ასევე ზეიმობენ ფიჯის, ნაურუს, ტუვალუს და  წყნარ ოკენანეში მდებარე სხვა  კუნძულებზე.

+2.30 — კუნძული ნორფოლკი (ავსტრალია).

+3.00 —აღმოსავლეთ ავსტრალიის ნაწილი (სიდნეი, მელბურნი, კანბერა) და წყნარ ოკეანეში  მდებარე  ზოგიერთი კუნძული ( ვანუატუ, მიკრონეზია, სოლომონის კუნძულები და სხვ.). უნდა აღინიშნოს, რომ ავსტრალიაში ახლ წელს გრანდიოზულად ხვდებიან.  მართალია, აქ  ახალი წელი, ჩვეულებრივ   1 იანვარს აღინიშნება,  მაგრამ ამ დროს იქ ისეთი სიცხეა ,  რომ ფიფქია და თოვლის  ბაბუა საჩუქრებს  საცურაო კუსტუმებში გამოწყობილები არიგებენ.  ახალი წლის  ღამეს სიდნეის თავზე კი ისეთ  ფეირვერკებს უშვებენ, რომ   მათი შემჩნევა 16–20 კმ–ის რადიუსის ფარგლებშიც შესაძლებელია.
+3.30 — სამხრეთი ავსტრალია (ადელაიდა).

+4.00 —  ავსტრალიაში კვინსლენდის შტატი (ბრისბენი), რუსეთის ნაწილი (ვლოდივოსტოკი)  და ზოგიერთი კუნძული  – პაპუა–ახალი გვინეა, მარიანის კუნძულები.

+4.30 — ჩრდილოეთ ავსტრალიის ტერიტორია (დარვინი).  

+5.00 — იაპონია და კორეა. ახალი წლის აღნიშვნის მეტად საინტერესო ტრადიცია აქვთ იაპონიაში. იაპონიაში ახალი  წელი ახალი ცხოვრების დასაწყისს ნიშნავს, ამიტომ ყველა ცდილობს ვალების გასტუმრებას. ასევე ახალი წლის ღამეს ყველა იაპონელი ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი იცინოს, რადგან სჯერათ, რომ  სიცილი მათ წარმატებას მოუტანს ახალ წელს. გარდა ამისა, ახალი წლის ღამეს ისინი ტაძარს სტუმრობენ, სადაც 108–ჯერ რეკავენ ზარს. ზარის თითო  ხმა   თითო ცოდვას შეესაბამება.  მართალია,  ცოდვა სულ 6–ია, მაგრამ თითეოულ მათგანს კიდევ 18 სხვადასხვა ელფერი აქვს და ჯამში 108 გამოდის. ზარის თითეოულ ჩამორეკვას თან მიაქვს  ცუდი.  საახალწლო აქსესუარებიდან კი მეტად პოპულარულია ბედნიერების ომულეტი – მინიატურული ფოცხი და ამიტომ  ყველა იაპონელი ყოველ ახალ წელს ახალ ომულეტს ყიდულობს ბედნიერების  „მოსაფოცხად“.

+6.00 —  ჩინეთი, სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის ნაწილი და ავსტრალიის დარჩენილი ტერიტორია.  ჩინეთში ახალ წელს 17 იანვრიდან 19 თებერვლამდე  ახალმთავრეობისას  აღნიშნავენ.  ქუჩის პროცესიები – ამ დღესასწაულის ყველაზე საინტერესო ნაწილია. პროცესიის დროს ათასობით ფანარი ინთება, რადგან  ჩინელებს სჯერათ, რომ ახალი წელს ბოროტი სულები ებრძვიან  და ამიტომ მათ განდევნას ფანრებით და  ხმაურიანი ფეირვერკებით ცდილობენ.

+7.00 — ინდონეზია და დანარჩენი  სამხრეთ –აღმოსავლეთი აზია.

+7.30 — მიანმარი. იმის გამო, რომ ამ ქვეყანაში ახალი წელი ყველაზე ცხელ სეზონს ემთხვევა, მას წყლის ფესტივალით აღნიშნავენ. სანახაობა, მართლაც რომ სასაცილოა: ნებისმიერი ასაკის ადამიანები შეხვედრისას ერთმანეთს წყლით წუწავენ. აქ არაფერია გასაბრაზებელი, რადგან წყლის მისხმა მხოლოდ ტრადიციაა და კეთილგანწყობას გამოხატავს,

+8.00 — ბანგლადეში, შრი–ლანკა და რუსეთის ნაწილი (ნოვოსიბირსკი. ომსკი).

+8.15 — ნეპალი.

+8.30 –ინდოეთი.

+9.00 — პაკისტანი, უზბეკეთი, თურქმენეთი, ყირგიზეთი და რუსეთის ნაწილი (ეკატერინბურგი, უფა).

+9.30 — ავღანეთი.

+10.00 — საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთის ნაწილი  (სამარა) და ზოგიერთი კუნძული ინდოეთის ოკეანეში.

 +10.30 — ირანი.

+11.00 — დასავლეთ აზიის ნაწილი, აფრიკის ნაწილი, რუსეთი (მოსკოვი, სანქტ–პეტერბურგი).

+12.00 —  რუმინეთი, უკრაინა, საბერძნეთი, თურქეთი, ისრაელი, ფინეთი, აფრიკის ნაწილი. 

+13.00 — დასავლეთი და ცენტრალური ევროპა: დანია, გერმანია, ბელგია, იტალია, საფრანგეთი, შვედეთი, და სხვ.;  ასევე აფრიკის ნაწილი.  გავეცნოთ რამდენიმე საინტერესო ტრადიციას. მაგ; იტალიაში არავის უკვირს ახალი წლის ღამეს არასასურველი ნივთების გადაყრა. პირდაპირ ფანჯრებიდან ცვივა ყვავილების ძველი ქოთნები, ავეჯი, ტანსაცმელი და სხვ. იტალიელებს სჯერათ, რომ რაც უფრო მეტ ნივთს დატოვებენ  ქუჩაში, მით მეტი წარმატება და ფული  ექნებათ ახალ წელს. დანიაში კი  ტყის მცველებმა ბრაკონიერებთან, რომელთაც ნაძვის ხის მოჭრა და სახლში წაღება უნდათ, ბრძოლის შესანიშნავ მეთოდს მიაგნეს. წინა საახალწლო დღეებში ისინი ნაძვის ხეს სპეციალურ ხსნარს უსვამენ, რომლის მყრალი სუნიც სივრცეში შეუმჩნეველია, მაგრამ როგორც კი თბილ გარემოში აღმოჩნდება, იგი მაშინვე საშინელ სუნს უშვებს. ასე რომ, სახლში ლამაზი ნაძვის ხის დადგმის ყველანაირი სურვილი უქრებათ!

+14.00 —  დიდი ბრიტანეთი, პორტუგალია, აფრიკის ნაწილი.

+15.00 — აზორის კუნძულები.

+16.00 – ბრაზილია.

+17.00 —არგენტინა, სამხრეთ ამერიკის აღმოსავლეთი ნაწილი.

+17.30 — კუნძული ნიუფაუნდლენდი (კანადა).

+18.00 — აღმოსავლეთი კანადა, კარიბის ზღვის აუზის ბევრი კუნძული,  სამხრეთ ამერიკის ნაწილი. საინტერესო  ტრადიცია აქვთ კუბაში. აქ ახალი წლის წინ ჭურჭელს – თასებს,  ქვებებს, ჯამებს წყლით ავსებენ და ზუსტად 12 საათზე  ფანჯრებიდან ასხავენ. ასევე აუცილებელია, სანამ  საათი 12–ჯერ ჩამოკრავს, ყურძნის 12 მარცვალის შეჭმა, რომ სიკეთე, თანხმობა, მშვიდობა და კეთილდღეობა  მთელი წელი  იყოს მათი თანამდევი.

+19.00 — კანადის აღმოსავლეთი ნაწილი (ოტავა) და აშშ (ვაშინგტონი, ნიუ–იორკი), სამხრეთ ამერიკის დასავლეთი ნაწილი.   ახალი წლის ღამეს ნიუ–იორკში ტაიმს–სკვერში  ნეონის ათასობით  ნათურით განათებულ  ბურთს საზეიმოდ უშვებენ.

+20.00 — კანადის ცენტრალური ნაწილი და აშშ (ჩიკაგო, ჰიუსტონი), მექსიკა და ლათინური ამერიკის ბევრი ქვეყანა.

+21.00 — კანადის ნაწილი (ედმონტონი, კალგარი)  და აშშ (დენვერი, ფენიქსი, სოლტ–ლეიკ–სიტი).

+22.00 — კანადის დასავლეთი ნაწილი (ვანკუვერი) და აშშ ( ლოს–ანჯელესი, სან–ფრანცსკო). 

+23.00 — ალასკის შტატი (აშშ).

+23.30 — საფრანგეთის პოლინეზიის ნაწილი – მარკიზის კუნძულები.

+24.00 — ჰავაის კუნძულები (აშშ), ტაიტი და კუკის კუნძული.

+25.00 — ყველზე ბოლოს ახალ წელს კუნძულ სამოას მოსახლეობა ხვდება.

აი,  ასე ხვდებიან ახალ  წელს მსოფლიოში – სხვადასხვა ქყეყანაში სხვადასხვა დროს და  სხვადასხვანაირად, მაგრამ ყველა მათგანს ერთი   საერთო ნიშანი აქვს: ახალ წელს მხიარულად და სიხარულით  ეგებებიან.  ახალი წელი ხომ  სიახლის, იმედისა და სიხარულის მომტანია. მთავარია მას ღიმილით შევეგებოთ, რადგან ერთი ტრადიცია ნამდვილად უცვლელია ნებისმიერ ქვეყანაში  და ყველა ადამიანს აერთიანებს – ესაა რწმენა იმისა, რომ ახალი წელიწადი ყველაზე სანუკვარი სურვილების ასრულებას დაუდებს დასაბამს. 

ლანდშაფტების შემსწავლელი ფიზიკური გეოგრაფიის სპეციალური დარგი. იკვლევს ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსთა ფორმირების, აგებულების, განლაგების, განვითარებისა და დინამიკის კანონზომიერებებს.  ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასი: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები.

შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ: რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი); კლიმატის ტიპს; გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს; ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად; ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები გარდაიქმნება ბუნებრივ-ანთროპოგენურ ტერიტორიულ კოპლექსად. გამოიყოფა: ბუნებრივ-აგრარული (სასოფლო-სამეურნეო), სელიტებური (სასოფლო დასახლებათა), ურნანიზირებული (საქალაქო დასახლებათა) და სხვა ტიპის ბუნებრივ-ანთროპოგენური ტერიტორიული კომპლექსები.

გუმბათისებური ამობურცულობა, რომელიც წარმოიშობა დედამიწის სიღრმიდან მიწის ქერქის ზედა ფენამდე ამოსული მაგმით. დედამიწის ზედაპირს რომ ვერ მიაღწია, მაგმამ ასწია დანალექი ქანების ზედაპირული წყებები და მათ შორის გაცივდა. დროთა განმავლობაში დანალექი საფარი შეიძლება გადაეცალოს და ლაკოლითი გაშიშვლდეს. ტერმინი ლაკოლითი მეცნიერებაში შემოიტანა ამერიკელმა გეოგრაფმა და გეოლოგმა გროვ კარლ ჯილბერტმა 1875 წელს, როდესაც იგი  ჰენრის მთებში დიორიტების შეჭრის პროცესის საკითხებს იკვლევდა. მცირე ზომის ლაკოლითებს მიკროლაკოლითებს უწოდებენ.

გეოგრაფიული გარსის შემადგენელ ნაწილებს –  ლითოსფერო, ატმოსფეროს, ჰიდროსფეროსა და ბიოსფეროს შორის  –  არსებული კომპლექსური ურთიერთდამოკიდებულება  და ასევე  ზოგადი გეოგრაფიული კანონზომიერებები (მთლიანობა,   ნივთიერებათა წრებრუნვა, რიტმულობა და ზონალურობა) განაპირობებს დედამიწის ბუნებრივ იერსახეს,  გარემოში მიმდინარე პროცესების ხასიათს, ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის  ფორმებს და სხვ. გეოგრაფიული კომპონენტების ურთიერთდამოკიდებულება ვლინდებს როგორც გლობალურ (მაგ; გეოგრაფიული სარტყლების და  ბუნებრივი ზონების განედური  განლაგება, კონტინენტების ბუნებრივი პირობები), ისე რეგიონალურ (ვერტიკალური ზონალობა, ლანდშაფტები) დონეზე.

ნებისმიერი დონის ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსი  ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გეოგრაფიული  კომპონენტებისგან შედგება. გეოგრაფიული კომპონენტებისთვის დამახასიათებელია  გარკვეული აგრეგატული მდგომარეობა, მასა და სიცოცხლის არსებობა/არარსებობა.  გეოგრაფიული კომპონენტები ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსებში წარმოდგენილი ლოთოგენური საფუძვლის (რელიეფი თავისი გეოლოგიური აგებულებით), ჰაერის და წყლის მასების ( მდინარეები, ტბები და სხვ.), ბიოგენური კომპონენტის  (მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო) სახით.   ამ კომპონენტების ურთიერთზემოქმედების  შედეგად ბუნების მეორეული კომპონენტები წარმოიქმნება. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ნიადაგი, რომელიც  ძირითადად,  ბიოგენური კომპონენტისა და ლითოგენური საფუძვლის ურთიერთკავშირის შედეგად წარმოიქმნება.

ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები (ბტკ)  ერთმანთისგან ზომით განსხვავდება. ისინი შეიძლება იყოს, როგორც მცირე ზომის ( მაგ; მდინარის ხეობა), ისე საკმაოდ დიდი ფართობის (მაგ;  უდაბნო საჰარა ან ავსტრალიის კონტინენეტი). მცირე ბტკ-ები შესაძლებელია  უფრო მსხვილ ერთეულებად გაერთიანდეს. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ლანდშაფტი.  

ლანდშაფტი გერმანული სიტყვაა და მიწის სახეს, პეიზაჟს, ადგილს ნიშნავს.  ლანდშაფტი გენეტიკურად ერთგავროვანი  ბუნებრივ- ტერიტორიული (გეოგრაფიული) კომპლექსია, რომლის ფარგლებში ყველა ძირითადი კომპონენტი: რელიეფი, ჰავა, წყლები, ნიადაგები, მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო  რთულ ურთიერთკავშირში იმყოფება, დაკავშირებულია ერთმანეთთან, ურთიერთობს ერთმანეთზე და ქმნის ერთიან, განუყოფელ სისტემას, რომელიც განვითარების ერთგვაროვანი პირობებით ხასიათდება.

ბტკ-ში  ყველა კომპონენტს  სხვადასხვა დანიშნულება და მნიშვნელობა გააჩნია. მაგ; ლითოგენური საფუძვლის შეცვლა დიდ გავლენას  ახდენს სხვა გეოგრაფიულ კომპონენტებზე, მასინ როცა მცენარეული საფარის შეცვლა  შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებს იწვევს. 

ლანდშაფტმცოდნეობა  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსების (ბტკ) ანუ ლანდშაფტების (გეოგრაფიული კომპლექსების, გეოსისტემების) შემსწავლელი მეცნიერება. იგი  სწავლობს ლანდშაფტების წარმოშობას, სტრუქტურასა და დინამიკას, მათი განვითარების კანონზომიერებებსა და განლაგებას; ამასთანავე, იკვლევს ადამიანთა საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობის შედეგად გარდაქმნილ ბტკ-ებს.

ლანდშაფტოლოგიაში გამოიყოფა შემდეგი  ძირითადი ცნებები :

გეომასები  –  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ელემენტარული ნაწილები, რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდება მასით, დანიშნულებით და სივრცესა და დროში ცვლილების სიჩქარით.  

ცნობილია:

• აერომასები (ჰაერის მასები);
• ლითომასები (გეოლოგიური მასები);
• ჰიდრომასები (წყლის მასები, მათ შორის ნიადაგის ტენი და ორთქლი ატმოსფეროში);
• ბიომასები (ფიტომასები  – მცენარეების მასები და ზოომასები – ცხოველები).
• პედომასები (ნიადაგების ორგანულ-მინერალური ნაერთები ჰუმუსთან ერთად);
• მორტომასები (მკვდარი ორგანული წარმოშობის ნივთიერებები, მაგ., ტყის ნაფენი);

გეომასების ერთობლიობის მიხედვით ბტკ-ში გამოიყოფა ერთგვაროვანი შრეები – გეოჰორიზონტები. მათი შედგენილობა განსაზღვრავს ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ვერტიკალურ სტრუქტურას.

ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსში ნივთიერების წრებრუნვა და ენერგიის გარდაქმნა მის ფუნქციონირებას  განაპირობებს. მაგ; მზის ენერგიის გარდაქმნა (ტრანსფორმაცია), ტენბრუნვა, ბიოგეოციკლი (ორგანული მასის გარდაქმნა ბტკ-ში). ფუნქციონირების ხასიათი ცვალებადია,  როგორც სივრცეში,  ისე დროში.

ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასს: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები. შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ :

• რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი);
• კლიმატის ტიპს;
• გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს;

ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად, ესენია: ადგილმდებარეობა, უროჩიშჩე და ფაციესი.

ამრიგად, ლანდშაფტი შეიძლება ითქვას ყველაზე პატარა კომპლექსური  ბუნებრივი ერთეულია (ფართობით რამდენიმე ათეული ან ასეული კვ.კმ), რომელსაც თავისი ბუნებრივი პირობებითა და რესურსებით შეუძლია უზრუნველყოს  გარკვეული რაოდენობით მოსახლეობის განსახლება, ცხოვრება და  საქმიანობა.

ბუნებრივი ლანდშაფტის ფორმირება ხდება  ერთდროული და სხვადასხვა მიმართულების პროცესების ერთობლივი ზემოქმედებით, რაც ლანდშაფტის კომპონენეტების  – რელიეფის, კლიმატის, გეოლოგიური სტრუქტურის, ნიადაგის, მცენარეული საფარისა და  და ცხოველთა სამყაროს, ასევე ადამიანის საქმიანობის  ურთიერთზემოქმედებითაა გაპირობებული.

ერთი ბუნებრივი ლანდშაფტის  კომპონენტებს შორის  ურთიერთზემოქმედება და ნივთიერებათა ცვლა ერთი ტიპისაა და დამოკიდებიულია მზის  ენერგიის რაოდენობასა და მოსვლის რიტმზე. მოცემული პროცესების ერთობლიობა  განსაზღვრავს  ლანდშაფტის ბუნებრივი რესურსების  განახლებას და მწარმოებლობას.

ბუნებრივი ლანდშაფტის მაგალითებია დაბლობი, მთა,  უდაბნო, ტყე,  სტეპი, დაბლობი, ჭაობი, ზღვის აკვატორია და სხვ.

ლანდშაფტს, ერთმანეთისგან  არა მხოლოდ წარმოშობით და იერ-სახით, არამედ  იქ მიმდინარე საქმიანობის მიხედვითაც  განსხვავდებიან.  გენეზისის მიხედვით გამოყოფენ ბუნებრივ და  ანთროპოგენურ ( ხელოვნურ) ლანდშაფტებს, რომლებიც  ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივი ლანდშაფტების   გარდაქმნის შედეგად წარმოიქმნება.

ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს,  ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და საიდანაც ვრცელდებოდა  სხვადასხვა კულტურა.  ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებით  და ცხოვრების წესით განსხავავებულირამდენიმე  სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს,  შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული  ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი აღსდგა.   ამჟამად ქვეყნის აფრთობი  20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა  ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ სავალი გზაა.

მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და,  საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული.  დღესდღეობით სანაპრიო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული  ტერიტორია ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს  ამისთვის  უწყლობასა და უნაყოფობასტან  ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს  ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება და დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები. 

ისრაელის ჩრდილეოთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება  მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები  მ.შ. მღვიმეები. 

ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე  ნაკრძალების სამეფოდ  აქცია: აქ  ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა  საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში  ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა  ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახობების აღდეგინა და შენარჩულების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“  და ზოოლოგიური ნაკრძალი  „ჰაიბარია“ შექმნილი.  ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს. 

ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება.  იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის  ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.

ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის  – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ  ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ  მკვდარ ზღვაში ჩაედინება.  მკვდარი ზღვის შეასხებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა  დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად  მისი  დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია. ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი  სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით  გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართვათან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები  სოდომი და გომორი მდებარეობდა.

ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ  70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები.   ისრაელელების ცხოვრების  წესი განსხვავებულია თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან -სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში  მსფლიოს სხვადასხვა  ქვეყნებში ცხოვერბამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტარალური  ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.

ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით  81.5 წელი  და ამ მაჩვენებლით უსწრებს  აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.

 ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანა და მოსახლეობის 90 % ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს აქვს ქალაქის სტატუსი, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.

ისრაელის  დასახლებებს შორის  აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად  განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში  270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება  კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთი სალაროში, საიდან შემდეგ ხდება კომუნის წვერების  უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება. 

ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი  ქნესეთი. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით  მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.

ქნესეთის  შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი  ასევე ებრაელმა არქტიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, როემლიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს  დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსასხსოვრა  ისრელის სახლემწიფოს. 

ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება  ორი ურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელტა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდის – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სხელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.

თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით  სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის.  ისრაელში ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და  წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაში, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაში, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაში აისახა.  მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ.  ქვეყანა განახლებად  რესურსებს მაქსიმალურად იყენებს. შენობების 90%  მზის ენერგიაზე მუშაობს.

ცალკე  უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპაიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან  500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.

 ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ  და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქტიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში  ტურისტული ინდუსტრიის  განვითარება  განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.

და ბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისარელმა  ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე  მეგობრული  და პარტნიორული კავშირებით აგრძელებს.

ირლანდიის კოლონიზაცია ინგლისის მიერ XII ს-ში დაიწყო და  ქვეყანა შვიდი საუკუნის განმავლობაში ბრიტანეთის კოლონიას წარმოადგენდა. იგი პირველი ქვეყანაა ბრიტანეთის იმპერიაში, რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა. 1900 წლამდე დიდ ბრიტანეთს პოზიციები მყარად ეკავა, საუკუნის დასაწყისში კი ირლანდიელმა ხალხმა დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა დაიწყო. ამ ბრძოლის შემდეგ სამხრეთ ირლანდიამ დომინიონის სტატუსი მიიღო, ხოლო ჩრდილოეთი ირლანდია   დიდ ბრიტანეთს შეუერთდა. 1949 წელს სამხრეთ ირლანდია დამოუკიდებელ  რესპუბლიკად გამოცხადდა.  

ირლანდია მე-3 კუნძულია ევროპაში ფართობის მხრივ და მე-20 – მსოფლიოში. კუნძულს დასავლეთით აკრავს ატლანტის ოკეანე, ხოლო კუნძულ დიდი ბრიტანეთისგან ირლანდიის ზღვითა და წმინდა გიორგის სრუტითაა გამოყოფილი.

გოლფსტრიმის თბილი დინების წყალობით კუნძულზე თითქმის არ იცის ზამთარი. მთელი წლის განმავლობაში მწვანედ ბიბინებს საძოვრები – ირლანდიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. ამიტომ ირლანდიას ”ზურმუხტის” კუნძული ჰქვია. მწვანე ფერი  ირლანდიის ეროვნული ფერია, ხოლო მწვანე სამყურა – ქვეყნის სიმბოლო.

წმინდა პატრიკი ირლანდიის მფარველი წმინდანია და 17 მარტს აღინიშნება. ეს დღესასწაული თავიდან კათოლიკურ დღესასწაულად  ითვლებოდა, ხოლო XVII საუკუნიდან  ოფიციალურად დაწესდა სადღესასწაულო და ირლანდიის კულტურის საერო დღედ გამოცხადდა. ეს დღესასწაული ირლანდიის რესპუბლიკაში “უქმე დღედ” არის გამოცხადებული. ყოველ 17 მარტს იმართება წმინდა პატრიკისადმი მიძღვნილი ფესტივალი. ამ დღესასწაულს ასევე აღნიშნავენ   იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრობს ირლანდიური  დიასპორა: ამერიკაში, დიდ ბრიტანეთში, კანადაში, არგენტინაში, ავსტრალიაში, ახალ ზენლანდიაში და ა.შ.

კუნძულის სამხრეთი თბილი დინების წყალობით, სუბტროპიკებს წააგავს. სანაპიროს გასწვრივ თავს იწონებენ პალმები, ქარისგან დაცულ ხეობებში იზრდება ბამბუკი, მზისკენ მიისწრაფვის მარწყვის ხის ტოტები, კლდეებზე და ციხე-სიმაგრეთა ნანგრევებში ყველგან წააწყდებით ღია ფერის ყვავილებით დამშვენებულ ფუქსიას.

ირლანდიის ტურისტთა ბიურო მოყვარულებს “თითო ანკესზე თითო ტბას” პირდება. აქ მრავლადაა თევზით მდიდარი ტბები, რაც თევზაობის მოყვარულ ტურისტებს იზიდავს.

ირლანდიაში დაჭაობებული ტერიტორიებს ქვეყნის ტერიტორიის 1/6 უკავიათ.

  ირლანდიის დასავლეთ სანაპიროსთან მდებარეობს ცნობილი კუნძული არანი, სადაც ქვების მეტი თითქმის არაფერია. “მიწა არ არის, ის უნდა შექმნა” – ამბობენ აქაურები და ამიტომაც კუნძულელები კალათებით ეზიდებოდნენ ქვიშას, ლამს, წყალმცენარეებს და მცირე ფართობებზე შექმნეს ნიადაგი. დედამიწის ეს მწვანე “ნაკუწები” გარშემორტყმულია ნაცრისფერი ქვის კედლებით, რომელთა გარეშე გრიგალები და წვიმები ზღვაში ჩაიტანდნენ ადამიანის ნამოღვაწარს. აქ იმდენი ქვაა, რომ ამბობენ: ”ყოველ ახალშობილს მუშტში ქვა უკავიაო”. კუნძულ არანზე და კუნძულ კანემარაზე დღემდე შემორჩენილია ირლანდიური (გელური) ენა.

ირლანდიის დედაქალაქ დუბლინში თავმოყრილია ირლანდიის მრეწველობის თითქმის ნახევარზე მეტი. აქ არის ლუდის იმპერიის ციტადელი, რომელიც თავისი პროდუქციით არა მარტო ირლანდიას, არამედ ათობით სხვა ქვეყანასაც ამარაგებს.

ირლანდია ამაყობს თავისი შვილებით: აქაურები იყვნენ დიდი დრამატურგი, ნობელის პრემიის ლაურეატი  ბერნარდ შოუ, მწერლები ოსკარ უაილდი და სემიუელ ბეკეტი, პოეტი და დრამატურგი ჯეიმზ ჯოისი, დრამატურგი შონ ოძკეისი და სხვები.

ახალი ზელანდია წყნარი ოკეანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში,  ორ უდიდეს კუნძულზე მდებარეობს, რომელთაც ჩრდილო  და სამხრეთ კუნძული ჰქვიათ  და მათ კუკის სრუტე ჰყოფთ. მათ გარდა არის კიდევ რამდენიმე კუნძული. საერთო ფართობი დაახლოებით 269 ათასი კვ. კმ-ია.

ახალი ზელანდია ადგილია, სადაც ქვეყნიერება მთავრდება. დედამიწაზე ვერ ნახავთ ისეთ ქვეყანას, რომელიც ისე შორს იყოს სხვა ქვეყნებისაგან, როგორც ახალი ზელანდიაა. თუ გგონიათ, რომ ავსტრალია იქვე ახლოსაა, ძალიან ცდებით: მათ შორის დაშორება 1200 მილია. სამხრეთ ამერიკიდან კი 22 ათასი მილის მანძილზე ოკეანის უსასრულო სივრცეა გადაშლილი. წარმოიდგინეთ, როგორ გაოცდებოდნენ 350 წლის წინათ ევროპელი მოგზაურები, როდესაც აღმოაჩინეს, რომ იგი დასახლებულია.

საიდან მოვიდნენ ახალი ზელანდიის მკვიდრნი? ჯერჯერობით ამაზე გარკვეული პასუხი მეცნიერებს არ გაუციათ. ზოგიერთი მკვლევარი იმასაც კი ფიქრობს, რომ ახალი ზელანდია კაცობრიობის უძველესი სამშობლოა.

ახალი ზელანდიის აბრიგენებს არ ჰქონდათ დამწერლობა, ამიტომ მათი წარმომავლობის შესახებ მხოლოდ ზეპირსიტყვიერი ლეგენდები არსებობს. გადმოცემის თანახმად, დღევანდელი მაორები ოკეანეთიდან – საზოგადოების არიქპელაგის ერთ-ერთ კუნძულ რაიატეადან მოსულან. იქ ცხოვრობდა ბელადი კუპე. იგი დააკვირდა, რომ გრძელბოლოიანი გუგული – კოხოპეროა ყოველ წელიწადს კუნძულზე სამხრეთ-დასავლეთიდან მოფრინავს, რამდენიმე თვის შემდეგ კი უკან ბრუნდება. მან გადაწყვიტა ეპოვა კუნძული, სადაც ბინადრობდა კოხოპეროა. იგი ორი კანოეთი გაემგზავრა, ერთს თვითონ მეთაურობდა, მეორეს კი ვინმე ნგაკე. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ მიაღწიეს მიწას, რომელსაც კუპემ აი-ტეაროა უწოდა, რაც `გრძელ, თეთრ ღრუბელს~ ნიშნავს. შორს, ოკეანის სივრცეში კუნძულის გამოჩენა კუპეს ცაზე `მოცურავე~ ღრუბელი ეგონა. სწორედ ეს იყო ახალი ზელანდია.

მეორე ლეგენდის თანახმად, XII საუკუნეში, კუნძულ ტაიტიდან ბელადი ტოი შვილიშვილის საძებნად გაემგზავრა. მან მიაღწია ახალი ზელანდიის კუნძულებს და საცხოვრებლადაც იქ დარჩა. XIV საუკუნეში კუნძულს ტაიტის მცხოვრებთა დიდი ფლოტილია მიადგა. კუნძულის ძირითადი მოსახლეობა – მაორები – სწორედ მათი შთამომავლები არიან.

ევროპელებზე უფრო მეტად მაორები განცვიფრდნენ, როდესაც კუნძულთან ახლოს 1642 წ. თავიანთ კანოებთან შედარებით უზარმაზარი ხომალდები დაინახეს. ესენი იყვნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები კაპიტან აბელ ტასმანის მეთაურობით. მან რუკაზე დაიტანა ახალი ზელანდიის სანაპიროები, მაგრამ არ გაუმხელია თავისი გეოგრაფიული აღმოჩენა. ამიტომ ახალი ზელანდიის ოფიციალური აღმოჩენა 1770 წ. ინგლისელ მეზღვაურს ჯეიმს კუკს ხვდა წილად. მაორები მტრულად შეხვდნენ მოსულებს და ჯ. კუკის მეზღვაურებთან შეტაკებისას რამდენიმე აბორიგენი დაიღუპა. ინგლისელები დარწმუნდნენ აბორიგენების მამაცობაში. მათ არც მუშკეტების და არც ზარბაზნების არ შეეშინდათ და წინააღმდეგობას უწევდნენ მეზღვაურებს. მიუხედავად ამისა, კუკმა კუნძულები ბრიტანეთის სამფლობელოდ გამოაცხადა. სისხლისმღვრელი ომები მაორებსა და ინგლისელებს შორის დიდხანს გრძელდებოდა და მხოლოდ 1840 წ. გამოცხადდა ახალი ზელანდია ოფიციალურად დიდი ბრიტანეთის კოლონიად. დღეისათვის მაორების რაოდენობა საკმაოდაა შემცირებული.

ამჟამად, ”გრძელი, თეთრი ღრუბლების ქვეყანა~ განვითარებული სახელმწიფოა. განსაკუთრებით განვითარებულია სოფლის მეურნეობა, კერძოდ მეცხოველეობა. იგი დიდი რაოდენობით აწარმოებს მატყლს (მსოფლიოში მხოლოდ ავსტრალიას ჩამორჩება), თითქმის ყველას უსწრებს რძის პროდუქტებისა და ბანანების ექსპორტით.

მაღალმთიან ტბებს შორის ყველაზე დიდი და ცნობილი ტიტიკაკაა (სამხრეთი ამერიკა, ანდებში,  პერუსა და ბოლივიის საზღვარზე). მისი ფართობი 8300 კმ²-ია და ზღვის დონიდან 3812 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მიუხედავად ასეთი მაღალი მდებარეობისა, იგი არასოდეს არ იყინება. მისი წყლის ტემპერატურა +11 გრადუსია. ტბაში  27 მდინარე  ჩაედინება და 20-მდე მცირე ნაკადული გამოედინება.

 ტბის სახელწოდების წარმომავლობა უცნობია, სავარაუდოდ ის მომდინარეობს ადგილობრივი ინდიელების, კეჩუასა და აიმარას ენებიდან.

ტიტიკაკა მეცნიერებისათვის გამოცანას წარმოადგენს. აღმოჩნდა, რომ მისი წყლის ქიმიური შედგენილობა ისეთივეა, როგორც წყნარი ოკეანის წყლისა. ამასთან, მასში ოკეანური ფაუნის ბევრი წარმომადგენელი ბინადრობს.

ტბის სანაპიროზე მდებარეობს უძველესი საპორტო ნაგებობის ნაშთები.  თუ ვის მიერაა აშენებული იგი, ჯერაც დაუდგენელია. ყოველივე ზემოთქმული გვაფიქრებინებს, რომ ტიტიკაკა ყოველთვის ტბა არ ყოფილა და იგი ოდესღაც შესაძლებელია დაკავშირებული იყო წყნარ ოკეანესთან.

ტიტიკაკა, ასევე, იმითაა გამორჩეული, რომ ტბაში 41 კუნძული მდებარეობს, რომელთაგან  ზოგიერთი დასახლებულია. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, კუნძულების გარკვეული ნაწილი ადამიანების ხელითაა შექმნილი. ახალმოსულები თავად ქმნიდნენ კუნძულებს ლერწმისაგან, რომელიც უხვადაა ტბის ნაპირებზე. ასეთ კუნძულებზე მთელი სოფლებია გაშენებული, სახლები, საწოლები, ჩანთები, ფარდები და ა.შ. ასევე ლერწმისაგანაა გაკეთებული. ერთ-ერთი ასეთი კუნძულია უროსი (Uros), რომელიც ტბის პერუს ნაწილში მდებარეობს და პერუს ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.

ამანტანიც (Amantani) ერთ-ერთი პატარა დასახლებული კუნძულია და კეჩუას ენაზე მოლაპარაკე ინდიელებითაა დასახლებული. 800-მდე ოჯახი 6 სოფელშია განაწილებელი.

მოსახლეობა ძირითადად კარტოფილისა და სხვადასხვა ბოსტნეულის მოშენებითაა დაკავებული. კუნძულზე არაა არც მანქანა, არც სასტუმრო და არც ელექტროენერგია. მის გამოსამუშავებლად გენერეტორებს იყენებენ. სამაგიეროდ არის კლინიკა და სკოლა. მიუხედავად ამისა, ტურისტები ამ კუნძულს საკმაოდ ეტანებიან, აგემოვნებენ ადგილობრივთა საკვებს, ეცნობიან მათ წეს-ჩვეულებებს და საღამოობით შესაძლებლობა აქვთ ინდიელების ტრადიციული ცეკვების ხილვით დატკბნენ. ტურისტებს მეგზურობას და მასპინძლობას ადგილობრივები  უწევენ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ.

ტიტიკაკას ყველაზე დიდი კუნძულია ისლა-დელ-სოლი (Isla de Sol), რომელიც ბოლივიას ეკუთვნის. არც ამ კუნძულზეა გზები და ტრანსპორტი, მოსახლეობის ძირითად  საქმიანობისა და თავის რჩენის სფეროს წარმოადგენს მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, თევზაობა და ტურისტებისგან  მიღებული შემოსავალი. კუნძულზე 180  ნანგრევია, რომელიც ინკების ცივილიზაციას ეკუთვნის. ადგილობრივებს სჯერათ, რომ ამ კუნძულზე დაიბადა მზის ღმერთი. ბოლივია და პერუ ტიტიკაკას იყენებენ სანაოსნოდ და  ეკონომიკური ურთიერთობების განსახორციელებლად.  ბოლივიის სამხედრო ძალები ტბაში საზღვაო წვრთნებს ატარებენ.

დარწმუნებული ვარ,   ყველა ჩვენგანს  წაკითხული თუ არა აქვს ინგლისელი მწერლის დანიელ დეფოს რომანი ” რობინზონ კრუზო”,  ამავე სახელწოდების ფილმი მაინც ექნება ნანახი. ჰოდა, ალბათ  ერთხელ მაინც დავფიქრებულვართ, რეალურ ცხოვრებაში მართლა არსებობდა  თუ არა რობინზონ კრუზო და სად მდებარეობდა მისი უკაცრიელი კუნძული?

სინამდვილეში,  რობინზონი  თურმე მართლაც არსებობდა და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფი არაა.  დ. დეფოს რომანს საფუძვლად უდევს  ისტორიული ფაქტი და წიგნში მხოლოდ  მთავარი გმირის სახელი და გვარია შეცვლილი, ხოლო კუნძული სადაც ის ჩარჩა დეფომ  ატლანტის ოკეანეში,  კარიბის ზღავში ჩამდინარე  მდინარე ორინოკოს  შესართავთან  გადაიტანა.   როცა მწერალი  წიგნში რობინზონის კუნძულის ბუნებრივ პირობებს  აღწერდა, სინამდვილეში კუნძულების ტრინიდადი და ტობაგოს ბუნება დაახასიათა. 

და  მაინც, სად მდებარეობს  რობინზონის ნამდვილი კუნძული ? თუ რუკას დახედავთ, ს.გ 33 გრადუსსა და დ. გ 80 გრადუსზე თქვენ  პატარა კუნძულთა ჯგუფს შენიშნავთ. ეს ხუან-ფერნანდესის კუნძულებია, რომლებიც 1563 წელს აღმოაჩინეს და სახელიც  მათი პირველაღმომჩენის ესპანელი მოგზაურის  პატივსაცემად  ეწოდა.  ხუან-ფერნანდესის   კუნძულთა შორისაა ვულკანური კუნძული მას-ა-ტერა, რომლის სახელი ესპანურიდან თარგმანში ”ნაპირთან ახლოს” ნიშნავს,   კუნძული  მას-ა-ფუერა,   ანუ ” ნაპირიდან შორს”  და ასევე  კუნძული  სანტა-კლარა.  ეს სამივე კუნძული ჩილეს ეკუთვნის.  პირველი მათგანი ანუ მას-ა-ტერა კი  სწორედ რობინზონ კრუზოს რეალური კუნძულია, რასაც იქ აღმოჩენილი წარწერები მოწმობს.   მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან კუნძულს რობინზონ კრუზოს სახელი  ოფიციალურად  ეწოდა.

რიბინზონ კრუზოს კუნძულის სიგრძე 23 კმ, სიგანე კი  8 კმ-ია, ხოლო  ფართობი 144 კვ.კმ. არქიპელაგის სხვა კუნძულების მსგავსად მისი რელიეფი  მთაგორიანია. მისი უმაღლესი მწვერვალის მთა იუნკეს სიმაღლე 1000 მ-ია ზ.დ-დან.  

კუნძულის კლიმატი რბილი ოკეანურია. ყველაზე ცივი – აგვისტოს თვის ჰაერის საშუალო ტემპერატურა +12 გრადუსია, ხოლო ყველაზე თბილი თვის – თებერვლის + 19 გრადუსი.  კუნძულის დაბლობ ადგილებში სავანებია გავრცელებული, სადაც ალაგ-ალაგ გვიმრები და პალმის ჭალები გვხვდება, ხოლო მთების ფერდობები  ტყეებითაა დაფარული, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმინაობის გამო  საკამოდ შემცირდა.  კუნძულის დაცვის მიზნით  იგი ეროვნულ პარკად გამოცხადდა. კუნძულზე 100-ზე მეტი სახეობის მცენარე ხარობს, რომელთა უმრავლესობა უნიკალურია. მაგ; ხე ნალკა და  პალმა ჩონთა,  ასევე მრავლადაა სხვადასხვაგვარი  ყვავილები და გვიმრები, რომლებიც მეტი არსად გვხვდება ჩვენს პლანეტაზე.  ოდესღაც კუნძული ხშირი ტყეებით იყო დაფარული, მაგრამ დღეს მათი ნახვა მხოლოდ ზოგიერთი მთის ძნელად მისასვლელ მწვერვალებზეღაა შესაძლებელი. კუნძულის ნიადაგი ძალიან ნაყოფიერია, ხოლო მთელ კუნძულზე  კრისტალური სისუფთავის ნაკადულები მიედინება.

კუნძულის სანაპირო წყლები მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმებით. აქ შეხვდებით კუს, ზღვის ლომებს, ლანგუსტებს, სელაპებსა და სხვა  თევზებს.  ერთ დროს კუნძულზე თურმე იმდენი სელაპი ბინადრობდა, რომ კუნძულთან  მიახლოება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, მათ  ნიჩბებით იგერიებდნენ.  კუნძულის ბინადარია აგრეთვე თხა, რომლის ”წინაპარი” 1563  წელს ხუან-ფერნანდესმა შემოიყვანა.

1709  წლის 2 თებერვალს სწორედ კ. მას-ა- ტერას მიუახლოვდა ინგლისელთა ორი სამხედრო გემი   – ”დიუკი” და ”დიუშესი”. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ  ეკიპაჟებს დასვენება სჭირდებოდათ. 7 მეზღვაური და ოფიცერი  კუნძულმდე  პატარა ნავით მიცურდნენ და მალევე დაბრუნდნენ უკან  თხის ტყავისგან დამზადებულ სამოსში გახვეულ მამაკაცთან ერთად, რომელსაც გრძელი თმა და წვერი ჰქონდა.  სტუმარი უიმედოდ ცდილობდა კაპიტანისთვის რაღაცის ახსნას, მაგრამ მხოლოდ გაურკვევლ ბგერებს  გამოსცემდა, რომელიც  თითქოსდა ინგლისურს წააგავდა.

 რამდენიმე ხნის  შემდეგ  მამაკაცმა თავისი საოცარი  თავგადასავლის მოყოლა შესძლო.  ეს იყო  ვინმე ალექსანდრე სელკირკი,  რომელიც 1676  წელს შოტლანდიის პატარა ქალაქ ლარგოში ღარიბი მეწაღის ოჯახში დაიბადა.  19  წლის ასაკში, მშობლებთან გაუთავებელი კონფლიქტის გამო, მან გვარი გამოიცვალა და უკვე სელკირკის გვარით სახლიდან წავიდა.  რამდენიმე წლის განმავლობაში ის მეზღვაურად  მუშაობდა ინგლისის სამხედრო  ფლოტის გემებზე.  ერთხელაც  მან მოისმინა,  რომ   სამეფოში  ცნობილი მეკობრე  დამპირი მეზღვაურებს ეძებდა თავისი გემისთვის. სელკირკსაც ბევრი არ უფიქრია და მასთან   მისვლა გადაწყვიტა,  თუმცა ის დამპირთან  არა, მაგრამ მეორე გემის კაპიტანთან –  პიკერინგთან მოხვდა.

1703 წლის სექტემბერში მეკობრეთა გემებმა სტარტი აიღეს. ეს იყო იმ დროისათვის  ტიპური მძარველობითი მეკობრული რეისი.  ესკადარა პერუს ნაპირებთან ერთმანეთის მიყოლებით იპყრობდა და ძარცვავდა ოქროთი და სხვა ძვირფასეულობით დატვირთულ  ესპანურ გემებს, რომლებიც ევროპისკენ მიემართებოდნენ. მალე პიკერინგი გარდაიცვალა და გემის კაპიტანი ვინმე სტრედლინგი გახდა, რომელიც ვერ შეეწყო დამპირს და  ამიტომ  მას გამოეყო.  გამჭრიახი სელკირკი  იმ დროისათვის  უკვე კაპიტან სტრედლინგის მეორე თანაშემწედ  ითვლებოდა. 1704 წლის მაისში გემი შტორმში მოხვდა, დაზიანდა და  ღუზა კ. მას-ა-ტერადან  შორიახლოს ჩაუშვა.  გემს კაპიტალური რემონტი ესაჭიროებოდა,  ეს კი კაპიტანს არ სურდა. სწორედ ამიტომ მასსა და მის თანაშემწეს შორის კონფლიქტი მოხდა.  შედეგად, სტრედლინგის ბრძანების თანახმად სელკირკი  უკაცრიელ კუნძულზე გადასვეს და დატოვეს.  მას მხოლოდ აუცილებელი ნივთები დაუტოვეს: იარაღი და ტყვიები, დანა, ცული, სათვალთვალო მილი, ცოტა თამბაქო და საბანი.  

მართალია, თავიდან  სელკირკი  სასწარკვეთამ შეიპყრო, მაგარმ მალევე მიხვდა, რომ ეს მის  დაღუპვას მოასწავებდა და საქმეს შეუდგა. ” მე მხოლოდ შრომამ გადამარჩინა” –  ამბობდა მოგვიანებით  მეზღავური.  მან პატარა ქოხი ააშენა, კუნძულზე მოგზაურობისას მრავალი საკვებად ვარგისი  და გემრიელი  მცენარე იპოვა, რომლებიც თავის დროზე თავად ხუან-ფერნანდესმა დარგო.  მოგვიანებით სელკირკმა თხებიც მოიშინაურა და ზღვის კუებეზე ნადირობა და თევზაობაც ისწავლა.  ყოფილი მეზღვაური ცეცხლს ხახუნით აჩენდა, ხოლო ტანსაცმელს თხების ტყავისგან  და   საკუთარი ძალებით დამზადებული ლურსმნებით კერავდა.  კუნძულზე ცხოვრებისას სელკირკმა სხვა სასარგებლო ნივთებთან ერთად საკუთარი  კალენდარიც  კი შექმნა.

ასე , სრულ მარტოობაში გაატარა ინგლისელმა უკაცრიელ კუნძულზე ზუსტად 5 წელი, სანამ შემთხვევით ამ კუნძულს ინგლისელი მეზღვაურები  კაპიტან როჯერსის მეთაურობით არ ესტუმრნენ.  მოგვიანებით გაირკვა, რომ   მას შემდეგ რაც სელკირკი კუნძულზე გადასვეს, სტრედლინგის გემი შტორმში მოხვდა, ხოლო მისი ეკიპაჟის გადარჩენილი წევრები ესპანელებმა დაატყვევეს.  როჯერსი მოხიბლული იყო სელკირკის გამჭრიახობით,  გამძლეობითა და უნარ-ჩვევებით და იგი თავის თანაშემწედ დანიშნა.   ამგვრად,  სელკირკი ისევ მეკობრულ საქმიანობას დაუბრუნდა.

1712 წელს სელკირკი სამშობლოში დაბრუნდა. იმავე წელს გამოვიდა კაპიტან როჯერსის წიგნი სათაურით  ”კომერციული მოგზაურობა დედამიწის გარშემო” , რომელშიც მოკლედ იყო აღწერილი ინგლისელი მეზღვაურის თავგადასავალი. რამდენიმე  ხნის შემდეგ  კიდევ ერთი წიგნი გამოვიდა:  ” ბედისწერის ჩარევა ანუ ალექსანდრე სელკირკის საოცარი თავგადასავლი”, რომელიც მან თავად დაწერა,  სამწუხაროდ,  ალექსანდრეს არ ჰქონდა მწერლობის ტალანტი და ამიტომ წიგნი თანამედროვეებს შორის წარმატებული არ იყო.   მხოლოდ დანიელ დეფოს რომანმა, რომელიც 1917 წელს გამოვიდა, მოუტანა მეზღვაურს ნამდვილი აღიარება,  წიგნი კი ბესტელერი გახდა. ახალი წიგნის სათაური საკმაოდ გრძელი იყო: ”ცხოვრება და საოცარი მოგზაურობა რობინზონ კურზოსი, მეზღავურისა იორკიდან, რომელმაც 28 წელი გაატარა უკაცრიელ კუნძულზე”.  მიუხედავად იმისა,  რომ წიგში მოთხრობილია ვინმე რობინზონ კრუზოს თავგადასავლი, ხოლო  მისი კუნძულზე ყოფნის პერიოდი რამდნიმე წლით იყო გაზრდილი,  წიგნის მთავარ გმირში მაშინვე იცნობოდა ალექსანდრე სელკირკი.  მით უმეტეს, რომ  წიგნის პირველ  გამოცემაში ავტორი პირდაპირ ამბობდა: ” ჯერ კიდევ ჩვენს შორის არის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაც გახდა ამ წიგნის დაწერის მიზეზი”.

ალექსანდრე სელკირკი 1723 წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა.  მის მშობლიურ ქალაქ ლარგოში, მისი გარდაცვალებიდან 100 წლისთავზე, სელკირკს ძეგლი დაუდგეს, ხოლო 1868  წელს კ. მას-ა-ტერაზე  იმ მთაზე, საიდანაც  სელკირკი   გემებს უთვალთვალებდა  მემორიალური დაფა დადგეს.

აღსანიშნავია, რომ კუნძულის ისტორიაც ისევე საინტრესოა, როგორც თავად სელკირკ-რობინზონის.  აღმოჩნდა, რომ ალექსანდრე სულაც არ ყოფილა პირველი და უკანასკენლი  რობინზონი ამ კუნძულზე.  პირველი გადასახლებული მისი პირველაღმომჩენი – ზღვაოსანი ხუან-ფერნანდესია.  კუნძულზე მან რამდენიმე წელი გაატარა და შემდეგ კონტინენტზე დაბრუნდა.  სწორედ მისი ” სახსოვარია”  კუნძულზე ბინადარი თხები, რომლებიც  ისე სწრაფად გამრავლდნენ, რომ არც  შემდგომი რობინზონები და არც  თანამედროვე ადგილობრივი მონადირეები, თხის ხორცისა და რძის დეფიციტს არ განიცდიდნენ.

ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი   საუკუნეების განმავლობაში ხელიდან ხელში გადადიოდა.  მე-17 ს-ის 20-იან წლებში კუნძულზე საკამოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები, ხოლო 1680 წლის იანვრიდან  1683 წლამდე აქ   ინდიელი ვილიამი იმყოფებოდა, რომელიც უცნობი მიზეზების გამო ინგლისელმა მეკობრეებმა დატოვეს. სავსებით შესაძლებელია, რომ სწორედ ეს ადამიანი გახდა დეფოს რომანის მეორე გმირის –  პარასკევას პროტოტიპი.  1683 წლის 22 მარტს ვილიამი  ბედის ირონიით ასევე ინგლისელმა  მეკობრეებმა იპოვეს და თან წაიყვანეს. 

შემდეგი რობინზონების ისტორია  ძალიან სახალისოა. 1687 წელს  კაპიტან დევისის ბრძანებით კუნძულზე  ის ცხრა  მეზღვაური გადასვეს, რომელბიც  ”ზარს” თამაშობდნენ.  მათაც მეტი რა უნდოდათ და  კუნძულზე  პრაქტიკულად მთელ დროს თამაშში ატარებდნენ.   რადგანაც  უკაცრიელ კუნძულზე ფულს არანაირი ფასი არ ჰქონდა, ამიტომ მათ კუნძული გაიყვეს და ამ მიწებზე თამაშობდნენ. 

პერიოდულად კუნძულს ესპანელები სტუმრობდნენ და მისი მოთამაშე ბინადრების დაჭერას ცდილობდნენ.  მეზღვაურთა უპრობლემო ცხოვრება 3 წელს გაგრძელდა.  14 წლის შემდეგ კი კუნძულის ბინადარი  ა. სელკირკი გახდა. მის შემდგომაც, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში კუნძული  მეკობრეების გასაჩერებელ ადგილს წარმოადგენადა.  1715 წელს კი აქ ესპანელებმა პატარა კოლონია დაარსეს, მაგრამ მიწისძვრის შედეგად  მალევე განადგურდა. 

მოგვიანებით, 1719 წელს კ. მას-ა-ტერაზე,  რაღაც დროით ინგლისელების ფლოტიდან გამოქცეული დეზერტირები ცხოვრობდნენ. ერთი წლის შემდეგ  ჩაძირული გემის ”სპიდუალის” ეკიპაჟის წევრები.  1750 წელს აქ ესპანელებმა ციხე-სიმაგრე ააშენეს,  რომელმაც მოგვინებით ციხის ფუნქცია შეიძინა და აქ ჩილეს  დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ადამიანებს სვავდნენ.  მიწისძვრამ ეს  შენობაც დაანგრია და კუნძული  ისევ გაუკაცრიელდა.

 1855 წ. კუნძულზე  ჩილედან მოსულმა  კოლინისტებმა მორიგი  დასახლება დაარსეს.  ისინი მიწათმოქმედებას, თევზჭერასა და მესაქონლეობას  მისდევდნენ  და კუნძულზე საკონსერვო ფაბრიკაც კი ააშენეს.  მე-19  ს-ის მიწურულს  ჩილეს მთავრობამ საქვეყნოდ ცნობილი კუნძული  არენდით მისცა შვეიცარელ ბიზნესმენს ბარონ დე როდტს, რომელმაც აქ   ლანგუსტებზე ნადირობის ორგანიზება მოახდინა. 

მშფოთვარე  მე-20 საუკუნეში,   ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი  ყურადღების ცენტრში  რამდენჯერმე აღმოჩნდა. 1915 წელს კუნძულის ნაპირებთან ინგლისელთა ფლოტმა გერმენელების კრეისერი ”დრეზდენი” ჩაძირა. მეორე მსოფლიო ომის დროს მას-ა-ტერასთან  იაპონელი და გერმანელი წყალქვეშა ნავები და მსუბუქი კრეისერები  იმალებოდნენ.

მოგვიანმებით ამერიკულმა კომპანიამ   რობინზონ კრუზოს ცნობადობის  გათვალისწინებით  ტურისტებისთვის კუნძულზე სასტუმრო ააშენა. ასევე   კუნძულის ხედებით  ღია ბარათები გამოუშვა.  ტურისტებს შორის ყველაზე მეტი პოპულარობით  ის გამოქვებული სარგებლობს, სადაც ვითომდა  სელკირკი-რობინზონი ცხოვრობდა; ასევე ის ბორცვი, სიადანაც ის ოკეანეს გადაჰყურებდა. ამჟამდ, კ. მას-ა-ტერაზე ერთადერთი პატარა დასახლებული პუნქტია –  სან-ხუან-ბატისტა, რომლის  მოსახლეობა სულ რაღაც 500 კაცია.  სხვათაშორის კუნძულის  მცხოვრებთა  უმეტესობას რობინზონი, პარასკევა და დანიელი ჰქვიათ. მართალია კუნძულზე არის სატელეფონო  კავშირი და ინტერნეტი, ასევე  მუშაობს ფოსტა, მაგრამ კუნძული მაინც საკმაოდ იზოლირებულია.  პროდუქტებით დატვირთული გემი აქ წელიწადში მხოლოდ ერთხელ მოდის, თუმცა  უნდა აღინიშნოს რომ კარგადაა განვითარებული საჰაერო მიმოსვლა.

მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.

გეოგრაფიული პროგნოზირება გულისხმობს მეცნიერულად დასაბუთებული თეორიების შემუშავებას ბუნებრივი გარემოს მდგომარეობისა და განვითარების ტენდენციების შესახებ რაციონალური ბუნებათსარგებლობის კუთხით. გეოგრაფიული პროგნოზირება იგივე გეოგრაფიული კვლევების ჩატარებაა მომავალში ბუნებრივი გარემოს მდგომარეობის შესახებ. გეოგრაფიული პროგნოზირების ძირითადი ერთეულები – სივრცე და დრო – პროგნოზის ობიექტსა და მიზანთან და კონკრეტული რეგიონის ბუნებრივ-სამეურნეო თავისებურებებთან ერთად განიხილება.

გეოგრაფიული პროგნოზირების საფუძველია, ერთი მხრივ, გეოსისტემებისთვის დამახასიათებელი ბუნებრივი დინამიკური და ევოლუციური ტენდენციები, მეორე მხრივ კი – სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების არსებული და პერსპექტიული გეგმები, ტექნიკის პროგრესი, რაზეც დამოკიდებულია ბუნებრივ კომპლექსებზე კაცობრიობის ზემოქმედების მიმართულებები.

გეოგრაფიული პროგნოზის სიზუსტე და წარმატება მრავალ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორის – იმაზეც, რამდენად სწორადაა შერჩეული და არჩეული მთავარი ფაქტორები და მეთოდები, რომლებიც პრობლემის გადასაჭრელადაა საჭირო. გეოგრაფიული პროგნოზების კლასიფიკაცია ასეთია:

ა) კომპონენტების მიხედვით (ანუ დარგობრივი) – ჰიდროლოგიური, მეტეოროლოგიური, ნიადაგური და სხვ. და კომპლექსური, როცა ბუნებრივი კომპლექსის მდგომარეობის დინამიკა მთლიანობაში ფასდება;

ბ) პროგნოზები ერთმანეთისგან მასშტაბითაც განსხვავდება. გეოსისტემების დონის მიხედვით განასხვავებენ ლოკალურ (სივრცობრივი მასშტაბი რამდენიმე კვ. კმ-დან რამდენიმე ათას კვ. კმ.-მდე), რეგიონულ (რამდენიმე ათასი კვ. კმ.-დან რამდენიმე ასეულ ათას კვ. კმ.-მდე) და გლობალურ (რამდენიმე ასეული ათასი კვ. კმ.-დან სისტემის იმ ტერიტორიულ დონემდე, როცა ის გეოგრაფიულ გარსს ქმნის) პროგნოზებს. მაგალითად, ნახშირორჟანგის კონცენტრაციის ზრდა და მასთან დაკავშირებული კლიმატის ცვლილების პროგნოზი გლობალური მასშტაბისაა, მდინარეების ამუდარიასა და სირდარიას წყლების არხებში გადანაწილება და შედეგად ბუნებრივი გარემოს ცვლილების პროგნოზი – რეგიონული მასშტაბისა, ხოლო ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკის შექმნის შედეგად გამოწვეული ბუნებრივი გარემოს ცვლილებები – ლოკალური.

გ) დროის მიხედვით გამოყოფენ მოკლევადიან (დროითი მასშტაბი – რამდენიმე საათიდან რამდენიმე დღმდე), საშუალოვადიან (რამდენიმე დღიდან წლამდე) და გრძელვადიან (წლიდან რამდნიმე ასეულ ან ათას წლამდე) პროგნოზს. ცნობილია ისეთი პროგნოზებიც, რომლებიც გათვლილია რამდენიმე ათასწლეულზე და 1 მლნ წელზეც კი. მაგალითად, მყინვარების უკან დახევის ან გავრცელების პროგნოზი, გაუდინარი ტბების წყლის დონის რყევა და სხვ. თუმცა ასეთი პროგნოზები არცთუ ზუსტია – პროგნოზირება ხდება ბუნებრივი ცვლილებების მიმართულებით და სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორები გათვალისწინებული არ არის.

ადამიანის ცხოვრებაში მეტად აქტუალურია მოკლევადიანი პროგნოზები, ხოლო ყველაზე მნიშვნელოვანი წლიური, სეზონური და თვის პროგნოზებია. მაგალითად, ამინდის, მდინარეებში წყლის დონის ცვლილებისა და მისი ხარჯის სეზონური რყევის, ზვავების ჩამოწოლის, მეწყერებისა და ღვარცოფების წარმოქმნის პროგნოზი, რათა დროულად იქნეს მიღებული პრევენციული ზომები და თავიდან იქნეს აცილებული მისი კატასტროფული შედეგები. გრძელ- და საშუალოვადიანი პროგნოზირებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნეს რამდენიმე ფაქტორი: რამდენად ღრმადაა შესაძლებელი წარსულში ბუნების განვითარების კანონზომიერებებში გარკვევა, რამდენად ხანგრძლივად და ზუსტადაა შესაძლებელი მოსალოდნელი ბუნებრივი პროცესებისა და მოვლენების წინასწარმეტყველება. მაგალითად, მთის თანამედროვე მყინვარების კვლევისას შესაძლებელია მათი გაჩენისა და განვითარების ისტორიაში შეხედვა. იმ ვარაუდზე დაყრდნობით, რომ მყინვარები მომავალშიც იმავე კანონების მიხედვით განვითარდება, რომლებითაც წარსულში ვითარდებოდა, შესაძლებელია მათი განვითარების გრძელვადიანი პროგნოზის გაკეთებაც. ამ პროგნოზის საფუძველს იძლევა გაუდინარი ტბების ფსკერზე დალექილი ქანებიც.

საშუალოვადიანი პროგნოზი მოითხოვს ლანდშაფტის რიტმული, მოულოდნელი, გაუთვალისწინებელი და ტექნოგენური ცვლილებების ყოველმხრივ შესწავლასა და კვლევას. მაგალითად, წყალსაცავების მშენებლობის დროს საინტერესოა არა მხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკური გარადქმნები, არამედ ბუნებაში მომხდარი ცვლილებებიც, რომლებიც წყლის ახალი ობიექტის გაჩენას მოჰყვება.

არსებობს გეოგრაფიული პროგნოზირების მეთოდთა წყება. ზოგ მათგანს წინათაც იყენებდნენ, თუმცა არ შეიძლება, მათ უნივერსალური ვუწოდოთ. გეოსისტემების მოსალოდნელ ცვლილებათა წინასწარმეტყველებისას ეს მეთოდები გეოგრაფიაში ერთდროულად გამოიყენებოდა. ზუსტი პროგნოზის მთავარი პირობაა იმ მკვლევარი-სპეციალისტის მიერ ბუნების განვითარების კანონზომიერების ღრმა ცოდნა, რომელიც კონკრეტულ პროგნოზზე მუშაობს და მრავალფაქტორიანი პროცესებისა და მოვლენების კავშირების შესახებ სწორ განსაზღვრებას გვაძლევს.

ბუნებრივი გარემოს პროგნოზირების შედარებით დამუშავებულ მეთოდებს მიეკუთვნება ფიზიკურ-გეოგრაფიული ექსტრაპოლაცია, ფიზიკურ-გეოგრაფიული ანალოგია, ლანდშაფტურ-გენეტიკური მწკრივები, ფუნქციური ურთიერთკავშირები, ექსპერტული შეფასება.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული ექსტრაპოლაციის მეთოდი ადრეულ ეტაპზე გამოვლენილ ბუნებრივი კომპლექსის განვითარების მიმართულების გავრცელებას და მომავალში მის სივრცობრივ-დროით დინამიკას ემყარება. თუ ექსტრაპოლაციის მეთოდით გავაკეთებთ მსოფლიოს მოსახლეობის ზრდის პროგნოზს, აღმოჩნდება, რომ პლანეტის მოსახლეობა მომავალშიც იმავე ტემპით გაიზრდება. თუმცა სხვა, უფრო სრულყოფილი მეთოდების მიხედვით, პროგნოზი სულ სხვნაირია: დედამიწის მოსახლეობა 30-40 წლის შემდეგ კი არ გაიზრდება, პირიქით, შესაძლოა შემცირდეს კიდეც.

ფიზიკურ-გეოგრაფიული ანალოგიის მეთოდი ეფუძნება იმ მოსაზრებას, რომ ერთი ბუნებრივი კომპლექსის პირობებში გამოვლენილი პროცესის (ანალოგის) განვითარება შეიძლება განსაზღვრული ცვლილებებით გადატანილ იქნეს სხვა, პირველის იდენტური პირობების კომპლექსზე. გეოგრაფიული ანალოგიების მეთოდის გამოყენებისას ხდება ერთი ლანდშაფტისთვის დადგენილ კანონზომიერებათა სხვა, ანალოგიურ ლანდშაფტზე გადატანა. ეს მეთოდი საკმაოდ შეზღუდულია და მხოლოდ ბუნებრივი კომპონენტების მსგავსების პირობებში მუშაობს, რადგან დადგენილი კანონზომიერებები განსაზღვრულ გეოგრაფიულ ზონაში მხოლოდ ამ ზონისთვისაა დამახასიათებელი.

ექსტრაპოლაციის ან დროებითი ანალოგიების მეთოდი ბუნებრივ გარემოში მოსალოდნელი ცვლილების შესახებ პროგნოზს თანამედროვე პირობებში მომხდარ ცვლილებებზე დაყრდნობით აკეთებს. მათი გამოყენებისას დიდი სიფრთხილეა საჭირო და აუცილებელია კავშირი სხვა მეთოდებთან, რადგან ბუნებრივი მოვლენების უმრავლესობა არათანაბრად და, ამავე დროს, მრავალი სხვადასხვა ტიპის ფაქტორის ზემოქმედებით მიმდინარეობს. ინდიკაციური მეთოდი ეფუძნება გეოსისტემის ყველა კომპონენტს და იქ მიმდინარე პროცესებს შორის მჭიდრო ურთიერთკავშირს. ამ დროს ერთი ინდიკატორის, მაგალითად, მცენარეულობის საშუალებით შესაძლებელია განისაზღვროს გეოსისტემაში მოსალოდნელი ცვლილებების შესაძლო ვარინატები. ამ მეთოდს ძირითადად მოკლევადიანი პროგნოზირებისას იყენებენ.

გარემოს ცვლილებათა ზუსტი შეფასებისა და პროგნოზირების დროს მეტად მნიშვნელოვანია ადგილის ლანდშაფტური რუკის შედგენა. რუკა, ფოტოსურათის მსგავსად, აღრიცხავს ბუნებრივი გარემოს კომპონენტების მდგომარეობას დროის მოცემულ პერიოდში. ასეთი რუკების საშუალებით შესაძლებელია ბუნებრივ კომპლექსებში მოსალოდნელ ცვლილებათა განსაზღვრა. ამ პოზიციიდან გამომდინარე, აეროფოტოგადაღებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს პროგნოზისთვის.

ლანდშაფტურ-გენეტიკური მწკრივების მეთოდის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ბუნებრივი პროცესების სივრცობრივ ცვლილებათა განვითარების დადგენილი კანონზომიერებები შეიძლება გადატანილ იქნეს მათ დროებით დინამიკაში და პირიქით.

ფუნქციური ურთიერთკავშირების მეთოდი ეფუძნება იმ ფაქტორების გამოვლენას, რომლებიც საპროგნოზო პროცესის დინამიკას განსაზღვრავს, ასევე – მათ შორის და ამ პროცესის მაჩვენებლებს შორის ურთიერთკავშირის პოვნას.

ექსპერტული შეფასების მეთოდი გულისხმობს საპროგნოზო ობიექტის მომავალი მდგომარეობის განსაზღვრას სხვადასხვა დარგის სპეციალისტთა – ექსპერტთა – მოსაზრებების, შეხედულებების შესწავლით.
თანამედროვე პირობებში საპროგნოზო ამოცანების გადასაწყვეტად სულ უფრო მეტად იყენებენ გეოსისტემის მათემატიკური მოდელირების მეთოდს. მისი სიზუსტე დამოკიდებულია იმ ფაქტორების მოცულობის ხარისხზე, რომლებიც გარემოზე ზემოქმედებს. ამ დროს იქმნება იმიტაციური კომპიუტერული მოდელი, რომელიც ბუნებრივი კომპლექსების დრო–სივრცით კავშირებს ასახავს.
გეოგრაფიული პროგნოზის ძირითადი პრინციპები ეფუძნება იმას, რომ ბუნებაში მიმდინარე პროცესები და ცვლილებები განსაზღვრულ პირობებში მიმდინარეობს, განსაზღვრულ კანონზომიერებებს ემორჩილება და გეოსისტემებს შესაბამისი ფუნქციური თავისებურებები აქვს.

საფრანგეთის დედაქალაქი და ქვეყნის უდიდესი ქალაქი – პარიზი მდინარე სენაზე, საფრანგეთის ჩრდილოეთ ნაწილში, ილ-დე-ფრანსის (იგივე პარიზის) რეგიონის ცენტრში მდებარეობს. ქალაქის საზღვრები 1869 წლიდან მცირედ თუ შეიცვალა, ხოლო მოსახლეობა 2015 წლის მონაცემებით 2. 197 ათას კაცის ითვლის. პარიზის აგლომერაციაში კი გარეუბნებთან ერთად 12 672 000 კაცი ცხოვრობს. ის ერთ-ერთი ყველაზე დასახლებული მეგაპოლისია ევროპაში.

თავისი არსებობის სხვადასხვა პერიოდში პარიზს სხვადასხვა სახელს უწოდებდნენ, თუმცა მათ შორის ყველაზე ცნობილია ”ჩირაღდნების, სინათლის ქალაქი”, ფრანგულად – «La Ville-Lumiere». ეს არცაა გასაკვირი, რადგან სწორედ პარიზი იყო მსოფლიოში პირველი ქალაქი, სადაც გარეგანათება დამონტაჟდა და ქუჩები გაანათეს. თუმცა მანამდე პარიზს ლუტეცია (Lutetia) ერქვა. სახელი ლათინური სიტყვიდან ”lutum” წარმოსდგება, რომელიც თარგმანში ”ტალახს” ნიშნავს. ითვლება, რომ ქალაქი კელტური ტომების მიერაა დაარსებული, მოგვიანებით კი რომაელებმა დაიპყრეს.

პარიზი ზომიერად ოკეანური კლიმატის ზონაში მდებარეობს და მასზე თბილი ჩრდილო-ატლანტიკური დინება ახდენს გავლენას. ამიტომ ქალაქში იშვიათადაა ძალიან მაღალი ან ძალიან დაბალი ტემპერატურა.

ორ ათასწლეულზე მეტი ხნის პარიზი დღეს მსოფლიოს წამყვანი საქმიანი და კულტურული ცენტრია. მისი გავლენა პოლიტიკაზე, განათლებაზე, დასვენებაზე, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებზე, მოდაზე, მეცნიერებასა და ხელოვნებაზე ჩვენი პლანეტის ერთ-ერთი მთავარი ქალაქის სტატუსს ანიჭებს. ბოლო მონაცემებით დიდი პარიზი ეკონომიკური თვალსაზრისით ევროპის უმსხვილეს საქალაქო რაიონს წარმოადგენს და მშპ-ის მოცულობით მეხუთე ადგილი უკავია მსოფლიოს ქალაქებს შორის.

პარიზი ტურისტების საყვარელი ქალაქია. ყოველ წელს მას 45 მლნ ტურისტი სტუმრობს, რომელთა 60% უცხოელია. მის ღირშესანიშნაობებს შორისაა მთელ მსოფლიოში ცნობილი ადგილები, შენობები, პარკები და უბრალო ქუჩებიც კი.

სულ ერთია, რა დროს ჩადიხარ ქალაქში – დღისით თუ ღამით – პირველს, რასაც ხედავ, ეს ეიფელის კოშკია, რომელიც, როგორც დარაჯი, ისე დგას და აგერ უკვე მრავალი წელია ქალაქის მთავარი ორიენტირი და სავიზიტო ბარათია. პარიზის სიმბოლო – ეიფელის კოშკი – 1887-1889 წლებში აშენდა. მას მსოფლიო გამოფენის შესასვლელის ფუნქცია უნდა ჰქონოდა. კონსტრუქცია 20 წლის შემდეგ უნდა დაეშალათ, მაგრამ რადიოს ქსელის განვითარებამ ეიფელის შედევრი დაშლისგან იხსნა: მასზე რადიომოწყობილობა დამონტაჟდა. 324 მ. სიმაღლის კოშკი 1930 წლამდე მსოფლიოში ყველაზე მაღალ შენობად ითვლებოდა. თუ კოშკზე მზიან ამინდში ახვალთ და გადმოიხედავთ, მთელ პარიზს დაინახავთ. თუ ღრუბლიანი ამინდია, მის წვერზე ასულები სულ სხვა – ”ღრუბლებს გადაღმა” – სამყაროში მოხვდებით. ღამით კი კოშკი ათასობით ნათურითაა განათებული და ქალაქის თითქმის ყველა კუთხიდან ჩანს.

ცნობილი მუზეუმი ლუვრი 1793 წელს აშენდა. მას დღესდღეობით მსოფლიოს მუზეუმებს შორის ყველაზე მეტი მნახველი ჰყავს – ყოველწლიურად 5 მლნ. ადამიანი სტუმრობს. ლუვრის წინ 1989 წელს აშენებულმა მინის პირამიდამ აზრთა დიდი სხვადასხვაობა გამოიწვია არა მარტო არქიტექტორებსა და გარემოსდამცველებს შორის, არამედ კინორეჟისორებს შორისაც. საქმე ის გახლავთ, რომ ნებისმიერმა რეჟისორმა, რომელსაც ლუვრის ეზოში სურს გადაღება, როიალითი უნდა გადაუხადოს მის შემქმნელს. ამიტომაც ხშირად, ახალ ფილმებშიც კი ლუვრთან ერთად ეს პირამიდა არ ჩანს.

პარიზში მოხვედრილი ადამიანი თავს ვალდებულად თვლის, რომ ლუვრს აუცილებლად ესტუმროს. არადა, ამ ქალაქში კიდევ ერთი, ლუვრზე არანაკლებ საინტერესო ორსეს მუზეუმია. ამ ოდესღაც რკინიგზის სადგურის შენობაში უნიკალური სურათებია გამოფენილი, მათ შორის იმპრესიონისტებისა და პოსტიმპრესიონისტების ნახატები.

შეყვარებულების საყვარელი ადგილია ნოტრ-დამის ტაძარი და მისი მოედანი. ალბათ იმიტომ, რომ ამ ადგილას ცნობილი მწერლის, ვ. ჰიუგოს ვერსიით ყველაზე რომანტიკული და, ამავე დროს, ტრაგიკული ისტორია ხდებოდა. ან იქნებ იმიტომ, რომ კვირაობით ”გრანდ” ორღანის სულში ჩამწვდომი მუსიკის მოსმენა შეუძლიათ.

მსოფლიოში ცნობილი კაბარე ”მულენ რუჟი” (Moulin Rouge – ქართულად “წითელი წისქვილი”) 1889 წელს აშენდა და პიგალის მოედნის გვერდით, ე.წ. ”წითელი ფარნების” რაიონში მდებარეობს. კაბარე განთქმული იყო და არის ცეკვა ”კანკანით”.

პარიზში ყოფნისას ერთხელ მაინც აუცილებლად უნდა გაისეირნოთ შანზ-ელიზეზე (ელისეს მინდვრები), რომელიც კონკორდის მოედანზე აღმართული ობელისკიდან იწყება და შარლ-დე-გოლის მოედანზე ტრიუმფალურ თაღთან მთავრდება. გამზირის სიგრძე 1915 მეტრია, ხოლო სიგანე – 70 მეტრს აღწევს.

თუ დასვენება მოგინდათ ლუქსემბურგის ბაღს(Jardin du Luxembourg, მეტსახელი “ლუკო”‘) ესტუმრეთ. ბაღის ფართობი 224 500 მ²-ია. ის უდიდესი საქალაქო პარკია პარიზში. აქვეა ლუქსემბურგის სასახლე, სადაც დღეს საფრანგეთის სენატია განთავსებული. სასახლე და ბაღები არქიტექტორმა სალომონ დე ბროსმა 1615-27 წლებში მარი დე მედიჩისთვის ააგო. ბაღში მიმოფანტულია მრავალი მცირე და დიდი ზომის ქანდაკება და მონუმენტი. აუზის ირგვლივ საფრანგეთის ყოფილი დედოფლების ქანდაკებებია ჩამწკრივებული. ბაღი პარიზელი ბავშვებისა და მათი მშობლების საყვარელი ადგილია. თუ გაგიმართლათ, აქ შეიძლება უფასო კონცერტსაც დაესწროთ.

პარიზის უცვლელმა საზღვრებმა, მკაცრმა სამშენებლო ნორმებმა და არათავისუფალი მიწის დეფიციტმა შექმნა ფენომენი, რომელსაც “პარიზის მუზეუმიფიკაცია ” ეწოდა, რადგან ისტორიული იერსახის შენარჩუნების სურვილი და არსებული კანონები მისი ტერიტორიის ფარგლებში მასიურ მშენებლობებსა და ინფრასტუქტურის განვითარებას აფერხებენ, რაც მეტად აუცილებელია ქალაქის მზარდი მოსახლეობის გათვალისწინებით. ამიტომ ბევრი დაწესებულება და ეკონომიკური ინფრასტრუქტურის ელემენტები უკვე ქალაქის გარეუბნებშია განთავსებული ან იქ გადასვლას გეგმავს. ფინანსური და საქმიანი რაიონი ლა დეფანსი, მთავარი სასურსათო საბითუმო ბაზარი რიუნჟი, ცნობილი სასწავლო დაწესებულებები – პოლიტიკური სკოლა (École Polytechnique), მენეჯმენტის სკოლა, ეკონომიკური და კომერციული მეცნიერებების უმაღლესი სკოლა (ESSEC), INSEAD-ის ბიზნეს-სკოლა და სხვ., ასევე მსოფლიოში ცნობილი კვლევითი ლაბორატორია საკლე (Saclay) ან ევრი (Évry), უდიდესი სპორტული მოედანი ”სტად დე ფრანსე” (Stade de France), ასევე ზოგიერთი სამინისტრო (მაგ; ტრანსპორტის), შეიძლება ითქვას, ქალაქის ფარგლებს გარეთ მდებარეობენ.

კიდევ რამდენიმე საინტერესო ფაქტი პარიზის შესახებ:

პარიზში სხვა ბევრი ევროპული დედაქალაქებისგან განსხვავებით ონკანის წყალი სასმელად ვარგისია. წყლის არაჩვეულებრივი გამწმენდი სისტემა პარიზელების სიამაყეა.

მდინარე სენაზე აგებული ყველაზე ძველი ხიდი მე-16 საუკუნეში იყო აგებული, თუმცა მას დღესაც ”ახალი ხიდი” ჰქვია, რადგან მაშინ, როცა ის ააგეს შესაბამისი სახელი ვერ დაარქვეს და ”ახალი ” უწოდეს.

მსოფლიოში საზოგადოებრივი ტრანსპორტის პირველი მარშრუტი 1662 წლის 18 მარტს ცნობილი ფიზიკოსის, ბლეზ პასკალის ინიციატივით სწორედ პარიზში გაჩნდა.

პარიზის მეტრო გადაყვანილი მგზავრების რაოდენობით მსოფლიოში მე-6 ადგილზეა. იგი ევროპაში ერთ-ერთი უძველესი მეტროპოლიტენია ლონდონის, ბუდაპეშტისა და გლაზგოს მეტროპოლიტენების შემდეგ.

დაბოლოს, პარიზზე უამრავი დაწერილა და კიდევ უამრავი დაიწერება. მეც ვეცადე, რომ ყველასთვის ცნობილი თუ უცნობი ფაქტები თქვენთვის კიდევ ერთხელ შემეხსენებინა. ბევრი რამ დამრჩა სათქმელი, თუმცა ერთი რამ დაზუსტებით შემიძლია ვთქვა: პარიზი მართლაც დღესასწაულია, რომელიც მუდამ ჩვენთანაა.

როცა ჩვენ თავგადასავლების მამაც მოყვარულებზე, უშიშარ მოგზაურებსა და ახალი მიწების აღმომჩენებზე ვსაუბრობთ, როგორც წესი, მამაკაცები გვყავს მხედველობაში. არადა, გეოგრაფიული აღმოჩენებისა და კვლევების ისტორიაში ცნობილია ქალებიც, რომლებმაც დაარღვიეს მრავალსაუკუნოვანი ტრადიციები და თავგადასავლების საძიებლად გაემგზავრნენ. ყველაზე ცნობილი მოგზაური ქალები მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში იმიტომ მოგზაურობდნენ, რომ თვალსაწიერი გაეფართოვებინათ, ან საყვარელ ადამიანებს მიჰყვებოდნენ, ან სულაც იმიტომ, რომ სახლში ჯდომა აღარ უნდოდათ. გავიცნოთ ზოგიერთი მათგანი.

ჰუდრიდურის, ამ საოცარი ქალის, ისტორია ისლანდიურმა საგამ შემოგვინახა. ჰუდრიდური 980 წელს დაიბადა. თავის მეუღლესთან და მის ვიკინგებთან ერთად მან ჩრდილოეთ ამერიკის ნაპირებს მიაღწია. მოგვიანებით მან ასევე იმოგზაურა რომში, სადაც თავისი მოგზაურობის შთაბეჭდილებები თავად რომის პაპს მოუყვა. ამიტომაც ჰუდრიდური სამართლიანად შეიძლება ჩაითვალოს პირველ მოგზაურ ქალად.

ბოტანიკოსი და მკვლევარი ანა ბარე, პირველი ქალია, რომელმაც მსოფლიოს გარშემო იმოგზაურა. 1776 წელს 26 წლის ბარემ ფრანგ ბოტანიკოსთან ფილიბერ კომერსონთან დაიწყო მუშაობა, როგორც მამაკაცმა. მალე კომერსონი ბუჰენვალის ექსპედიციასთან ერთად მსოფლიოს გარშემო სამოგზაუროდ გაემგზავრა და მამაკაცის სამოსგადაცმული (ქალებს იმხანად გემბანზე არ უშვებდნენ) ანაც თან გაჰყვა. ერთი ვერსიით ბარეს საიდუმლო კუნძულ ტაიტზე გამჟღავნდა. მეორე ვერსიით კი კომერსონმა იმთავითვე იცოდა სიმართლე თავისი თანაშემწის შესახებ და სინამდვილეში ანა მისი სატრფო იყო. იგი ფილიბერთან ერთად მცენარეების ნიმუშებს აგროვებდა და შეისწავლიდა. როცა გამჟღავნდა, რომ ბარე ქალი იყო, იგი კომერსონთან ერთად კუნძულ მავრიკიაზე ჩამოსვეს. საფრანგეთში 10 წლის შემდეგ დაბრუნდა და მთავრობამ ბოტანიკაში შეტანილი წვლილისთვის დააჯილდოვა. ბარეს სახელს ატარებს მთები პლუტონზე.

ლედი ესტერ სტენჰოუპი 1776 წელს გრაფ ჩარლზ სტენჰოულის ოჯახში დაიბადა. მოგზაურობის სურვილი ესტერს ჯერ კიდევ ბავშვობაში გაუჩნდა, როცა იგი ნავით შეეცადა საფრანგეთში გადასვლას, მაგრამ მალევე მიაგნეს და სახლში დააბრუნეს. აქტიურმა, დამოუკიდებელმა და ჭკვიანმა გოგონამ 1803 წელს ბრიტანეთის მომავალი პრემიერ-მინისტრის უილიამ პიტ უმცროსის პირად მდივნად დაიწყო მუშაობა. მისი გარდაცვალების შემდეგ კი მას პენსია დაენიშნა და სწორედ ამ თანხით მოახერხა მოგზაურობა. ესტერი ჯერ საბერძნეთში, ათენში გაემგზავრა, შემდეგ კი ეგვიპტეში. ქაიროსკენ მიმავალ გზაზე, როდოსთან მათი გემი ძლიერ შტორმში მოჰყვა. ლედი ესტერი გადარჩა, მაგრამ მას შემდეგ მუდმივად მოგზაურობდა. მან 2 წლის განმავლობაში პალესტინა, სირია და ლიბანი მოიარა. ლედი ესტერი პირველი ევროპელია, რომელმაც აღმოსავლეთის ზოგიერთი ქალაქი მოინახულა.

ცნობილი ამერიკელი ალპინისტი ენი სმიტ პეკი 1850 წელს პროვიდენსში დაიბადა. მან ერთ-ერთმა პირველმა დაიპყრო ჩრდილეოთი და სამხრეთი ამერიკის, ასევე ევროპის თითქმის ყველა მწვერვალი. 58 წლის ენი სმიტი ანდების მწევრვალ ჰუასკარანზე (6656 მ), ხოლო 61 წლის ასაკში კოროპუნაზე (6377 მ) ავიდა, ხოლო უკანასკნელი ასვლა ენიმ 82 წლის ასაკში განახორციელა. თავისი მოგზაურობების შთაბეჭდილებების შესახებ ენი ლექციებს კითხულობდა და წიგნებიც დაწერა.

მოგზაურობისა და ბუნების სიყვარული ჰარიერტ ჩალმერს ადამსს მამისგან გადმოეცა, რომელსაც ქალიშვილი ხშირად დაჰყავდა მთებში. უკვე 14 წლის ჰარიეტი მამას ერთწლიან ექსპედიციაში მექსიკაში ახლდა და ლათინური ამერიკით მოიხიბლა. ჰარიეტს არც დაოჯახების შემდეგ შეუწყვეტია მოგზაურობა. მან და მისმა მეუღლემ ფრენკმა სამხრეთი ამერიკა მოიარეს. თავისი მოგზაურობის ამსახველი კადრები და შთაბეჭდილებები ჰარიეტმა წიგნად გამოსცა. მან ასევე იმოგზაურა აზიაში. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ რადგან იმ დროისათვის ქალებს არ შეეძლოთ გამხდარიყვნენ გეოგრაფიული საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები, ჰარიეტ ადამსმა „ქალ-გეოგრაფთა საზოგადოება” დააარსა და მისი პირველი თავჯდომარეც გახდა.
ნელი ბლაი, წარსულში ელიზაბეტ კოკრენი, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სახელია ქალ მოგზაურთა სიაში. ჟურნალისტი ნელი ბლაის მოგზაურობების და თავგადასვლების დიდი ნაწილი გაზეთ „New York World”-ში მის მუშაობას უკავშირდება. შეიძლება ითქვას, ნელიმ დასაბამი მისცა, ე.წ. სენსაციური ჟურნალისტიკის ეპოქას. ნელი ბლაი პირველი და ერთადერთი ქალია, რომელმაც გადაწყვიტა ჟიულ ვერნის რომანის „80 დღე მსოფლიოს გარშემო” გმირის ფილეას ფოგის რეკორდი მოეხსნა. ნელი სამოგზაუროდ 1889 წლის 14 ნოემბერს გაემართა ერთადერთი „კოზირით” – განსაკუთრებული პასპორტით, რომელიც აშშ-ის გენერალური მდივნის მიერ იყო ხელმოწერილი. საფრანგეთში ბლეი ჟიულ ვერნს შეხვდა, რომელიც ფიქრობდა, რომ ნელი მოგზაურობას 79 დღეში დაასრულებდა, და არა 75 დღეში, როგორც თავად ნელი ვარაუდობდა. ბლეიმ გადაცურა რამდენიმე ზღვა, სუეცის არხი, მოიარა კოლომბო და ადენი, ესტუმრა კეთროვანთა კოლონიას ჩინეთში, იყიდა მაიმუნი და ნიუ-იორკში დაბრუნდა, მთელ მოგზაურობას ნელიმ 72 დღე, 6 საათი, 10 წუთი და 11 წამი მოანდომა.

ანნი კოენ კოპჩოვსკი პირველი ქალია, რომელმაც 1894 წელს დედამიწის გარშემო ველოსიპედით იმოგზაურა. თანაც იმ დროს უკვე სამშვილიანი დედა იყო, მაგარმ ამ ფაქტორმაც კი ვერ ააღებინა ხელი განზრახვაზე.
ცნობილი მოგზაურისა და მწერლის ჯორჯ კინგსლის ქალიშვილი მერი კინგსლიც მამის მსგავსად მოგზაურობით იყო გატაცებული. მან აფრიკა გამოიკვლია. ადგილობრივმა მცხოვრებლებმა მერის ასწავლეს, როგორ უნდა გადაერჩინა თავი ჯუნგლებში, რამაც მას საშუალება მისცა, საკმაოდ სახიფათო და მიუვალ ადგილებში წასულიყო. მან ჩანაწერებში აფრიკის ბევრი ადგილი, მცენარე და ცხოველი აღწერა.

ინგლისელ ქალს ფრეია სტრაკს ნეკროლოგში „უკანასკნელი რომანტიული მოგზაური” უწოდეს და ეს არცაა გასაკვირი. თავისი ხანგრძლივი (ფრეია თითქმის 100 წელი იცოცხლა) და თავგადასავლებით მდიდარი ცხოვრების განმავლობაში მან თითქმის მთელი მსოფლიო მოიარა. ბავშვობაში ფრეიას წიგნი „1001 ღამე” აჩუქეს და მას შემდეგ, შეიძლება ითქვას, ის აღმოსავლეთით „მოიწამლა”. ფრეიამ ლათინური, არაბული და სპარსული ენები შეისწავლა და 1930 წელს ახლო აღმოსავლეთში გაემგზავრა. ის პირველი ევროპელი ქალია, რომელმაც არაბეთის უდაბნოში იმოგზაურა. მან ასევე მოიარა ჩინეთი, თურქეთი, ავღანეთი, გაიარა ალექსანდრე მაკედონელის გზა კილიკიიდან კარიამდე. თავის მეორე წიგნში „ასასინების ხეობა” ფრეია სტარკი აღწერს, როგორ გახდა პირველი ევროპელი, რომელმაც ირანში, ლურისტანში იმოგზაურა და როგორ ნახა პირველად ასასინების დანგრეული ციხე-სიმაგრე. ფრეიამ დაახლოებით 30 წიგნი დაწერა თავისი მოგზაურობების შთაბეჭდილებების შესახებ, რომლებიც დღესაც დიდი პოპულარობით სარგებლობს მკითხველთა შორის. ფრეია სტარკი 1974 წელს ბრიტანეთის იმპერიის ორდენით დააჯილდოვეს.

„ყინულის ქალი” ასე უწოდეს ამერიკელ ლუიზა ბოიდს. ლუიზა იმითაა ცნობილი, რომ გამოიკვლია გრენლანდია და ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანეში წყალქვეშა მასივი აღმოაჩინა. ლუიზა პირველი ქალია, რომელმაც 1955 წელს თვითმფრინავით ჩრდილოეთ პოლუსს გადაუფრინა.

პოლონელი კრისტინა ჰოინოვსკაია-ლისკევიჩი კი პირველი იახტსმენი ქალია, რომელმაც 1978 წელს თავისი იახტით სახელწოდებით „მაზურკა” მარტომ შემოურა დედამიწას. მან გადაცურა ატლანტის ოკეანე და პანამის არხი, შემდეგ წყნარი ოკეანე და ავსტრალიის ნაპირებს მიაღწია. შემდეგ ინდოეთის ოკეანე გადასერა, შემოურა კეთილი იმედის კონცხს და ისევ ატლანტის ოკეანეში გავიდა და მოგზაურობაც დამთავრა. მოგვიანებით პოლონელმა მოგზაურმა გამოქვეყნა წიგნი „პირველი დედამიწის გარშემო”.

ნორვეგიელი არისტოკრატი, მკვლევარი და მოგზაური ლივ არნესენი არაერთგზის მოუხსენიებიათ ფრაზით „პირველი ქალი მსოფლიოში, რომელმაც…”. 1991 წელს სკოლის ყოფილი მასწავლებელი ლივ არნესენი პირველი ქალი გახდა მსოფლიოში, რომელმაც დაგეგმა, მოაწყო და უხელმძღვანელა ქალთა პირველ ექსპედიციას გრენლანდიაზე. მართალია, პირველი მცდელობა მარცხით დამთავრდა, მაგრამ შემდეგ წელს ლივმა და მისმა მეგობარმა გრენლანდია 23 დღეში გადაკვეთეს. ამის შემდეგ ლივმა მარტო დაიპყრო სამხრეთი პოლუსი და ამ შემთხვევაშიც პირველი ქალის ტიტული ერგო. ამ მოგზაურობას 50 დღე დასჭირდა. ლივი მინუს 40-გრადუსიან ყინვაში გადაადგილდებოდა და თან 85 კგ-იანი მარხილი და 15 კგ-იანი ზურგჩანთა მიჰქონდა. ლივი ასევე პირველი ქალია მსოფლიოში, რომელმაც ჩრდილოეთ პოლუსსაც მიაღწია.
ბევრი მამაცი მოგზაური ქალია ჩვენს დროშიც.
ამერიკელმა როზი სუეილ-პოუპმა 2003 წელს 57 წლის ასაკში დაიწყო დედამიწის გარშემო მოგზაურობა, გინდ დაიჯერეთ, გინდ არადა, არც მეტი არც ნაკლები, ფეხით. მან 32 ათასი კმ. გაიარა, რასაც 5 წელი მოანდომა.
ინგლისელ ელენ მაკარტურს „ტალღებზე მორბენალს” უწოდებენ. 34 წლის ელენმა 2005 წელს მსოფლიო რეკორდი დაამყარა, როცა იახტით დედამიწას გარშემო 71 დღეში შემოუარა. მისი საოცარი თავგადასავლის შესახებ ფილმი „The Official Record Breaking Story” ინტერნეტშიც შეგიძლიათ ნახოთ.

ესპანელი ედურნე პასაბანი პირველი ქალია, რომელმაც 8000 მ-იანი 14 მწვერვალი დაიპყრო. მისი რეკორდი ავსტრიელმა ჰერლინდა კალტენბრუნერმა გაიმეორა, თანაც ჟანგბადის ბალონის გარეშე.

რა თქმა უნდა, ეს არ არის სრული სია იმ მამაცი ქალი მოგზაურებისა, რომლებიც არ ეპუებიან პრობლემებს და მიზანმიმართულად მიდიან თავიანთი ოცნებების ასასრულებლად. მათი შემხედვარე კი მართლაც ფიქრობ, რომ ჩვენთვის, ქალებისთვის არაფერია შეუძლებელი.

სახელმწიფო საზღვარი წარმოსახვითი თუ ბუნებაში არსებული ხაზებია, რომლებიც სახელმწიფოს ტერიტორიას შემოსაზღვრავენ. სახელმწიფოთა შორის საზღვრების დადგენა, როგორც წესი, მოსაზღვრე ქვეყნებს შორის დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულების საფუძველზე ხდება. დელიმიტაცია საზღვრის დადგენის პროცესია, როდესაც საერთაშორისო ხელშეკრულებაში დაწვრილებით აღიწერება, თუ სად გადის სასაზღვრო ზოლი და ამ აღწერის შესაბამისად კეთდება აღნიშვნა რუკაზე, რომელიც ხელშეკრულების განუყოფელი ნაწილია. დემარკაცია კი სახელმწიფო საზღვრის ხაზის დადგენაა ადგილზე სპეციალური სასაზღვრო ნიშნების საშუალებით.

სახმელეთო საზღვრები არსებობს ფიზიკურგეოგრაფიული, ანთროპოგეოგრაფიული, გეომეტრიული და კომპლექსური. ფიზიკურგეოგრაფიული საზღვრები ტერიტორიის გამოკვეთილ ფიზიკურ ნიშნებს მიჰყვება, მაგ: მდინარეს, ქედს, ტბის ნაპირს და ა.შ. ანთროპოგეოგრაფიული საზღვრები ადამიანის ხელით შექმნილ ნიშნებს მისდევს. ეს შეიძლება იყოს, მაგალითად, ხიდი, რკინიგზა, რაიმე შენობა და სხვ. გეომეტრიული საზღვრები გეოგრაფიულ გრძედს ან განედს მიუყვება, როგორც მაგ; ეგვიპტის დასავლეთი და სამხრეთი საზღვრები. კომპლექსური საზღვრები კი ზემოთ აღნიშნულის ნებისმიერ კომბინაციას წარმოადგენს.
რაოდენ კარგადაც არ უნდა იყოს დელიმიტირებული, დემარკირებული და დაცული საზღვარი, არ არსებობს სრული გარანტია, რომ არ წარმოიშობა სახელმწიფოთაშორისი დავა საზღვრების გამო. გამოყოფენ ოთხი ტიპის სასაზღვრო დავას: პოზიციური, ტერიტორიული, ფუნქციური და საზღვარგადაღმა რესურსული დავა.
განვიხილოთ რამდენიმე საინტერესო და საკმაოდ უცნაური საზღვარი, რომლებიც სახელმწიფოებს შორის გადის.
საზღვარი ნიდერლანდსა და ბელგიას შორის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი, უცნაური და, ამავე დროს, პოპულარული საზღვარია ტურისტებს შორის. პატარა დასახლება ბარლეში მდებარეობს კაფე, რომელშიც ამ ორ სახელმწიფოს შორის გადის, და შესაბამისად, კაფეს სტუმრების ნახევარი ბელგიაში იმყოფება, ხოლო მეორე ნახევარი – ნიდერლანდში.

დედამიწის ყველაზე მაღალი მწვერვალი ევერესტი, ამავე დროს, ყველზე მაღალი ბუნებრივი საზღვარია მსოფლიოში. სწორედ ამ მთაზე და მის მწვერვალზე გადის სახელმწიფო საზღვარი ჩინეთსა და ნეპალს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საზღვარს არც თუ ისე კარგად იცავენ, აქ საზღვრის დარღვევა მეტად იშვიათად ხდება – ძალიან გამბედავი უნდა იყო, რომ ამ მწვერვალზე ახვიდე, მით უმეტეს, რომ ბევრ პროფესიონალ ალპინისტსაც კი უჭირს მისი დაპყრობა.
ქალაქი დერბი (Derby Line) სწორედ ამ ორ ქვეყანას შორის მდებარეობს. სახელმწიფო საზღვარი დაუნდობლად გადის და კვეთს საცხოვრებელ სახლებს, კაფეებს, ბარებს, საოპერო თეატრს და ბიბლიოთეკას. მაგ: ერთ-ერთ ბიბლიოთეკაში შესასვლელი კანადის მხარესაა, ხოლო საზღვარგარეთული ლიტერატურის განყოფილება აშშ-ს ტერიტორიაზე. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ეს საზღვრი ძალიან დაცულია და თუ კარის მეზობელთან მარილის ან შაქრის სათხოვნელად გინდათ მისვლა ვიზის გაფორმება მოგიწევთ.
ესპანეთში მდებარეობს ქალაქი სეუტა, რომლის ფართობის სულ რაღაც 18.5 კვ.კმ-ია. იგი პირდაპირ ხმელთაშუა ზღვისა და ატლანტის ოკეანის საზღვართანაა და ხმელეთით მაროკოს ესაზღვრება. ამ უკანასკნელს კი არა ერთხელ ჰქონდა მისი დაპყრობის მცდელობა. ამიტომაც სეუტა 3 მეტრიანი კედლითა და ეკლიანი მავთულითაა შემოღობილი.
ბირ-ტავილი ხაზი კი არა, არამედ 2060 კვ.კმ-ის ფართობის გარკვეული ტერიტორიაა ეგვიპტესა და სუდანს შორის. ეს ორი ქვეყანა კი უკვე საუკუნეზე მეტია იმის შესახებ დავობს, ვის ეკუთვნის ბუნებრივი რესურსებით საკმაოდ მდიდარი ხმელეთის ეს ნაწილი. 1902 წლამდე ბირ-ტავილი ეგვიპტის ტერიტორიაზე იყო, მაგრამ შემდეგ დიდმა ბრიტანეთმა საზღვარი შეცვალა და ეს ტერიტორია ნომინალურად სუდანს მიეკუთვნა. საბოლოოდ, ომის თავიდან ასაცილებლად ორივე ქვეყანამ უარი განაცხადა მასზე, მაგრამ მხოლოდ ოფიციალურად. ამჟამად, დედამიწის ზედაპირის 2060 კვ.კმ-ის ფართობის მქონე ტერიტორია არავის არ ეკუთვნის.

კორეის დემილიტარიზებული ზონა – ასე უწოდებენ საზღვარს ამ ორ საკმაოდ განსხვავებულ ქვეყანას შორის. მას ორივე მხრიდან ძალიან ბევრი მესაზღვრე იცავს. ამიტომაც ამ საზღვრის გადამკვეთების მსურველიც პრაქტიკულად არ არსებობს. შედეგად, ეს ნეიტრალური ზოლი მცენარეებმა და ცხოველებმა დაიკავეს და, შეიძლება ითქვას, აქ ”თვითშექმნილი” უნიკალური ნაკრძალი გაჩნდა.

ბერინგის სრუტეში, ჩუკოტკასა და ალასკის შორის ორი კუნძულია, რომელთაც დიომედის კუნძულებს უწოდებენ. პატარა დიომედეზე მდებარებს ამერიკული ქალაქი 146 მცხოვრებით, ხოლო დიდი დიომედე უკაცრიელია და რუსეთს ეკუთვნის. საზღვარი რუსეთსა და აშშ-ს შორის ზღვაში, სწორედ ამ კუნძულებს შორის გადის. და კიდევ ერთი საინტერესო მომენტიც: როცა თქვენ დიდ დიომედეს კუნძულზე დგახართ და პატარა დიომედეს უყურებთ, შეიძლება ითქვას, რომ მომავალში იყურებით, რადგან იქ 3 საათით წინ არიან. როცა დიდ კუნძულზე დილის 9 საათია, პატარაზე კი საათის ისრები უკვე 12-ს აჩვენებს, ანუ დროში განსხვავება 21 საათია. სხვათა შორის, ამერიკულ კუნძულზე ვებკამერებია დაყენებული, რომელთა საშუალებით თქვენ წარსულში ”დაბრუნება” შეგიძლიათ. ასე რომ, თქვენი გადასაწყვატია – სად გინდათ ყოფნა – წარსულსა თუ მომავალში?

ნაირობი კენიის დედაქალაქი და აღმოსავლეთი აფრიკის ერთ-ერთი ყველაზე სწრაფად მზარდი ქალაქია. მასაის ტომის ენაზე მისი სახელი ნიშნავს “ცივი წყლის ადგილს” ან “ცივ ნაკადულს”. ქალაქად ქცევამდე ნაირობი აფრიკის ცენტრიდან აღმოსავლეთ სანაპიროსკენ მიმავალი ქარავნების შესვენების ადგილი და პატარა ოაზისი იყო. 1899 წელს აქ რკინიგზის დეპო აშენდა, 1907 წლისთვის კი ბრიტანელების წყალობით სავანაში ჩაკარგული პატარა ქალაქი მსოფლიოს ერთ-ერთ ულამაზეს მეგაპოლისად და ბრიტანული აღმოსავლეთი აფრიკის დედაქალაქად იქცა.

დღეს ნაირობის მდიდარი ისტორია და ტომობრივი კულტურა მის შესანიშნავ მუზეუმებში ცოცხლობს. ეს ქალაქი არა მხოლოდ კენიის, არამედ მთელი აფრიკის უდიდესი სატრანსპორტო კვანძია. ნაირობი ცნობილია თავისი ფანტასტიკური საფარით, მუზეუმებითა და მხიარული ატრაქციონებით. ნაირობიში ინგლისური გავლენა ყველგან იგრძნობა. ცენტრალურ მოედანსაც კი ამშვენებს საათის კოშკი, რომელიც ძლიერ წააგავს ლონდონის ბიგ ბენს. ადგილობრივი ტრადიციის თანახმად, თუ კოშკთან ახლოს მიხვალთ, მზის ენერგიით და ცხოვრებისეული სიბრძნით აივსებით. ეს კოსმოპოლიტური დედაქალაქი მსოფლიოში ერთადერთი ქალაქია, რომლის საზღვრებშიც მოქცეულია საფარის პარკი. ის კარიბჭეა კენიის მსოფლიოში ცნობილი საფარის პარკისთვის, რომელიც საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში იზიდავდა თავგადასავლების მაძიებლებს. ნაირობის ცენტრში მდებარე ცათამბჯენებიდან შეგიძლიათ აფრიკის ველური ბუნებით დატკბეთ.

ნაირობი ქალაქებს კამპალასა და მომბასას შორის მდებარეობს. მის დასავლეთით მდებარე ნგონგის ბორცვები ყველაზე მაღალი წერტილია ნაირობიში. ქალაქის ჩრდილოეთით აღმართულია კენიის მთა, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთით -კილიმანჯარო. მზიან ამინდში ორივე მთა შესანიშნავად მოჩანს ნაირობიდან. ნაირობი აღმოსავლეთი აფრიკის რღვევის ხაზის მახლობლად მდებარეობს, ამიტომ მის შორიახლოს პერიოდულად ხდება მცირე მიწისძვრები და მიწისქვეშა ბიძგები. აქაური კლიმატი ზომიერია, ამინდი მთელი წლის განმავლობაში თითქმის ერთნაირია, რადგან ქვეყანა ეკვატორის ახლოს მდებარეობს. დედაქალაქში ყველაზე ცივი სეზონი ორი თვე გრძელდება – ივლისიდან აგვისტომდე. ამ პერიოდში საშუალო დღიური ტემპერატურა 16-18 გრადუსია ცელსიუსით. ყველაზე ცხელი პერიოდი იანვრიდან მარტის ბოლომდე გრძელდება და ტემპერატურა 34 გრადუსს აღწევს. სამოგზაუროდ ყველაზე არსასურველ სეზონად მიიჩნევა შემოდგომის დასაწყისიდან ზამთრის დასაწყისამდე პერიოდი, როდესაც აქ წვიმების სეზონი იწყება.

ნაირობი აფრიკის ფინანსური დედაქალაქი და ერთ-ერთი ყველაზე თანამედროვე ქალაქია. ნაირობი ახალგაზრდა ქალაქია. მისი მოსახლეობაც ახალგაზრდაა. კენიელების საშუალო ასაკი 28 წელია. სიბერემდე თითქმის ვერავინ აღწევს. ქვეყანაში ჯანდაცვის კუთხით სიტუაცია საუკეთესო ნამდვილად არ არის. შესაძლოა რამდენიმე ათასი კილომეტრი ისე გაიაროთ, რომ ვერც ერთ სოფელში, ვერც ერთ დასახლებულ პუნქტში ვერ იპოვოთ არათუ საავადმყოფო, პირველადი სამედიცინო დახმარების სამსახურიც კი. კენიაში 10 000 კაცზე მხოლოდ ერთი ექიმი მოდის.

დღეს კენია შიდსით დაავადებულთა რაოდენობით მესამეა მსოფლიოში. დაავადებას ქვეყანაში ყოველდღე 420 ადამიანი ეწირება. კენიელების ცხოვრების წესი ხელს უწყობს ეპიდემიის გავრცელებას. სიდიდით მესამე წარმართულ ტომში, ლუოში, მრავალი საუკუნეა გავრცელებულია მრავალცოლიანობა. შიდსი კენიაში უკვე გამოცხადებულია ეროვნულ კატასტროფად. არსებობს ვერსია, რომ მისი ვირუსი მაიმუნისგან გადაეცა ადამიანს. მაიმუნები მას ასეულობით ათასი წლის განმავლობაში ატარებდნენ, ადგილობრივი მოსახლეობა კი მაიმუნების ხორცის ჭამის შედეგად დაინფიცირდა. წინათ, როდესაც მოსახლეობა მცირე იზოლირებულ ჯგუფებად ცხოვრობდა, დაავადება არ სცდებოდა ტომის ფარგლებს., მაგრამ მასობრივი მიგრაციების დაწყებისთანავე ეპიდემიამ მთელი აფრიკა მოიცვა. მიჩნეულია, რომ ვირუსის ძირითადი გამავრცელებლები არიან სატვირთო მანქანების მძღოლები, რომლებიც მთელ აღმოსავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში მოგზაურობენ. ყოფილი მეტროპოლია დღემდე ზრუნავს კენიაზე. გაერთიანებულმა სამეფომ გამოაცხადა, რომ მომდევნო ორი წლის განმავლობაში კენიაში შიდსის ეპიდემიასთან ბრძოლისთვის 10 მილიონი დოლარის დახარჯვას აპირებს.

საზოგადოდ, კენიაში ყოფილი კოლონიზატორისადმი კარგი დამოკიდებულებაა. ადგილობრივმა მოსახლეობამ, რომელმაც მოიპოვა სასურველი დამოუკიდებლობა, შეინარჩუნა მრავალი ინგლისური წესი. მაგალითად, რკინიგზის სადგურებს ჯერ კიდევ აქვთ ცალკე გასასვლელი პირველი, მეორე და მესამე კლასის მგზავრებისთვის. მატარებლების განრიგიც კი არ შეცვლილა. კენიელები ამაყობენ ბრიტანელი კოლონისტების შთამომავლებით, რომლებიც ქვეყანაში რჩებიან. ნაირობის გარეუბანში დგას ინგლისელი დავით დუნკანის მიერ XIX საუკუნეში აშენებული კოლონიური სტილის სასახლე.

ნაირობის ეროვნული პარკი ქალაქის ცათამბჯენებიდან სულ შვიდიოდე კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს. პარკში 50-ზე მეტი მარტორქა ცხოვრობს. გადაშენების პირას მყოფ ამ ცხოველებთან ერთად პარკში ბინადრობენ ლომები, გაზელები, კამეჩები, ანტილოპები, ზებრები, ჟირაფები და სირაქლემები, ხოლო ჭარბტენიან ადგილებში 400-ზე მეტი სახეობის ფრინველია აღნუსხული. ნაირობის ტერიტორიაზე მდებარეობს პარკის ველური ბუნების დაცვის საგანმანათლებლო ცენტრი, სადაც შეგიძლიათ მოისმინოთ ლექციები ველური ბუნების შესახებ.

ნაირობიში რამდენიმე მუზეუმიცაა. მათგან ყველაზე დიდია კენიის ეროვნული მუზეუმი, რომელშიც დაცულია ჰომო ერექტუსის ნაშთები. ერთ-ერთი პოპულარული ღირსშესანიშნაობაა კარენ ბლიქსენის მუზეუმი. ცნობილი დანიელი მწერალი, ბარონესა კარენ ბლიქსენი, შეყვარებული იყო შავ კონტინენტსა და მის ხალხზე. მისი ცხოვრება უნიკალური ისტორიებითაა სავსე. ბლიქსენის წიგნი „აფრიკიდან“ ემანსიპირებული და ნატიფი დანიელი არისტოკრატი ქალის თვალით დანახულ ადგილობრივ ტომებს და მათ ადათ-წესებს, კენიის მკვიდრთა ცხოვრებას და ტრადიციებს ასახავს. წიგნი „აფრიკიდან“ მსოფლიო ბესტსელერად იქცა და საფუძვლად დაედო ამავე სახელწოდების ფილმს მერილ სტრიპისა და რობერტ რედფორდის მონაწილეობით. კარენ ბლიქსენის გარდაცვალების შემდეგ, 1931 წელს, მის სახლს მემორიალური ძეგლის სტატუსი მიენიჭა. შემდგომში დანიის მთავრობამ სახლი და მის გარშემო მდებარე მიწა კენიას გადასცა. ვილა აღადგინეს და 1986 წელს გახსნეს ტურისტებისა და ყველა იმ ადამიანისთვის, ვისაც ამ საოცარი ქალის ცხოვრება აინტერესებს.

პარლამენტის შენობის წინ კენიის პირველი პრეზიდენტის ჯომო კენიატას საფლავია. ვიდეოგადაღება პრეზიდენტის ხსოვნის შეურაცხყოფად მიიჩნევა და კანონით ისჯება. კენიელები ჯომო კენიატას აღმერთებენ და აფასებენ ყველაფერს, რაც მას ეხება. ნაირობის ეროვნული მუზეუმის ერთ-ერთი მთავარი ექსპონატია პრეზიდენტის საყვარელი სპილოს ნატურალური ზომის ასლი. პირველ პრეზიდენტს ისე უყვარდა თავისი შინაური ცხოველი, რომ მას პირადი დაცვა მიუჩინა. როდესაც სპილო გარდაიცვალა, პრეზიდენტმა მისი ასლი დაამზადებინა და მუზეუმში მოათავსა.

მრავალწლიურმა დაკვირვებამ აჩვენა, რომ ადამიანებს დასუფთავებულ პლაჟზე დასვენება და სუფთა წყალში ბანაობა ურჩევნიათ. ბევრი დამსვენებელი თავის დასასვენებელ ადგილს სწორედ ლურჯი დროშების არსებობით ირჩევს.
ლურჯი დროშა თავისებური სერთიფიკატია, რომელიც პლაჟების ხარისხს 29 კრიტერიუმის მიხედვით აფასებს, მათ შორის: პლაჟამდე მოსახერხებელი
მისასვლელი, წყლის სისუფთავე (ყოველკვირეული ტესტირება), სანაპიროს დასუფთავება და ნაგვის შეგროვება, მუდმივი მონიტორინგი და სამაშველო
სამსახურის არსებობა, გადაუდებელი დახმარების მომსახურება, შხაპების არსებობა, ავტოტრანსპორტის მოძრაობის აკრძალვა, შინაური ცხოველების არდაშვება და სხვ. სერტიფიკატი ”ლურჯი დროშა” 1985 წელს საფრანგეთში იქნა დამტკიცებული, სადაც ფრანგულ საზღვაო მუნიციპალიტეტებს პირველად მიენიჭათ ეს დროშები მიმდებარე სანაპიროსა და ზღვის წყლის სისუფთავის ხარისხის გამო. იმ პერიოდში ლურჯი დროშის გადაცემით დაკავებული იყო ეკოლოგიური ორგანიზაცია – ევროპის ეკოლოგიური განათლების ფედერაცია (FEEE). 1987 წლიდან ლურჯი დროშის მინიჭების ფრანგული იდეა ფართოდ გავრცელდა მთელ ევროპაში და ეკოლოგიური მენეჯმენტის ახალი მიმართულებებით შეივსო: ნარჩენების მართვა, სანაპირო დაგეგმარება, სანაპირო ტერიტორიების დაცვა. ამავე წელს ევროპის 10 ქვეყნის 244 პლაჟმა და 208 უბემ მიიღო ლურჯი დროშა.
1987 წლიდან ყოველწლიურად იზრდება ლურჯი დროშების რაოდენობა და შეფასების კრიტერიუმებიც საკმაოდ გამკაცრდა. 2001 წელს ეს ჯილდო მთელ მსოფლიოში გავრცელდა და ორგანიზაციის სახელიც შეიცვალა – ეკოლოგიური განათლების ფედერაცია (FEE), რომელიც არაკომერციული არასამთავრობო ორგანიზაციაა. მასში გაერთიანებულია ევროპის, აფრიკის, აზიის, ოკეანეთისა და ამერიკის 60 ქვეყნის 65 ადგილობრივი ორგანიზაცია. ”ლურჯი დროშის“ პროგრამა ასევე მოქმედებს სარ–ში, კანადაში, მაროკოში, ახალ ზელანდიასა და კარიბის რეგიონის 4 ქვეყანაში. საპილოტე პროგრამები ფუნქციონირებს ჩილეში, აშშ–ში, არგენტინაში, ბრაზილიაში, ეკვადორში, არაბთა გაერთიანებულ საამიროებსა და სამხრეთ–აღმოსავლეთი აფრიკის ქვეყნებში.
ამჟამად, ეკოლოგიური განათლების ფედერაცია თანამშრომლობს გაეროს გარემოსდაცვით პროგრამასთან (UNEP) და მსოფლიოს სავაჭრო ორგანიზაციასთან
(WTO). ფედერაციის ინტერნეტსაიტის მისამართია: http://www.blueflag.org/

„ლურჯი დროშის“ სერტიფიკატის განახლება-გადაცემა ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ქვეყნებში ყოველი წლის 5 ივნისს ხდება. ხოლო სამხრეთ ნახევარსფეროსა და კარიბის ზღვის აუზის ქვეყნებში – 1 ნოემბერს. 2013 წელს მსოფლიოს 36 ქვეყნის 3300–მა პლაჟმა მიიღო ლურჯი დროშის სერტიფიკატი. ამავე წელს ”ლურჯი დროშების” სიმრავლით ესპანეთი გამოირჩეიოდა. აქ დაახლოებით 550 ადგილას ფრიალებდა სისუფთავის ეს
სიმბოლო. ხუთეულში ასევე შევიდა საბერძნეთი, თურქეთი, საფრანგეთი და პორტუგალია.

საქართველოში „ლურჯი დროშის“ მოპოვების ყველაზე დიდი შანსი სარფის, ბათუმის, გონიოს, კვარიათისა და ურეკის სანაპიროებს აქვთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ კურორტებს კიდევ უფრო მეტი ტურისტის მოზიდვის პოტენციალი აქვთ. ზღვაზე დამსვენებელმა, ლურჯი დროშის გარდა, ასევე სხვა ფერის დროშების მნიშვნელობაც უნდა იცოდეს.

ზეგანი – ბრტყელი ან სუსტტალღოვანი ზედაპირის მქონე ვაკე, რომელიც ზღვის დონიდან 500 მეტრ და მეტ სიმაღლეზე მდებარეობს.

ზასტრუგა- უძრავი,ქარისმიმართულებით გადაჭიმული ვიწრო და მყარითოვლისთხემის სახელი, რომელიც თოვლის ზედაპირზე ქარისმიერი ეროზიისა და აკუმულაციის შედეგად წარმოიქმნება. ზატრუგას სიგრძე რამდენიმე მეტრამდე გრძელდება, სიმაღლე 1,5 მ -ია (ჩვეულებრივ 20-30 სმ). გვხვდება პოლარულ და ზომიერ სარტყლებში.

ვერძის შუბლები – მომრგვალო, გუმბათისებური ფორმის ბორცვი ან ცალკეული კლდე, რომელთა ზედაპირი ხშირად დასერილია მოძრავი მყინვარის მოქმედებით. ვერძის შუბლები გავრცელებულია ძველ ან თანამედროვე გამყინვარების რაიონებში. მათი გავრცელების ადგილებს `ხუჭუჭა~ კლდეებს უწოდებენ.

ვაჭრობა – მეურნეობის დარგი, რომელიც ყიდვა-გაყიდვის გზით უზრუნველყოფს საქონლის მიმოქცევას, მის მიწოდებას მწარმოებლიდან მომხმარებლებამდე.

ვაჭრობის გლობალიზაცია – პროცესი, როცა ნებისმიერი ქვეყნის ბაზარზე უცხოური საქონელი სულ უფრო დიდ ადგილს იკავებს.