ქვეყნები და ქალაქები

ატაკამის უდაბნო (ესპ. Desierto de Atacama)  სამხრეთ ამერიკაში, ანდების მთების დასავლეთით, წყნარი ოკეანის სანაპიროზე თითქმის 1000 კმ სიგრძეზეა გადაჭიმული. უდაბნოს ფართობი 105,000 კვ, კმ-ია და ჩილეს ჩრდილოეთით მდებარეობს.

ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში, რაც NASA-ს მიერ ჩატარებულმა კვლევებმაც დაადასტურა. ატაკამას ზოგიერთ მეტეოროლოგიურ სადგურზე წვიმა არასდროს დაფიქისირებულა. ნალექის გარეშე ოთხ წლამდე პერიოდები რეგისტრირებულია უდაბნოს ცენტრალურ სექტორში, რომელიც  ჩილეს  ქალაქებს – ანტოფაგასტას, კალამასა და კოპიაპოს – შორის მდებარეობს. ატაკამაში ნალექის საშუალო  წლიური რაოდენობა დაახლოებით 1 მმ-ია.  გეოგრაფიულად, ატაკამას სიმშრალე იმით აიხსნება, რომ იგი  ორი საკმაოდ მაღალი მთიან სისტემას შორის (ანდები და ჩილეს სანაპირო ქედი)  მდებარეობს. ორივე  – ანდების მთები და ჩილეს სანაპირო ქედი, რომლებიც გარს აკრავს ამ უდაბნოს,  ბლოკავს  ტენიანობას, რის გამოც ატაკამას უდაბნო მცენარეულობისთვის ერთგვარ სასიკვდილო ზონად აიქცევა.

დღის განმავლობაში უდაბნოში ტემპერატურამ შეიძლება 40º C-ს  მიაღწიოს, ხოლო ღამით კი 5º C-მდე დაეცეს. მთელი წლის განმავლობაში, დღეების 90%-ზე მეტი მზიანია.

ატაკამა მსოფლიოში  ბუნებრივი ნატრიუმის  ნიტრატის უდიდესი მარაგით გამოირჩევა. ნატრიუმის ნიტრატს სასუქებისა და ფეთქებადი ნივთიერებების წარმოებისთვის იყენებენ. 1940-იან წლებში ამ მინერალის მოპოვების, რომელსაც ასევე  ჩილეს მარილს უწოდებენ, ბუმი იყო. დღეს უდაბნოში მრავლადაა მიტოვებული სამთო ქალაქები.  საინტერესოა, რომ 1800-იანი წლების ბოლოს ჩილესა და ბოლივიას შორის დავა დაიწყო ატაკამას  გამო (Guerra del Pacífico –  წყნარი ოკეანის ომი), რადგან ორივე ქვეყანა აცხადებდა, რომ ამ უზარმაზარი სამთო პოტენციალის მქონე რეგიონის კანონიერი მფლობელები იყვნენ. ომის ბოლოს ჩილემ აიღო კონტროლი მთელ რეგიონზე.

ატაკამას  ნიადაგის ნიმუშები ძალიან ჰგავს პლანეტა მარსის ნიმუშებს. ამ მიზეზით, NASA უდაბნოს წითელ პლანეტაზე მისიების ინსტრუმენტების შესამოწმებლად იყენებს. ატაკამას ხშირად მარსზე სცენების გადასაღებ ადგილადაც იყენებენ,  როგორც მაგალითად სატელევიზიო სერიალში Space Odyssey: Voyage to the Planets.

მიუხედავად იმისა, რომ ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში და საკმაოდ მაღალი ტემპერატურაა დღის განმავლობაში, აქ მთების მაღალი მწვერვალები თოვლით არის დაფარული.

ატაკამას უდაბნო დედამიწაზე ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან ადგილებს შორის, სადაც წელიწადში 300+ დღე მზიანია და ღრუბლების გარეშე. უღრუბლო ცისა და სიმაღლის გამო იგი საუკეთესო ადგილია ჩვენს პლანეტაზე ობსერვატორიებისთვის. ბოლო წლებში უდაბნოში  მსოფლიოში უდიდესი სახმელეთო ტელესკოპი დადგეს, სადაც 66 რადიოტელესკოპის მიერ გადაღებული სურათების დახმარებით ვარსკვლავების ფორმირებაზე დაკვირვება მიმდინარეობს.

მიმდინარე კლიმატის ცვლილება, მეცნიერების ვარაუდით ადამიანის
სამეურნეო საქმიანობის გააქტიურებით არის გამოწვეული და პირდაპირ უკავშირდება ინდუსტრიალიზაციის პროცესებს. ეს პრობლემა განსაკუთრებით თვალშისაცემი მე–20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან გახდა, როდესაც ადამიანებმა მზარდი
მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად დაიწყო ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ათვისება. სწორედ ამ დროს აღინიშნა
დედამიწაზე საშუალო წლიური ტემპერატურის მკვეთრი ზრდა და გახშირდა სხვადასხვა სახის ბუნებრივი კატასტროფები. მსოფლიო აღმოჩნდა სერიოზული საშიშროების წინაშე, რადგან გარემოსადმი მიმართულმა ასეთი გაუაზრებელი/მომხმარებლური დამოკიდებულებამ შეუქცევადი პროცესები გამოიწვია და საფრთხე შეუქმნა მომავალ თაობებს.

კლიმატის გლობალური ცვლილება დაკავშირებულია გლობალური ტემპერატურის მატებასთან და დედამიწის ატმოსფეროში ზოგიერთი გაზის გადამეტებული კონცენტრაციითაა გამოწვეული, რაც ხელს უშლის დედამიწიდან „ზედმეტი“ სითბოს არეკვლას. ამ გაზებს „სათბური გაზები“ ჰქვია და მას მიეკუთვნება ნახშირორჟანგი, მეთანი, აზოტის ქვეჟანგი და ა. შ. რაც უფრო მაღალია “სათბურის აირების” კონცენტრაცია ატმოსფეროში, მით მეტი სითბო რჩება დედამიწაზე.

ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის ზრდა იწვევს ზღვის დონის
აწევას. გაიზრდა კლიმატური კატასტროფული მოვლენების სიხშირე
და სიმძლავრე, შეიცვალა ნალექების რაოდენობა და განაწილება.
აგრეთვე შეიცვალა სოფლის მეურნეობის მოსავლიანობა, შემცირდა
მყინვარები, გადაშენდა ცოცხალი ორგანიზმების ზოგიერთი
სახეობები, გაიზრდა დაავადებათა რიცხვი.

გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს, 90-იანი წლების დასაწყისში
ჩატარდა მთელი რიგი სამთავრობათაშორისო კონფერენციები და
შეხვედრები კლიმატის ცვლილების პრობლემებთან დაკავშირებით;
მსოფლიოს მთავრობებმა დაიწყეს მზადება ჩარჩო კონვენციის
მომზადებაზე და 1992 წლის 9 მაისს, რიო დე ჟანეროში, 154
სახელმწიფოს წარმომადგენელმა ხელი მოაწერა კლიმატის ცვლილების კონვენციას.
კონვენცია ძალაში შევიდა 1994 წლიდან. რაც იმას ნიშანვდა, რომ
მსოფლიოს ლიდერებმა ერთხმად აღიარეს კლიმატის ცვლილება და
დაიწყეს ერთობლივი ღონისძიებების გატარება მისი შერბილების
მიზნით. კლიმატის ცვლილების კონვენციის საბოლოო მიზანია მიაღწიოს ატმოსფეროში სათბურის გაზების კონცენტრაციების სტაბილიზაციას იმ დონეზე, რომელიც არ დაუშვებს კლიმატურ სისტემაზე საშიშ ანთროპოგენურ ზემოქმედებას.

მოყოლებული აქედან, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები, საქართველოც
აქტიურადაა ჩართული კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში.
კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში უდუდესი როლი აკისრია
ალტერნატიული ენერგიების სწორ და რაციონალურ გამოყენებას. რაც
მეტად დავნერგავათ და აქტიურად გამოვიყენებთ განახლებად ენერგიას,მით უნფო მეტ სარგებელს მოვუტანთ გარემოს და დავაკმაყოფილეთ მსოფლიო საზოგადოების მოთხოვნებს.

ამერიკის რუკა

ამერიკის პირველი რუკა 1500 წელს ხუან დე ლა კოსამ შეადგინა, რომელიც ქრსტეფორე კოლუბის ექსპედიციის მონაწილე იყო.  პერგამენტზე   დახაზული და მდიდრულად გაფორმებული ხუან დე ლა კოსას რუკა ესპანეთის დედოფალ იზაბელასთვის  საჩუქარად იყო განკუთვნილი. ამ რუკაზე   ამერიკის მხოლოდ აღმოსავლეთი სანაპიროა გამოსახული, რადგან  ანდების მთებამდე პირველაღმომჩნებმა ვერ მიაღწიეს.

შვიდი წლის შემდეგ გერმანელმა კარტოგრაფმა მარტინ ვალდზემიულერმა შექმნა მსოფლიოს რუკა, რომელზეც  კოლუმბის მიერ აღმოჩენილ  კონტინენტს პირველად  ეწოდა ამერიკა.  რუკა ხის  12  დაფაზე იყო დაბეჭდილი.

 საინტერესოა, რომ ამერიკა და აზია ვალდზემიულერმა ერთმანეთისგან  დიდი ოკეანით გამოყო, თუმცა წყნარი ოკეანის შესახებ მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი იყო ცნობილი.

2003 წელს აშშ-ს კონგრესის ბიბლიოთეკამ  10 მლნ დოლარად იყოდა  ამ რუკის  ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ეგზემპლარი.

პირი-რეისის ამოუცნობი  რუკა

ერთ-ერთი პირველი რუკა, რომელზედაც სამხრეთ ამერიკა და ანტარქტიდა იყო  გამოსახული  თურქ ზღვაოსნს, ადმირალ პირი-რეისის ეკუთვნოდა და გაზელის ტყავზე იყო დახაზული. იგი 1513 წლით თარიღდება, მაგრამ  მასზე უკვე აღნიშნულია ის ადგილები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი.

პირი რეისის რუკაზე აღნიშნულია ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის დასავლეთი სანაპიროები და ატლანტის ოკეანის კუძულები. სამხრეთი ამერიკა მონიშნულია საკმაოდ ზუტად, უფრო მეტიც,  ამ კონტინენტზე ანდების მთებიც კია გამოსახული, რომელიც იმ  დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი.   გარდა ამისა, პირი რეისის რუკაზე ასევე დატანილია ანტარქტიდაც, რომელიც მხოლოდ 1820 წელს იქნა აღმოჩენილი. მაგარმ ეს არცაა გასაკვირი:  ძველი დროის  ბევრი  კარტოგრაფი ვარაუდობდა ე.წ. ”სამხრეთი მიწების” არსებობას. თუმცა რუკაზე არაა აღნიშნული დრეიკის სრუტე, რომელიც ანტარქტიდას სამხრეთ ამერიკიდგან გამოყოფს. რუკის წარწერები კი გვამცნობენ, რომ ანტარქტიდის კლიმატი თბილია და იქ   დიდი გველები ბინადრობენ.

მე-20 საუკუნეში,  როცა ეს  რუკა   აღმოაჩინეს, ბევრმა ეჭვი შეიტანა მის ნამდვილობაში, რამეთუ  ასეთი სიზუსტის მიღწევა მხოლოდ აეროფოტოების, ქრონომეტრისა და სფერული ტრიგონომეტრიის  საშუალებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი კი მე-16 საუკუნეში  არ არსებობდა. დღემდე  არასაკმარისია მტკიცებულებები, რომელიც დაამტკიცებს ამ რუკის ნამდვილობას ან ფალსიფიკაციას.  თავად პირი რეისი წერდა, რომ მან რუკის შექმნისას ძველი რუკები გამოიყენა, მათ შორის  ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის მასალები და ქრ. კოლუმბის  ” საიდუმლო რუკა”. 

მერკატორის არქტიკა.

ძველი საბერძნეთში არსებობდა ლეგენდა ჩრდილოეთით  მდებარე  კონტინენტის  ჰიპერბორიის  შესახებ, სადაც ბედნიერი ადამიანები  ცხოვრობდნენ,  სადაც   მუდამ მხიარულება სუფევდა და  არ იყო სიკვდილი.

” აქ მზე ნახევარი წლის განმავლობაში ანათებს…  მნათობი მხოლოდ ერთხელ – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს ამოდის და მხოლოდ ერთხელ  – ზამთრის ნაბუნიობის დღეს ჩადის. ეს ქვეყანა სულ მზითაა განათებული და გამთბარი, ამიტომაც აქ ძალიან კარგი კლიმატია,  ქარები კი საერთოდ არ ქრის…   ” – წერდა პლინიუს უფროსი ჰიპერბორიის შესახებ.   

ითვლებოდა , რომ ჰიპერბორიის ცენტრში  ზღვა მდებარეობდა, საიდანაც გამოედინებოდა და  ოკეანეში  ჩაედინებოდა ოთხი დიდი მდინარე. სწორედ ასე გამოსახა  არქტიკა ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა გერჰარდ მერკატორმა. ეს რუკა 1595 წელს, მისი სიკვდილიდან  ერთი წლის შემდეგ გამოვდა. მერკატორმა  არქტიკის გარშემო, რომელიც  ჩრდილოეთ პოლუსზე მდებარეობდა,  საკმაოდ ზუსტად გამოსახა გრენლანდია, ისლანდია, სკანდინავია, ამერიკისა და ევრაზიის ჩრდილოეთი ნაწილები. 

ბევრი მეცნიერი თვლის, რომ ძველად  ჩრდილოეთ პოლუსზე  შესაძლებელია ნამდვილად  არსებობდა კონტინენტი, თუმცა სავარაუდოდ  ის მერკატორამდე დიდი ხნით ადრე  – მინიმუმ 5 ათასი წლის წინ, იქნა დატბორილი.

არის პაციფიკი!

მარის პაციფიკი  (Maris Pacifici) —წყნარი ოკეანის პირველი ნაბეჭდი რუკაა, რომლის  ავტორია  აბრაჰამ ორტელიუსი და  1589 წელს გამოიცა. რუკა ფრანს ჰოგენბეგის მიერ შედგენილ  ამერიკის რუკასა და ვაზ დურადოს  1568 წლის იაპონიის აღწერას  ეფუძნება.

წყნარი ოკეანე  რუკაზე ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან სამხრეთ აღმოსავლეთისაკენაა გადაჭიმული  და სამხრეთიდან  ფართო სამხრეთის მიწის  ტერიტორიითაა შემოსაზღვრული, რომელიც თითქმის ამერიკის  სამხრეთ დაბოლოებას ებჯინება.

ავსტრალიისა და ანტარქტიდის აღმოჩენა

საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ავსტრალიის აღმოჩენამდე, ამ  კონტინენტს რუკებზე უკვე გამოსახავდნენ. ანტიკური დროის  გეოგრაფები აღიარებდნენ, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი  ხმელეთს უკავია. არც თუ ისე იშვიათად, მას როგორც ” სამხრეთის მიწას”,  ლათინურად  Terra Australis ,  ისე  მოიხსნიებდნენ. სწორედ ამ ჰიპოთეზის წყალობით აღმოაჩინეს ევროპელებმა ავსტრალია.  ოკეანეთი პირველად  მე-16 საუკუნის მეორე ნახევარში იქნა გამოკვლეული  პორტუგალიელებისა და ესპანალების მიერ, ხოლო   პირველად ავსტრალიის მიწას 1605 წელს  ჰოლანდიელებმა დაადგეს ფეხი.

 ძველ რუკებზე ანტარქტიდას, ავსტრალიის მსგავსად, სამხრეთის მიწად  მოიხსენიებდნენ.  ზოგჯერ ის სამხრეთ ამერიკასთან იყო გაერთიენებული, როგორც ეს პირი რეისი რუკაზეა.  ავსტრალიის აღმოჩენის მერე ჰიპოთეტური ხმელეთი რუკებიდან გაქრა.  ასე მაგალითად, ჯეიმ კუკის მიერ 1776 წელს  შედგენილ  სამხრეთ ნახევარსფეროს რუკაზე, ანტარქტიდის მაგივრად გაუვალი ყინულებია აღნიშნული. ამასთან, კუკი არ უარყოფდა, რომ  ამ ადგილას მიწა არსებობდა:  ” მე არ დავიწყებ იმის უარყოფას, რომ პოლუსთან ახლოს შესაძლებელია არსებობდეს კონტინენტი ან  მნიშვნელოვანი ფართობის ხმელეთი. პირიქით, მე დარწმუნჯებული ვარ, რომ ასეთი მიწა ნამდვილად არის და ჩვენ მხოლოდ მისი ნაწილის დანახვა შეგვიძლია. ”

ანტარქტიდა 1820 წელს აღმოაჩინეს რუსმა ზღვაოსნებმა ფადეი ბელიჰაუზენმა და მიხაილ ლაზარევმა. ხოლო ამ კონტინენტზე პირველად  ამერიკული გემის ” სესილიას” ეკიპაჟის წევრებმა დაადგეს ფეხი 1821 წელს. 

მოგზაურობა  ადამიანთა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან, და შეიძლება ითქვას, უსაყვარლეს საქმიანობას წარმოადგენდა  და ახლაც წარმოადგენს.  ახალი ტერიტორიების, ქვეყნების   მონახულება- გაცნობით მიღებული შთაბეჭდილებები, ამავე დროს, ცოდნის გაღრმავების საუკეთესო საშუალებაცაა.

დღეს, როცა ჩვენ საშუალება გვაქვს  ვნახოთ კოსმოსიდან გადაღებული დედამიწის ფოტოები  და  ჩვენი პლანეტაც თითქმის მთლიანად შესწავლილია, კიდევ უფრო საინტერესოა ძველი რუკები, რომლებზეც დედამიწა სხვადსხვაგავრადაა გამოსახული. განვიხილოთ რა,დენიმე მათგანი.

ბაბილონური რუკა მესოპოტამიაში აღმოჩენილი,  ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე  მე-8-7  საუკუნეებში შექმნილი და   ჩვენამდე  მოღწეული, თიხის ფირფიტა  მსოფლიოში ერთ-ერთ უძველეს რუკად ითვლება.  ეს ბაბილონური რუკა-სქემა  იმდრონდელ მსოფლიოს ასახავს.  ამ რუკაზე დედამიწა ზღვებითა და ოკეანეებითაა გარშემორტყმული, რომელსაც” მლაშე წყალს” უწოდებდნენ.  რუკაზე ზღვების  გადაღმა სამკუთხედებია აღნიშნული,  რომლებიც სავარაუდოდ შორეული მიწების მთებს უნდა აღნიშნავდეს.  

ბაბილონურ რუკაზე აღნიშნულია  სახელმწიფოები: ურარტუ  (არარატი, თანამედროვე სომხეთი), ასირია (თანამედროვე ერაყი), ელამი (თანამედროვე ირანი) და თავად ბაბილონი. ამ ქვეყნებს შუა გაედინება მდინარე ევფრატი.

ერტოსთენეს კუნძული

ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და  ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა  სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.”

პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, ერატოსთენეს ეკუთვნის, რომელიც ჩვენს ერამდე მე-3 საუკუნეში ცხოვრობდა ქალაქ კირენაში.  ითვლება, რომ სწორედ ამ მეცნიერმა, რომელიც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას ხელმძღვანელობდა,  დაამკვიდრა ტერმინი ” გეოგრაფია”. გარდა ამისა  მან პირველმა   დახაზა მსოფლიოს რუკა  მერიდიანებისა და პარალელების  გამოყენებით, რომლებსაც თავად ” ერთმანეთის  გვერდით გამავალ  ხაზებსა” და ”შუადღემდე  ხაზებს ” უწოდებდა. 

ერატოსთენეს მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც  ზემოდან  ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან  – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა.  ინდოეთის სამხრეთით   კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე  შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობს. ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი  იყო, რადგან როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა   კი დუღდა  და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ

გადარჩებოდა.

პტოლემეს რუკა

მრავალი საუკუნის განმავლობაში   ძველი ბერძენი მეცნიერის პტოლემეს  მიერ ჩვენს ერამდე 150 წლით ადრე  შექმნილი მსოფლიოს  რუკა ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლებოდა.  ეს რუკა თან ერთვოდა რვა ტომიან ტრაქტატს ” გეოგრაფიის სახელმძღვანელო”.  პტოლემეს რუკამ ჩვენამდე  ორიგინალის სახით ვერა, მაგრამ  სხვადსხვა  ვარინატით მოაღწია.

პტოლემეს რუკაზე აზიას უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს და  ჩრდილოეთ პოლუსიდან  თითქმის ეკვატორამდეა გადაჭიმული, რის გამოც  წყნარი ოკეანის ფართობი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული.  ინდოეთის მოხაზულობა მკვეთრად დამახინჯებულია. აფრიკა თანდათან გადადის  terra incognita -ში , რომელსაც მთელი სამხრეთი პოლუსი უკავია. სკიფიიდან ჩრდილოეთით მითიური ქვეყანა ჰიპერბორეა მდებარეობს, ხოლო  ამერიკისა და ავსტრალიის შესახებ კი არაფერია ცნობილი.

მართალია,  დედამიწის გარშემოწერილობა ზუსტად  ჯერ კიდევ ერატოსთენემ  გამოთვალა,  მაგრამ  პტოლემემ  სხვა, მცდარი,  ¼  ნაკლები ზომა გამოიყენა.  სწორედ  პტოლემეს რუკის წყალობით ცდილობდა ქრისტეფორე კოლუმბი ინდოეთამდე მიღწევას, როცა მან თავისი მოგზაურობა  ესპანეთიდან დაიწყო  და სულ დასავლეთით მიემართებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის აღმოჩენის შემდეგაც   კი ადამიანები კიდევ  დიდი ხნის განმავლკობაში იყენებდნენ პტოლემეს რუკას. 

ახალი წელი  მხიარული,  ნათელი და  ყველაზე   ლამაზი დღესასწაულია. მის შესახვედრად  დიდი ხნით ადრე  ვიწყებთ  მზადებას. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან ამ დღეს  ყველაფერი  ძალიან  ორიგინალური, დაუვიწყარი და მხიარული გვინდა რომ  იყოს. 

მსოფლიოში  რამდენი ქვეყანაცაა,  იმდენი საახალწლო ტრადიციაა.  ქვეყნების სხვადასხვა სასაათო სარტყელში მდებარეობის გამო  ახალი წელიც  სხვადასხვა დროს დგება.  ვნახოთ სად, როდის და როგორ ხვდებიან ახალ წელს.

ყველზე პირველად ახალ წელს ოკეანეთში მდებარე  შობის კუნძულების შემადგენელ  კუნძულ კირიტიმატის მცხოვრებლები ხვდებიან.  ასევე პირველები ზეიმობენ ახალი წლის დადგომას  ქ. ნუკუალოფას (ტონგას სამეფოს დედაქალაქი) მაცხოვრებლები.

+0.15 — კუნძული ჩატემი (ახალი ზელანდია) , რომელიც ახალი ზელნდიიდან მოშორებით  მდებარეობს მეორე ხვდება ახალ წელს. ამ კუნძულზე  სპეციალური სასაათო სარტყელია.

 +1.00 — შემდეგ ახალი წელი  უკვე თავად ახალ ზელანდიაშიც დგება. წლის დადგომას ამავე დროს ხვდებიან  ანტარქტიდის  სამხრეთ პოლუსის მკვლევარები.

+2.00 — ახალი წელი უკვე რუსეთშიც, უფრო კონკრეტულად, კი მის უკიდურეს აღმოსავლეთ  ნაწილში  (ანადირი და კამჩატკა) დგება.  დღესასწაულს ასევე ზეიმობენ ფიჯის, ნაურუს, ტუვალუს და  წყნარ ოკენანეში მდებარე სხვა  კუნძულებზე.

+2.30 — კუნძული ნორფოლკი (ავსტრალია).

+3.00 —აღმოსავლეთ ავსტრალიის ნაწილი (სიდნეი, მელბურნი, კანბერა) და წყნარ ოკეანეში  მდებარე  ზოგიერთი კუნძული ( ვანუატუ, მიკრონეზია, სოლომონის კუნძულები და სხვ.). უნდა აღინიშნოს, რომ ავსტრალიაში ახლ წელს გრანდიოზულად ხვდებიან.  მართალია, აქ  ახალი წელი, ჩვეულებრივ   1 იანვარს აღინიშნება,  მაგრამ ამ დროს იქ ისეთი სიცხეა ,  რომ ფიფქია და თოვლის  ბაბუა საჩუქრებს  საცურაო კუსტუმებში გამოწყობილები არიგებენ.  ახალი წლის  ღამეს სიდნეის თავზე კი ისეთ  ფეირვერკებს უშვებენ, რომ   მათი შემჩნევა 16–20 კმ–ის რადიუსის ფარგლებშიც შესაძლებელია.
+3.30 — სამხრეთი ავსტრალია (ადელაიდა).

+4.00 —  ავსტრალიაში კვინსლენდის შტატი (ბრისბენი), რუსეთის ნაწილი (ვლოდივოსტოკი)  და ზოგიერთი კუნძული  – პაპუა–ახალი გვინეა, მარიანის კუნძულები.

+4.30 — ჩრდილოეთ ავსტრალიის ტერიტორია (დარვინი).  

+5.00 — იაპონია და კორეა. ახალი წლის აღნიშვნის მეტად საინტერესო ტრადიცია აქვთ იაპონიაში. იაპონიაში ახალი  წელი ახალი ცხოვრების დასაწყისს ნიშნავს, ამიტომ ყველა ცდილობს ვალების გასტუმრებას. ასევე ახალი წლის ღამეს ყველა იაპონელი ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი იცინოს, რადგან სჯერათ, რომ  სიცილი მათ წარმატებას მოუტანს ახალ წელს. გარდა ამისა, ახალი წლის ღამეს ისინი ტაძარს სტუმრობენ, სადაც 108–ჯერ რეკავენ ზარს. ზარის თითო  ხმა   თითო ცოდვას შეესაბამება.  მართალია,  ცოდვა სულ 6–ია, მაგრამ თითეოულ მათგანს კიდევ 18 სხვადასხვა ელფერი აქვს და ჯამში 108 გამოდის. ზარის თითეოულ ჩამორეკვას თან მიაქვს  ცუდი.  საახალწლო აქსესუარებიდან კი მეტად პოპულარულია ბედნიერების ომულეტი – მინიატურული ფოცხი და ამიტომ  ყველა იაპონელი ყოველ ახალ წელს ახალ ომულეტს ყიდულობს ბედნიერების  „მოსაფოცხად“.

+6.00 —  ჩინეთი, სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის ნაწილი და ავსტრალიის დარჩენილი ტერიტორია.  ჩინეთში ახალ წელს 17 იანვრიდან 19 თებერვლამდე  ახალმთავრეობისას  აღნიშნავენ.  ქუჩის პროცესიები – ამ დღესასწაულის ყველაზე საინტერესო ნაწილია. პროცესიის დროს ათასობით ფანარი ინთება, რადგან  ჩინელებს სჯერათ, რომ ახალი წელს ბოროტი სულები ებრძვიან  და ამიტომ მათ განდევნას ფანრებით და  ხმაურიანი ფეირვერკებით ცდილობენ.

+7.00 — ინდონეზია და დანარჩენი  სამხრეთ –აღმოსავლეთი აზია.

+7.30 — მიანმარი. იმის გამო, რომ ამ ქვეყანაში ახალი წელი ყველაზე ცხელ სეზონს ემთხვევა, მას წყლის ფესტივალით აღნიშნავენ. სანახაობა, მართლაც რომ სასაცილოა: ნებისმიერი ასაკის ადამიანები შეხვედრისას ერთმანეთს წყლით წუწავენ. აქ არაფერია გასაბრაზებელი, რადგან წყლის მისხმა მხოლოდ ტრადიციაა და კეთილგანწყობას გამოხატავს,

+8.00 — ბანგლადეში, შრი–ლანკა და რუსეთის ნაწილი (ნოვოსიბირსკი. ომსკი).

+8.15 — ნეპალი.

+8.30 –ინდოეთი.

+9.00 — პაკისტანი, უზბეკეთი, თურქმენეთი, ყირგიზეთი და რუსეთის ნაწილი (ეკატერინბურგი, უფა).

+9.30 — ავღანეთი.

+10.00 — საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთის ნაწილი  (სამარა) და ზოგიერთი კუნძული ინდოეთის ოკეანეში.

 +10.30 — ირანი.

+11.00 — დასავლეთ აზიის ნაწილი, აფრიკის ნაწილი, რუსეთი (მოსკოვი, სანქტ–პეტერბურგი).

+12.00 —  რუმინეთი, უკრაინა, საბერძნეთი, თურქეთი, ისრაელი, ფინეთი, აფრიკის ნაწილი. 

+13.00 — დასავლეთი და ცენტრალური ევროპა: დანია, გერმანია, ბელგია, იტალია, საფრანგეთი, შვედეთი, და სხვ.;  ასევე აფრიკის ნაწილი.  გავეცნოთ რამდენიმე საინტერესო ტრადიციას. მაგ; იტალიაში არავის უკვირს ახალი წლის ღამეს არასასურველი ნივთების გადაყრა. პირდაპირ ფანჯრებიდან ცვივა ყვავილების ძველი ქოთნები, ავეჯი, ტანსაცმელი და სხვ. იტალიელებს სჯერათ, რომ რაც უფრო მეტ ნივთს დატოვებენ  ქუჩაში, მით მეტი წარმატება და ფული  ექნებათ ახალ წელს. დანიაში კი  ტყის მცველებმა ბრაკონიერებთან, რომელთაც ნაძვის ხის მოჭრა და სახლში წაღება უნდათ, ბრძოლის შესანიშნავ მეთოდს მიაგნეს. წინა საახალწლო დღეებში ისინი ნაძვის ხეს სპეციალურ ხსნარს უსვამენ, რომლის მყრალი სუნიც სივრცეში შეუმჩნეველია, მაგრამ როგორც კი თბილ გარემოში აღმოჩნდება, იგი მაშინვე საშინელ სუნს უშვებს. ასე რომ, სახლში ლამაზი ნაძვის ხის დადგმის ყველანაირი სურვილი უქრებათ!

+14.00 —  დიდი ბრიტანეთი, პორტუგალია, აფრიკის ნაწილი.

+15.00 — აზორის კუნძულები.

+16.00 – ბრაზილია.

+17.00 —არგენტინა, სამხრეთ ამერიკის აღმოსავლეთი ნაწილი.

+17.30 — კუნძული ნიუფაუნდლენდი (კანადა).

+18.00 — აღმოსავლეთი კანადა, კარიბის ზღვის აუზის ბევრი კუნძული,  სამხრეთ ამერიკის ნაწილი. საინტერესო  ტრადიცია აქვთ კუბაში. აქ ახალი წლის წინ ჭურჭელს – თასებს,  ქვებებს, ჯამებს წყლით ავსებენ და ზუსტად 12 საათზე  ფანჯრებიდან ასხავენ. ასევე აუცილებელია, სანამ  საათი 12–ჯერ ჩამოკრავს, ყურძნის 12 მარცვალის შეჭმა, რომ სიკეთე, თანხმობა, მშვიდობა და კეთილდღეობა  მთელი წელი  იყოს მათი თანამდევი.

+19.00 — კანადის აღმოსავლეთი ნაწილი (ოტავა) და აშშ (ვაშინგტონი, ნიუ–იორკი), სამხრეთ ამერიკის დასავლეთი ნაწილი.   ახალი წლის ღამეს ნიუ–იორკში ტაიმს–სკვერში  ნეონის ათასობით  ნათურით განათებულ  ბურთს საზეიმოდ უშვებენ.

+20.00 — კანადის ცენტრალური ნაწილი და აშშ (ჩიკაგო, ჰიუსტონი), მექსიკა და ლათინური ამერიკის ბევრი ქვეყანა.

+21.00 — კანადის ნაწილი (ედმონტონი, კალგარი)  და აშშ (დენვერი, ფენიქსი, სოლტ–ლეიკ–სიტი).

+22.00 — კანადის დასავლეთი ნაწილი (ვანკუვერი) და აშშ ( ლოს–ანჯელესი, სან–ფრანცსკო). 

+23.00 — ალასკის შტატი (აშშ).

+23.30 — საფრანგეთის პოლინეზიის ნაწილი – მარკიზის კუნძულები.

+24.00 — ჰავაის კუნძულები (აშშ), ტაიტი და კუკის კუნძული.

+25.00 — ყველზე ბოლოს ახალ წელს კუნძულ სამოას მოსახლეობა ხვდება.

აი,  ასე ხვდებიან ახალ  წელს მსოფლიოში – სხვადასხვა ქყეყანაში სხვადასხვა დროს და  სხვადასხვანაირად, მაგრამ ყველა მათგანს ერთი   საერთო ნიშანი აქვს: ახალ წელს მხიარულად და სიხარულით  ეგებებიან.  ახალი წელი ხომ  სიახლის, იმედისა და სიხარულის მომტანია. მთავარია მას ღიმილით შევეგებოთ, რადგან ერთი ტრადიცია ნამდვილად უცვლელია ნებისმიერ ქვეყანაში  და ყველა ადამიანს აერთიანებს – ესაა რწმენა იმისა, რომ ახალი წელიწადი ყველაზე სანუკვარი სურვილების ასრულებას დაუდებს დასაბამს. 

ლანდშაფტების შემსწავლელი ფიზიკური გეოგრაფიის სპეციალური დარგი. იკვლევს ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსთა ფორმირების, აგებულების, განლაგების, განვითარებისა და დინამიკის კანონზომიერებებს.  ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასი: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები.

შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ: რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი); კლიმატის ტიპს; გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს; ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად; ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები გარდაიქმნება ბუნებრივ-ანთროპოგენურ ტერიტორიულ კოპლექსად. გამოიყოფა: ბუნებრივ-აგრარული (სასოფლო-სამეურნეო), სელიტებური (სასოფლო დასახლებათა), ურნანიზირებული (საქალაქო დასახლებათა) და სხვა ტიპის ბუნებრივ-ანთროპოგენური ტერიტორიული კომპლექსები.

გუმბათისებური ამობურცულობა, რომელიც წარმოიშობა დედამიწის სიღრმიდან მიწის ქერქის ზედა ფენამდე ამოსული მაგმით. დედამიწის ზედაპირს რომ ვერ მიაღწია, მაგმამ ასწია დანალექი ქანების ზედაპირული წყებები და მათ შორის გაცივდა. დროთა განმავლობაში დანალექი საფარი შეიძლება გადაეცალოს და ლაკოლითი გაშიშვლდეს. ტერმინი ლაკოლითი მეცნიერებაში შემოიტანა ამერიკელმა გეოგრაფმა და გეოლოგმა გროვ კარლ ჯილბერტმა 1875 წელს, როდესაც იგი  ჰენრის მთებში დიორიტების შეჭრის პროცესის საკითხებს იკვლევდა. მცირე ზომის ლაკოლითებს მიკროლაკოლითებს უწოდებენ.

გეოგრაფიული გარსის შემადგენელ ნაწილებს –  ლითოსფერო, ატმოსფეროს, ჰიდროსფეროსა და ბიოსფეროს შორის  –  არსებული კომპლექსური ურთიერთდამოკიდებულება  და ასევე  ზოგადი გეოგრაფიული კანონზომიერებები (მთლიანობა,   ნივთიერებათა წრებრუნვა, რიტმულობა და ზონალურობა) განაპირობებს დედამიწის ბუნებრივ იერსახეს,  გარემოში მიმდინარე პროცესების ხასიათს, ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის  ფორმებს და სხვ. გეოგრაფიული კომპონენტების ურთიერთდამოკიდებულება ვლინდებს როგორც გლობალურ (მაგ; გეოგრაფიული სარტყლების და  ბუნებრივი ზონების განედური  განლაგება, კონტინენტების ბუნებრივი პირობები), ისე რეგიონალურ (ვერტიკალური ზონალობა, ლანდშაფტები) დონეზე.

ნებისმიერი დონის ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსი  ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გეოგრაფიული  კომპონენტებისგან შედგება. გეოგრაფიული კომპონენტებისთვის დამახასიათებელია  გარკვეული აგრეგატული მდგომარეობა, მასა და სიცოცხლის არსებობა/არარსებობა.  გეოგრაფიული კომპონენტები ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსებში წარმოდგენილი ლოთოგენური საფუძვლის (რელიეფი თავისი გეოლოგიური აგებულებით), ჰაერის და წყლის მასების ( მდინარეები, ტბები და სხვ.), ბიოგენური კომპონენტის  (მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო) სახით.   ამ კომპონენტების ურთიერთზემოქმედების  შედეგად ბუნების მეორეული კომპონენტები წარმოიქმნება. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ნიადაგი, რომელიც  ძირითადად,  ბიოგენური კომპონენტისა და ლითოგენური საფუძვლის ურთიერთკავშირის შედეგად წარმოიქმნება.

ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები (ბტკ)  ერთმანთისგან ზომით განსხვავდება. ისინი შეიძლება იყოს, როგორც მცირე ზომის ( მაგ; მდინარის ხეობა), ისე საკმაოდ დიდი ფართობის (მაგ;  უდაბნო საჰარა ან ავსტრალიის კონტინენეტი). მცირე ბტკ-ები შესაძლებელია  უფრო მსხვილ ერთეულებად გაერთიანდეს. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ლანდშაფტი.  

ლანდშაფტი გერმანული სიტყვაა და მიწის სახეს, პეიზაჟს, ადგილს ნიშნავს.  ლანდშაფტი გენეტიკურად ერთგავროვანი  ბუნებრივ- ტერიტორიული (გეოგრაფიული) კომპლექსია, რომლის ფარგლებში ყველა ძირითადი კომპონენტი: რელიეფი, ჰავა, წყლები, ნიადაგები, მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო  რთულ ურთიერთკავშირში იმყოფება, დაკავშირებულია ერთმანეთთან, ურთიერთობს ერთმანეთზე და ქმნის ერთიან, განუყოფელ სისტემას, რომელიც განვითარების ერთგვაროვანი პირობებით ხასიათდება.

ბტკ-ში  ყველა კომპონენტს  სხვადასხვა დანიშნულება და მნიშვნელობა გააჩნია. მაგ; ლითოგენური საფუძვლის შეცვლა დიდ გავლენას  ახდენს სხვა გეოგრაფიულ კომპონენტებზე, მასინ როცა მცენარეული საფარის შეცვლა  შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებს იწვევს. 

ლანდშაფტმცოდნეობა  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსების (ბტკ) ანუ ლანდშაფტების (გეოგრაფიული კომპლექსების, გეოსისტემების) შემსწავლელი მეცნიერება. იგი  სწავლობს ლანდშაფტების წარმოშობას, სტრუქტურასა და დინამიკას, მათი განვითარების კანონზომიერებებსა და განლაგებას; ამასთანავე, იკვლევს ადამიანთა საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობის შედეგად გარდაქმნილ ბტკ-ებს.

ლანდშაფტოლოგიაში გამოიყოფა შემდეგი  ძირითადი ცნებები :

გეომასები  –  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ელემენტარული ნაწილები, რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდება მასით, დანიშნულებით და სივრცესა და დროში ცვლილების სიჩქარით.  

ცნობილია:

• აერომასები (ჰაერის მასები);
• ლითომასები (გეოლოგიური მასები);
• ჰიდრომასები (წყლის მასები, მათ შორის ნიადაგის ტენი და ორთქლი ატმოსფეროში);
• ბიომასები (ფიტომასები  – მცენარეების მასები და ზოომასები – ცხოველები).
• პედომასები (ნიადაგების ორგანულ-მინერალური ნაერთები ჰუმუსთან ერთად);
• მორტომასები (მკვდარი ორგანული წარმოშობის ნივთიერებები, მაგ., ტყის ნაფენი);

გეომასების ერთობლიობის მიხედვით ბტკ-ში გამოიყოფა ერთგვაროვანი შრეები – გეოჰორიზონტები. მათი შედგენილობა განსაზღვრავს ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ვერტიკალურ სტრუქტურას.

ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსში ნივთიერების წრებრუნვა და ენერგიის გარდაქმნა მის ფუნქციონირებას  განაპირობებს. მაგ; მზის ენერგიის გარდაქმნა (ტრანსფორმაცია), ტენბრუნვა, ბიოგეოციკლი (ორგანული მასის გარდაქმნა ბტკ-ში). ფუნქციონირების ხასიათი ცვალებადია,  როგორც სივრცეში,  ისე დროში.

ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასს: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები. შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ :

• რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი);
• კლიმატის ტიპს;
• გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს;

ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად, ესენია: ადგილმდებარეობა, უროჩიშჩე და ფაციესი.

ამრიგად, ლანდშაფტი შეიძლება ითქვას ყველაზე პატარა კომპლექსური  ბუნებრივი ერთეულია (ფართობით რამდენიმე ათეული ან ასეული კვ.კმ), რომელსაც თავისი ბუნებრივი პირობებითა და რესურსებით შეუძლია უზრუნველყოს  გარკვეული რაოდენობით მოსახლეობის განსახლება, ცხოვრება და  საქმიანობა.

ბუნებრივი ლანდშაფტის ფორმირება ხდება  ერთდროული და სხვადასხვა მიმართულების პროცესების ერთობლივი ზემოქმედებით, რაც ლანდშაფტის კომპონენეტების  – რელიეფის, კლიმატის, გეოლოგიური სტრუქტურის, ნიადაგის, მცენარეული საფარისა და  და ცხოველთა სამყაროს, ასევე ადამიანის საქმიანობის  ურთიერთზემოქმედებითაა გაპირობებული.

ერთი ბუნებრივი ლანდშაფტის  კომპონენტებს შორის  ურთიერთზემოქმედება და ნივთიერებათა ცვლა ერთი ტიპისაა და დამოკიდებიულია მზის  ენერგიის რაოდენობასა და მოსვლის რიტმზე. მოცემული პროცესების ერთობლიობა  განსაზღვრავს  ლანდშაფტის ბუნებრივი რესურსების  განახლებას და მწარმოებლობას.

ბუნებრივი ლანდშაფტის მაგალითებია დაბლობი, მთა,  უდაბნო, ტყე,  სტეპი, დაბლობი, ჭაობი, ზღვის აკვატორია და სხვ.

ლანდშაფტს, ერთმანეთისგან  არა მხოლოდ წარმოშობით და იერ-სახით, არამედ  იქ მიმდინარე საქმიანობის მიხედვითაც  განსხვავდებიან.  გენეზისის მიხედვით გამოყოფენ ბუნებრივ და  ანთროპოგენურ ( ხელოვნურ) ლანდშაფტებს, რომლებიც  ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივი ლანდშაფტების   გარდაქმნის შედეგად წარმოიქმნება.

ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს,  ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და საიდანაც ვრცელდებოდა  სხვადასხვა კულტურა.  ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებით  და ცხოვრების წესით განსხავავებულირამდენიმე  სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს,  შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული  ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი აღსდგა.   ამჟამად ქვეყნის აფრთობი  20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა  ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ სავალი გზაა.

მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და,  საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული.  დღესდღეობით სანაპრიო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული  ტერიტორია ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს  ამისთვის  უწყლობასა და უნაყოფობასტან  ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს  ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება და დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები. 

ისრაელის ჩრდილეოთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება  მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები  მ.შ. მღვიმეები. 

ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე  ნაკრძალების სამეფოდ  აქცია: აქ  ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა  საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში  ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა  ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახობების აღდეგინა და შენარჩულების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“  და ზოოლოგიური ნაკრძალი  „ჰაიბარია“ შექმნილი.  ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს. 

ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება.  იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის  ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.

ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის  – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ  ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ  მკვდარ ზღვაში ჩაედინება.  მკვდარი ზღვის შეასხებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა  დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად  მისი  დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია. ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი  სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით  გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართვათან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები  სოდომი და გომორი მდებარეობდა.

ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ  70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები.   ისრაელელების ცხოვრების  წესი განსხვავებულია თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან -სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში  მსფლიოს სხვადასხვა  ქვეყნებში ცხოვერბამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტარალური  ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.

ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით  81.5 წელი  და ამ მაჩვენებლით უსწრებს  აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.

 ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანა და მოსახლეობის 90 % ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს აქვს ქალაქის სტატუსი, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.

ისრაელის  დასახლებებს შორის  აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად  განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში  270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება  კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთი სალაროში, საიდან შემდეგ ხდება კომუნის წვერების  უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება. 

ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი  ქნესეთი. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით  მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.

ქნესეთის  შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი  ასევე ებრაელმა არქტიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, როემლიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს  დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსასხსოვრა  ისრელის სახლემწიფოს. 

ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება  ორი ურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელტა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდის – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სხელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.

თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით  სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის.  ისრაელში ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და  წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაში, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაში, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაში აისახა.  მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ.  ქვეყანა განახლებად  რესურსებს მაქსიმალურად იყენებს. შენობების 90%  მზის ენერგიაზე მუშაობს.

ცალკე  უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპაიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან  500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.

 ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ  და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქტიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში  ტურისტული ინდუსტრიის  განვითარება  განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.

და ბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისარელმა  ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე  მეგობრული  და პარტნიორული კავშირებით აგრძელებს.

ირლანდიის კოლონიზაცია ინგლისის მიერ XII ს-ში დაიწყო და  ქვეყანა შვიდი საუკუნის განმავლობაში ბრიტანეთის კოლონიას წარმოადგენდა. იგი პირველი ქვეყანაა ბრიტანეთის იმპერიაში, რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა. 1900 წლამდე დიდ ბრიტანეთს პოზიციები მყარად ეკავა, საუკუნის დასაწყისში კი ირლანდიელმა ხალხმა დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა დაიწყო. ამ ბრძოლის შემდეგ სამხრეთ ირლანდიამ დომინიონის სტატუსი მიიღო, ხოლო ჩრდილოეთი ირლანდია   დიდ ბრიტანეთს შეუერთდა. 1949 წელს სამხრეთ ირლანდია დამოუკიდებელ  რესპუბლიკად გამოცხადდა.  

ირლანდია მე-3 კუნძულია ევროპაში ფართობის მხრივ და მე-20 – მსოფლიოში. კუნძულს დასავლეთით აკრავს ატლანტის ოკეანე, ხოლო კუნძულ დიდი ბრიტანეთისგან ირლანდიის ზღვითა და წმინდა გიორგის სრუტითაა გამოყოფილი.

გოლფსტრიმის თბილი დინების წყალობით კუნძულზე თითქმის არ იცის ზამთარი. მთელი წლის განმავლობაში მწვანედ ბიბინებს საძოვრები – ირლანდიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. ამიტომ ირლანდიას ”ზურმუხტის” კუნძული ჰქვია. მწვანე ფერი  ირლანდიის ეროვნული ფერია, ხოლო მწვანე სამყურა – ქვეყნის სიმბოლო.

წმინდა პატრიკი ირლანდიის მფარველი წმინდანია და 17 მარტს აღინიშნება. ეს დღესასწაული თავიდან კათოლიკურ დღესასწაულად  ითვლებოდა, ხოლო XVII საუკუნიდან  ოფიციალურად დაწესდა სადღესასწაულო და ირლანდიის კულტურის საერო დღედ გამოცხადდა. ეს დღესასწაული ირლანდიის რესპუბლიკაში “უქმე დღედ” არის გამოცხადებული. ყოველ 17 მარტს იმართება წმინდა პატრიკისადმი მიძღვნილი ფესტივალი. ამ დღესასწაულს ასევე აღნიშნავენ   იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრობს ირლანდიური  დიასპორა: ამერიკაში, დიდ ბრიტანეთში, კანადაში, არგენტინაში, ავსტრალიაში, ახალ ზენლანდიაში და ა.შ.

კუნძულის სამხრეთი თბილი დინების წყალობით, სუბტროპიკებს წააგავს. სანაპიროს გასწვრივ თავს იწონებენ პალმები, ქარისგან დაცულ ხეობებში იზრდება ბამბუკი, მზისკენ მიისწრაფვის მარწყვის ხის ტოტები, კლდეებზე და ციხე-სიმაგრეთა ნანგრევებში ყველგან წააწყდებით ღია ფერის ყვავილებით დამშვენებულ ფუქსიას.

ირლანდიის ტურისტთა ბიურო მოყვარულებს “თითო ანკესზე თითო ტბას” პირდება. აქ მრავლადაა თევზით მდიდარი ტბები, რაც თევზაობის მოყვარულ ტურისტებს იზიდავს.

ირლანდიაში დაჭაობებული ტერიტორიებს ქვეყნის ტერიტორიის 1/6 უკავიათ.

  ირლანდიის დასავლეთ სანაპიროსთან მდებარეობს ცნობილი კუნძული არანი, სადაც ქვების მეტი თითქმის არაფერია. “მიწა არ არის, ის უნდა შექმნა” – ამბობენ აქაურები და ამიტომაც კუნძულელები კალათებით ეზიდებოდნენ ქვიშას, ლამს, წყალმცენარეებს და მცირე ფართობებზე შექმნეს ნიადაგი. დედამიწის ეს მწვანე “ნაკუწები” გარშემორტყმულია ნაცრისფერი ქვის კედლებით, რომელთა გარეშე გრიგალები და წვიმები ზღვაში ჩაიტანდნენ ადამიანის ნამოღვაწარს. აქ იმდენი ქვაა, რომ ამბობენ: ”ყოველ ახალშობილს მუშტში ქვა უკავიაო”. კუნძულ არანზე და კუნძულ კანემარაზე დღემდე შემორჩენილია ირლანდიური (გელური) ენა.

ირლანდიის დედაქალაქ დუბლინში თავმოყრილია ირლანდიის მრეწველობის თითქმის ნახევარზე მეტი. აქ არის ლუდის იმპერიის ციტადელი, რომელიც თავისი პროდუქციით არა მარტო ირლანდიას, არამედ ათობით სხვა ქვეყანასაც ამარაგებს.

ირლანდია ამაყობს თავისი შვილებით: აქაურები იყვნენ დიდი დრამატურგი, ნობელის პრემიის ლაურეატი  ბერნარდ შოუ, მწერლები ოსკარ უაილდი და სემიუელ ბეკეტი, პოეტი და დრამატურგი ჯეიმზ ჯოისი, დრამატურგი შონ ოძკეისი და სხვები.

ახალი ზელანდია წყნარი ოკეანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში,  ორ უდიდეს კუნძულზე მდებარეობს, რომელთაც ჩრდილო  და სამხრეთ კუნძული ჰქვიათ  და მათ კუკის სრუტე ჰყოფთ. მათ გარდა არის კიდევ რამდენიმე კუნძული. საერთო ფართობი დაახლოებით 269 ათასი კვ. კმ-ია.

ახალი ზელანდია ადგილია, სადაც ქვეყნიერება მთავრდება. დედამიწაზე ვერ ნახავთ ისეთ ქვეყანას, რომელიც ისე შორს იყოს სხვა ქვეყნებისაგან, როგორც ახალი ზელანდიაა. თუ გგონიათ, რომ ავსტრალია იქვე ახლოსაა, ძალიან ცდებით: მათ შორის დაშორება 1200 მილია. სამხრეთ ამერიკიდან კი 22 ათასი მილის მანძილზე ოკეანის უსასრულო სივრცეა გადაშლილი. წარმოიდგინეთ, როგორ გაოცდებოდნენ 350 წლის წინათ ევროპელი მოგზაურები, როდესაც აღმოაჩინეს, რომ იგი დასახლებულია.

საიდან მოვიდნენ ახალი ზელანდიის მკვიდრნი? ჯერჯერობით ამაზე გარკვეული პასუხი მეცნიერებს არ გაუციათ. ზოგიერთი მკვლევარი იმასაც კი ფიქრობს, რომ ახალი ზელანდია კაცობრიობის უძველესი სამშობლოა.

ახალი ზელანდიის აბრიგენებს არ ჰქონდათ დამწერლობა, ამიტომ მათი წარმომავლობის შესახებ მხოლოდ ზეპირსიტყვიერი ლეგენდები არსებობს. გადმოცემის თანახმად, დღევანდელი მაორები ოკეანეთიდან – საზოგადოების არიქპელაგის ერთ-ერთ კუნძულ რაიატეადან მოსულან. იქ ცხოვრობდა ბელადი კუპე. იგი დააკვირდა, რომ გრძელბოლოიანი გუგული – კოხოპეროა ყოველ წელიწადს კუნძულზე სამხრეთ-დასავლეთიდან მოფრინავს, რამდენიმე თვის შემდეგ კი უკან ბრუნდება. მან გადაწყვიტა ეპოვა კუნძული, სადაც ბინადრობდა კოხოპეროა. იგი ორი კანოეთი გაემგზავრა, ერთს თვითონ მეთაურობდა, მეორეს კი ვინმე ნგაკე. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ მიაღწიეს მიწას, რომელსაც კუპემ აი-ტეაროა უწოდა, რაც `გრძელ, თეთრ ღრუბელს~ ნიშნავს. შორს, ოკეანის სივრცეში კუნძულის გამოჩენა კუპეს ცაზე `მოცურავე~ ღრუბელი ეგონა. სწორედ ეს იყო ახალი ზელანდია.

მეორე ლეგენდის თანახმად, XII საუკუნეში, კუნძულ ტაიტიდან ბელადი ტოი შვილიშვილის საძებნად გაემგზავრა. მან მიაღწია ახალი ზელანდიის კუნძულებს და საცხოვრებლადაც იქ დარჩა. XIV საუკუნეში კუნძულს ტაიტის მცხოვრებთა დიდი ფლოტილია მიადგა. კუნძულის ძირითადი მოსახლეობა – მაორები – სწორედ მათი შთამომავლები არიან.

ევროპელებზე უფრო მეტად მაორები განცვიფრდნენ, როდესაც კუნძულთან ახლოს 1642 წ. თავიანთ კანოებთან შედარებით უზარმაზარი ხომალდები დაინახეს. ესენი იყვნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები კაპიტან აბელ ტასმანის მეთაურობით. მან რუკაზე დაიტანა ახალი ზელანდიის სანაპიროები, მაგრამ არ გაუმხელია თავისი გეოგრაფიული აღმოჩენა. ამიტომ ახალი ზელანდიის ოფიციალური აღმოჩენა 1770 წ. ინგლისელ მეზღვაურს ჯეიმს კუკს ხვდა წილად. მაორები მტრულად შეხვდნენ მოსულებს და ჯ. კუკის მეზღვაურებთან შეტაკებისას რამდენიმე აბორიგენი დაიღუპა. ინგლისელები დარწმუნდნენ აბორიგენების მამაცობაში. მათ არც მუშკეტების და არც ზარბაზნების არ შეეშინდათ და წინააღმდეგობას უწევდნენ მეზღვაურებს. მიუხედავად ამისა, კუკმა კუნძულები ბრიტანეთის სამფლობელოდ გამოაცხადა. სისხლისმღვრელი ომები მაორებსა და ინგლისელებს შორის დიდხანს გრძელდებოდა და მხოლოდ 1840 წ. გამოცხადდა ახალი ზელანდია ოფიციალურად დიდი ბრიტანეთის კოლონიად. დღეისათვის მაორების რაოდენობა საკმაოდაა შემცირებული.

ამჟამად, ”გრძელი, თეთრი ღრუბლების ქვეყანა~ განვითარებული სახელმწიფოა. განსაკუთრებით განვითარებულია სოფლის მეურნეობა, კერძოდ მეცხოველეობა. იგი დიდი რაოდენობით აწარმოებს მატყლს (მსოფლიოში მხოლოდ ავსტრალიას ჩამორჩება), თითქმის ყველას უსწრებს რძის პროდუქტებისა და ბანანების ექსპორტით.

მაღალმთიან ტბებს შორის ყველაზე დიდი და ცნობილი ტიტიკაკაა (სამხრეთი ამერიკა, ანდებში,  პერუსა და ბოლივიის საზღვარზე). მისი ფართობი 8300 კმ²-ია და ზღვის დონიდან 3812 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მიუხედავად ასეთი მაღალი მდებარეობისა, იგი არასოდეს არ იყინება. მისი წყლის ტემპერატურა +11 გრადუსია. ტბაში  27 მდინარე  ჩაედინება და 20-მდე მცირე ნაკადული გამოედინება.

 ტბის სახელწოდების წარმომავლობა უცნობია, სავარაუდოდ ის მომდინარეობს ადგილობრივი ინდიელების, კეჩუასა და აიმარას ენებიდან.

ტიტიკაკა მეცნიერებისათვის გამოცანას წარმოადგენს. აღმოჩნდა, რომ მისი წყლის ქიმიური შედგენილობა ისეთივეა, როგორც წყნარი ოკეანის წყლისა. ამასთან, მასში ოკეანური ფაუნის ბევრი წარმომადგენელი ბინადრობს.

ტბის სანაპიროზე მდებარეობს უძველესი საპორტო ნაგებობის ნაშთები.  თუ ვის მიერაა აშენებული იგი, ჯერაც დაუდგენელია. ყოველივე ზემოთქმული გვაფიქრებინებს, რომ ტიტიკაკა ყოველთვის ტბა არ ყოფილა და იგი ოდესღაც შესაძლებელია დაკავშირებული იყო წყნარ ოკეანესთან.

ტიტიკაკა, ასევე, იმითაა გამორჩეული, რომ ტბაში 41 კუნძული მდებარეობს, რომელთაგან  ზოგიერთი დასახლებულია. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, კუნძულების გარკვეული ნაწილი ადამიანების ხელითაა შექმნილი. ახალმოსულები თავად ქმნიდნენ კუნძულებს ლერწმისაგან, რომელიც უხვადაა ტბის ნაპირებზე. ასეთ კუნძულებზე მთელი სოფლებია გაშენებული, სახლები, საწოლები, ჩანთები, ფარდები და ა.შ. ასევე ლერწმისაგანაა გაკეთებული. ერთ-ერთი ასეთი კუნძულია უროსი (Uros), რომელიც ტბის პერუს ნაწილში მდებარეობს და პერუს ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.

ამანტანიც (Amantani) ერთ-ერთი პატარა დასახლებული კუნძულია და კეჩუას ენაზე მოლაპარაკე ინდიელებითაა დასახლებული. 800-მდე ოჯახი 6 სოფელშია განაწილებელი.

მოსახლეობა ძირითადად კარტოფილისა და სხვადასხვა ბოსტნეულის მოშენებითაა დაკავებული. კუნძულზე არაა არც მანქანა, არც სასტუმრო და არც ელექტროენერგია. მის გამოსამუშავებლად გენერეტორებს იყენებენ. სამაგიეროდ არის კლინიკა და სკოლა. მიუხედავად ამისა, ტურისტები ამ კუნძულს საკმაოდ ეტანებიან, აგემოვნებენ ადგილობრივთა საკვებს, ეცნობიან მათ წეს-ჩვეულებებს და საღამოობით შესაძლებლობა აქვთ ინდიელების ტრადიციული ცეკვების ხილვით დატკბნენ. ტურისტებს მეგზურობას და მასპინძლობას ადგილობრივები  უწევენ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ.

ტიტიკაკას ყველაზე დიდი კუნძულია ისლა-დელ-სოლი (Isla de Sol), რომელიც ბოლივიას ეკუთვნის. არც ამ კუნძულზეა გზები და ტრანსპორტი, მოსახლეობის ძირითად  საქმიანობისა და თავის რჩენის სფეროს წარმოადგენს მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, თევზაობა და ტურისტებისგან  მიღებული შემოსავალი. კუნძულზე 180  ნანგრევია, რომელიც ინკების ცივილიზაციას ეკუთვნის. ადგილობრივებს სჯერათ, რომ ამ კუნძულზე დაიბადა მზის ღმერთი. ბოლივია და პერუ ტიტიკაკას იყენებენ სანაოსნოდ და  ეკონომიკური ურთიერთობების განსახორციელებლად.  ბოლივიის სამხედრო ძალები ტბაში საზღვაო წვრთნებს ატარებენ.

დარწმუნებული ვარ,   ყველა ჩვენგანს  წაკითხული თუ არა აქვს ინგლისელი მწერლის დანიელ დეფოს რომანი ” რობინზონ კრუზო”,  ამავე სახელწოდების ფილმი მაინც ექნება ნანახი. ჰოდა, ალბათ  ერთხელ მაინც დავფიქრებულვართ, რეალურ ცხოვრებაში მართლა არსებობდა  თუ არა რობინზონ კრუზო და სად მდებარეობდა მისი უკაცრიელი კუნძული?

სინამდვილეში,  რობინზონი  თურმე მართლაც არსებობდა და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფი არაა.  დ. დეფოს რომანს საფუძვლად უდევს  ისტორიული ფაქტი და წიგნში მხოლოდ  მთავარი გმირის სახელი და გვარია შეცვლილი, ხოლო კუნძული სადაც ის ჩარჩა დეფომ  ატლანტის ოკეანეში,  კარიბის ზღავში ჩამდინარე  მდინარე ორინოკოს  შესართავთან  გადაიტანა.   როცა მწერალი  წიგნში რობინზონის კუნძულის ბუნებრივ პირობებს  აღწერდა, სინამდვილეში კუნძულების ტრინიდადი და ტობაგოს ბუნება დაახასიათა. 

და  მაინც, სად მდებარეობს  რობინზონის ნამდვილი კუნძული ? თუ რუკას დახედავთ, ს.გ 33 გრადუსსა და დ. გ 80 გრადუსზე თქვენ  პატარა კუნძულთა ჯგუფს შენიშნავთ. ეს ხუან-ფერნანდესის კუნძულებია, რომლებიც 1563 წელს აღმოაჩინეს და სახელიც  მათი პირველაღმომჩენის ესპანელი მოგზაურის  პატივსაცემად  ეწოდა.  ხუან-ფერნანდესის   კუნძულთა შორისაა ვულკანური კუნძული მას-ა-ტერა, რომლის სახელი ესპანურიდან თარგმანში ”ნაპირთან ახლოს” ნიშნავს,   კუნძული  მას-ა-ფუერა,   ანუ ” ნაპირიდან შორს”  და ასევე  კუნძული  სანტა-კლარა.  ეს სამივე კუნძული ჩილეს ეკუთვნის.  პირველი მათგანი ანუ მას-ა-ტერა კი  სწორედ რობინზონ კრუზოს რეალური კუნძულია, რასაც იქ აღმოჩენილი წარწერები მოწმობს.   მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან კუნძულს რობინზონ კრუზოს სახელი  ოფიციალურად  ეწოდა.

რიბინზონ კრუზოს კუნძულის სიგრძე 23 კმ, სიგანე კი  8 კმ-ია, ხოლო  ფართობი 144 კვ.კმ. არქიპელაგის სხვა კუნძულების მსგავსად მისი რელიეფი  მთაგორიანია. მისი უმაღლესი მწვერვალის მთა იუნკეს სიმაღლე 1000 მ-ია ზ.დ-დან.  

კუნძულის კლიმატი რბილი ოკეანურია. ყველაზე ცივი – აგვისტოს თვის ჰაერის საშუალო ტემპერატურა +12 გრადუსია, ხოლო ყველაზე თბილი თვის – თებერვლის + 19 გრადუსი.  კუნძულის დაბლობ ადგილებში სავანებია გავრცელებული, სადაც ალაგ-ალაგ გვიმრები და პალმის ჭალები გვხვდება, ხოლო მთების ფერდობები  ტყეებითაა დაფარული, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმინაობის გამო  საკამოდ შემცირდა.  კუნძულის დაცვის მიზნით  იგი ეროვნულ პარკად გამოცხადდა. კუნძულზე 100-ზე მეტი სახეობის მცენარე ხარობს, რომელთა უმრავლესობა უნიკალურია. მაგ; ხე ნალკა და  პალმა ჩონთა,  ასევე მრავლადაა სხვადასხვაგვარი  ყვავილები და გვიმრები, რომლებიც მეტი არსად გვხვდება ჩვენს პლანეტაზე.  ოდესღაც კუნძული ხშირი ტყეებით იყო დაფარული, მაგრამ დღეს მათი ნახვა მხოლოდ ზოგიერთი მთის ძნელად მისასვლელ მწვერვალებზეღაა შესაძლებელი. კუნძულის ნიადაგი ძალიან ნაყოფიერია, ხოლო მთელ კუნძულზე  კრისტალური სისუფთავის ნაკადულები მიედინება.

კუნძულის სანაპირო წყლები მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმებით. აქ შეხვდებით კუს, ზღვის ლომებს, ლანგუსტებს, სელაპებსა და სხვა  თევზებს.  ერთ დროს კუნძულზე თურმე იმდენი სელაპი ბინადრობდა, რომ კუნძულთან  მიახლოება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, მათ  ნიჩბებით იგერიებდნენ.  კუნძულის ბინადარია აგრეთვე თხა, რომლის ”წინაპარი” 1563  წელს ხუან-ფერნანდესმა შემოიყვანა.

1709  წლის 2 თებერვალს სწორედ კ. მას-ა- ტერას მიუახლოვდა ინგლისელთა ორი სამხედრო გემი   – ”დიუკი” და ”დიუშესი”. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ  ეკიპაჟებს დასვენება სჭირდებოდათ. 7 მეზღვაური და ოფიცერი  კუნძულმდე  პატარა ნავით მიცურდნენ და მალევე დაბრუნდნენ უკან  თხის ტყავისგან დამზადებულ სამოსში გახვეულ მამაკაცთან ერთად, რომელსაც გრძელი თმა და წვერი ჰქონდა.  სტუმარი უიმედოდ ცდილობდა კაპიტანისთვის რაღაცის ახსნას, მაგრამ მხოლოდ გაურკვევლ ბგერებს  გამოსცემდა, რომელიც  თითქოსდა ინგლისურს წააგავდა.

 რამდენიმე ხნის  შემდეგ  მამაკაცმა თავისი საოცარი  თავგადასავლის მოყოლა შესძლო.  ეს იყო  ვინმე ალექსანდრე სელკირკი,  რომელიც 1676  წელს შოტლანდიის პატარა ქალაქ ლარგოში ღარიბი მეწაღის ოჯახში დაიბადა.  19  წლის ასაკში, მშობლებთან გაუთავებელი კონფლიქტის გამო, მან გვარი გამოიცვალა და უკვე სელკირკის გვარით სახლიდან წავიდა.  რამდენიმე წლის განმავლობაში ის მეზღვაურად  მუშაობდა ინგლისის სამხედრო  ფლოტის გემებზე.  ერთხელაც  მან მოისმინა,  რომ   სამეფოში  ცნობილი მეკობრე  დამპირი მეზღვაურებს ეძებდა თავისი გემისთვის. სელკირკსაც ბევრი არ უფიქრია და მასთან   მისვლა გადაწყვიტა,  თუმცა ის დამპირთან  არა, მაგრამ მეორე გემის კაპიტანთან –  პიკერინგთან მოხვდა.

1703 წლის სექტემბერში მეკობრეთა გემებმა სტარტი აიღეს. ეს იყო იმ დროისათვის  ტიპური მძარველობითი მეკობრული რეისი.  ესკადარა პერუს ნაპირებთან ერთმანეთის მიყოლებით იპყრობდა და ძარცვავდა ოქროთი და სხვა ძვირფასეულობით დატვირთულ  ესპანურ გემებს, რომლებიც ევროპისკენ მიემართებოდნენ. მალე პიკერინგი გარდაიცვალა და გემის კაპიტანი ვინმე სტრედლინგი გახდა, რომელიც ვერ შეეწყო დამპირს და  ამიტომ  მას გამოეყო.  გამჭრიახი სელკირკი  იმ დროისათვის  უკვე კაპიტან სტრედლინგის მეორე თანაშემწედ  ითვლებოდა. 1704 წლის მაისში გემი შტორმში მოხვდა, დაზიანდა და  ღუზა კ. მას-ა-ტერადან  შორიახლოს ჩაუშვა.  გემს კაპიტალური რემონტი ესაჭიროებოდა,  ეს კი კაპიტანს არ სურდა. სწორედ ამიტომ მასსა და მის თანაშემწეს შორის კონფლიქტი მოხდა.  შედეგად, სტრედლინგის ბრძანების თანახმად სელკირკი  უკაცრიელ კუნძულზე გადასვეს და დატოვეს.  მას მხოლოდ აუცილებელი ნივთები დაუტოვეს: იარაღი და ტყვიები, დანა, ცული, სათვალთვალო მილი, ცოტა თამბაქო და საბანი.  

მართალია, თავიდან  სელკირკი  სასწარკვეთამ შეიპყრო, მაგარმ მალევე მიხვდა, რომ ეს მის  დაღუპვას მოასწავებდა და საქმეს შეუდგა. ” მე მხოლოდ შრომამ გადამარჩინა” –  ამბობდა მოგვიანებით  მეზღავური.  მან პატარა ქოხი ააშენა, კუნძულზე მოგზაურობისას მრავალი საკვებად ვარგისი  და გემრიელი  მცენარე იპოვა, რომლებიც თავის დროზე თავად ხუან-ფერნანდესმა დარგო.  მოგვიანებით სელკირკმა თხებიც მოიშინაურა და ზღვის კუებეზე ნადირობა და თევზაობაც ისწავლა.  ყოფილი მეზღვაური ცეცხლს ხახუნით აჩენდა, ხოლო ტანსაცმელს თხების ტყავისგან  და   საკუთარი ძალებით დამზადებული ლურსმნებით კერავდა.  კუნძულზე ცხოვრებისას სელკირკმა სხვა სასარგებლო ნივთებთან ერთად საკუთარი  კალენდარიც  კი შექმნა.

ასე , სრულ მარტოობაში გაატარა ინგლისელმა უკაცრიელ კუნძულზე ზუსტად 5 წელი, სანამ შემთხვევით ამ კუნძულს ინგლისელი მეზღვაურები  კაპიტან როჯერსის მეთაურობით არ ესტუმრნენ.  მოგვიანებით გაირკვა, რომ   მას შემდეგ რაც სელკირკი კუნძულზე გადასვეს, სტრედლინგის გემი შტორმში მოხვდა, ხოლო მისი ეკიპაჟის გადარჩენილი წევრები ესპანელებმა დაატყვევეს.  როჯერსი მოხიბლული იყო სელკირკის გამჭრიახობით,  გამძლეობითა და უნარ-ჩვევებით და იგი თავის თანაშემწედ დანიშნა.   ამგვრად,  სელკირკი ისევ მეკობრულ საქმიანობას დაუბრუნდა.

1712 წელს სელკირკი სამშობლოში დაბრუნდა. იმავე წელს გამოვიდა კაპიტან როჯერსის წიგნი სათაურით  ”კომერციული მოგზაურობა დედამიწის გარშემო” , რომელშიც მოკლედ იყო აღწერილი ინგლისელი მეზღვაურის თავგადასავალი. რამდენიმე  ხნის შემდეგ  კიდევ ერთი წიგნი გამოვიდა:  ” ბედისწერის ჩარევა ანუ ალექსანდრე სელკირკის საოცარი თავგადასავლი”, რომელიც მან თავად დაწერა,  სამწუხაროდ,  ალექსანდრეს არ ჰქონდა მწერლობის ტალანტი და ამიტომ წიგნი თანამედროვეებს შორის წარმატებული არ იყო.   მხოლოდ დანიელ დეფოს რომანმა, რომელიც 1917 წელს გამოვიდა, მოუტანა მეზღვაურს ნამდვილი აღიარება,  წიგნი კი ბესტელერი გახდა. ახალი წიგნის სათაური საკმაოდ გრძელი იყო: ”ცხოვრება და საოცარი მოგზაურობა რობინზონ კურზოსი, მეზღავურისა იორკიდან, რომელმაც 28 წელი გაატარა უკაცრიელ კუნძულზე”.  მიუხედავად იმისა,  რომ წიგში მოთხრობილია ვინმე რობინზონ კრუზოს თავგადასავლი, ხოლო  მისი კუნძულზე ყოფნის პერიოდი რამდნიმე წლით იყო გაზრდილი,  წიგნის მთავარ გმირში მაშინვე იცნობოდა ალექსანდრე სელკირკი.  მით უმეტეს, რომ  წიგნის პირველ  გამოცემაში ავტორი პირდაპირ ამბობდა: ” ჯერ კიდევ ჩვენს შორის არის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაც გახდა ამ წიგნის დაწერის მიზეზი”.

ალექსანდრე სელკირკი 1723 წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა.  მის მშობლიურ ქალაქ ლარგოში, მისი გარდაცვალებიდან 100 წლისთავზე, სელკირკს ძეგლი დაუდგეს, ხოლო 1868  წელს კ. მას-ა-ტერაზე  იმ მთაზე, საიდანაც  სელკირკი   გემებს უთვალთვალებდა  მემორიალური დაფა დადგეს.

აღსანიშნავია, რომ კუნძულის ისტორიაც ისევე საინტრესოა, როგორც თავად სელკირკ-რობინზონის.  აღმოჩნდა, რომ ალექსანდრე სულაც არ ყოფილა პირველი და უკანასკენლი  რობინზონი ამ კუნძულზე.  პირველი გადასახლებული მისი პირველაღმომჩენი – ზღვაოსანი ხუან-ფერნანდესია.  კუნძულზე მან რამდენიმე წელი გაატარა და შემდეგ კონტინენტზე დაბრუნდა.  სწორედ მისი ” სახსოვარია”  კუნძულზე ბინადარი თხები, რომლებიც  ისე სწრაფად გამრავლდნენ, რომ არც  შემდგომი რობინზონები და არც  თანამედროვე ადგილობრივი მონადირეები, თხის ხორცისა და რძის დეფიციტს არ განიცდიდნენ.

ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი   საუკუნეების განმავლობაში ხელიდან ხელში გადადიოდა.  მე-17 ს-ის 20-იან წლებში კუნძულზე საკამოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები, ხოლო 1680 წლის იანვრიდან  1683 წლამდე აქ   ინდიელი ვილიამი იმყოფებოდა, რომელიც უცნობი მიზეზების გამო ინგლისელმა მეკობრეებმა დატოვეს. სავსებით შესაძლებელია, რომ სწორედ ეს ადამიანი გახდა დეფოს რომანის მეორე გმირის –  პარასკევას პროტოტიპი.  1683 წლის 22 მარტს ვილიამი  ბედის ირონიით ასევე ინგლისელმა  მეკობრეებმა იპოვეს და თან წაიყვანეს. 

შემდეგი რობინზონების ისტორია  ძალიან სახალისოა. 1687 წელს  კაპიტან დევისის ბრძანებით კუნძულზე  ის ცხრა  მეზღვაური გადასვეს, რომელბიც  ”ზარს” თამაშობდნენ.  მათაც მეტი რა უნდოდათ და  კუნძულზე  პრაქტიკულად მთელ დროს თამაშში ატარებდნენ.   რადგანაც  უკაცრიელ კუნძულზე ფულს არანაირი ფასი არ ჰქონდა, ამიტომ მათ კუნძული გაიყვეს და ამ მიწებზე თამაშობდნენ. 

პერიოდულად კუნძულს ესპანელები სტუმრობდნენ და მისი მოთამაშე ბინადრების დაჭერას ცდილობდნენ.  მეზღვაურთა უპრობლემო ცხოვრება 3 წელს გაგრძელდა.  14 წლის შემდეგ კი კუნძულის ბინადარი  ა. სელკირკი გახდა. მის შემდგომაც, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში კუნძული  მეკობრეების გასაჩერებელ ადგილს წარმოადგენადა.  1715 წელს კი აქ ესპანელებმა პატარა კოლონია დაარსეს, მაგრამ მიწისძვრის შედეგად  მალევე განადგურდა. 

მოგვიანებით, 1719 წელს კ. მას-ა-ტერაზე,  რაღაც დროით ინგლისელების ფლოტიდან გამოქცეული დეზერტირები ცხოვრობდნენ. ერთი წლის შემდეგ  ჩაძირული გემის ”სპიდუალის” ეკიპაჟის წევრები.  1750 წელს აქ ესპანელებმა ციხე-სიმაგრე ააშენეს,  რომელმაც მოგვინებით ციხის ფუნქცია შეიძინა და აქ ჩილეს  დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ადამიანებს სვავდნენ.  მიწისძვრამ ეს  შენობაც დაანგრია და კუნძული  ისევ გაუკაცრიელდა.

 1855 წ. კუნძულზე  ჩილედან მოსულმა  კოლინისტებმა მორიგი  დასახლება დაარსეს.  ისინი მიწათმოქმედებას, თევზჭერასა და მესაქონლეობას  მისდევდნენ  და კუნძულზე საკონსერვო ფაბრიკაც კი ააშენეს.  მე-19  ს-ის მიწურულს  ჩილეს მთავრობამ საქვეყნოდ ცნობილი კუნძული  არენდით მისცა შვეიცარელ ბიზნესმენს ბარონ დე როდტს, რომელმაც აქ   ლანგუსტებზე ნადირობის ორგანიზება მოახდინა. 

მშფოთვარე  მე-20 საუკუნეში,   ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი  ყურადღების ცენტრში  რამდენჯერმე აღმოჩნდა. 1915 წელს კუნძულის ნაპირებთან ინგლისელთა ფლოტმა გერმენელების კრეისერი ”დრეზდენი” ჩაძირა. მეორე მსოფლიო ომის დროს მას-ა-ტერასთან  იაპონელი და გერმანელი წყალქვეშა ნავები და მსუბუქი კრეისერები  იმალებოდნენ.

მოგვიანმებით ამერიკულმა კომპანიამ   რობინზონ კრუზოს ცნობადობის  გათვალისწინებით  ტურისტებისთვის კუნძულზე სასტუმრო ააშენა. ასევე   კუნძულის ხედებით  ღია ბარათები გამოუშვა.  ტურისტებს შორის ყველაზე მეტი პოპულარობით  ის გამოქვებული სარგებლობს, სადაც ვითომდა  სელკირკი-რობინზონი ცხოვრობდა; ასევე ის ბორცვი, სიადანაც ის ოკეანეს გადაჰყურებდა. ამჟამდ, კ. მას-ა-ტერაზე ერთადერთი პატარა დასახლებული პუნქტია –  სან-ხუან-ბატისტა, რომლის  მოსახლეობა სულ რაღაც 500 კაცია.  სხვათაშორის კუნძულის  მცხოვრებთა  უმეტესობას რობინზონი, პარასკევა და დანიელი ჰქვიათ. მართალია კუნძულზე არის სატელეფონო  კავშირი და ინტერნეტი, ასევე  მუშაობს ფოსტა, მაგრამ კუნძული მაინც საკმაოდ იზოლირებულია.  პროდუქტებით დატვირთული გემი აქ წელიწადში მხოლოდ ერთხელ მოდის, თუმცა  უნდა აღინიშნოს რომ კარგადაა განვითარებული საჰაერო მიმოსვლა.

მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.

1804 წელს მდინარე მისურის აუზის გამოსაკვლევად ამერიკული ექსპედიცია უ. კლარკისა და მ. ლიუსის მეთაურობით გაემგზავრა. ექსპედიციამ მდინარე მთლიანად გამოიკვლია შესართავიდან სათავემდე. ექსპედიციის შემადგენლობაში იყო ვინმე ჯონ კოლტერი, რომელიც 1807 წელს გამოეყო ძირითად ჯგუფს და დამოუკიდებლად დაიწყო უცნობი ადგილების გამოკვლევა. ჯ. კოლტერს გაუმართლა და ერთ მშვენიერ დღეს კლდოვანი მთების მიყრუებულ ადგილას, მდინარე იელოუსტოუნის ზემო დინებაში მის წინ საოცარი სანახაობა გადაიშალა: რამდენიმე ადგილას დედამიწიდან წყლის ძლიერი ნაკადი იფრქვეოდა, ღრმა და ვიწრო კანიონები სავსე იყო ჩანჩქერებით, ცისფერი ტბის ზედაპირზე კი ხშირი ტყე ირეკლებოდა.

დიდხანს არავის სჯეროდა კოლტერის მონათხრობის და მდინარე იელოუსტონის საოცრება გამოგონილი ეგონათ. საბოლოოდ 1869 წელს ამ ადგილების დეტალურად გამოსაკვლევად ექსპედიცია მოეწყო. ექსპედიციამ დაბრუნების შემდეგ, აშშ-ის კონგრესს წინადადებით მიმართა მდინარე იელოუსტონის ზემო დინება ნაკრძალად გამოეცხადებინათ. მხოლოდ 17 თვის შემდეგ (1872 წელს) დაამტკიცა კონგრესმა კანონპროექტი როგორც ამერიკის შეერთებული შტატების ისტორიაში, ასევე მსოფლიოში პირველი ეროვნული პარკის შექმნის შესახებ.

ადგილობრივი მოსახლეობა იელოუსტონის პარკს „ყინულის, ცეცხლის, წყლის და ორთქლის ქვეყანას“ უწოდებდს. პარკის ფართობის 1/10-ზე ათასამდე ცხელი წყარო და რამდენიმე ასეული გეიზერი მდებარეობს. პარკის საოცრებად კი მაინც დედამიწის უდიდესი გეიზერი „ექსელსიორი“ ითვლება. მისი წყლის სვეტის დიამეტრი 8-10 მ-ს, სიმაღლე კი 100 მ-ს აღწევს. ძნელია მდინარე იელოსტოუნის კანიონის სილამაზის აღწერა.

კლდოვანი მთების ქედებსა და ხეობებს თუ ზემოდან გადმოვხედავთ, თვალწინ ყინულების სამეფო გადაიშლება. მუდმივი თოვლით დაფარული მთების წვეტიანი მწვერვალები თვალისმომჭრელად ბრწყინავენ მზის სინათლეზე. მყინვარების თეთრი ენების გვერდით ყვავილების ნაირფერი ხალიჩით დაფარული ალპური საძოვრები ანდამატივით იზიდავენ ტურისტებს. აქვეა თავმოყრილი ტბებიც, რომელთა ფერიც ირგვლივ მდებარე მთების და ამგები ქანების ფერის მიხედვით იცვლება – ცისფერიდან იისფრამდე. მართალაი, კანიონის ციცაბო კალთები სხვადასხვა ფერის ქანებითაა აგებული, მაგრამ გამეფებული ფერი მაინც ყვითელია, ამიტომაც აქაურობას „ყვითელი ქვების ქვეყანას“ ეძახიან. ქედების კალთების შუა ნაწილი ხშირი მუქწიწვოვანი ტყითაა დაფარული, თუმცა ხის ჯიშების სიმრავლით არ გამოირჩევა. აქაა რბილი და შავი ფიჭვი, ბალზამის ნაძვი, აქა-იქ კი ფოთოლმცვენი ვერხვი, ჯუჯა ნეკერჩხალი, თხმელა. მთათა შორის ქვაბულებში ფართო საძოვრებია გადაჭიმული.

კანიონი თითქოს ამ ტერიტორიის გეოლოგიურ ისტორიას გვიამბობს. ოდესღაც აქ ვიწრო ხეობებით დანაწევრებული მაღალი მთების ჯაჭვი ყოფილა, რომელიც ლავურ ღვარებს შემდგომში შედარებით მოუსწორებია. ამჟამად პარკის დიდი ნაწილი ვულკანურ მწვერვალებიან ლავურ პლატოს წარმოადგენს. აქა-იქ ხეობის კალთებზე, 50 მილიონი წლის წინათ ვულკანური ფერფლის ქვეშ გაქვავებულმა გოლიათმა ხეებმა დღემდე მოაღწია.

იელოუსტოუნის პარკი მხოლოდ გეიზერებითა და კანიონებით როდია ცნობილი. იგი მსოფლიოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ზოოლოგიური ნაკრძალიცაა. აქ ბინადრობენ ისეთი ძვირფასბეწვიანი ცხოველები, როგორიცაა: ამერიკული თახვი და ამერიკული სიასამური, მრისხანე დათვი „გრიზლი“, გრაციოზული ანტილოპა – ვილოროგი, ამერიკული ირემი ვაპიტი. მთებში, დიდ სიმაღლეზე გვხვდება თოვლის თხა და დიდრქებიანი ცხვარი. პარკში ბინადრობს ამერიკის შეერთებული შტატებში შემორჩენილი ბიზონების ერთადერთი ჯოგი, ასევე 250-მდე სახეობის ფრინველი, მათ შორის ვარხვი და გედი.

ბუნების სიმდიდრისა და მრავალფეროვნების წყალობით, იელოუსტოუნის ეროვნული პარკი თავისებურ ბუნებრივ ლაბორატორიად ითვლება, სადაც მეცნიერები გამოკვლევებს აწარმოებენ გეოგრაფიაში, გეოლოგიაში, ბოტანიკაში, ზოოლოგიასა და ეკოლოგიაში. პარკის პოპულარობაზე მეტყველებს მნახველთა რიცხვიც – 2 მილიონზე მეტი ტურისტი წელიწადში. პარკის დასათვალიერებლად მის ტერიტორიაზე გაყვანილია თითქმის 500 კმ. სიგრძის გზა და 1500 კმ. სიგრძის ბილიკი. აქ მოწყობილია კემპინგები, სასტუმროები, პარკინგები, მუშაობს საინფორმაციო ცენტრი, სამეცნიერო-სასწავლო მუზეუმები. პარკს აქვს საკუთარი ტელეცენტრიც.

იელოსტოუნის ეროვნული პარკი, 1972 წელს იუნესკოს მსოფლიო კულტურისა და ბუნების მემკვიდრეობის სიაში შეიყვანეს და მას საერთაშორისო სტატუსი მიენიჭა.

წყალქვეშა სამყაროს დაცვა ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა. იაპონელი მკვლევრების ცნობით, ბუნებრივი წყალქვეშა ლანდშაფტი სანაპირო რაიონებში უკვე იშვიათობად იქცა და ამიტომაც აქ დიდი ყურადღება ექცევა წყალქვეშა პარკების შექმნას. ქვეყანაში მათი რიცხვი საკმაოდ დიდია და თითქმის ყველა პრეფექტურას თავისი ეროვნული პარკი აქვს.

მსოფლიოში პირველი წყალქვეშა პარკი კარიბის ზღვაში 1962 წელს გაიხსნა. მოგვიანებით იაპონიაში შეიქმნა საზღვაო პარკების მოწყობის კომიტეტი, რომელთა ძალისხმევით ქვეყანაში ზღვის სანაპირო პარკები შეიქმნა, მათ შორის ზღვის ფსკერზეც კი. შემთხვევითი არ არის, რომ იაპონიაში დიდ ყურადღებას უთმობენ საზღვაო პარკებს, რასაც ქვეყნის კუნძულოვანი გეოგრაფიული მდებარეობა განსაზღვრავს. აქ იაპონიის წყალქვეშა პარკები საოცარი სანახავია. ჩრდილოეთის შედარებით ცივი წყლის სამყაროს სამხრეთის თბილი ტროპიკული წყლები ცვლის, სადაც გავრცელებულია აქტინია, მარჯნები, რომლებიც წყალქვეშა სამყაროს საოცარ ეფექტურ იერს აძლევს. გრანდიოზულ სანახაობას ქმნის ლამინარიების ტყე და სხვადასხვა წყალმცენარეები.

იაპონიის ერთ-ერთ წყალქვეშა ნაკრძალში, კუნძულ მიკიმოტოზე მოწყობილია ლაბორატორია, სადაც ხელოვნური მარგალიტები გამოჰყავთ. ეს ადგილი მარგალიტის ინდუსტრიის ცენტრია. 1919 წელს მსოფლიო ბაზარზე ამ წყალქვეშა პარკში გამოყვანილი პირველი ხელოვნური მარგალიტიც გამოჩნდა. იაპონიაში ტურისტებს შეუძლიათ დაათვალიერონ ოკეანოგრაფიული მუზეუმი, დელფინების თეატრი, სადაც „ზღვის ფსკერის ეს ინტელიგენტები“ მაყურებლებს აცვიფრებენ: თამაშობენ ფრენბურთსა და კალათბურთს, ხტებიან ალმოდებულ რგოლში და სხვადასხვა ილეთს ასრულებენ. მათი სიღრმიდან მარგალიტის შემცველი ნიჟარების ამოღებასაც კი ასწავლიან.

წყალქვეშა სამყაროს დასათვალიერებლად, იაპონიაში უკვე დიდი ხანია, რაც მინის ფსკერიან კატარღებს იყენებენ. მისი ცენტრალური ნაწილი მინისაა და მგზავრები გზადაგზა წყალქვეშა სამყაროს ხილვით ტკბებიან.

დედამიწის პოლარული რეგიონები ყველაზე მკაცრი და ცივი ადგილებია ჩვენს პლანეტაზე. საუკუნეების განმავლობაში საკუთარი სიცოცხლის ფასად ცდილობდნენ ადამიანები ჩრდილოეთი და სამხრეთი პოლარული წრეების მიღმა მდებარე ტერიტორიებამდე მიღწევას და მათ შესწავლას.

მეცნიერული თვალსაზრისით, ოთხი ჩრდილოეთი პოლუსი არსებობს: 1. ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი – წერტილი დედამიწის ზედაპირზე, რომლისკენაც მიმართულია მაგნიტური კომპასები; 2. ჩრდილოეთი გეოგრაფიული პოლუსი, რომელზეც გადის წარმოსახვითი გეოგრაფიული ღერძი; 3. ჩრდილოეთი გეომაგნიტური პოლუსი, რომელიც დაკავშირებულია დედამიწის მაგნიტურ ღერძთან; 4. ჩრდილოეთის მიუღწევლობის პოლუსი – ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანეში მდებარე ყველაზე ჩრდილოეთი წერტილი, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაშორებულია დედამიწის ყველა მხრიდან. ანალოგიურად, განასხვავებენ ოთხ სამხრეთ პოლუსს: სამხრეთ მაგნიტურ პოლუსს, სამხრეთ გეოგრაფიულ პოლუსს, სამხრეთ გეომაგნიტურ პოლუსს და სამხრეთის მიუღწევლობის პოლუსს. გარდა ამისა, არსებობს საცერემონიო სამხრეთი პოლუსი – ადგილი სკოტ-ამუნდსენის სადგურზე, რომელიც ფოტოსესიისთვისაა განკუთვნილი. ის გეოგრაფიული პოლუსიდან სულ რამდენიმე მეტრზე მდებარეობს. ვინაიდან ყინულის საფარი მუდმივ მოძრაობაშია, პოლუსის აღმნიშვნელი ნიშნული ყოველ წელს 10 მეტრით გადაადგილდება.

დედამიწის პოლუსები: A – გეოგრაფიული პოლუსი, B – გეომაგნიტური პოლუსი, C – მაგნიტური პოლუსი

ჩრდილოეთ პოლუსთან ყველაზე ახლოს მდებარეობს გრენლანდიის ჩრდილოეთით მდებარე პატარა კუნძული კაფეკლუბენი, რომელიც სულ რაღაც 707 კმ-ითაა დაშორებული პოლუსიდან.

დედამიწის მაგნიტური პოლუსები ერთმანეთთან დედამიწის მაგნიტური ველითაა დაკავშირებული. ეს პოლუსები დედამიწის ჩრდილოეთით და სამხრეთით მდებარეობს, მაგრამ მათი მდებარეობა არ ემთხვევა გეოგრაფიულ პოლუსებს, რადგან ჩვენი პლანეტის მაგნიტური ველი მუდმივად იცვლება. სწორედ ამიტომ მაგნიტური პოლუსები, გეოგრაფიულისგან განსხვავებით, ადგილმდებარეობას იცვლის.

ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი ზუსტად არქტიკულ რეგიონში არ მდებარეობს. იგი წელიწადში 10-40 კმ სიჩქარით გადაადგილედება აღმოსავლეთისკენ, რადგან მაგნიტურ ველზე გავლენას ახდენს მიწისქვეშა დამდნარი ლითონები და მზისგან დამუხტული ნაწილაკები. სამხრეთი მაგნიტური პოლუსი ჯერ კიდევ ანტარქტიდაშია, მაგრამ ისიც დასავლეთისკენ გადაადგილდება წელიწადში 10-15 კმ სიჩქარით. ჩრდილოეთი პოლუსი არქტიკაში, კონტინენტებით გარშემორტყმულ გაყინულ ოკეანეშია. არქტიკული რეგიონი, გარდა ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანისა, კანადის, გრენლანდიის, რუსეთის, აშშ-ს, ისლანდიის, ნორვეგიის, შვედეთისა და ფინეთის ნაწილებს მოიცავს.

სამხრეთი პოლუსი დედამიწის ყველაზე სამხრეთით მდებარე და მთლიანად სამხრეთის ოკეანით გარშემოტყმულ კონტინენტზე – ანტარქტიდაზე მდებარეობს. ანტარქტიდის ფართობი 14 მლნ კვ. კმ-ია და მეხუთე ადგილზეა კონტინენტებს შორის ფართობის მიხედვით. მისი ტერიტორიის 98% ყინულითაა დაფარული.

მართალია, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსებს განსხვავებული განედები აქვთ, მაგრამ ორივე პოლუსზე თავს იყრის ყველა მერიდიანი.

სამხრეთ პოლუსზე ჩრდილოეთ პოლუსთან შედარებით მეტად ცივა. ტემპერატურა ანტარქტიდაში იმდენად დაბალია, რომ ამ კონტინენტის ბევრ ადგილას თოვლი არასდროს დნება. საშუალო წლიური ტემპერატურა ამ რეგიონში -580C-ია, ხოლო ყველაზე მაღალი ტემპერატურა აქ 2011 წელს დაფიქსირდა და -12.30C შეადგინა. არქტიკულ რეგიონში საშუალო წლიური ტემპერატურა ზამთარში -430C-ია, ხოლო ზაფხულში – 00. არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც სამხრეთ პოლუსზე უფრო ცივა, ვიდრე ჩრდილოეთზე. ანტარქტიდა ხმელეთის უზარმაზარი მასივია და ის ოკეანიდან შედარებით ნაკლებ სითბოს იღებს. მისგან განსხვავებით, არქტიკულ რეგიონში ყინულის საფარი შედარებით თხელია, ხოლო მის ქვეშ ოკეანეა, რომელიც ტემპერატურას „ამსუბუქებს“. გარდა ამისა, ანტარქტიდა ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანესთან შედარებით 2.3 კმ-ით უფრო მაღალია.

არქტიკაში, ჩრდილოეთი პოლუსის მიმდებარე რეგიონში, ყინული, როგორც წესი, ზაფხულში დნება და ზამთარში ისევ იყინება. თუმცა ბოლო წლების განმავლობაში კლიმატის ცვლილების გამო ყინულის საფარმა სწრაფი ტემპით დაიწყო დნობა. ზოგიერთ მეცნიერს მიაჩნია, რომ საუკუნის ბოლოს ან შესაძლოა უფრო ადრეც არქტიკული ზონა ყინულის გარეშე დარჩება. ანტარქტიდაში მსოფლიო მყინვარების 90%-ია თავმოყრილი და ყინულის სისქე 2.1. კმ-ია. მთელი ეს ყინული რომ დადნეს, მსოფლიო ოკეანის დონე 61 მ-ით აიწევს. თუმცა, საბედნიეროდ, ჯერჯერობით ასე არ ხდება.

პოლუსებზე დრო გრძედების მიხედვით განისაზღვრება. მაგალითად, როცა მზე ზუსტად დამკვირვებლის თავზეა, ადგილობრივი დროით შუადღეა; რაკი პოლუსებზე გრძედების აღმნიშვნელი ყველა ხაზი იკვეთება, მეცნიერები პოლუსებზე იმ სასაათო სარტყლის დროს იყენებენ, რომელიც სურთ. როგორც წესი, ისინი გრინვიჩის დროით ან იმ ქვეყნის დროით სარგებლობენ, საიდანაც ისინი ჩამოვიდნენ. ანტარქტიდაზე ამუნდსენ-სკოტის სადგურზე მეცნიერებს შეუძლიათ, მსოფლიოს უსწრაფესად შემოუარონ და 24-ვე სასაათო სარტყელი რამდენიმე წუთში გაიარონ.

დედამიწის პოლუსები უნიკალური ადგილებია, სადაც შესაძლებელია დაკვირვება ყველაზე გრძელ დღეზე, რომელიც 178 დღე-ღამე გრძელდება და ყველაზე გრძელ ღამეზე, რომელიც 187 დღე-ღამე გრძელდება. პოლუსებზე მზე წელიწადში ერთხელ ამოდის და ჩადის. ჩრდილოეთ პოლუსზე მზე მარტში, გაზაფხულის ბუნიობისას იწყებს ამოსვლას და სექტემბერში, შემოდგომის ბუნიობისას ჩადის. სამხრეთ პოლუსზე კი პირიქით – მზე შემოდგომის ბუნიობისას ამოდის და გაზაფხულის ბუნიობისას ჩადის. ზაფხულში მზე აქ ყოველთვის ჰორიზონტზეა და სამხრეთი პოლუსი მთელი დღე-ღამის განმავლობაში იღებს მზის სინათლეს, ზამთარში მზე ჰორიზონტზე დაბლაა და ამ დროს მთელი დღე-ღამის განმავლობაში ბნელა.

ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლარულ რეგიონებში განსხვავებულია ცხოველთა სამყაროც. ანტარქტიდის სავიზიტო ბარათია პინგვინი, რომელსაც აქ ბუნებრივი მტერი არ ჰყავს, ხოლო ჩრდილოეთი პოლარული რეგიონების ბინადარია თეთრი დათვი. მათ რომ ერთ საარსებო გარემოში ეცხოვრათ, პოლარულ დათვებს არ მოუწევდათ საკვებზე „დარდი“. აღსანიშნავია, რომ თეთრი დათვი ჩრდილოეთი ნახევარსფეროს ყველაზე დიდი მტაცებელი ცხოველია. ის ჩრდილოეთი ყინულოვანი ოკეანის ჩრდილოეთ ნაწილში ბინადრობს და სელაპებითა და ლომვეშაპებით იკვებება.

ბევრი მოგზაური ცდილობდა დედამიწის პოლუსების დალაშქვრას და მრავალი მათგანის სიცოცხლე სწორედ ამ მოგზაურობებს შეეწირა. მე-18 საუკუნიდან მოყოლებული, ჩრდილოეთი პოლუსის დასაპყრობად რამდენიმე ექსპედიცია ჩატარდა. დღესაც რამდენიმე მოსაზრება არსებობს იმის შესახებ, თუ ვინ მიაღწია პირველად დედამიწის უკიდურეს ჩრდილოეთ წერტილს. 1908 წელს ამერიკელმა მოგზაურმა ფრედერიკ კუკმა პირველმა განაცხადა, რომ ჩრდილოეთ პოლუსს მიაღწია, მაგრამ მისმა თანამემამულემ რობერტ პირიმ უარყო მისი განცხადება და 1909 წლის 6 აპრილიდან ის ოფიციალურად ითვლება ჩრდილოეთი პოლუსის დამპყრობლად.

პირველი გადაფრენა ჩრდილოეთი პოლუსის თავზე 1926 წლის 12 მაისს დირიჟაბლ „ნორვეგიით“ განახორციელეს ნორვეგიელმა მოგზაურმა რუალ ამუნდსენმა და იტალიელმა უმბერტო ნობილემ. პირველი ატომური წყალქვეშა ნავი „ნაუტილუსი“ პოლუსს 1956 წლის 3 აგვისტოს ესტუმრა. იაპონელი ნაომი უემურა პირველი ადამიანია, რომელმაც 1978 წელის 29 აპრილს მარტომ მიაღწია ჩრდილოეთ პოლუსს. მას ძაღლებიანი მარხილით პოლუსამდე მისაღწევად 57 დღე დასჭირდა და ჯამში 725 კმ გაიარა. დიმიტრი შპაროს ექსპედიცია კი 1979 წლის 31 მაისს თხილამურებით მივიდა პოლუსამდე. ექსპედიციის მონაწილეებმა 77 დღეში 1500 კმ გაიარეს. ლუის გორდონ პიუ პირველი ადამიანია, რომელმაც ჩრდილოეთ პოლუსი „გადაცურა“: მან პოლუსის მიდამოებში 2007 წლის ივლისში -2 გრადუსიან წყალში 1 კმ გაცურა.

რაც შეეხება სამხრეთ პოლუსს, ის პირველად რუალ ამუნდსენმა და ბრიტანელმა მკვლევარმა რობერტ სკოტმა დალაშქრეს. სწორედ მათ პატივსაცემად დაერქვა პირველ სამეცნიერო სადგურს ამუნდსენ-სკოტის სახელი. ორივე ექსპედიცია სხვადასხვა გზით წავიდა და რამდენიმე კვირის განსხვავებით მიაღწია პოლუსს: ამუნდსენმა – 1911 წლის 14 დეკემბერს, ხოლო სკოტმა – 1912 წლის 17 იანვარს. პირველი გადაფრენა სამხერთ პოლუსის თავზე ამერიკელმა რიჩარდ ბერდმა შეასრულა 1928 წელს. 1989 წელს არვიდ ფუკსმა და რეინოლდ მეისნერმა ანტარქტიდა პირველად გადასერეს ფეხით.

მიუხედავად იმისა, რომ სამხრეთ პოლუსზე მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის დროშა ფრიალებს, ანტარქტიდა ერთადერთი ადგილია დედამიწაზე, რომელიც არავის ეკუთვნის და სადაც არ არის მკვიდრი მოსახლეობა. აქ მოქმედებს ხელშეკრულება ანტარქტიდის შესახებ, რომლის თანახმად, კონტინენტის ტერიტორია და რესურსები მხოლოდ და მხოლოდ სამშვიდობო და სამეცნიერო მიზნებისთვის უნდა იყოს გამოყენებული. მეცნიერები, მკვლევრები, უმთავრესად – გეოგრაფები და გეოლოგები, ის ხალხია, რომლებიც დროდადრო ანტარქტიდაში სამუშაოდ მიემგზავრებიან. სამაგიეროდ, ჩრდილოეთ პოლარულ რეგიონში – ალასკაზე, კანადაში, გრენლანდიაში, სკანდინავიასა და რუსეთში – ჯამში 4 მლნ-ზე მეტი ადამიანი ცხოვრობს.

ავსტრალია ყველაზე დაბალი კონტინენტია დედამიწაზე. მისი საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან 330 მეტრია. ავსტრალიის უმაღლესი მწვერვალია კოსციუშკო (2228 მ). წინათ მას ტაუნსენდი ერქვა, კოსციუშკოს კი მეზობელ მწვერვალს ეძახდნენ, რომელიც იმხანად ავსტრალიის უმაღლეს მწვერვალად მიიჩნეოდა. მოგვიანებით გაირკვა, რომ კონტინენტზე ყველაზე მაღალი მთა ტაუნსენდი ყოფილა, მაგრამ კოსციუშკოს პირველაღმომჩენის, პაველ ედმუნდ სტშელეცკის პატივსაცემად ავსტრალიის მთავრობამ საოცარი გადაწყვეტილება მიიღო: მთებს სახელები შეუცვალა, ტაუნსენდს კოსციუშკო უწოდა, ხოლო კოსციუშკოს – ტაუნსენდი.
ავსტრალიის ერთ-ერთი სიმბოლოა ულურუ. ქვიშაქვის ეს უზარმაზარი ფორმაცია ცენტრალურ ავსტრალიაში, ჩრდილოეთ ტერიტორიის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობს, ქალაქ ალის-სპრინგსის სამხრეთ-დასავლეთით, 335 კილომეტრზე. ულურუ არეალის მეორე უმთავრეს მახასიათებელთან, კატა-ტიუტასთან ერთად ულურუ-კატა-ტიუტის ეროვნული პარკის საზღვრებში შედის. აქ მრავლადაა კლდის მღვიმეები და მხატვრობა. ულურუ იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაშია შესული.
ულურუს სიგრძე 3 კმ-ზე მეტია, სიმაღლე – 348 მეტრი, ხოლო მიწის ქვეშ 2 100 მეტრ სიღრმეზე ჩადის. მთის ასაკი 600 მილიონი წელია. ევროპელებმა მისი არსებობა 1870-იან წლებში შეიტყვეს. ადგილობრივი ანანგუს ხალხისთვის ულურუ წმინდა ადგილია. სახელწოდება “ულურუც” სწორედ აბორიგენთა ენიდან მომდინარეობს. მთას მეორენაირად აიერს-როკს (Ayres Rock) უწოდებენ XIX საუკუნის ავსტრალიის ერთ-ერთი პრემიერ-მინისტრის, ჰენრი აიერსის პატივსაცემად. 1993 წლიდან ავსტრალიის მთავრობამ ოფიციალურად დააკანონა მისი ორსახელიანობა – აიერს-როკ-ულურუ, 2002 წლიდან კი მთა ულურუ-აიერს-როკად იხსენიება.
პირველი ტურისტები ულურუს სანახავად 1936 წელს ჩავიდნენ. 1940-იანი წლებიდან მიმდებარე ტერიტორიაზე დაიწყო ტურისტული ინფრასტრუქტურის განვითარება. უკვე 1948 წელს გაიყვანეს მთის გარშემო პირველი გზა, რომელზეც მოძრაობა დაიწყო ტურისტულმა ავტობუსებმა. ამჟამად მთის გარშემოვლაც შეიძლება და მისი ვერტმფრენიდან დათვალიერებაც.
ტურისტებს ასევე იზიდავს ავსტრალიის ფლორა და ფაუნა, რომელთაგან 54 სახეობა ენდემურია.

ულურუ შორიდანვე უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენს მნახველზე. შუაგულ უდაბნოში ერთბაშად წამოიმართება ძალზე უცნაური, “გაბრტყელებული”, ულამაზესი მთა. დღის სხვადასხვა მონაკვეთში და ამინდის ცვალებადობისას მთა ფერს იცვლის. საღამო ხანს ის ოქროსფერია, მზის ჩასვლისას ჯერ წითლდება, მერე კი იასამნისფერი ედება, ღრუბლიან ამინდში ნაცრისფერია.

ავსტრალია დედამიწის ყველაზე მშრალი კონტინენტია. აქ წელიწადში დაახლოებით 500 მმ ნალექი მოდის. კონტინენტის უდიდესი ნაწილი, დაახლოებით 70%, უდაბნოებს უკავია. საინტერესოა, რომ აქ ცენტრალური ავსტრალიის ვრცელი უდაბნოს გვერდით სანაპიროს ტროპიკული მცენარეულობა და თოვლიანი მთების ფერდობები გვხვდება. ზამთარი აქ ივლისშია, ზაფხული კი იანვარში.
ავსტრალიის კონტინენტი დაახლოებით 50 მლნ წლის წინ წარმოიშვა. მეცნიერთა აზრით, ხმელეთის ეს დიდი ნაწილი სამხრეთ კონტინენტს – გონდვანას ეკუთვნოდა.
ჩარლზ დარვინი, როცა ავსტრალიის ნაპირებთან მიცურდა, გაკვირვებული დარჩა აქაური პრეისტორიული ფლორისა და ფაუნის წარმომადგენლებით. კონტინენტის ხანგრძლივი იზოლაციის შედეგად აქ ბინადრობენ კენგურუები, ვარანები, იქედნეები, ჩანთოსანი ოპოსუმები, ველური ძაღლი დინგო, ტასმანიური ეშმაკი და ტასმანიური ვეფხვი. ავსტრალიაში მობინადრე ფრინველებს სხვაგან ვერსად შეხვდებით. ესენი არიან კუკაბარა, ფრინველი ლირა (ბოლოქნარა), ჯუჯა პინგვინები, როზელა… კონტინენტზე ყველაზე გავრცელებული ხე ევკალიპტია.
უკვე 150 წელია, ავსტრალიაში საოცრად გამრავლებულ ბოცვრებს ებრძვიან. ისინი კოლონისტებმა შემოიყვანეს და მას შემდეგ მათმა რიცხვმა რამდენიმე მილიარდს მიაღწია. ავსტრალიის სანაპიროებთან ზვიგენებიც მრავლადაა. ბოლო 50 წლის განმავლობაში მათ 53 ადამიანი იმსხვერპლეს.
კონტინენტზე სულ 22 მლნ კაცი ცხოვრობს, მაშინ როცა ქვეყანას ფართობის (7,741,220 კმ2 ) მიხედვით მე-6 ადგილი უკავია მსოფლიოში.
ავსტრალია აბორიგენების ქვეყანაა. დაახლოებით 40 ათასი წლის წინ ამ კონტინენტზე 300 ათასამდე აბორიგენი ცხოვრობდა. დღეს ისინი ქვეყნის მოსახლეობის 1.5%-ს შეადგენენ. კონტინენტის ცენტრში მდებარეობს ქალაქი ელის-სპრინგსი, სადაც აბორიგენები ცხოვრობენ.
ახალაღმოჩენილ კონტინენტზე პირველი კატორღელების გადმოსახლებიდან მხოლოდ 70 წლის შემდეგ გაბედეს ინგლისელებმა, გაეშვათ ექსპედიციები კონტინენტის ცენტრალურ ნაწილში. მათ იქ მუქკანიანი ხალხი დახვდათ და მათ შორის შეტაკებები დაიწყო. მე-19 საუკუნის ბოლოს აბორიგენები ინგლისელებმა გადასარჩენად სპეციალურ რეზერვაციებში გადაასახლეს. მე-20 საუკუნის ოცანი წლებიდან ქვეყნის მთავრობა ცდილობდა, ე.წ. “აბორიგენთა პრობლემა” შერეული ქორწინებებისა და ცხოვრების სტილის შეცვლის გზით მოეგვარებინა, მაგრამ აბორიგენების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა უარი განაცხადა წესების, ტრადიციების, კულტურისა და საცხოვრებელი ადგილის შეცვლაზე, ამიტომ მთავრობა იძულებული გახდა, აბორიგენები ავსტრალიის სრულფასოვან მცხოვრებლებად ეღიარებინა. უფრო მეტიც – ქვეყანაში აბორიგენთა საქმეების სამინისტროც კი შეიქმნა და მათი ძველ საცხოვრებელ ადგილებში დაბრუნების პროცესი დაიწყო. აბორიგენთა ენაზე სიტყვა “სამშობლო” “მუდმივ სახლს”, “წმინდა ადგილს” და “სიცოცხლის წყაროს” ნიშნავს.
საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ქვეყნის მოსახლეობის 25% სხვა ქვეყანაშია დაბადებული. თითქმის ყველა ავსტრალიელი არცთუ დიდი ხნის ემიგრანტია, ამიტომ აქ ყველა ისე გრძნობს თავს, როგორც სახლში. “მიეცი სხვას შანსი!” – ავსტრალიელთა საყვარელი გამოთქმაა.
პირველი ევროპელები, რომლებიც ავსტრალიაში მოხვდნენ, ბრიტანეთიდან გადმოსახლებული კატორღელები იყვნენ და პოლიციის პირველი 12- კაციანი ბრიგადა კონტინენტზე სწორედ ამ გადმოსახლებული ადამიანებისგან შეიქმნა. პორტ-არტური იყო ავსტრალიის უდიდესი ციხე ბრიტანეთიდან გადმოყვანილ მსჯავრდადებულთათვის.

ავსტრალიის დედაქალაქი კანბერაა, სადაც 300 ათასი კაცი ცხოვრობს. ქვეყნის უდიდესი ქალაქი კი სიდნეია, რომლის მოსახლეობა 4 მლნ-ს შეადგენს, თუმცა ფართობით მოსკოვსაც კი აღემატება. იმის გამო, რომ ავსტრალიის ორმა უდიდესმა ქალაქმა, სიდნემ და მელბურნმა, ვერაფრით გაიყო დედაქალაქის სტატუსი, ეს ფუნქცია კანბერას ერგო, რომელიც საგანგებოდ აშენდა ჯერ კიდევ 1824 წელს დაარსებული პატარა დასახლებული პუნქტის ადგილას. დედაქალაქი სიდნეისა და მელბურნს შორის, თითქმის შუაში მდებარეობს. ავსტრალიელები ძირითადად კერძო სახლებში ცხოვრობენ, რომელთა შორის პარკებია გაშენებული. ნებისმიერ პარკში შეიძლება შეგხვდეთ ჩანთოსანი ოპოსუმები, ხმამაღლა მოღრიალე დიდი კაკადუები.

ავსტრალიელეთა დაახლოებით სამი მეოთხედი ქალაქებსა და სანაპირო ზოლებში ცხოვრობს. ქვეყანაში საკმარისზე მეტია სასარგებლო წიაღისეული, ოკეანეში, – თევზი, ხოლო მზე წელიწადში სამი მოსავალს ჰყოფნის – რასაც დათეს, ყველაფერი მოდის. უსაფრთხოება, სიმშვიდე, სუფთა ჰაერი, ირგვლივ – სასიამოვნო ხალხი… რატომაც ვერ მიაღწევ 78 წელს? დიახ, ასეთია სტატისტიკურად ავსტრალიელთა საშუალო ასაკი. ქალების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 82 წელია, მამაკაცებისა – 77.
სახელმწიფოს მეთაურია გაერთიანებული სამეფოს მონარქი, რომელიც მონეტებზეა გამოსახული. ავსტრალიური დოლარი კი მსოფლიოში პირველი პლასტიკური ფულია და არა ქაღალდისა.
ეკონომიკის გაძლიერების მიზნით ავსტრალიელები მხოლოდ და მხოლოდ ადგილობრივ ნაწარმს ყიდულობენ, რომელსაც მწვანე სამკუთხედში ჩასმული ყვითელი კენგურუს გამოსახულებიანი ნიშანი ამშვენებს, ხოლო რეკლამებში აუცილებლად აღნიშნავენ: “proudly Australian” / “proudly made in Australia” (“ავსტრალიური ნაწარმი”, “დამზადებულია ავსტრალიაში”).

ავსტრალიელთა ნაციონალური კერძია ვეჯიმაიტი (vegemite), რომელსაც პურზე ან სენდვიჩზე უსვამენ.
ავსტრალიას პირველი ადგილი უკავია მსოფლიოში ცხვრების რაოდენობითა და მატყლის წარმოებით. ცხვრების დინგოსგან დაცვის მიზნით ქვეყანაში ააგეს ღობე, რომელიც ყველაზე გრძელი ღობეა მსოფლიოში. მისი სიგრძე 5530 კმ-ია. უსიამოვნებების თავიდან აცილების მიზნით ავსტრალიაში აკრძალულია მცენარეების შეტანა და და ცხოველების შეყვანა – ეშინიათ, ისინიც ბოცვრებივით არ გამრავლდნენ.
ავსტრალიელები გულღია ხალხია. თუ თითოეულმა გერმანელმა იცის თავისი გვარის ისტორია, თავისი იმპერატორები ფრიდრიხ დიდი და ვილჰემ ჰოჰენცოლერნები, ავსტრალიელებს მხოლოდ კუკი ჰყავდათ და ისიც ჰავაელებმა შეჭამეს. ავსტრალიაში ადამიანებს არ უხდებათ ” ბრძოლა არსებობისათვის”. თუ ითხოვთ, აუცილებლად მოგცემენ, უპირველესად კი სახელმწიფო დაგეხმარებათ: უმუშევრებს საკმაოდ სოლიდურ თანხას უხდიან, თანაც დახმარების მიღება მათ სიცოცხლის ბოლომდე შეუძლიათ. ამიტომაც ავსტრალიაში კრიმინალები თითქმის არ არიან.
ავსტრალიელთა კეთილგანწყობა ზოგჯერ გასაკვირიც კია. მაგალითად, თუ მაღაზიის გამყიდველს გზას ჰკითხავთ, იგი არ დაგზარდებათ და ავტობუსის მძღოლთანაც კი მიგყვებათ, რათა გააფრთხილოს, სად უნდა ჩამოგსვათ.
ცხელი კლიმატის გამო მრავალ დაწესებულებაში სამუშაო დღე დილის 7 საათზე იწყება და დღის 2-ზე მთავრდება. ეს საკმარისია, რომ მუშაობაც მოასწროთ და საყვარელი საქმისთვისაც მოგრჩეთ დრო: ითამაშოთ გოლფი, დალიოთ ლუდი მეგობრებთან ერთად, დაისვენოთ პლაჟზე… ისინი, ვინც 9 საათზე იწყებენ მუშაობას, სამუშაოს დაწყებამდე სერფინგით ერთობიან.
ავსტრალიაში სპორტის ძირითადი სახეობებია რაგბი, გოლფი, კრიკეტი, აერობიკა და სერფინგი, მაგრამ აქაურებს ყველაზე მეტად პოკერის თამაში უყვართ.

დიდი ბარიერული რიფი (ინგლ. Great Barrier Reef) მსოფლიოში მარჯნის რიფებისა და კუნძულების უზარმაზარ ჯაჭვია წყნარი ოკეანის დასავლეთ ნაწილში, ავსტრალიის კონტინენტის იორკის ნახევარკუნძულის ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონის გაყოლებაზე, მარჯნის ზღვაში. ჯაჭვი 2900-ზე მეტი განცალკევებული მარჯნის რიფისაგან და 900 კუნძულისაგან შედგება. იგი გადაჭიმულია ავსტრალიის სანაპირო ზოლის გასწვრივ ჩრდილო-აღმოსავლეთით 2500 კმ-ზე და ავსტრალიის ამ რეგიონში ხელს უშლის ნაოსნობას. დიდი ბარიერული რიფი დედამიწაზე ყველაზე დიდი ბუნებრივი ობიექტია, რომელიც შექმნილია ცოცხალი ორგანიზმებისგან და მისი დანახვა ადვილად შესაძლებელია კოსმოსიდან.

დიდიდ ბარიერული რიფი გადაჭიმულია სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ, რომელიც იწყება სამხრეთი ტროპიკიდან ქალაქებს გლადსტონსა და ბანდაბერგს შორის და ბოლოვდება ტორესის სრუტის წყლებში, რომელიც ერთმანეთისგან ყოფს ავსტრალიას ახალი გვინეისაგან. მისი საერთო ფართობია 348 698 კმ².

დიდი ბარიერული რიფი 1981 წელს იუნესკომ როგორც მსოფლიო მემკვიდრეობის ობიექტი გამოაცხადა.

ბარხანი – უდაბნოებში ქარის მოქმედების შედეგად წარმოქმნილი, ნამგლის ან ნახევარმთვარის ფორმის ქვიშის ბორცვები.

ბარომეტრული საფეხური – სიმაღლე, რომელზეც უნდა ავიდეთ ან ჩავიდეთ, რომ წნევა 1 მმ-ით შეიცვალოს.

ბარომეტრი – ატმოსფერული წნევის (ჰაერის დრეკადობის) საზომი ხელსაწყო.

ბარიერული რიფები – მარჯნის ნაგებობები, განლაგებული ნაპირების პარალელურად, ოღონდ მისგან გამოყოფილი საკმაოდ განიერი წყლის სივრცით. რიფის სტრუქტურა მილიარდი პატარა ორგანიზმებისგან შედგება, რომლებსiaაც მარჯნის პოლიპები ჰქვიათ.

ბარელი (ინგლ. barrel, ძირითადი მნიშვნელობა – კასრი) – თხევადი და ფხვიერი ნივთიერებების ტევადობისა და მოცულობის საზომი ერთეული. იხმარება დიდ ბრიტანეთში, აშშ-ში და იმ ქვეყნებში, სადაც გამოიყენება საზომთა ინგლისური სისტემა. აშშ-ში განასხვავებენ მშრალ ბარელს, რომელიც 115,628 კუბ. დმ ტოლია, და ნავთობის ბარელს – 158,988 კუბ. დმ. ინგლისური ბარელი (ფხვიერი ნივთიერების ტევადობის საზომი) 163,65 კუბ. დმ-ის ტოლია.