ფ

ატაკამის უდაბნო (ესპ. Desierto de Atacama)  სამხრეთ ამერიკაში, ანდების მთების დასავლეთით, წყნარი ოკეანის სანაპიროზე თითქმის 1000 კმ სიგრძეზეა გადაჭიმული. უდაბნოს ფართობი 105,000 კვ, კმ-ია და ჩილეს ჩრდილოეთით მდებარეობს.

ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში, რაც NASA-ს მიერ ჩატარებულმა კვლევებმაც დაადასტურა. ატაკამას ზოგიერთ მეტეოროლოგიურ სადგურზე წვიმა არასდროს დაფიქისირებულა. ნალექის გარეშე ოთხ წლამდე პერიოდები რეგისტრირებულია უდაბნოს ცენტრალურ სექტორში, რომელიც  ჩილეს  ქალაქებს – ანტოფაგასტას, კალამასა და კოპიაპოს – შორის მდებარეობს. ატაკამაში ნალექის საშუალო  წლიური რაოდენობა დაახლოებით 1 მმ-ია.  გეოგრაფიულად, ატაკამას სიმშრალე იმით აიხსნება, რომ იგი  ორი საკმაოდ მაღალი მთიან სისტემას შორის (ანდები და ჩილეს სანაპირო ქედი)  მდებარეობს. ორივე  – ანდების მთები და ჩილეს სანაპირო ქედი, რომლებიც გარს აკრავს ამ უდაბნოს,  ბლოკავს  ტენიანობას, რის გამოც ატაკამას უდაბნო მცენარეულობისთვის ერთგვარ სასიკვდილო ზონად აიქცევა.

დღის განმავლობაში უდაბნოში ტემპერატურამ შეიძლება 40º C-ს  მიაღწიოს, ხოლო ღამით კი 5º C-მდე დაეცეს. მთელი წლის განმავლობაში, დღეების 90%-ზე მეტი მზიანია.

ატაკამა მსოფლიოში  ბუნებრივი ნატრიუმის  ნიტრატის უდიდესი მარაგით გამოირჩევა. ნატრიუმის ნიტრატს სასუქებისა და ფეთქებადი ნივთიერებების წარმოებისთვის იყენებენ. 1940-იან წლებში ამ მინერალის მოპოვების, რომელსაც ასევე  ჩილეს მარილს უწოდებენ, ბუმი იყო. დღეს უდაბნოში მრავლადაა მიტოვებული სამთო ქალაქები.  საინტერესოა, რომ 1800-იანი წლების ბოლოს ჩილესა და ბოლივიას შორის დავა დაიწყო ატაკამას  გამო (Guerra del Pacífico –  წყნარი ოკეანის ომი), რადგან ორივე ქვეყანა აცხადებდა, რომ ამ უზარმაზარი სამთო პოტენციალის მქონე რეგიონის კანონიერი მფლობელები იყვნენ. ომის ბოლოს ჩილემ აიღო კონტროლი მთელ რეგიონზე.

ატაკამას  ნიადაგის ნიმუშები ძალიან ჰგავს პლანეტა მარსის ნიმუშებს. ამ მიზეზით, NASA უდაბნოს წითელ პლანეტაზე მისიების ინსტრუმენტების შესამოწმებლად იყენებს. ატაკამას ხშირად მარსზე სცენების გადასაღებ ადგილადაც იყენებენ,  როგორც მაგალითად სატელევიზიო სერიალში Space Odyssey: Voyage to the Planets.

მიუხედავად იმისა, რომ ატაკამა ყველაზე მშრალი უდაბნოა მსოფლიოში და საკმაოდ მაღალი ტემპერატურაა დღის განმავლობაში, აქ მთების მაღალი მწვერვალები თოვლით არის დაფარული.

ატაკამას უდაბნო დედამიწაზე ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან ადგილებს შორის, სადაც წელიწადში 300+ დღე მზიანია და ღრუბლების გარეშე. უღრუბლო ცისა და სიმაღლის გამო იგი საუკეთესო ადგილია ჩვენს პლანეტაზე ობსერვატორიებისთვის. ბოლო წლებში უდაბნოში  მსოფლიოში უდიდესი სახმელეთო ტელესკოპი დადგეს, სადაც 66 რადიოტელესკოპის მიერ გადაღებული სურათების დახმარებით ვარსკვლავების ფორმირებაზე დაკვირვება მიმდინარეობს.

მიმდინარე კლიმატის ცვლილება, მეცნიერების ვარაუდით ადამიანის
სამეურნეო საქმიანობის გააქტიურებით არის გამოწვეული და პირდაპირ უკავშირდება ინდუსტრიალიზაციის პროცესებს. ეს პრობლემა განსაკუთრებით თვალშისაცემი მე–20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან გახდა, როდესაც ადამიანებმა მზარდი
მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად დაიწყო ბუნებრივი რესურსების ინტენსიური ათვისება. სწორედ ამ დროს აღინიშნა
დედამიწაზე საშუალო წლიური ტემპერატურის მკვეთრი ზრდა და გახშირდა სხვადასხვა სახის ბუნებრივი კატასტროფები. მსოფლიო აღმოჩნდა სერიოზული საშიშროების წინაშე, რადგან გარემოსადმი მიმართულმა ასეთი გაუაზრებელი/მომხმარებლური დამოკიდებულებამ შეუქცევადი პროცესები გამოიწვია და საფრთხე შეუქმნა მომავალ თაობებს.

კლიმატის გლობალური ცვლილება დაკავშირებულია გლობალური ტემპერატურის მატებასთან და დედამიწის ატმოსფეროში ზოგიერთი გაზის გადამეტებული კონცენტრაციითაა გამოწვეული, რაც ხელს უშლის დედამიწიდან „ზედმეტი“ სითბოს არეკვლას. ამ გაზებს „სათბური გაზები“ ჰქვია და მას მიეკუთვნება ნახშირორჟანგი, მეთანი, აზოტის ქვეჟანგი და ა. შ. რაც უფრო მაღალია “სათბურის აირების” კონცენტრაცია ატმოსფეროში, მით მეტი სითბო რჩება დედამიწაზე.

ატმოსფეროს საშუალო ტემპერატურის ზრდა იწვევს ზღვის დონის
აწევას. გაიზრდა კლიმატური კატასტროფული მოვლენების სიხშირე
და სიმძლავრე, შეიცვალა ნალექების რაოდენობა და განაწილება.
აგრეთვე შეიცვალა სოფლის მეურნეობის მოსავლიანობა, შემცირდა
მყინვარები, გადაშენდა ცოცხალი ორგანიზმების ზოგიერთი
სახეობები, გაიზრდა დაავადებათა რიცხვი.

გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს, 90-იანი წლების დასაწყისში
ჩატარდა მთელი რიგი სამთავრობათაშორისო კონფერენციები და
შეხვედრები კლიმატის ცვლილების პრობლემებთან დაკავშირებით;
მსოფლიოს მთავრობებმა დაიწყეს მზადება ჩარჩო კონვენციის
მომზადებაზე და 1992 წლის 9 მაისს, რიო დე ჟანეროში, 154
სახელმწიფოს წარმომადგენელმა ხელი მოაწერა კლიმატის ცვლილების კონვენციას.
კონვენცია ძალაში შევიდა 1994 წლიდან. რაც იმას ნიშანვდა, რომ
მსოფლიოს ლიდერებმა ერთხმად აღიარეს კლიმატის ცვლილება და
დაიწყეს ერთობლივი ღონისძიებების გატარება მისი შერბილების
მიზნით. კლიმატის ცვლილების კონვენციის საბოლოო მიზანია მიაღწიოს ატმოსფეროში სათბურის გაზების კონცენტრაციების სტაბილიზაციას იმ დონეზე, რომელიც არ დაუშვებს კლიმატურ სისტემაზე საშიშ ანთროპოგენურ ზემოქმედებას.

მოყოლებული აქედან, ისევე როგორც სხვა ქვეყნები, საქართველოც
აქტიურადაა ჩართული კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში.
კლიმატის ცვლილების შერბილების პროცესში უდუდესი როლი აკისრია
ალტერნატიული ენერგიების სწორ და რაციონალურ გამოყენებას. რაც
მეტად დავნერგავათ და აქტიურად გამოვიყენებთ განახლებად ენერგიას,მით უნფო მეტ სარგებელს მოვუტანთ გარემოს და დავაკმაყოფილეთ მსოფლიო საზოგადოების მოთხოვნებს.

ამერიკის რუკა

ამერიკის პირველი რუკა 1500 წელს ხუან დე ლა კოსამ შეადგინა, რომელიც ქრსტეფორე კოლუბის ექსპედიციის მონაწილე იყო.  პერგამენტზე   დახაზული და მდიდრულად გაფორმებული ხუან დე ლა კოსას რუკა ესპანეთის დედოფალ იზაბელასთვის  საჩუქარად იყო განკუთვნილი. ამ რუკაზე   ამერიკის მხოლოდ აღმოსავლეთი სანაპიროა გამოსახული, რადგან  ანდების მთებამდე პირველაღმომჩნებმა ვერ მიაღწიეს.

შვიდი წლის შემდეგ გერმანელმა კარტოგრაფმა მარტინ ვალდზემიულერმა შექმნა მსოფლიოს რუკა, რომელზეც  კოლუმბის მიერ აღმოჩენილ  კონტინენტს პირველად  ეწოდა ამერიკა.  რუკა ხის  12  დაფაზე იყო დაბეჭდილი.

 საინტერესოა, რომ ამერიკა და აზია ვალდზემიულერმა ერთმანეთისგან  დიდი ოკეანით გამოყო, თუმცა წყნარი ოკეანის შესახებ მაშინ ჯერ კიდევ არაფერი იყო ცნობილი.

2003 წელს აშშ-ს კონგრესის ბიბლიოთეკამ  10 მლნ დოლარად იყოდა  ამ რუკის  ჩვენამდე მოღწეული ერთადერთი ეგზემპლარი.

პირი-რეისის ამოუცნობი  რუკა

ერთ-ერთი პირველი რუკა, რომელზედაც სამხრეთ ამერიკა და ანტარქტიდა იყო  გამოსახული  თურქ ზღვაოსნს, ადმირალ პირი-რეისის ეკუთვნოდა და გაზელის ტყავზე იყო დახაზული. იგი 1513 წლით თარიღდება, მაგრამ  მასზე უკვე აღნიშნულია ის ადგილები, რომლებიც ჯერ კიდევ არ იყო ცნობილი.

პირი რეისის რუკაზე აღნიშნულია ევროპისა და ჩრდილოეთ აფრიკის დასავლეთი სანაპიროები და ატლანტის ოკეანის კუძულები. სამხრეთი ამერიკა მონიშნულია საკმაოდ ზუტად, უფრო მეტიც,  ამ კონტინენტზე ანდების მთებიც კია გამოსახული, რომელიც იმ  დროისათვის ჯერ კიდევ არ იყო აღმოჩენილი.   გარდა ამისა, პირი რეისის რუკაზე ასევე დატანილია ანტარქტიდაც, რომელიც მხოლოდ 1820 წელს იქნა აღმოჩენილი. მაგარმ ეს არცაა გასაკვირი:  ძველი დროის  ბევრი  კარტოგრაფი ვარაუდობდა ე.წ. ”სამხრეთი მიწების” არსებობას. თუმცა რუკაზე არაა აღნიშნული დრეიკის სრუტე, რომელიც ანტარქტიდას სამხრეთ ამერიკიდგან გამოყოფს. რუკის წარწერები კი გვამცნობენ, რომ ანტარქტიდის კლიმატი თბილია და იქ   დიდი გველები ბინადრობენ.

მე-20 საუკუნეში,  როცა ეს  რუკა   აღმოაჩინეს, ბევრმა ეჭვი შეიტანა მის ნამდვილობაში, რამეთუ  ასეთი სიზუსტის მიღწევა მხოლოდ აეროფოტოების, ქრონომეტრისა და სფერული ტრიგონომეტრიის  საშუალებითაა შესაძლებელი. ეს ყველაფერი კი მე-16 საუკუნეში  არ არსებობდა. დღემდე  არასაკმარისია მტკიცებულებები, რომელიც დაამტკიცებს ამ რუკის ნამდვილობას ან ფალსიფიკაციას.  თავად პირი რეისი წერდა, რომ მან რუკის შექმნისას ძველი რუკები გამოიყენა, მათ შორის  ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის მასალები და ქრ. კოლუმბის  ” საიდუმლო რუკა”. 

მერკატორის არქტიკა.

ძველი საბერძნეთში არსებობდა ლეგენდა ჩრდილოეთით  მდებარე  კონტინენტის  ჰიპერბორიის  შესახებ, სადაც ბედნიერი ადამიანები  ცხოვრობდნენ,  სადაც   მუდამ მხიარულება სუფევდა და  არ იყო სიკვდილი.

” აქ მზე ნახევარი წლის განმავლობაში ანათებს…  მნათობი მხოლოდ ერთხელ – ზაფხულის ნაბუნიობის დღეს ამოდის და მხოლოდ ერთხელ  – ზამთრის ნაბუნიობის დღეს ჩადის. ეს ქვეყანა სულ მზითაა განათებული და გამთბარი, ამიტომაც აქ ძალიან კარგი კლიმატია,  ქარები კი საერთოდ არ ქრის…   ” – წერდა პლინიუს უფროსი ჰიპერბორიის შესახებ.   

ითვლებოდა , რომ ჰიპერბორიის ცენტრში  ზღვა მდებარეობდა, საიდანაც გამოედინებოდა და  ოკეანეში  ჩაედინებოდა ოთხი დიდი მდინარე. სწორედ ასე გამოსახა  არქტიკა ფლამანდიელმა კარტოგრაფმა გერჰარდ მერკატორმა. ეს რუკა 1595 წელს, მისი სიკვდილიდან  ერთი წლის შემდეგ გამოვდა. მერკატორმა  არქტიკის გარშემო, რომელიც  ჩრდილოეთ პოლუსზე მდებარეობდა,  საკმაოდ ზუსტად გამოსახა გრენლანდია, ისლანდია, სკანდინავია, ამერიკისა და ევრაზიის ჩრდილოეთი ნაწილები. 

ბევრი მეცნიერი თვლის, რომ ძველად  ჩრდილოეთ პოლუსზე  შესაძლებელია ნამდვილად  არსებობდა კონტინენტი, თუმცა სავარაუდოდ  ის მერკატორამდე დიდი ხნით ადრე  – მინიმუმ 5 ათასი წლის წინ, იქნა დატბორილი.

არის პაციფიკი!

მარის პაციფიკი  (Maris Pacifici) —წყნარი ოკეანის პირველი ნაბეჭდი რუკაა, რომლის  ავტორია  აბრაჰამ ორტელიუსი და  1589 წელს გამოიცა. რუკა ფრანს ჰოგენბეგის მიერ შედგენილ  ამერიკის რუკასა და ვაზ დურადოს  1568 წლის იაპონიის აღწერას  ეფუძნება.

წყნარი ოკეანე  რუკაზე ჩრდილოეთ-დასავლეთიდან სამხრეთ აღმოსავლეთისაკენაა გადაჭიმული  და სამხრეთიდან  ფართო სამხრეთის მიწის  ტერიტორიითაა შემოსაზღვრული, რომელიც თითქმის ამერიკის  სამხრეთ დაბოლოებას ებჯინება.

ავსტრალიისა და ანტარქტიდის აღმოჩენა

საინტერესოა, რომ ჯერ კიდევ ავსტრალიის აღმოჩენამდე, ამ  კონტინენტს რუკებზე უკვე გამოსახავდნენ. ანტიკური დროის  გეოგრაფები აღიარებდნენ, რომ სამხრეთ ნახევარსფეროს მნიშვნელოვანი ნაწილი  ხმელეთს უკავია. არც თუ ისე იშვიათად, მას როგორც ” სამხრეთის მიწას”,  ლათინურად  Terra Australis ,  ისე  მოიხსნიებდნენ. სწორედ ამ ჰიპოთეზის წყალობით აღმოაჩინეს ევროპელებმა ავსტრალია.  ოკეანეთი პირველად  მე-16 საუკუნის მეორე ნახევარში იქნა გამოკვლეული  პორტუგალიელებისა და ესპანალების მიერ, ხოლო   პირველად ავსტრალიის მიწას 1605 წელს  ჰოლანდიელებმა დაადგეს ფეხი.

 ძველ რუკებზე ანტარქტიდას, ავსტრალიის მსგავსად, სამხრეთის მიწად  მოიხსენიებდნენ.  ზოგჯერ ის სამხრეთ ამერიკასთან იყო გაერთიენებული, როგორც ეს პირი რეისი რუკაზეა.  ავსტრალიის აღმოჩენის მერე ჰიპოთეტური ხმელეთი რუკებიდან გაქრა.  ასე მაგალითად, ჯეიმ კუკის მიერ 1776 წელს  შედგენილ  სამხრეთ ნახევარსფეროს რუკაზე, ანტარქტიდის მაგივრად გაუვალი ყინულებია აღნიშნული. ამასთან, კუკი არ უარყოფდა, რომ  ამ ადგილას მიწა არსებობდა:  ” მე არ დავიწყებ იმის უარყოფას, რომ პოლუსთან ახლოს შესაძლებელია არსებობდეს კონტინენტი ან  მნიშვნელოვანი ფართობის ხმელეთი. პირიქით, მე დარწმუნჯებული ვარ, რომ ასეთი მიწა ნამდვილად არის და ჩვენ მხოლოდ მისი ნაწილის დანახვა შეგვიძლია. ”

ანტარქტიდა 1820 წელს აღმოაჩინეს რუსმა ზღვაოსნებმა ფადეი ბელიჰაუზენმა და მიხაილ ლაზარევმა. ხოლო ამ კონტინენტზე პირველად  ამერიკული გემის ” სესილიას” ეკიპაჟის წევრებმა დაადგეს ფეხი 1821 წელს. 

მოგზაურობა  ადამიანთა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან, და შეიძლება ითქვას, უსაყვარლეს საქმიანობას წარმოადგენდა  და ახლაც წარმოადგენს.  ახალი ტერიტორიების, ქვეყნების   მონახულება- გაცნობით მიღებული შთაბეჭდილებები, ამავე დროს, ცოდნის გაღრმავების საუკეთესო საშუალებაცაა.

დღეს, როცა ჩვენ საშუალება გვაქვს  ვნახოთ კოსმოსიდან გადაღებული დედამიწის ფოტოები  და  ჩვენი პლანეტაც თითქმის მთლიანად შესწავლილია, კიდევ უფრო საინტერესოა ძველი რუკები, რომლებზეც დედამიწა სხვადსხვაგავრადაა გამოსახული. განვიხილოთ რა,დენიმე მათგანი.

ბაბილონური რუკა მესოპოტამიაში აღმოჩენილი,  ჯერ კიდევ ჩვენს ერამდე  მე-8-7  საუკუნეებში შექმნილი და   ჩვენამდე  მოღწეული, თიხის ფირფიტა  მსოფლიოში ერთ-ერთ უძველეს რუკად ითვლება.  ეს ბაბილონური რუკა-სქემა  იმდრონდელ მსოფლიოს ასახავს.  ამ რუკაზე დედამიწა ზღვებითა და ოკეანეებითაა გარშემორტყმული, რომელსაც” მლაშე წყალს” უწოდებდნენ.  რუკაზე ზღვების  გადაღმა სამკუთხედებია აღნიშნული,  რომლებიც სავარაუდოდ შორეული მიწების მთებს უნდა აღნიშნავდეს.  

ბაბილონურ რუკაზე აღნიშნულია  სახელმწიფოები: ურარტუ  (არარატი, თანამედროვე სომხეთი), ასირია (თანამედროვე ერაყი), ელამი (თანამედროვე ირანი) და თავად ბაბილონი. ამ ქვეყნებს შუა გაედინება მდინარე ევფრატი.

ერტოსთენეს კუნძული

ძველმა ბერძნებმა უკვე იცოდნენ, რომ დედამიწას სფეროს ფორმა აქვს და  ამის დამამტკიცებელი არგუმენტებიც ჰქონდათ: პითაგორამ განაცხადა, რომ ” ბუნებაში ყველაფერი ჰარმონიულია, ხოლო ყველაზე სრულყოფილი ფორმა  სფეროა. მაშასადამე დედამიწა მრგვალია.”

პირველი რუკა, რომელიც დედამიწის სფეროსებული ფორმის გათვალისწინებით შეიქმნა, ერატოსთენეს ეკუთვნის, რომელიც ჩვენს ერამდე მე-3 საუკუნეში ცხოვრობდა ქალაქ კირენაში.  ითვლება, რომ სწორედ ამ მეცნიერმა, რომელიც ალექსანდრიის ბიბლიოთეკას ხელმძღვანელობდა,  დაამკვიდრა ტერმინი ” გეოგრაფია”. გარდა ამისა  მან პირველმა   დახაზა მსოფლიოს რუკა  მერიდიანებისა და პარალელების  გამოყენებით, რომლებსაც თავად ” ერთმანეთის  გვერდით გამავალ  ხაზებსა” და ”შუადღემდე  ხაზებს ” უწოდებდა. 

ერატოსთენეს მსოფლიო – ერთი კუნძულია, რომელსაც  ზემოდან  ჩრდილოეთის ოკეანე, ხოლო ქვემოდან  – ატლანტის ოკეანე ესაზღვრება. კუნძული ევროპად, ლიბიად, არაბეთად, არიანად, ინდოეთად და სკიფიად იყოფა.  ინდოეთის სამხრეთით   კიდევ ერთი კუნძული – ტაბროპანი, სავარაუდოდ თანამედროვე  შრი-ლანკა (ცეილონი) მდებარეობს. ამასთან, ერატოსთენე არ უარყოფდა, რომ რომ სხვა ნახევარსფეროში შესაძლებელი იყო ”ანტიპოდების” არსებობა. თუმცა მათამდე მიღწევა შეუძლებელი  იყო, რადგან როგორც ძველი ბერძნები თვლიდნენ ეკვატორთან ისე ცხელოდა, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი იწვოდა, ხოლო ზღვა   კი დუღდა  და პირიქით – პოლუსებთან ისე ციოდა, რომ ვერც ერთი ადამიანი ვერ

გადარჩებოდა.

პტოლემეს რუკა

მრავალი საუკუნის განმავლობაში   ძველი ბერძენი მეცნიერის პტოლემეს  მიერ ჩვენს ერამდე 150 წლით ადრე  შექმნილი მსოფლიოს  რუკა ყველაზე მნიშვნელოვანად ითვლებოდა.  ეს რუკა თან ერთვოდა რვა ტომიან ტრაქტატს ” გეოგრაფიის სახელმძღვანელო”.  პტოლემეს რუკამ ჩვენამდე  ორიგინალის სახით ვერა, მაგრამ  სხვადსხვა  ვარინატით მოაღწია.

პტოლემეს რუკაზე აზიას უზარმაზარი ტერიტორია უჭირავს და  ჩრდილოეთ პოლუსიდან  თითქმის ეკვატორამდეა გადაჭიმული, რის გამოც  წყნარი ოკეანის ფართობი მნიშვნელოვნადაა შემცირებული.  ინდოეთის მოხაზულობა მკვეთრად დამახინჯებულია. აფრიკა თანდათან გადადის  terra incognita -ში , რომელსაც მთელი სამხრეთი პოლუსი უკავია. სკიფიიდან ჩრდილოეთით მითიური ქვეყანა ჰიპერბორეა მდებარეობს, ხოლო  ამერიკისა და ავსტრალიის შესახებ კი არაფერია ცნობილი.

მართალია,  დედამიწის გარშემოწერილობა ზუსტად  ჯერ კიდევ ერატოსთენემ  გამოთვალა,  მაგრამ  პტოლემემ  სხვა, მცდარი,  ¼  ნაკლები ზომა გამოიყენა.  სწორედ  პტოლემეს რუკის წყალობით ცდილობდა ქრისტეფორე კოლუმბი ინდოეთამდე მიღწევას, როცა მან თავისი მოგზაურობა  ესპანეთიდან დაიწყო  და სულ დასავლეთით მიემართებოდა. აღსანიშნავია, რომ ამერიკის აღმოჩენის შემდეგაც   კი ადამიანები კიდევ  დიდი ხნის განმავლკობაში იყენებდნენ პტოლემეს რუკას. 

ახალი წელი  მხიარული,  ნათელი და  ყველაზე   ლამაზი დღესასწაულია. მის შესახვედრად  დიდი ხნით ადრე  ვიწყებთ  მზადებას. ეს გასაკვირი არცაა, რადგან ამ დღეს  ყველაფერი  ძალიან  ორიგინალური, დაუვიწყარი და მხიარული გვინდა რომ  იყოს. 

მსოფლიოში  რამდენი ქვეყანაცაა,  იმდენი საახალწლო ტრადიციაა.  ქვეყნების სხვადასხვა სასაათო სარტყელში მდებარეობის გამო  ახალი წელიც  სხვადასხვა დროს დგება.  ვნახოთ სად, როდის და როგორ ხვდებიან ახალ წელს.

ყველზე პირველად ახალ წელს ოკეანეთში მდებარე  შობის კუნძულების შემადგენელ  კუნძულ კირიტიმატის მცხოვრებლები ხვდებიან.  ასევე პირველები ზეიმობენ ახალი წლის დადგომას  ქ. ნუკუალოფას (ტონგას სამეფოს დედაქალაქი) მაცხოვრებლები.

+0.15 — კუნძული ჩატემი (ახალი ზელანდია) , რომელიც ახალი ზელნდიიდან მოშორებით  მდებარეობს მეორე ხვდება ახალ წელს. ამ კუნძულზე  სპეციალური სასაათო სარტყელია.

 +1.00 — შემდეგ ახალი წელი  უკვე თავად ახალ ზელანდიაშიც დგება. წლის დადგომას ამავე დროს ხვდებიან  ანტარქტიდის  სამხრეთ პოლუსის მკვლევარები.

+2.00 — ახალი წელი უკვე რუსეთშიც, უფრო კონკრეტულად, კი მის უკიდურეს აღმოსავლეთ  ნაწილში  (ანადირი და კამჩატკა) დგება.  დღესასწაულს ასევე ზეიმობენ ფიჯის, ნაურუს, ტუვალუს და  წყნარ ოკენანეში მდებარე სხვა  კუნძულებზე.

+2.30 — კუნძული ნორფოლკი (ავსტრალია).

+3.00 —აღმოსავლეთ ავსტრალიის ნაწილი (სიდნეი, მელბურნი, კანბერა) და წყნარ ოკეანეში  მდებარე  ზოგიერთი კუნძული ( ვანუატუ, მიკრონეზია, სოლომონის კუნძულები და სხვ.). უნდა აღინიშნოს, რომ ავსტრალიაში ახლ წელს გრანდიოზულად ხვდებიან.  მართალია, აქ  ახალი წელი, ჩვეულებრივ   1 იანვარს აღინიშნება,  მაგრამ ამ დროს იქ ისეთი სიცხეა ,  რომ ფიფქია და თოვლის  ბაბუა საჩუქრებს  საცურაო კუსტუმებში გამოწყობილები არიგებენ.  ახალი წლის  ღამეს სიდნეის თავზე კი ისეთ  ფეირვერკებს უშვებენ, რომ   მათი შემჩნევა 16–20 კმ–ის რადიუსის ფარგლებშიც შესაძლებელია.
+3.30 — სამხრეთი ავსტრალია (ადელაიდა).

+4.00 —  ავსტრალიაში კვინსლენდის შტატი (ბრისბენი), რუსეთის ნაწილი (ვლოდივოსტოკი)  და ზოგიერთი კუნძული  – პაპუა–ახალი გვინეა, მარიანის კუნძულები.

+4.30 — ჩრდილოეთ ავსტრალიის ტერიტორია (დარვინი).  

+5.00 — იაპონია და კორეა. ახალი წლის აღნიშვნის მეტად საინტერესო ტრადიცია აქვთ იაპონიაში. იაპონიაში ახალი  წელი ახალი ცხოვრების დასაწყისს ნიშნავს, ამიტომ ყველა ცდილობს ვალების გასტუმრებას. ასევე ახალი წლის ღამეს ყველა იაპონელი ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი იცინოს, რადგან სჯერათ, რომ  სიცილი მათ წარმატებას მოუტანს ახალ წელს. გარდა ამისა, ახალი წლის ღამეს ისინი ტაძარს სტუმრობენ, სადაც 108–ჯერ რეკავენ ზარს. ზარის თითო  ხმა   თითო ცოდვას შეესაბამება.  მართალია,  ცოდვა სულ 6–ია, მაგრამ თითეოულ მათგანს კიდევ 18 სხვადასხვა ელფერი აქვს და ჯამში 108 გამოდის. ზარის თითეოულ ჩამორეკვას თან მიაქვს  ცუდი.  საახალწლო აქსესუარებიდან კი მეტად პოპულარულია ბედნიერების ომულეტი – მინიატურული ფოცხი და ამიტომ  ყველა იაპონელი ყოველ ახალ წელს ახალ ომულეტს ყიდულობს ბედნიერების  „მოსაფოცხად“.

+6.00 —  ჩინეთი, სამხრეთ–აღმოსავლეთ აზიის ნაწილი და ავსტრალიის დარჩენილი ტერიტორია.  ჩინეთში ახალ წელს 17 იანვრიდან 19 თებერვლამდე  ახალმთავრეობისას  აღნიშნავენ.  ქუჩის პროცესიები – ამ დღესასწაულის ყველაზე საინტერესო ნაწილია. პროცესიის დროს ათასობით ფანარი ინთება, რადგან  ჩინელებს სჯერათ, რომ ახალი წელს ბოროტი სულები ებრძვიან  და ამიტომ მათ განდევნას ფანრებით და  ხმაურიანი ფეირვერკებით ცდილობენ.

+7.00 — ინდონეზია და დანარჩენი  სამხრეთ –აღმოსავლეთი აზია.

+7.30 — მიანმარი. იმის გამო, რომ ამ ქვეყანაში ახალი წელი ყველაზე ცხელ სეზონს ემთხვევა, მას წყლის ფესტივალით აღნიშნავენ. სანახაობა, მართლაც რომ სასაცილოა: ნებისმიერი ასაკის ადამიანები შეხვედრისას ერთმანეთს წყლით წუწავენ. აქ არაფერია გასაბრაზებელი, რადგან წყლის მისხმა მხოლოდ ტრადიციაა და კეთილგანწყობას გამოხატავს,

+8.00 — ბანგლადეში, შრი–ლანკა და რუსეთის ნაწილი (ნოვოსიბირსკი. ომსკი).

+8.15 — ნეპალი.

+8.30 –ინდოეთი.

+9.00 — პაკისტანი, უზბეკეთი, თურქმენეთი, ყირგიზეთი და რუსეთის ნაწილი (ეკატერინბურგი, უფა).

+9.30 — ავღანეთი.

+10.00 — საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთის ნაწილი  (სამარა) და ზოგიერთი კუნძული ინდოეთის ოკეანეში.

 +10.30 — ირანი.

+11.00 — დასავლეთ აზიის ნაწილი, აფრიკის ნაწილი, რუსეთი (მოსკოვი, სანქტ–პეტერბურგი).

+12.00 —  რუმინეთი, უკრაინა, საბერძნეთი, თურქეთი, ისრაელი, ფინეთი, აფრიკის ნაწილი. 

+13.00 — დასავლეთი და ცენტრალური ევროპა: დანია, გერმანია, ბელგია, იტალია, საფრანგეთი, შვედეთი, და სხვ.;  ასევე აფრიკის ნაწილი.  გავეცნოთ რამდენიმე საინტერესო ტრადიციას. მაგ; იტალიაში არავის უკვირს ახალი წლის ღამეს არასასურველი ნივთების გადაყრა. პირდაპირ ფანჯრებიდან ცვივა ყვავილების ძველი ქოთნები, ავეჯი, ტანსაცმელი და სხვ. იტალიელებს სჯერათ, რომ რაც უფრო მეტ ნივთს დატოვებენ  ქუჩაში, მით მეტი წარმატება და ფული  ექნებათ ახალ წელს. დანიაში კი  ტყის მცველებმა ბრაკონიერებთან, რომელთაც ნაძვის ხის მოჭრა და სახლში წაღება უნდათ, ბრძოლის შესანიშნავ მეთოდს მიაგნეს. წინა საახალწლო დღეებში ისინი ნაძვის ხეს სპეციალურ ხსნარს უსვამენ, რომლის მყრალი სუნიც სივრცეში შეუმჩნეველია, მაგრამ როგორც კი თბილ გარემოში აღმოჩნდება, იგი მაშინვე საშინელ სუნს უშვებს. ასე რომ, სახლში ლამაზი ნაძვის ხის დადგმის ყველანაირი სურვილი უქრებათ!

+14.00 —  დიდი ბრიტანეთი, პორტუგალია, აფრიკის ნაწილი.

+15.00 — აზორის კუნძულები.

+16.00 – ბრაზილია.

+17.00 —არგენტინა, სამხრეთ ამერიკის აღმოსავლეთი ნაწილი.

+17.30 — კუნძული ნიუფაუნდლენდი (კანადა).

+18.00 — აღმოსავლეთი კანადა, კარიბის ზღვის აუზის ბევრი კუნძული,  სამხრეთ ამერიკის ნაწილი. საინტერესო  ტრადიცია აქვთ კუბაში. აქ ახალი წლის წინ ჭურჭელს – თასებს,  ქვებებს, ჯამებს წყლით ავსებენ და ზუსტად 12 საათზე  ფანჯრებიდან ასხავენ. ასევე აუცილებელია, სანამ  საათი 12–ჯერ ჩამოკრავს, ყურძნის 12 მარცვალის შეჭმა, რომ სიკეთე, თანხმობა, მშვიდობა და კეთილდღეობა  მთელი წელი  იყოს მათი თანამდევი.

+19.00 — კანადის აღმოსავლეთი ნაწილი (ოტავა) და აშშ (ვაშინგტონი, ნიუ–იორკი), სამხრეთ ამერიკის დასავლეთი ნაწილი.   ახალი წლის ღამეს ნიუ–იორკში ტაიმს–სკვერში  ნეონის ათასობით  ნათურით განათებულ  ბურთს საზეიმოდ უშვებენ.

+20.00 — კანადის ცენტრალური ნაწილი და აშშ (ჩიკაგო, ჰიუსტონი), მექსიკა და ლათინური ამერიკის ბევრი ქვეყანა.

+21.00 — კანადის ნაწილი (ედმონტონი, კალგარი)  და აშშ (დენვერი, ფენიქსი, სოლტ–ლეიკ–სიტი).

+22.00 — კანადის დასავლეთი ნაწილი (ვანკუვერი) და აშშ ( ლოს–ანჯელესი, სან–ფრანცსკო). 

+23.00 — ალასკის შტატი (აშშ).

+23.30 — საფრანგეთის პოლინეზიის ნაწილი – მარკიზის კუნძულები.

+24.00 — ჰავაის კუნძულები (აშშ), ტაიტი და კუკის კუნძული.

+25.00 — ყველზე ბოლოს ახალ წელს კუნძულ სამოას მოსახლეობა ხვდება.

აი,  ასე ხვდებიან ახალ  წელს მსოფლიოში – სხვადასხვა ქყეყანაში სხვადასხვა დროს და  სხვადასხვანაირად, მაგრამ ყველა მათგანს ერთი   საერთო ნიშანი აქვს: ახალ წელს მხიარულად და სიხარულით  ეგებებიან.  ახალი წელი ხომ  სიახლის, იმედისა და სიხარულის მომტანია. მთავარია მას ღიმილით შევეგებოთ, რადგან ერთი ტრადიცია ნამდვილად უცვლელია ნებისმიერ ქვეყანაში  და ყველა ადამიანს აერთიანებს – ესაა რწმენა იმისა, რომ ახალი წელიწადი ყველაზე სანუკვარი სურვილების ასრულებას დაუდებს დასაბამს. 

ლანდშაფტების შემსწავლელი ფიზიკური გეოგრაფიის სპეციალური დარგი. იკვლევს ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსთა ფორმირების, აგებულების, განლაგების, განვითარებისა და დინამიკის კანონზომიერებებს.  ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასი: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები.

შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ: რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი); კლიმატის ტიპს; გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს; ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად; ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები გარდაიქმნება ბუნებრივ-ანთროპოგენურ ტერიტორიულ კოპლექსად. გამოიყოფა: ბუნებრივ-აგრარული (სასოფლო-სამეურნეო), სელიტებური (სასოფლო დასახლებათა), ურნანიზირებული (საქალაქო დასახლებათა) და სხვა ტიპის ბუნებრივ-ანთროპოგენური ტერიტორიული კომპლექსები.

გუმბათისებური ამობურცულობა, რომელიც წარმოიშობა დედამიწის სიღრმიდან მიწის ქერქის ზედა ფენამდე ამოსული მაგმით. დედამიწის ზედაპირს რომ ვერ მიაღწია, მაგმამ ასწია დანალექი ქანების ზედაპირული წყებები და მათ შორის გაცივდა. დროთა განმავლობაში დანალექი საფარი შეიძლება გადაეცალოს და ლაკოლითი გაშიშვლდეს. ტერმინი ლაკოლითი მეცნიერებაში შემოიტანა ამერიკელმა გეოგრაფმა და გეოლოგმა გროვ კარლ ჯილბერტმა 1875 წელს, როდესაც იგი  ჰენრის მთებში დიორიტების შეჭრის პროცესის საკითხებს იკვლევდა. მცირე ზომის ლაკოლითებს მიკროლაკოლითებს უწოდებენ.

გეოგრაფიული გარსის შემადგენელ ნაწილებს –  ლითოსფერო, ატმოსფეროს, ჰიდროსფეროსა და ბიოსფეროს შორის  –  არსებული კომპლექსური ურთიერთდამოკიდებულება  და ასევე  ზოგადი გეოგრაფიული კანონზომიერებები (მთლიანობა,   ნივთიერებათა წრებრუნვა, რიტმულობა და ზონალურობა) განაპირობებს დედამიწის ბუნებრივ იერსახეს,  გარემოში მიმდინარე პროცესების ხასიათს, ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის  ფორმებს და სხვ. გეოგრაფიული კომპონენტების ურთიერთდამოკიდებულება ვლინდებს როგორც გლობალურ (მაგ; გეოგრაფიული სარტყლების და  ბუნებრივი ზონების განედური  განლაგება, კონტინენტების ბუნებრივი პირობები), ისე რეგიონალურ (ვერტიკალური ზონალობა, ლანდშაფტები) დონეზე.

ნებისმიერი დონის ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსი  ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული გეოგრაფიული  კომპონენტებისგან შედგება. გეოგრაფიული კომპონენტებისთვის დამახასიათებელია  გარკვეული აგრეგატული მდგომარეობა, მასა და სიცოცხლის არსებობა/არარსებობა.  გეოგრაფიული კომპონენტები ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსებში წარმოდგენილი ლოთოგენური საფუძვლის (რელიეფი თავისი გეოლოგიური აგებულებით), ჰაერის და წყლის მასების ( მდინარეები, ტბები და სხვ.), ბიოგენური კომპონენტის  (მცენარეული საფარი და ცხოველთა სამყარო) სახით.   ამ კომპონენტების ურთიერთზემოქმედების  შედეგად ბუნების მეორეული კომპონენტები წარმოიქმნება. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ნიადაგი, რომელიც  ძირითადად,  ბიოგენური კომპონენტისა და ლითოგენური საფუძვლის ურთიერთკავშირის შედეგად წარმოიქმნება.

ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსები (ბტკ)  ერთმანთისგან ზომით განსხვავდება. ისინი შეიძლება იყოს, როგორც მცირე ზომის ( მაგ; მდინარის ხეობა), ისე საკმაოდ დიდი ფართობის (მაგ;  უდაბნო საჰარა ან ავსტრალიის კონტინენეტი). მცირე ბტკ-ები შესაძლებელია  უფრო მსხვილ ერთეულებად გაერთიანდეს. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია ლანდშაფტი.  

ლანდშაფტი გერმანული სიტყვაა და მიწის სახეს, პეიზაჟს, ადგილს ნიშნავს.  ლანდშაფტი გენეტიკურად ერთგავროვანი  ბუნებრივ- ტერიტორიული (გეოგრაფიული) კომპლექსია, რომლის ფარგლებში ყველა ძირითადი კომპონენტი: რელიეფი, ჰავა, წყლები, ნიადაგები, მცენარეულობა და ცხოველთა სამყარო  რთულ ურთიერთკავშირში იმყოფება, დაკავშირებულია ერთმანეთთან, ურთიერთობს ერთმანეთზე და ქმნის ერთიან, განუყოფელ სისტემას, რომელიც განვითარების ერთგვაროვანი პირობებით ხასიათდება.

ბტკ-ში  ყველა კომპონენტს  სხვადასხვა დანიშნულება და მნიშვნელობა გააჩნია. მაგ; ლითოგენური საფუძვლის შეცვლა დიდ გავლენას  ახდენს სხვა გეოგრაფიულ კომპონენტებზე, მასინ როცა მცენარეული საფარის შეცვლა  შედარებით უმნიშვნელო ცვლილებებს იწვევს. 

ლანდშაფტმცოდნეობა  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსების (ბტკ) ანუ ლანდშაფტების (გეოგრაფიული კომპლექსების, გეოსისტემების) შემსწავლელი მეცნიერება. იგი  სწავლობს ლანდშაფტების წარმოშობას, სტრუქტურასა და დინამიკას, მათი განვითარების კანონზომიერებებსა და განლაგებას; ამასთანავე, იკვლევს ადამიანთა საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობის შედეგად გარდაქმნილ ბტკ-ებს.

ლანდშაფტოლოგიაში გამოიყოფა შემდეგი  ძირითადი ცნებები :

გეომასები  –  ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ელემენტარული ნაწილები, რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდება მასით, დანიშნულებით და სივრცესა და დროში ცვლილების სიჩქარით.  

ცნობილია:

• აერომასები (ჰაერის მასები);
• ლითომასები (გეოლოგიური მასები);
• ჰიდრომასები (წყლის მასები, მათ შორის ნიადაგის ტენი და ორთქლი ატმოსფეროში);
• ბიომასები (ფიტომასები  – მცენარეების მასები და ზოომასები – ცხოველები).
• პედომასები (ნიადაგების ორგანულ-მინერალური ნაერთები ჰუმუსთან ერთად);
• მორტომასები (მკვდარი ორგანული წარმოშობის ნივთიერებები, მაგ., ტყის ნაფენი);

გეომასების ერთობლიობის მიხედვით ბტკ-ში გამოიყოფა ერთგვაროვანი შრეები – გეოჰორიზონტები. მათი შედგენილობა განსაზღვრავს ბუნებრივ-ტერიტორიული კომპლექსის ვერტიკალურ სტრუქტურას.

ბუნებრივ-ტერიტორიულ კომპლექსში ნივთიერების წრებრუნვა და ენერგიის გარდაქმნა მის ფუნქციონირებას  განაპირობებს. მაგ; მზის ენერგიის გარდაქმნა (ტრანსფორმაცია), ტენბრუნვა, ბიოგეოციკლი (ორგანული მასის გარდაქმნა ბტკ-ში). ფუნქციონირების ხასიათი ცვალებადია,  როგორც სივრცეში,  ისე დროში.

ლანდშაფტების ყველაზე მსხვილი საკლასიფიკაციო ერთეულია კლასი. მისი გამოყოფის კრიტერიუმი გეომორფოლოგიური ფაქტორია. აღნიშნული ფაქტორის მიხედვით იქმნება ლანდშაფტის 2 კლასს: მთისა და ვაკის ლანდშაფტები. შემდეგი საკლასიფიკაციო ერთეულია ტიპი. ლანდშაფტების ტიპების გამოყოფისას ითვალისწინებენ :

• რელიეფის ტიპს (მაგ.: დაბალმთიანი, საშუალომთიანი და მაღალმთიანი რელიეფი);
• კლიმატის ტიპს;
• გაბატონებულ მცენარეულობას და ნიადაგის თავისებურებებს;

ლანდშაფტების ტიპი თავის მხრივ, იყოფა უფრო მცირე ერთეულებად, ესენია: ადგილმდებარეობა, უროჩიშჩე და ფაციესი.

ამრიგად, ლანდშაფტი შეიძლება ითქვას ყველაზე პატარა კომპლექსური  ბუნებრივი ერთეულია (ფართობით რამდენიმე ათეული ან ასეული კვ.კმ), რომელსაც თავისი ბუნებრივი პირობებითა და რესურსებით შეუძლია უზრუნველყოს  გარკვეული რაოდენობით მოსახლეობის განსახლება, ცხოვრება და  საქმიანობა.

ბუნებრივი ლანდშაფტის ფორმირება ხდება  ერთდროული და სხვადასხვა მიმართულების პროცესების ერთობლივი ზემოქმედებით, რაც ლანდშაფტის კომპონენეტების  – რელიეფის, კლიმატის, გეოლოგიური სტრუქტურის, ნიადაგის, მცენარეული საფარისა და  და ცხოველთა სამყაროს, ასევე ადამიანის საქმიანობის  ურთიერთზემოქმედებითაა გაპირობებული.

ერთი ბუნებრივი ლანდშაფტის  კომპონენტებს შორის  ურთიერთზემოქმედება და ნივთიერებათა ცვლა ერთი ტიპისაა და დამოკიდებიულია მზის  ენერგიის რაოდენობასა და მოსვლის რიტმზე. მოცემული პროცესების ერთობლიობა  განსაზღვრავს  ლანდშაფტის ბუნებრივი რესურსების  განახლებას და მწარმოებლობას.

ბუნებრივი ლანდშაფტის მაგალითებია დაბლობი, მთა,  უდაბნო, ტყე,  სტეპი, დაბლობი, ჭაობი, ზღვის აკვატორია და სხვ.

ლანდშაფტს, ერთმანეთისგან  არა მხოლოდ წარმოშობით და იერ-სახით, არამედ  იქ მიმდინარე საქმიანობის მიხედვითაც  განსხვავდებიან.  გენეზისის მიხედვით გამოყოფენ ბუნებრივ და  ანთროპოგენურ ( ხელოვნურ) ლანდშაფტებს, რომლებიც  ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის შედეგად ბუნებრივი ლანდშაფტების   გარდაქმნის შედეგად წარმოიქმნება.

ახლო აღმოსავლეთი, რომლიც ევროპის, აზიისა და აფრიკის შესაყარზე მდებარეობს,  ერთ-ერთი ძირითადი კვანძი იყო, სადაც თავს იყრიდა და საიდანაც ვრცელდებოდა  სხვადასხვა კულტურა.  ამ რეგიონში ბუნებრივ-გეოგრაფიული, ისტორიულ-კულტურული პირობებით  და ცხოვრების წესით განსხავავებულირამდენიმე  სახელმწიფოა, რომელთა უმეტესობა არაბული სამყაროს ნაწილია. სწორედ აქ მდებარეობს უძველესი და, ამავე დროს,  შედარებით ახალი, მსოფლიოში ერთადერთი ებრაული  ქვეყანა – ისრაელი. იგი 1948 წლის 14 მაისს შეიქმნა და ებრაელი ხალხის სუვერენიტეტი აღსდგა.   ამჟამად ქვეყნის აფრთობი  20 770 კვ. კმ-ია. ქვეყანა  ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 470 კმ-ზეა გადაჭიმული, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი სულ რაღაც 137 კმ-ია. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროდან მკვდარ ზღვამდე 1.5 სთ სავალი გზაა.

მიუხედავად ტერიტორიის სიმცირისა, ქვეყნის რელიეფი, კლიმატი და,  საერთოდაც, ბუნება დიდი მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. ზღვის სანაპიროს გასწვრივ დიუნებიანი ყვითელი ფერის ქვიშიანი ზოლი ვრცელდება, სადაც ალაგ-ალაგ კურკარის (სილისა და ნიჟარების მარჩენებისგან აგებული ქანი) ბორცვებია აღმართული.  დღესდღეობით სანაპრიო ზოლი ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული  ტერიტორია ქვეყანაში. აქ მცხოვრებ ადამიანებს  ამისთვის  უწყლობასა და უნაყოფობასტან  ხანგრძლივი ბრძოლა მოუხდათ. დღეს  ეს რეგიონი საირიგაციო სისტემებით ირწყვება და დიუნების ადგილას გაჩნდა დასახლებები, ბაღები, ციტრუსების პლანტაციები, პარკები. 

ისრაელის ჩრდილეოთი ნაწილში ერთმანეთს ენაცვლება  მაღალი მთები და ღრმა ხეობები, მიწისზედა და მიწისქვეშა კარსტული რელიეფის ფორმები  მ.შ. მღვიმეები. 

ლანდშაფტების მრავალფეროვნებამ ეს მხარე  ნაკრძალების სამეფოდ  აქცია: აქ  ასამდე ნაკრძალი და ეროვნული პარკია თავმოყრილი, რომელთა  საერთო ფართობი 1000 კვ. კმ-ზე მეტია. ქვეყანაში  ბუნების დაცვა სახელმწიფო მნიშვნელობის საქმეა. უფრო მეტიც, ფრინველთა გადაფრენის დროს თვითმფრინავებისა და ფრინველების შეჯახების თავიდან ასაცილებლად იკრძალება მოძრაობა  ფრინველთა გადაადგილების მიმართულებით. ბიბლიაში მოხსენიებული ფლორისა და ფაუნის სახობების აღდეგინა და შენარჩულების მიზნით ქვეყნის ცენტრში ბოტანიკური ნაკრძალი „ნეოთკედუმიმი“  და ზოოლოგიური ნაკრძალი  „ჰაიბარია“ შექმნილი.  ამ ნაკრძალებში მომუშავე მეცნიერები მთელ მსოფლიოში მოგზაურობენ და აგროვებენ მცენარეთა და ცხოველთა სახეობებს. 

ტყეების ფართობი ისრაელში ყოველწიურად იზრდება.  იგი ერთადერთი ქვეყანაა მსოფლიოში, რომელიც 21-საუკუნეს მწვანე ნარგავების ზრდის რეკორდული რაოდენობით შეხვდა. ამასთან ეს ნარგავები ძირითადად უდაბნოს ტერიტორიაზეა. ისრაელის ჩრდილოეთით შემორჩენილია ზეთისხილის  ხეები, რომელთა ასაკი 2000 წელზე მეტია და თითქმის რომის იმპერიის ხნისაა.

ისრაელის წყლის მთავარი არტერია მდინარე იორდანეა, რომელიც სათავეს სამი ნაკადულის  – დანის, ხერმონისა და სნირის შეერთების ადგილიდან იღებს. იორდანე ჯერ  ტბა კინერეთსა და ტიბერიადის გაივლის და შემდეგ  მკვდარ ზღვაში ჩაედინება.  მკვდარი ზღვის შეასხებ ბევრი რამაა ცნობილი: ის, რომ იგი დედამიწის ხმელეთის ყველაზე დაბალი ადგილია და ზღვის დონიდან 401 მ-ით დაბლა მდებარეობს; ის რომ იგი ყველაზე მარილიანი ტბაა  დედამიწაზე (მარილის კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება) და სწორედ ამიტომ, მიუხედავად  მისი  დიდი სიღრმისა (356 მ), მასში ჩაძირვა შეუძლებელია. ის, რომ, მისი ნაპირები მარილის სქელი ფენითაა დაფარული, ხოლო წყალი მდიდარია ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებით, ასევე ბრომით და ამიტომაც ზღვის წყალი და ტალახი  სამკურნალო და კოსმეტიკური თვისებებით  გამოირჩევა. ტბის დასავლეთ ნაპირას, მდ. იორდანეს შესართვათან ახლოს ბიბლიური ცნობილი ქალაქები  სოდომი და გომორი მდებარეობდა.

ისრაელში 8 მლნ. კაცი ცხოვრობს და მოსახლეობის 76 %-ზე მეტი ებრაელია. ასევე ცხოვრობენ არაბები, სომხები და კიდევ  70 სხვა ეროვნების წარმომადგენლები.   ისრაელელების ცხოვრების  წესი განსხვავებულია თანამედროვედან ტრადიციულამდე, საქალაქოდან -სასოფლომდე, კოლექტიურიდან – ინდივიდუალურამდე. ისტორიული და რელიგიური თვალსზრისით ებრაელები ერთი ხალხია, თუმცა მრავალი საუკუნის განმავლობაში  მსფლიოს სხვადასხვა  ქვეყნებში ცხოვერბამ მნიშვნელოვანი განსხვავებები შექმნა მათი ცხოვრების წესსა და ჩვევებში. ამ ნიშნის მიხედვით ებრაელი ხალხი რამდენიმე ჯგუფად იყოფა. მათ შორის გამოიყოფა აშქენაზი ებრაელები, რომლებსაც მიეკუთვნება აღმოსავლეთ და ცენტარალური  ევროპიდან, ასევე ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკიდან გადმოსული ებრაელები. მათი სალაპარაკო ენა იდიშია. მეორე მნიშვნელოვანი ჯგუფია აღმოსავლეთის ებრაელები, რომლებიც ჩრდილეოთ აფრიკისა და ახლო აღმოსავლეთის ისლამურ ქვეყნებში მცხოვრები ძველებრაული ეთნოსდიან მოდიან. მათ მიეკუთვნება ირანელი, მაროკოელი, ერაყელი ებრაელები.

ისრაელს მე-8 ადგილია უკავია მსოფლიოში სიცოცხლის ხანგრძლივობის მიხედვით, დაახლოებით  81.5 წელი  და ამ მაჩვენებლით უსწრებს  აშშ-ს, გერმანიასა და გაერთიანებულ სამეფოს.

 ისრაელი ურბანიზებული ქვეყანა და მოსახლეობის 90 % ქალაქებში ცხოვრობს. ქვეყანაში 37 დასახლებულ პუნქტს აქვს ქალაქის სტატუსი, რომელთაგან სიდიდით გამოირჩევა იერუსალიმი, თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, ბათიამი, ნეთანია და სხვ.

ისრაელის  დასახლებებს შორის  აღსანიშნავია კიბუცები – გაერთიანებები, კომუნები, სადაც წარმოების საშუალებები მთლიანად  განსაზოგადებულია და მათზე კერძო საკუთრება არაა, დღეს ისრაელში  270 კიბუცია. აქ შემოსავალი არ ნაწილდება  კომუნის წევრებს შორის არც ფულადი და არც ნატურალური სახით. მათი შემოსავალი ირიცხება საერთი სალაროში, საიდან შემდეგ ხდება კომუნის წვერების  უზრუნველყოფა კვების პროდუქტებით, საცხოვრებლით, ჯანდაცვით. კიბუცის წევრობა ნებაყოფლობითია და ნებისმიერ დროს შეიძლება მისი დატოვება. 

ისრაელი საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ქვეყნის მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო ერთპალატიანი პარლამენტი  ქნესეთი. მისი სახელწოდება და დეპუტატთა რაოდენობა (120 კაცი) სიტყვიდან „კნესეტ-ხა-გდოლადან“ მოდის და უდიდეს კრებას ნიშნავს, რომელიც იერუსალიმში ძვ. წ.-აღ-ით  მე-5 საუკუნეში იკრიბებოდა.

ქნესეთის  შენობა 1966 წელს იერუსალმში გაიხსნა. მისი მშენებლობა ამერიკელმა ებრაელმა ჯეიმს როტშილდმა დააფინანსა, ხოლო შენობის პროექტი  ასევე ებრაელმა არქტიტექტორებმა მარკ შაგალმა, დანი კარვინმა და დავით პალუმბომ შექმნეს. შენობის წინ დგას ებრაელი ხალხის სიმბოლო – შვიდქიმიანი კანდებლარი მენორა, როემლიც ებრაელი ხალხის ისტორიის ამსახველი 29 ბარელიეფითაა შემკული. მენორა 1956 წელს  დიდი ბრიტანეთის მთავრობამ უსასხსოვრა  ისრელის სახლემწიფოს. 

ისრაელის დროშა თეთრი ფერისაა, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს, ისე რომ კიდეებს არ ეხება  ორი ურჯი ზოლი გასდევს და ებრაელტა საკულტო ჩასამელს – თალესის ფერებს იმეორებს. დროშის ცენტრში გამოსახულია მაკენ-დავიდის – დავითის ვარსკვლავი. დროშა დიდი ხნის შექმნილია, თუმცა სხელმწიფო სიმბოლოდ 1897 წელს, სიონისტების პირველ კონფერენციაზე გამოცხადდა, ხოლო საბოლოოდ 1948 წლის 26 ოქტომბერს დამტკიცდდა.

თანამედროვე ისრაელი მსოფლიოს ერთ-ერთი მაღალგანვითარებული ქვეყანაა, ხოლო ეკონომიკური განვითარების ტემპების მიხედვით  სწრაფად განვითარებადი ქვეყნების ათეულში შედის.  ისრაელში ე.წ. „ეკონომიკური რევოლუცია“ 1985 წელს დაიწყო და  წვრილი და საშუალო მეწარმეობის განვითარებაში, ევროკავშირის ქვეყნებთან ეკონომიკური კავშირების დამყარებაში, მაღალკვალიფიციური კადრების შრომატევად დარგებში დასაქმებასა და ამ დარგების ზრდაში აისახა.  მრეწველობის ტრადიციული დარგების პარალელურად ისრაელში განვითარდა და მსოფლიო დონეს მიაღწია ახალმა დარგებმა: აგროტექნიკამ, სამხედრო მრეწველობამ, ალმასების დამუშავებამ, ფარმაცევტულმა წარმოებამ და სხვ.  ქვეყანა განახლებად  რესურსებს მაქსიმალურად იყენებს. შენობების 90%  მზის ენერგიაზე მუშაობს.

ცალკე  უნდა აღინიშნოს ისრაელის სამხედრო მრეწველობა. ქვეყანაში 800-მდე სამხედრო საწარმოა, რომელთა მიერ გამოშვებული პროდუქციის 95% აკმაყოფილებს ქვეყნის არმიას – ცახალს. ეს არმია კი ერთ-ერთი ყველაზე ბრძოლისუნარიანია მსოფლიოში. ისრაელის ჯარში სამსახური პრესტიჟულ და საპაიო საქმიანობად ითვლება. ამასთან 800 სამხედრო თანამდებობიდან  500 დასაშვები და ხელმისაწვდომია ქალებისთვის.

 ისრაელის საინტერესო ისტორიულმა წარსულმა, გეოგრაფიულმა მდებარეობამ  და ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნებამ, არქტიტექტურული და კულტურული ძეგლების სიუხვემ ქვეყანაში  ტურისტული ინდუსტრიის  განვითარება  განაპირობა. ქვეყანა 1 სულ მოსახლეზე მუზეუმების რაოდენობით პირველ ადგილზეა მსოფლიოში.

და ბოლოს, ებრაელები საქართველოში 26 საუკუნე მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ. ისარელმა  ჩვენს ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობა 1992 წელს დაამყარა და დღემდე  მეგობრული  და პარტნიორული კავშირებით აგრძელებს.

ირლანდიის კოლონიზაცია ინგლისის მიერ XII ს-ში დაიწყო და  ქვეყანა შვიდი საუკუნის განმავლობაში ბრიტანეთის კოლონიას წარმოადგენდა. იგი პირველი ქვეყანაა ბრიტანეთის იმპერიაში, რომელმაც დამოუკიდებლობა მოიპოვა. 1900 წლამდე დიდ ბრიტანეთს პოზიციები მყარად ეკავა, საუკუნის დასაწყისში კი ირლანდიელმა ხალხმა დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა დაიწყო. ამ ბრძოლის შემდეგ სამხრეთ ირლანდიამ დომინიონის სტატუსი მიიღო, ხოლო ჩრდილოეთი ირლანდია   დიდ ბრიტანეთს შეუერთდა. 1949 წელს სამხრეთ ირლანდია დამოუკიდებელ  რესპუბლიკად გამოცხადდა.  

ირლანდია მე-3 კუნძულია ევროპაში ფართობის მხრივ და მე-20 – მსოფლიოში. კუნძულს დასავლეთით აკრავს ატლანტის ოკეანე, ხოლო კუნძულ დიდი ბრიტანეთისგან ირლანდიის ზღვითა და წმინდა გიორგის სრუტითაა გამოყოფილი.

გოლფსტრიმის თბილი დინების წყალობით კუნძულზე თითქმის არ იცის ზამთარი. მთელი წლის განმავლობაში მწვანედ ბიბინებს საძოვრები – ირლანდიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სიმდიდრე. ამიტომ ირლანდიას ”ზურმუხტის” კუნძული ჰქვია. მწვანე ფერი  ირლანდიის ეროვნული ფერია, ხოლო მწვანე სამყურა – ქვეყნის სიმბოლო.

წმინდა პატრიკი ირლანდიის მფარველი წმინდანია და 17 მარტს აღინიშნება. ეს დღესასწაული თავიდან კათოლიკურ დღესასწაულად  ითვლებოდა, ხოლო XVII საუკუნიდან  ოფიციალურად დაწესდა სადღესასწაულო და ირლანდიის კულტურის საერო დღედ გამოცხადდა. ეს დღესასწაული ირლანდიის რესპუბლიკაში “უქმე დღედ” არის გამოცხადებული. ყოველ 17 მარტს იმართება წმინდა პატრიკისადმი მიძღვნილი ფესტივალი. ამ დღესასწაულს ასევე აღნიშნავენ   იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრობს ირლანდიური  დიასპორა: ამერიკაში, დიდ ბრიტანეთში, კანადაში, არგენტინაში, ავსტრალიაში, ახალ ზენლანდიაში და ა.შ.

კუნძულის სამხრეთი თბილი დინების წყალობით, სუბტროპიკებს წააგავს. სანაპიროს გასწვრივ თავს იწონებენ პალმები, ქარისგან დაცულ ხეობებში იზრდება ბამბუკი, მზისკენ მიისწრაფვის მარწყვის ხის ტოტები, კლდეებზე და ციხე-სიმაგრეთა ნანგრევებში ყველგან წააწყდებით ღია ფერის ყვავილებით დამშვენებულ ფუქსიას.

ირლანდიის ტურისტთა ბიურო მოყვარულებს “თითო ანკესზე თითო ტბას” პირდება. აქ მრავლადაა თევზით მდიდარი ტბები, რაც თევზაობის მოყვარულ ტურისტებს იზიდავს.

ირლანდიაში დაჭაობებული ტერიტორიებს ქვეყნის ტერიტორიის 1/6 უკავიათ.

  ირლანდიის დასავლეთ სანაპიროსთან მდებარეობს ცნობილი კუნძული არანი, სადაც ქვების მეტი თითქმის არაფერია. “მიწა არ არის, ის უნდა შექმნა” – ამბობენ აქაურები და ამიტომაც კუნძულელები კალათებით ეზიდებოდნენ ქვიშას, ლამს, წყალმცენარეებს და მცირე ფართობებზე შექმნეს ნიადაგი. დედამიწის ეს მწვანე “ნაკუწები” გარშემორტყმულია ნაცრისფერი ქვის კედლებით, რომელთა გარეშე გრიგალები და წვიმები ზღვაში ჩაიტანდნენ ადამიანის ნამოღვაწარს. აქ იმდენი ქვაა, რომ ამბობენ: ”ყოველ ახალშობილს მუშტში ქვა უკავიაო”. კუნძულ არანზე და კუნძულ კანემარაზე დღემდე შემორჩენილია ირლანდიური (გელური) ენა.

ირლანდიის დედაქალაქ დუბლინში თავმოყრილია ირლანდიის მრეწველობის თითქმის ნახევარზე მეტი. აქ არის ლუდის იმპერიის ციტადელი, რომელიც თავისი პროდუქციით არა მარტო ირლანდიას, არამედ ათობით სხვა ქვეყანასაც ამარაგებს.

ირლანდია ამაყობს თავისი შვილებით: აქაურები იყვნენ დიდი დრამატურგი, ნობელის პრემიის ლაურეატი  ბერნარდ შოუ, მწერლები ოსკარ უაილდი და სემიუელ ბეკეტი, პოეტი და დრამატურგი ჯეიმზ ჯოისი, დრამატურგი შონ ოძკეისი და სხვები.

ახალი ზელანდია წყნარი ოკეანის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში,  ორ უდიდეს კუნძულზე მდებარეობს, რომელთაც ჩრდილო  და სამხრეთ კუნძული ჰქვიათ  და მათ კუკის სრუტე ჰყოფთ. მათ გარდა არის კიდევ რამდენიმე კუნძული. საერთო ფართობი დაახლოებით 269 ათასი კვ. კმ-ია.

ახალი ზელანდია ადგილია, სადაც ქვეყნიერება მთავრდება. დედამიწაზე ვერ ნახავთ ისეთ ქვეყანას, რომელიც ისე შორს იყოს სხვა ქვეყნებისაგან, როგორც ახალი ზელანდიაა. თუ გგონიათ, რომ ავსტრალია იქვე ახლოსაა, ძალიან ცდებით: მათ შორის დაშორება 1200 მილია. სამხრეთ ამერიკიდან კი 22 ათასი მილის მანძილზე ოკეანის უსასრულო სივრცეა გადაშლილი. წარმოიდგინეთ, როგორ გაოცდებოდნენ 350 წლის წინათ ევროპელი მოგზაურები, როდესაც აღმოაჩინეს, რომ იგი დასახლებულია.

საიდან მოვიდნენ ახალი ზელანდიის მკვიდრნი? ჯერჯერობით ამაზე გარკვეული პასუხი მეცნიერებს არ გაუციათ. ზოგიერთი მკვლევარი იმასაც კი ფიქრობს, რომ ახალი ზელანდია კაცობრიობის უძველესი სამშობლოა.

ახალი ზელანდიის აბრიგენებს არ ჰქონდათ დამწერლობა, ამიტომ მათი წარმომავლობის შესახებ მხოლოდ ზეპირსიტყვიერი ლეგენდები არსებობს. გადმოცემის თანახმად, დღევანდელი მაორები ოკეანეთიდან – საზოგადოების არიქპელაგის ერთ-ერთ კუნძულ რაიატეადან მოსულან. იქ ცხოვრობდა ბელადი კუპე. იგი დააკვირდა, რომ გრძელბოლოიანი გუგული – კოხოპეროა ყოველ წელიწადს კუნძულზე სამხრეთ-დასავლეთიდან მოფრინავს, რამდენიმე თვის შემდეგ კი უკან ბრუნდება. მან გადაწყვიტა ეპოვა კუნძული, სადაც ბინადრობდა კოხოპეროა. იგი ორი კანოეთი გაემგზავრა, ერთს თვითონ მეთაურობდა, მეორეს კი ვინმე ნგაკე. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ მიაღწიეს მიწას, რომელსაც კუპემ აი-ტეაროა უწოდა, რაც `გრძელ, თეთრ ღრუბელს~ ნიშნავს. შორს, ოკეანის სივრცეში კუნძულის გამოჩენა კუპეს ცაზე `მოცურავე~ ღრუბელი ეგონა. სწორედ ეს იყო ახალი ზელანდია.

მეორე ლეგენდის თანახმად, XII საუკუნეში, კუნძულ ტაიტიდან ბელადი ტოი შვილიშვილის საძებნად გაემგზავრა. მან მიაღწია ახალი ზელანდიის კუნძულებს და საცხოვრებლადაც იქ დარჩა. XIV საუკუნეში კუნძულს ტაიტის მცხოვრებთა დიდი ფლოტილია მიადგა. კუნძულის ძირითადი მოსახლეობა – მაორები – სწორედ მათი შთამომავლები არიან.

ევროპელებზე უფრო მეტად მაორები განცვიფრდნენ, როდესაც კუნძულთან ახლოს 1642 წ. თავიანთ კანოებთან შედარებით უზარმაზარი ხომალდები დაინახეს. ესენი იყვნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები კაპიტან აბელ ტასმანის მეთაურობით. მან რუკაზე დაიტანა ახალი ზელანდიის სანაპიროები, მაგრამ არ გაუმხელია თავისი გეოგრაფიული აღმოჩენა. ამიტომ ახალი ზელანდიის ოფიციალური აღმოჩენა 1770 წ. ინგლისელ მეზღვაურს ჯეიმს კუკს ხვდა წილად. მაორები მტრულად შეხვდნენ მოსულებს და ჯ. კუკის მეზღვაურებთან შეტაკებისას რამდენიმე აბორიგენი დაიღუპა. ინგლისელები დარწმუნდნენ აბორიგენების მამაცობაში. მათ არც მუშკეტების და არც ზარბაზნების არ შეეშინდათ და წინააღმდეგობას უწევდნენ მეზღვაურებს. მიუხედავად ამისა, კუკმა კუნძულები ბრიტანეთის სამფლობელოდ გამოაცხადა. სისხლისმღვრელი ომები მაორებსა და ინგლისელებს შორის დიდხანს გრძელდებოდა და მხოლოდ 1840 წ. გამოცხადდა ახალი ზელანდია ოფიციალურად დიდი ბრიტანეთის კოლონიად. დღეისათვის მაორების რაოდენობა საკმაოდაა შემცირებული.

ამჟამად, ”გრძელი, თეთრი ღრუბლების ქვეყანა~ განვითარებული სახელმწიფოა. განსაკუთრებით განვითარებულია სოფლის მეურნეობა, კერძოდ მეცხოველეობა. იგი დიდი რაოდენობით აწარმოებს მატყლს (მსოფლიოში მხოლოდ ავსტრალიას ჩამორჩება), თითქმის ყველას უსწრებს რძის პროდუქტებისა და ბანანების ექსპორტით.

მაღალმთიან ტბებს შორის ყველაზე დიდი და ცნობილი ტიტიკაკაა (სამხრეთი ამერიკა, ანდებში,  პერუსა და ბოლივიის საზღვარზე). მისი ფართობი 8300 კმ²-ია და ზღვის დონიდან 3812 მეტრ სიმაღლეზე მდებარეობს. მიუხედავად ასეთი მაღალი მდებარეობისა, იგი არასოდეს არ იყინება. მისი წყლის ტემპერატურა +11 გრადუსია. ტბაში  27 მდინარე  ჩაედინება და 20-მდე მცირე ნაკადული გამოედინება.

 ტბის სახელწოდების წარმომავლობა უცნობია, სავარაუდოდ ის მომდინარეობს ადგილობრივი ინდიელების, კეჩუასა და აიმარას ენებიდან.

ტიტიკაკა მეცნიერებისათვის გამოცანას წარმოადგენს. აღმოჩნდა, რომ მისი წყლის ქიმიური შედგენილობა ისეთივეა, როგორც წყნარი ოკეანის წყლისა. ამასთან, მასში ოკეანური ფაუნის ბევრი წარმომადგენელი ბინადრობს.

ტბის სანაპიროზე მდებარეობს უძველესი საპორტო ნაგებობის ნაშთები.  თუ ვის მიერაა აშენებული იგი, ჯერაც დაუდგენელია. ყოველივე ზემოთქმული გვაფიქრებინებს, რომ ტიტიკაკა ყოველთვის ტბა არ ყოფილა და იგი ოდესღაც შესაძლებელია დაკავშირებული იყო წყნარ ოკეანესთან.

ტიტიკაკა, ასევე, იმითაა გამორჩეული, რომ ტბაში 41 კუნძული მდებარეობს, რომელთაგან  ზოგიერთი დასახლებულია. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, კუნძულების გარკვეული ნაწილი ადამიანების ხელითაა შექმნილი. ახალმოსულები თავად ქმნიდნენ კუნძულებს ლერწმისაგან, რომელიც უხვადაა ტბის ნაპირებზე. ასეთ კუნძულებზე მთელი სოფლებია გაშენებული, სახლები, საწოლები, ჩანთები, ფარდები და ა.შ. ასევე ლერწმისაგანაა გაკეთებული. ერთ-ერთი ასეთი კუნძულია უროსი (Uros), რომელიც ტბის პერუს ნაწილში მდებარეობს და პერუს ერთ-ერთი უმთავრესი ტურისტული ღირსშესანიშნაობაა.

ამანტანიც (Amantani) ერთ-ერთი პატარა დასახლებული კუნძულია და კეჩუას ენაზე მოლაპარაკე ინდიელებითაა დასახლებული. 800-მდე ოჯახი 6 სოფელშია განაწილებელი.

მოსახლეობა ძირითადად კარტოფილისა და სხვადასხვა ბოსტნეულის მოშენებითაა დაკავებული. კუნძულზე არაა არც მანქანა, არც სასტუმრო და არც ელექტროენერგია. მის გამოსამუშავებლად გენერეტორებს იყენებენ. სამაგიეროდ არის კლინიკა და სკოლა. მიუხედავად ამისა, ტურისტები ამ კუნძულს საკმაოდ ეტანებიან, აგემოვნებენ ადგილობრივთა საკვებს, ეცნობიან მათ წეს-ჩვეულებებს და საღამოობით შესაძლებლობა აქვთ ინდიელების ტრადიციული ცეკვების ხილვით დატკბნენ. ტურისტებს მეგზურობას და მასპინძლობას ადგილობრივები  უწევენ გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ.

ტიტიკაკას ყველაზე დიდი კუნძულია ისლა-დელ-სოლი (Isla de Sol), რომელიც ბოლივიას ეკუთვნის. არც ამ კუნძულზეა გზები და ტრანსპორტი, მოსახლეობის ძირითად  საქმიანობისა და თავის რჩენის სფეროს წარმოადგენს მეცხოველეობა, მიწათმოქმედება, თევზაობა და ტურისტებისგან  მიღებული შემოსავალი. კუნძულზე 180  ნანგრევია, რომელიც ინკების ცივილიზაციას ეკუთვნის. ადგილობრივებს სჯერათ, რომ ამ კუნძულზე დაიბადა მზის ღმერთი. ბოლივია და პერუ ტიტიკაკას იყენებენ სანაოსნოდ და  ეკონომიკური ურთიერთობების განსახორციელებლად.  ბოლივიის სამხედრო ძალები ტბაში საზღვაო წვრთნებს ატარებენ.

დარწმუნებული ვარ,   ყველა ჩვენგანს  წაკითხული თუ არა აქვს ინგლისელი მწერლის დანიელ დეფოს რომანი ” რობინზონ კრუზო”,  ამავე სახელწოდების ფილმი მაინც ექნება ნანახი. ჰოდა, ალბათ  ერთხელ მაინც დავფიქრებულვართ, რეალურ ცხოვრებაში მართლა არსებობდა  თუ არა რობინზონ კრუზო და სად მდებარეობდა მისი უკაცრიელი კუნძული?

სინამდვილეში,  რობინზონი  თურმე მართლაც არსებობდა და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფი არაა.  დ. დეფოს რომანს საფუძვლად უდევს  ისტორიული ფაქტი და წიგნში მხოლოდ  მთავარი გმირის სახელი და გვარია შეცვლილი, ხოლო კუნძული სადაც ის ჩარჩა დეფომ  ატლანტის ოკეანეში,  კარიბის ზღავში ჩამდინარე  მდინარე ორინოკოს  შესართავთან  გადაიტანა.   როცა მწერალი  წიგნში რობინზონის კუნძულის ბუნებრივ პირობებს  აღწერდა, სინამდვილეში კუნძულების ტრინიდადი და ტობაგოს ბუნება დაახასიათა. 

და  მაინც, სად მდებარეობს  რობინზონის ნამდვილი კუნძული ? თუ რუკას დახედავთ, ს.გ 33 გრადუსსა და დ. გ 80 გრადუსზე თქვენ  პატარა კუნძულთა ჯგუფს შენიშნავთ. ეს ხუან-ფერნანდესის კუნძულებია, რომლებიც 1563 წელს აღმოაჩინეს და სახელიც  მათი პირველაღმომჩენის ესპანელი მოგზაურის  პატივსაცემად  ეწოდა.  ხუან-ფერნანდესის   კუნძულთა შორისაა ვულკანური კუნძული მას-ა-ტერა, რომლის სახელი ესპანურიდან თარგმანში ”ნაპირთან ახლოს” ნიშნავს,   კუნძული  მას-ა-ფუერა,   ანუ ” ნაპირიდან შორს”  და ასევე  კუნძული  სანტა-კლარა.  ეს სამივე კუნძული ჩილეს ეკუთვნის.  პირველი მათგანი ანუ მას-ა-ტერა კი  სწორედ რობინზონ კრუზოს რეალური კუნძულია, რასაც იქ აღმოჩენილი წარწერები მოწმობს.   მე-20 საუკუნის 70-იანი წლებიდან კუნძულს რობინზონ კრუზოს სახელი  ოფიციალურად  ეწოდა.

რიბინზონ კრუზოს კუნძულის სიგრძე 23 კმ, სიგანე კი  8 კმ-ია, ხოლო  ფართობი 144 კვ.კმ. არქიპელაგის სხვა კუნძულების მსგავსად მისი რელიეფი  მთაგორიანია. მისი უმაღლესი მწვერვალის მთა იუნკეს სიმაღლე 1000 მ-ია ზ.დ-დან.  

კუნძულის კლიმატი რბილი ოკეანურია. ყველაზე ცივი – აგვისტოს თვის ჰაერის საშუალო ტემპერატურა +12 გრადუსია, ხოლო ყველაზე თბილი თვის – თებერვლის + 19 გრადუსი.  კუნძულის დაბლობ ადგილებში სავანებია გავრცელებული, სადაც ალაგ-ალაგ გვიმრები და პალმის ჭალები გვხვდება, ხოლო მთების ფერდობები  ტყეებითაა დაფარული, რომლებიც ადამიანის სამეურნეო საქმინაობის გამო  საკამოდ შემცირდა.  კუნძულის დაცვის მიზნით  იგი ეროვნულ პარკად გამოცხადდა. კუნძულზე 100-ზე მეტი სახეობის მცენარე ხარობს, რომელთა უმრავლესობა უნიკალურია. მაგ; ხე ნალკა და  პალმა ჩონთა,  ასევე მრავლადაა სხვადასხვაგვარი  ყვავილები და გვიმრები, რომლებიც მეტი არსად გვხვდება ჩვენს პლანეტაზე.  ოდესღაც კუნძული ხშირი ტყეებით იყო დაფარული, მაგრამ დღეს მათი ნახვა მხოლოდ ზოგიერთი მთის ძნელად მისასვლელ მწვერვალებზეღაა შესაძლებელი. კუნძულის ნიადაგი ძალიან ნაყოფიერია, ხოლო მთელ კუნძულზე  კრისტალური სისუფთავის ნაკადულები მიედინება.

კუნძულის სანაპირო წყლები მდიდარია ცოცხალი ორგანიზმებით. აქ შეხვდებით კუს, ზღვის ლომებს, ლანგუსტებს, სელაპებსა და სხვა  თევზებს.  ერთ დროს კუნძულზე თურმე იმდენი სელაპი ბინადრობდა, რომ კუნძულთან  მიახლოება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო, მათ  ნიჩბებით იგერიებდნენ.  კუნძულის ბინადარია აგრეთვე თხა, რომლის ”წინაპარი” 1563  წელს ხუან-ფერნანდესმა შემოიყვანა.

1709  წლის 2 თებერვალს სწორედ კ. მას-ა- ტერას მიუახლოვდა ინგლისელთა ორი სამხედრო გემი   – ”დიუკი” და ”დიუშესი”. ხანგრძლივი ცურვის შემდეგ  ეკიპაჟებს დასვენება სჭირდებოდათ. 7 მეზღვაური და ოფიცერი  კუნძულმდე  პატარა ნავით მიცურდნენ და მალევე დაბრუნდნენ უკან  თხის ტყავისგან დამზადებულ სამოსში გახვეულ მამაკაცთან ერთად, რომელსაც გრძელი თმა და წვერი ჰქონდა.  სტუმარი უიმედოდ ცდილობდა კაპიტანისთვის რაღაცის ახსნას, მაგრამ მხოლოდ გაურკვევლ ბგერებს  გამოსცემდა, რომელიც  თითქოსდა ინგლისურს წააგავდა.

 რამდენიმე ხნის  შემდეგ  მამაკაცმა თავისი საოცარი  თავგადასავლის მოყოლა შესძლო.  ეს იყო  ვინმე ალექსანდრე სელკირკი,  რომელიც 1676  წელს შოტლანდიის პატარა ქალაქ ლარგოში ღარიბი მეწაღის ოჯახში დაიბადა.  19  წლის ასაკში, მშობლებთან გაუთავებელი კონფლიქტის გამო, მან გვარი გამოიცვალა და უკვე სელკირკის გვარით სახლიდან წავიდა.  რამდენიმე წლის განმავლობაში ის მეზღვაურად  მუშაობდა ინგლისის სამხედრო  ფლოტის გემებზე.  ერთხელაც  მან მოისმინა,  რომ   სამეფოში  ცნობილი მეკობრე  დამპირი მეზღვაურებს ეძებდა თავისი გემისთვის. სელკირკსაც ბევრი არ უფიქრია და მასთან   მისვლა გადაწყვიტა,  თუმცა ის დამპირთან  არა, მაგრამ მეორე გემის კაპიტანთან –  პიკერინგთან მოხვდა.

1703 წლის სექტემბერში მეკობრეთა გემებმა სტარტი აიღეს. ეს იყო იმ დროისათვის  ტიპური მძარველობითი მეკობრული რეისი.  ესკადარა პერუს ნაპირებთან ერთმანეთის მიყოლებით იპყრობდა და ძარცვავდა ოქროთი და სხვა ძვირფასეულობით დატვირთულ  ესპანურ გემებს, რომლებიც ევროპისკენ მიემართებოდნენ. მალე პიკერინგი გარდაიცვალა და გემის კაპიტანი ვინმე სტრედლინგი გახდა, რომელიც ვერ შეეწყო დამპირს და  ამიტომ  მას გამოეყო.  გამჭრიახი სელკირკი  იმ დროისათვის  უკვე კაპიტან სტრედლინგის მეორე თანაშემწედ  ითვლებოდა. 1704 წლის მაისში გემი შტორმში მოხვდა, დაზიანდა და  ღუზა კ. მას-ა-ტერადან  შორიახლოს ჩაუშვა.  გემს კაპიტალური რემონტი ესაჭიროებოდა,  ეს კი კაპიტანს არ სურდა. სწორედ ამიტომ მასსა და მის თანაშემწეს შორის კონფლიქტი მოხდა.  შედეგად, სტრედლინგის ბრძანების თანახმად სელკირკი  უკაცრიელ კუნძულზე გადასვეს და დატოვეს.  მას მხოლოდ აუცილებელი ნივთები დაუტოვეს: იარაღი და ტყვიები, დანა, ცული, სათვალთვალო მილი, ცოტა თამბაქო და საბანი.  

მართალია, თავიდან  სელკირკი  სასწარკვეთამ შეიპყრო, მაგარმ მალევე მიხვდა, რომ ეს მის  დაღუპვას მოასწავებდა და საქმეს შეუდგა. ” მე მხოლოდ შრომამ გადამარჩინა” –  ამბობდა მოგვიანებით  მეზღავური.  მან პატარა ქოხი ააშენა, კუნძულზე მოგზაურობისას მრავალი საკვებად ვარგისი  და გემრიელი  მცენარე იპოვა, რომლებიც თავის დროზე თავად ხუან-ფერნანდესმა დარგო.  მოგვიანებით სელკირკმა თხებიც მოიშინაურა და ზღვის კუებეზე ნადირობა და თევზაობაც ისწავლა.  ყოფილი მეზღვაური ცეცხლს ხახუნით აჩენდა, ხოლო ტანსაცმელს თხების ტყავისგან  და   საკუთარი ძალებით დამზადებული ლურსმნებით კერავდა.  კუნძულზე ცხოვრებისას სელკირკმა სხვა სასარგებლო ნივთებთან ერთად საკუთარი  კალენდარიც  კი შექმნა.

ასე , სრულ მარტოობაში გაატარა ინგლისელმა უკაცრიელ კუნძულზე ზუსტად 5 წელი, სანამ შემთხვევით ამ კუნძულს ინგლისელი მეზღვაურები  კაპიტან როჯერსის მეთაურობით არ ესტუმრნენ.  მოგვიანებით გაირკვა, რომ   მას შემდეგ რაც სელკირკი კუნძულზე გადასვეს, სტრედლინგის გემი შტორმში მოხვდა, ხოლო მისი ეკიპაჟის გადარჩენილი წევრები ესპანელებმა დაატყვევეს.  როჯერსი მოხიბლული იყო სელკირკის გამჭრიახობით,  გამძლეობითა და უნარ-ჩვევებით და იგი თავის თანაშემწედ დანიშნა.   ამგვრად,  სელკირკი ისევ მეკობრულ საქმიანობას დაუბრუნდა.

1712 წელს სელკირკი სამშობლოში დაბრუნდა. იმავე წელს გამოვიდა კაპიტან როჯერსის წიგნი სათაურით  ”კომერციული მოგზაურობა დედამიწის გარშემო” , რომელშიც მოკლედ იყო აღწერილი ინგლისელი მეზღვაურის თავგადასავალი. რამდენიმე  ხნის შემდეგ  კიდევ ერთი წიგნი გამოვიდა:  ” ბედისწერის ჩარევა ანუ ალექსანდრე სელკირკის საოცარი თავგადასავლი”, რომელიც მან თავად დაწერა,  სამწუხაროდ,  ალექსანდრეს არ ჰქონდა მწერლობის ტალანტი და ამიტომ წიგნი თანამედროვეებს შორის წარმატებული არ იყო.   მხოლოდ დანიელ დეფოს რომანმა, რომელიც 1917 წელს გამოვიდა, მოუტანა მეზღვაურს ნამდვილი აღიარება,  წიგნი კი ბესტელერი გახდა. ახალი წიგნის სათაური საკმაოდ გრძელი იყო: ”ცხოვრება და საოცარი მოგზაურობა რობინზონ კურზოსი, მეზღავურისა იორკიდან, რომელმაც 28 წელი გაატარა უკაცრიელ კუნძულზე”.  მიუხედავად იმისა,  რომ წიგში მოთხრობილია ვინმე რობინზონ კრუზოს თავგადასავლი, ხოლო  მისი კუნძულზე ყოფნის პერიოდი რამდნიმე წლით იყო გაზრდილი,  წიგნის მთავარ გმირში მაშინვე იცნობოდა ალექსანდრე სელკირკი.  მით უმეტეს, რომ  წიგნის პირველ  გამოცემაში ავტორი პირდაპირ ამბობდა: ” ჯერ კიდევ ჩვენს შორის არის ადამიანი, რომლის ცხოვრებაც გახდა ამ წიგნის დაწერის მიზეზი”.

ალექსანდრე სელკირკი 1723 წლის 17 დეკემბერს გარდაიცვალა.  მის მშობლიურ ქალაქ ლარგოში, მისი გარდაცვალებიდან 100 წლისთავზე, სელკირკს ძეგლი დაუდგეს, ხოლო 1868  წელს კ. მას-ა-ტერაზე  იმ მთაზე, საიდანაც  სელკირკი   გემებს უთვალთვალებდა  მემორიალური დაფა დადგეს.

აღსანიშნავია, რომ კუნძულის ისტორიაც ისევე საინტრესოა, როგორც თავად სელკირკ-რობინზონის.  აღმოჩნდა, რომ ალექსანდრე სულაც არ ყოფილა პირველი და უკანასკენლი  რობინზონი ამ კუნძულზე.  პირველი გადასახლებული მისი პირველაღმომჩენი – ზღვაოსანი ხუან-ფერნანდესია.  კუნძულზე მან რამდენიმე წელი გაატარა და შემდეგ კონტინენტზე დაბრუნდა.  სწორედ მისი ” სახსოვარია”  კუნძულზე ბინადარი თხები, რომლებიც  ისე სწრაფად გამრავლდნენ, რომ არც  შემდგომი რობინზონები და არც  თანამედროვე ადგილობრივი მონადირეები, თხის ხორცისა და რძის დეფიციტს არ განიცდიდნენ.

ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი   საუკუნეების განმავლობაში ხელიდან ხელში გადადიოდა.  მე-17 ს-ის 20-იან წლებში კუნძულზე საკამოდ დიდხანს ცხოვრობდნენ ჰოლანდიელი მეზღვაურები, ხოლო 1680 წლის იანვრიდან  1683 წლამდე აქ   ინდიელი ვილიამი იმყოფებოდა, რომელიც უცნობი მიზეზების გამო ინგლისელმა მეკობრეებმა დატოვეს. სავსებით შესაძლებელია, რომ სწორედ ეს ადამიანი გახდა დეფოს რომანის მეორე გმირის –  პარასკევას პროტოტიპი.  1683 წლის 22 მარტს ვილიამი  ბედის ირონიით ასევე ინგლისელმა  მეკობრეებმა იპოვეს და თან წაიყვანეს. 

შემდეგი რობინზონების ისტორია  ძალიან სახალისოა. 1687 წელს  კაპიტან დევისის ბრძანებით კუნძულზე  ის ცხრა  მეზღვაური გადასვეს, რომელბიც  ”ზარს” თამაშობდნენ.  მათაც მეტი რა უნდოდათ და  კუნძულზე  პრაქტიკულად მთელ დროს თამაშში ატარებდნენ.   რადგანაც  უკაცრიელ კუნძულზე ფულს არანაირი ფასი არ ჰქონდა, ამიტომ მათ კუნძული გაიყვეს და ამ მიწებზე თამაშობდნენ. 

პერიოდულად კუნძულს ესპანელები სტუმრობდნენ და მისი მოთამაშე ბინადრების დაჭერას ცდილობდნენ.  მეზღვაურთა უპრობლემო ცხოვრება 3 წელს გაგრძელდა.  14 წლის შემდეგ კი კუნძულის ბინადარი  ა. სელკირკი გახდა. მის შემდგომაც, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში კუნძული  მეკობრეების გასაჩერებელ ადგილს წარმოადგენადა.  1715 წელს კი აქ ესპანელებმა პატარა კოლონია დაარსეს, მაგრამ მიწისძვრის შედეგად  მალევე განადგურდა. 

მოგვიანებით, 1719 წელს კ. მას-ა-ტერაზე,  რაღაც დროით ინგლისელების ფლოტიდან გამოქცეული დეზერტირები ცხოვრობდნენ. ერთი წლის შემდეგ  ჩაძირული გემის ”სპიდუალის” ეკიპაჟის წევრები.  1750 წელს აქ ესპანელებმა ციხე-სიმაგრე ააშენეს,  რომელმაც მოგვინებით ციხის ფუნქცია შეიძინა და აქ ჩილეს  დამოუკიდებლობისათვის მებრძოლ ადამიანებს სვავდნენ.  მიწისძვრამ ეს  შენობაც დაანგრია და კუნძული  ისევ გაუკაცრიელდა.

 1855 წ. კუნძულზე  ჩილედან მოსულმა  კოლინისტებმა მორიგი  დასახლება დაარსეს.  ისინი მიწათმოქმედებას, თევზჭერასა და მესაქონლეობას  მისდევდნენ  და კუნძულზე საკონსერვო ფაბრიკაც კი ააშენეს.  მე-19  ს-ის მიწურულს  ჩილეს მთავრობამ საქვეყნოდ ცნობილი კუნძული  არენდით მისცა შვეიცარელ ბიზნესმენს ბარონ დე როდტს, რომელმაც აქ   ლანგუსტებზე ნადირობის ორგანიზება მოახდინა. 

მშფოთვარე  მე-20 საუკუნეში,   ოკეანეში დაკარგული დედამიწის  ეს პატარა ნაგლეჯი  ყურადღების ცენტრში  რამდენჯერმე აღმოჩნდა. 1915 წელს კუნძულის ნაპირებთან ინგლისელთა ფლოტმა გერმენელების კრეისერი ”დრეზდენი” ჩაძირა. მეორე მსოფლიო ომის დროს მას-ა-ტერასთან  იაპონელი და გერმანელი წყალქვეშა ნავები და მსუბუქი კრეისერები  იმალებოდნენ.

მოგვიანმებით ამერიკულმა კომპანიამ   რობინზონ კრუზოს ცნობადობის  გათვალისწინებით  ტურისტებისთვის კუნძულზე სასტუმრო ააშენა. ასევე   კუნძულის ხედებით  ღია ბარათები გამოუშვა.  ტურისტებს შორის ყველაზე მეტი პოპულარობით  ის გამოქვებული სარგებლობს, სადაც ვითომდა  სელკირკი-რობინზონი ცხოვრობდა; ასევე ის ბორცვი, სიადანაც ის ოკეანეს გადაჰყურებდა. ამჟამდ, კ. მას-ა-ტერაზე ერთადერთი პატარა დასახლებული პუნქტია –  სან-ხუან-ბატისტა, რომლის  მოსახლეობა სულ რაღაც 500 კაცია.  სხვათაშორის კუნძულის  მცხოვრებთა  უმეტესობას რობინზონი, პარასკევა და დანიელი ჰქვიათ. მართალია კუნძულზე არის სატელეფონო  კავშირი და ინტერნეტი, ასევე  მუშაობს ფოსტა, მაგრამ კუნძული მაინც საკმაოდ იზოლირებულია.  პროდუქტებით დატვირთული გემი აქ წელიწადში მხოლოდ ერთხელ მოდის, თუმცა  უნდა აღინიშნოს რომ კარგადაა განვითარებული საჰაერო მიმოსვლა.

მასაჩუსეტის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის (აშშ) მეცნიერების აზრით ვულკანების ამოფრქვევა ჩვენს პლანეტას გადახურებისგან იცავს. მათ ახალ კვლევებზე დაყრდნობით დაადგინეს, რომ ვულკანები დედამიწას აგრილებენ, ძირითადად, ატმოსფეროში გამოყოფილი გოგირდის დიოქსიდის ხარჯზე, რომელიც ნოტიო ჰაერთან რეაგირებს და გოგირდის მჟავას წვეთებს წარმოქმნის. ისინი რამდენიმე თვის განმავლობაში ატმოსფეროში რჩებიან და მზის რადიაციას ირეკლავენ, რაც თავის მხრივ ტემპერატურის შემცირებას იწვევს. არადა, ადრე ითვლებოდა, რომ ეს პროცესები პლანეტის მასშტაბით კლიმატზე არსებით გავლენას არ ახდენდა.

ერთხელ რაფს მისი ძველი მეგობარი ლიმეტი ესტუმრა. სწორედ ლიმეტისთან ერთად ოდესღაც რაფმა თავისი კარიერა დაიწყო პოლიციაში, მაგრამ მერე მათი გზები გაიყო. ლიმეტმა მსხვილ სადაზღვევო კომპანიაში საგამოძიებო განყოფილებაში დაიწყო მუშაობა და პოლიციიდან წავიდა. თუმცა ხანდახან ის რაფს დახმარებას სთხოვდა ხოლმე და, სავარაუდოდ, ამ დღესაც ამ მიზნით იყო მოსული.
-რაფ! შეგიძლია ერთ საქმეში დახმარება გამიწიო? – პატარა შესავლის შემდეგ იკითხა ლიმეტმა.
-მიდი, დაიწყე. ამჯერად რაშია საქმე.
-ნახევარი წლის წინ ჩვენს კომპანიაში ახალი კლიენტი – ბარი ჰოპკინსი მოვიდა. მან საკმაოდ მსხვილ თანხად დააზღვია თავისი ცოლი, სახლი და იახტა. ერთი თვის შემდეგ მის სახლს მეხი დაეცა და დაიწვა. ხოლო დაახლოებით ორი თვის წინ მისი იახტა ჩაიძირა და ცოლი დაიღუპა. მე ასეთი დამთხვევების არ მჯერა, მაგრამ ხელმოსაკიდიც არაფერი მაქვს, სამწუხაროდ.
-აქამდე რატომ არ მოხვედი?
-ჰოპკინსმა დაზღვევის თანხის მისაღებად განცხადება მხოლოდ 6 დღის წინ შემოიტანა.
-საინტერსოა. აბა უფრო დაწვრილებით მომიყევი.
-ჰოპკინსი საკმაოდ მდიდარი კაცია, ბირჟაზე თამაშობს. საკმაოდ ძვირად ღირებული იახტა ყავდა. დაახლოებით 2 თვის წინ ჰოპკინსი ცოლთან ერთად ჰავაის კუნძულებზე გაემგზავრა. როგორც წესი, ასეთი კრუიზის დროს, მას თან ორი მეზღვაური და სტიუარდი მიჰყავდა თან, მაგრამ ამჯერად მათ გარეშე გადაწყვიტა გამგზავრება. 28 მაისს ისინი ჰონოლულუდან ჩრდილოეთით 200 მილის დაშორებით იმყოფებოდნენ, როცა წყნარი ოკეანის ცენტრალურ ნაწილში მიწისძვრა მოხდა და შესაბამისად გიგანტური ტალღა – ცუნამი წარმოიქმნა.
-მე ვიცი, რა არის ცუნამი, ამიტომ შეგიძლია არ ამიხსნა. იმედი მაქვს, არ აპირებ ჰოპკინსის დადანაშაულებას იმაში, რომ ცუნამის გამოწვევა სურვილის მიხედვით შეუძლია?
-რა თქმა უნდა, არა. ეს უბრალოდ დამთხვევაა. თუ გახსოვს მაისში ტელევიზიით თითქმის მთელი კვირა გადმოსცემდნენ ცნობებს და აჩვენებდნენ სიუჟეტებს იმის შესახებ, თუ რა ზარალი მოჰყვა ამ ტალღას იაპონიასა და ჰავაის კუნძულებზე.
-ჰო, მაგრამ რამდენადაც მახსოვს, მსხვერპლი არ ყოფილა.
-მართალია, მოსახლეობა წინასწარ იყო გაფრთხილებული და ამიტომ მსხვერპლი არ ყოფილა, მაგრამ ჰოპკინსი ამტკიცებს, რომ ცუნამის შესახებ არაფერი იცოდა, რადგან რადიოს არ უსმენდა. ის და მისი ცოლი მშვიდად ირუჯებოდნენ იახტის ბორტზე, როცა იახტა მოულოდნელად მაღლა ავარდა, მერე კი მკვეთრად გადაიხარა. ჰოპკინსის ცოლი ოკეანეში გადავარდა, თვითონ კი სახელურს მოეჭიდა. ტალღის დარტყმის გამო იახტა გაიბზარა და წყალმა დაიწყო დინება. თუმცა ჰოპკინსმა მოასწრო ავარიული ნავის გადაგდება, თავადაც გადახტა, იახტა კი წყალში ჩაიძირა. მისი ცოლი არსად ჩანდა. განსაკუთრებული შემთხვევისთვის ნავი საჭმლითა და რაციით იყო მომარაგებული. ჰოპკინსმა SOS სიგნალების გაშვება დაიწყო. მეორე დღეს იგი სატვირთო გემმა აიყვანა, რომელიც კანადიდან ჰონგკოკში მიემგზავრებოდა. ჰოპკინსი ძალიან მძიმე მდგომარეობაში იმყოფებოდა. თითქმის 1 კვირა მან გემის ლაზარეთში გაატარა და კიდევ 1 კვირა – ჰონგკოკის საავადმყოფოში. ამის შემდეგ იგი ჰონოლულუში გაფრინდა და ცოლის საძიებო სამუშაოების ორგანიზება დაიწყო იმის იმედად, რომ შეიძლება მან გადარჩენა მოახერხა.
ლოს-ანჯელესში მხოლოდ მას შემდეგ დაბრუნდა, როცა დარწმუნდა რომ ძიებას აზრი აღარ ჰქონდა.
-მაშინ გასაგებია, თუ რატომ მოგაკითხათ მან ასე დაგვიანებით.
-კი, მართლაც. ყველაფერი ლოგიკურად გამოიყურება და ვერაფერში შეედავები, მაგრამ რატომღაც მე მაინც არ მჯერა.
-სწორედაც იქცევი. მე უკვე ვიცი სად ჩაიწვა.
თქვენ თუ შეამჩნიეთ, სად დაუშვა ჰოპკინსმა შეცდომა?
პასუხი:
იმ ადამიანსაც კი არ გაუჭირდება ჰოპკინსის შეცდომის დანახვა, რომელიც ძალიან სუსტად ერკვევა გეოგრაფიაში. რა თქმა უნდა, ცუნამი მის იახტას ვერაფერს დააკლებდა, რადგან ამ ტალღას დამანგრეველი ეფექტი მხოლოდ სანაპიროსთან ახლო ტერიტორიებზე აქვს და არა ღია ოკეანეში, სადაც ის შეუმჩნეველია და არა სახიფათოა.

დილით ადრე პოლიციის უფროსმა ინსპექტორი გეორგ რაფი გამოიძახა.
– როგორც იქნა ნარკომაფიის მოკავშირე დავაკავეთ. მართალია, დაკავებისას ის წერილის დაწვას ცდილობდა, მაგრამ ჩვენმა ექსპერტებმა შეძლეს დამწვარი ფურცლიდან ნაწილობრივ აღედგინათ ტექსტი. აი ისიც.
პოლიციის უფროსმა რაფს ქაღალდი მიაწოდა.
” … 24 ივნისს იახტა უნდა გავიდეს ლოს-ანჯელესის პორტიდან … და … პაკეტებში 500 გრამი… დრეიკის სრუტის გავლით… თქვენი მეორე გაჩერება კეიპტაუნშია… შტორმის შემთხვევაში… პერტში შეხვდებით ჩვენს რეზიდენტს….”
-სულ ესაა?
-კი. დღეს უკვე 20 ივნისია. იახტა პორტშია. გაემგზავრეთ და იპოვეთ ის. თქვენთან ერთად სერჟანტი რეიც წამოვა.
უკვე ერთი საათის შემდეგ გეორგ რაფი ნავსადგურის კომენდატის კაბინეტში იმყოფებოდა.
-24 ივნისს ჩვენი პორტიდან 6 იახტა გადის – წარმოსთქვა კომენდანტმა.
-შეგიძლიათ მითხრათ თითოეული ამ იახტის მარშრუტი და დანიშნულების ადგილი?
-არა, სერ. კაპიტნები ვალდებულები არიან მხოლოდ დანიშნულების ადგილი გვაცნობონ. ასე რომ, მე მხოლოდ თქვენს ერთ შეკითხვას შემიძლია გავცე პასუხი – სად? მაგრამ არ ვიცი, რა მარშრუტით მოგზაურობენ.
-კარგით, ეს ინფორმაცია მომეცით.
კომენდანტმა მაგიდიდან ფურცელი აიღო და სიიდან იმ დღეს გამავალი ხუთი იახტის საბოლოო დანიშნულების ადგილი წაიკითხა: ”რესიფი, დაკარი, ოდესა, ბომბეი, შანხაი”.
-კი მაგრამ, თქვენ ხომ თქვით, რომ 6 იახტა გადიოდა?
-მეექვსე იახტა სპორტულია. იგი დედამიწის გარშემო მოგზაურობს. ყველა იახტას გაჩხრეკთ?
-არა, ვფიქრობ ერთიც საკმარისია.
რომელი იახტის გაჩხრეკას აპირებდა გრაფი?
პასუხი:
სპორტული იახტის. წერილის თანახმად იახტას სამხრეთ ამერიკისა და აფრიკის გვერდით უნდა გაევლო, რომ ავსტრალიამდე მიეღწია. თუმცა ავსტრალიის ნავსადგურ პერტამდე მისვლა უფრო ადვილია წყნარი ოკეანის გავლით. შესაბამისად, იახტა, რომელსაც ნარკოტიკები გადაჰქონდა, დედამიწის გარშემო მოგზაურობდა.

ერთხელ გეორგ გრაფი და მისი ცოლი ქეითი ერთ-ერთ საღამოზე ლეო გრასის შეხვდნენ. გრასი და გრაფი კლასელები იყვნენ. მართალია, გრასს ძალიან უყვარდა ტრაბახი, მაგრამ ამასთან, იგი საუკეთესო ორატორი იყო და მის მიერ მოყოლილი ისტორიები ბევრ მსმენელს მოსწონდა. ამჯერად ლეომ ალასკაზე თავისი მუშაობის შესახებ დაიწყო საუბარი.
-ჩვენი კომპანია მდინარე კოიუკუკის რაიონში, სრულიად ველურ და უკაცრიელ ადგილას ნავთობს ეძებდა. ამ რაიონში ესკიმოსების მხოლოდ რამდენიმე პატარა დასახლება და უსასრულო ტუნდრაა. აგვისტოს დასაწყისში მე ბრუკსის ქედის მთისწინეთში უნდა გავფრენილიყავი, სადაც ერთ-ერთი ჩვენი ჭაბურღილი იდგა. ნორმალურად ავფრინდით, მაგრამ უკვე ნახევარი საათის შემდეგ ვერტალიოტის ძრავა გაფუჭდა და საფრენი აპარატი მწყობრიდან საბოლოოდ გამოვიდა. პილოტს ვუბრძანე, რომ დაშვებულიყო. სულ რაღაც 10 მეტრიღა გვაკლდა მიწამდე, როცა ძრავა საბოლოოდ ჩაქრა და ჩვენ პირდაპირ ჭაობში ჩავვარდით, რამაც გადაგვარჩინა კიდეც. ვერტალიოტი ჭაობში ნახევარი მეტრით ჩაეფლო, რამაც დარტყმის ძალა შეამცირა. მაგრამ, თურმე უფრო მეტი საშინელება წინ გველოდა: ვერტალიოტის რაცია და სანავიგაციო ხელსაწყოები ჩამოვარდნის გამო მწყობრიდან გამოვიდა. ამიტომ ვერავის გავაგებინებდით ჩვენს ადგილსამყოფელს და ვერც დახმარებას მოვითხოვდით. საბედნიეროდ, ხელთ რუკა და კომპასი გვქონდა. პილოტთან ერთად გადავწყვიტეთ სამხრეთისკენ აგვეღო გეზი, რათა იუკონის ხეობიდან გავსულიყავით. ჩვენ დაახლოებით 100 მილი უნდა გვევლო ტუნდრაში საკვებისა და იარაღის გარეშე. გარდა ამისა, უტყეო ტუნდრაში ვერ ვახერხებდით კოცონის დანთებას. საბედნიეროდ, ზაფხულში ალასკაზე პოლარული დღეა და ეს ჩვენ ღამით გაყინვისგან გვიცავდა. მე კომპასი ავიღე. ისრის სამხრეთი ბოლო ჩვენ წინ მდებარე მაღალი ბორცვისკენ იყო მიმართული. კომპასი ჯიბეში შევინახე და პირდაპირ ბორცვის მიმართულებით წავედი. პილოტი უკან გამომყვა…
რაფს მოსწყინდა ლეოს საუბარი და მსმენელების ჯგუფს გაერიდა. მალე მას მეუღლეც შეუერთდა.
_ ქეთი, შენც მოგბეზრდა ლეოს ”ზღაპრები” თუ უკვე დაამთავრა ლაპარაკი?
-არა, ჯერ არ დაუმთავრებია , თუმცა უკვე იუკონს უახლოვდება. მაგრამ ისე გაუტია, რომ მეც კი შევნიშნე მისი ტყუილები.
იპოვეთ ლეოს მონათხრობში შეცდომები.
პასუხი:
ლეომ თავის მონათხრობში სულ მცირე 4 შეცდომა დაუშვა. პირველი, ალასკის შიდა რაიონებში ცხოვრობენ არა ესკიმოსები, არამედ ინდიელები.
მეორე – ბრუკსის ქედის სამხრეთით მდებარეობს არა ტუნდრა, არამედ ტყეტუნდრა, უფრო მეტიც მდინარეთა ხეობებში გავრცელებულია ტყეები.
მესამე – პოლარულ დღეზე დაკვირვება მდინარე კოიუკუკის რაიონში შესაძლებელია ივნისის ბოლოს და არა აგვისტოს დასაწყისში.
და მეოთხე – კომპასის მაგნიტური ისარი ალასკაზე უჩვენებს ჩრდილოეთის, და არა აღმოსავლეთის მიმართულებას. სწორედ მანდ მდებარეობს ალასკასთან მიმართებაში ჩრდილოეთი მაგნიტური პოლუსი. შესაბამისად, იუკონის ხეობამდე მისვლას ლეო გრასი ვერ შეძლებდა.

არც თუ ისე დიდი ხნის წინ გეოგრაფებისთვის ცნობილი გახდა, რომ წითელ ზღვაში ორი ახალი პატარა კუნძული გაჩნდა. ანალიტიკური ხასიათის წინასწარი მონაცემებით კუნძულები მეტად უცნაურად წარმოშვნენ. როგორც გაირკვა, კუნძულები 4 წლის წინ მომხდარი წყალქვეშა ძლიერი ვულკანური ამოფრქვევის შედეგად წარმოიქმნენ. ამ კუნძულების ფორმირების წყალობით წითელ ზღვაში მდებარე ეზ-ზუბაირის არქიპელაგის ფართობი საკმაოდ გაიზარდა. აღნიშნული არქიპელაგის უმაღლესი მწვერვალის სიმაღლე 191 მეტრია, ხოლო განფენილობა 5 კილომეტრს აღწევს.

დედამიწის უდიდესმა ატლასმა დროებით საცხოვრებელი ადგილი შეიცვალა და ავსტარლიაში ახალი სამხრეთ უელსის შტატის სახელმწიფო ბიბლიოთეკაში დაიდო ბინა. ატლასს, რომელიც 2012 წელს ავსტრიულმა გამომცემლობამ გამოსცა “პლატინის დედამიწა” ჰქვია. ატლასი მხოლოდ 31 ეგზემპლარად დაიბეჭდა და ერთ-ერთი მათგანი ავსტრალიაში ინახება.

ატლასის სიმაღლე 1 მეტრი და 80 სანტიმეტრია, გაშლილ მდგომარეობაში მისი სიგანე 2 მეტრსა და 70 სანტიმეტრს შეადგენს. გიგანტური წიგნი 150 კილოგრამს იწონის და 100 ათასი დოლარი ღირს. ატლასის ზომებიდან გამომდინარე მისი მოხამარებისას სიფრთხილეა საჭირო.

ატლასი “პლატინის დედამიწა” ჩვენი პლანეტის ყველა კონტინეტისა და ქვეყნის დეტალური გეოგრაფიული რუკებისგან შედგება. მათზე ასევე აღნიშნულია მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენების ადგილები. წიგნში გამოყენებულია თანამგზავრებიდან გადაღებული მაღალხარისხოვანი ფოტოები. ასევე ძალიან საინტერესოდაა წარმოდგენილი ფოტოკოლაჟები.

ატლასის შესაქმენლად 4 წლის განმავლობაში მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნიდან 100 მეტი სპეციალისტი მუშაობდა. “პლატინის ატლასის” შექმნამდე მსოფლიოში ყველაზე დიდ ატლასად Klencke Atlas -ი ითვლეობდა, რომელიც XVII საუკუნეში შეიქმნა, რათა საჩუქრად გადაეცათ ინგლისის მეფის კარლ II-სთვის.

ჩვენს პლანეტაზე მრავალი უჩვეულო და საოცარი სილამაზის ტბაა. მათ შორის არიან ისეთებიც, რომელთა ფერი გაკვირვებასაც კი იწვევს. მათ ”ფერად” ტბებს უწოდებენ. ამ ტბების წყლები მოწითალო, ლურჯი, მწვანე, თეთრი და შავი ფერისაც კია. წყლის შეფერილობის მიზეზები სხვადასხვაგვარია და მთელ რიგ ფაქტორებზეა დამოკიდებული. ესენია: ადგილმდებარეობა, წარმოშობის ფორმა, ტბის ასაკი, წყლის შემადგენლობა, ტბაში ბინადარი ცოცხალი ორგანიზმები და სხვ.
ზოგიერთი ტბის წყალი ჩვეულებრივი ცისფრის ნაცვლად მოვარდისფრო-მოწითალო ფერისაა, რაც ტბაში გავრცელებული ბაქტერიების ”ბრალია”. იტალიის ალპებში მდებარე ტბა ლაგო-დე-ტორველის მოწითალო ფერი ტბაში ბინადარი მიკროორგანიზმების სიმრავლეს უკავშირდება. ისინი მაშინ მრავლდებიან, როცა წყლის ტემპერატურა +16 გრადუსამდე თბება.

იაპონიის ერთ-ერთ კუნძულზე უნიკალური ორფერა ტბაა. წყალსატევის ფსკერიდან გამოსული რკინის ჟანგი ტბას ვარდისფრად აფერადებს, ხოლო გოგირდის მინარევების დიდი რაოდენობა – ყვითლად. კოლორადოს ტბის წყალი, რომელიც ზ.დ-დან 4550 მ. სიმაღლეზე კორდილიერების მთების სამხრეთით მდებარეობს, მუქი წითელი ფერისაა. ასეთი წითელი ტბები გვხვდება აგრეთვე დასავლეთ ევროპაში და ხმელთაშუა ზღვის ნაპირებთან.
ჩვენს პლანეტაზე სხვა ფერადი ტბებიც გვხვდება. მაგ. იაპონიის ტბა კანკაიძი წითელი ფერისაა, რადგან რკინის შემცველი წყაროებით საზრდოობს, ყაზახეთში მდებარე ტბა სარიკული კი მოყვითალო-მოყავისფერო ფერის. ტბის სახელწოდებაც თარგმანში ყვითელ ტბას ნიშნავს. ამის მიზეზი კი ტბის თიხიანი სანაპიროა.
ტბა ჰილერი (“Hillier”) ავსტრალიის სამხრეთ სანაპიროსთან ახლოს, საშუალო კუნძულის (Middle Island) პირას მდებარეობს. ამ ტბის განსაკუთრებულობა ის გახლავთ, რომ ის ვარდისფერია, ამასთან ფერი არ იცვლება კონტეინერში ჩასხმის დროსაც. ტბის სიგრძე დაახლოებით 600 მეტრია. ეს პატარა მარილიანი ტბა გარშემორტყმულია თეთრი მარილის ”ქამრით”, რაც მას უფრო ზღაპრულ იერს აძლევს, ვიდრე რეალურს და ბუნებრივს. ტბას ყველა მხრიდან გარს აკრავს ევკალიპტების სხვადასხვა ჯიშის ხეები, ხოლო მცენარეებით დაფარული და სილისგან შემდგარი მიწის ვიწრო ზოლი მას ოკეანისაგან გამოყოფს. 1950 წელს მეცნიერები ცდილობდნენ დაედგინათ, თუ რატომ არის ტბა ვარდისფერი. მათი ვარაუდით, ამის მიზეზი წყალმცენარეები იყვნენ. მაგ. წითელი წყალმცენარე Dunaliella salina, რომელიც წითელი ფერის საღებავს გამოყოფს, რაც წყლის ვარდისფერი შეფერილობის მიზეზია. მაგრამ გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ტბაში არანაირი წყალმცენარე არ არის. დღევანდლამდე დაუდგენელია ტბის ფერის მიზეზი.
აღსანიშნავია, რომ მსგავსი ტბა არის სენეგალშიც. ქვეყნის დედაქალაქ დაკარიდან 30 კმ-ის დაშორებით მდებარეობს ტბა რეტბა, რომლის წყალიც ვარდისფერია, თუმცა მისი ფერი მასშივე არსებული მიკროორგანიზმების არსებობით აიხსნება. ისინი ფოტოსინთეზის დროს ვარდისფერ პიგმენტს გამოიმუშავებენ.
ალჟირში, ქალაქ სიდი-ბელ-აბესის მახლობლად მდებარე ტბა მელნითაა სავსე. ტბაში მელნის არსებობა შემდეგი ფაქტორით აიხსნება: მასში ორი მდინარე ჩაედინება. ერთის წყალი რკინითაა გაჯერებული, მეორის კი ტორფიან ჭაობში გაედინება და შესაბამისად სხვადასხვა სახის ორგანულ ნაერთებს შეიცავს. სწორედ ამ ორი მდინარის შეერთებით ტბაში წარმოიქმნება მელანი. მასში არ ბინადრობენ ცოცხალი არსებები. მისი წყალი მხოლოდ წერილების დასაწერად თუ გამოდგება.
უკრაინის ქალაქ სვალიავას მახლობდად, ზ.დ.-დან 700 მ. სიმაღლეზე მდებარეობს ტბა სინიაკი. ტბის სახელი მის წყალში გახსნილ გოგირდის ნაერთებს უკავშირდება და ტბის წყალიც ამიტომაა ინტენსიური ცისფერი ფერის. ასეთი ტბები მრავლადაა საქართველოში, მათ შორის კი განსაკუთრებით გამოირჩევა ცისფერი და რიწის ტბები (აფხაზეთი).
ინდონეზიის არქიპელაგის კუნძულ იავაზე და იაპონიის კუნძულზე გვხვდება თეთრი ფერის, მაგრამ ”მდუღარე”ტბები. ასევე ინდონეზიის კუნძულ ფლორესზე შეგიძლიათ ნახოთ უნიკალური მოვლენა. კელიმუტოს (Kelimutu) ვულკანის წვერზე ერთდროულად სამი სხვადასხვა ფერის ტბა მდებარეობს. ერთში წყალი მოთეთრო-მოცისფროა, მეორეში – მკვეთრი წითელი, ხოლო მესამეში – ლაჟვარდოვანი ლურჯი. ეს იმიტომ, რომ ტბები წარმოქმნილია სხვადასხვა ვულკანების კრატერებში, რომლებიც მდიდარია სხვადასხვა მინერალებით. სწორედ ეს მინერალები აფერადებენ ტბების წყალს. თეთრი და ცისფერი ტბების წყალში სხვადასხვა კონცენტრაციითაა გახსინილი მარილები და გოგორდის დიდი რაოდენობა, ამიტომაც წყალი მუდმივად ბუყბუყებს. ტბების თავზე ორთქლია. წითელ ტბაში კი პირიქით – ყველაფერი მშვიდადაა. მისი ფერის მიზეზი კი დიდი რაოდენობით რკინის შემცველობაშია.
ბარენცის ზღვაში, კუნძულ კილდინზე ბუნების ჰიდროლოგიური ძეგლი, უნიკალური ტბა “სამარე” (Моги́льное) მდებარეობს. ტბა ხუთ ”სართულადაა~ დაყოფილი და მტკნარი და მარილიანი წყლის ფენები ერთმანეთს ენაცვლება. უშუალოდ ფსკერთან, რომელიც ლამითაა დაფარული, წყლის გოგირდწყალბადით გაჯერებული ფენა მდებარეობს. ის მოკლებულია სიცოცხლეს. მეორე ”სართულზე” ბაქტერიები ბინადრობენ, რომლებიც ინტენსიურად შთანთქავენ გოგირდწყალბადს. მესამე ”სართული” თევზებით, ზღვის ზღარბებითა და ზღვის ვარსკვლავებითაა დასახლებული; მეოთხე ”სართული” კი თითქმის დაუსახლებელია, რადგან ამ ფენაში ცხოველთა ნორმალური არსებობისათვის არასაკმარისი მარილიანობაა. მეხუთე ”სართული” მტკნარ და გამჭირვალე წყალს უკავია და მტკნარი წყლის ბინადართა ნამდვილ სამეფოს წარმოადგენს.
მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი მარილის ტბა სამხრეთ ამერიაკაში პოტოსისა და ორუროს დეპარტამენტებში, ანდების დაბოლოებაზე, ზღვის დონიდან 3,656 მეტრზე მდებარეობს. მისი ფართობი 10,582 კმ²-ია. ტბის შიდა ნაწილი დაფარულია საკვები მარილის 2-8 მ სისქის ფენით. წვიმების სეზონზე ეს მლაშობი წყლის თხელი ფენით იფარება, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე დიდ ”სარკედ” გარდაიქმნება. ტბა ასევე მდიდარია ლითიუმით. სწორედ აქ მდებარეობს მსოფლიო ლითიუმის მარაგის 50-70%. ტბაზე ბინადრობს ვარდისფერი ფლამინგოების რამდენიმე სახეობა. იდეალური სიბრტყისა და მინიმალური დახრილობის, სუფთა და გამჭვირვალე ჰაერის გამო, ეს რეგიონი იდეალურია დედამიწის თანამგზავრული დაკვირვებისათვის.

დედამიწის ყველაზე გრძელი ტბა ტანგანიკა აფრიკის კონტინენტზე, ტექტონიკურ ქვაბულში ზღვის დონიდან 773 მეტრის სიმაღლეზე მდებარეობს. ტბის მაქსიმალური სიღრმე — 1470 მ-ია და ამ მაჩვენებლით ბაიკალის შემდეგ მეორეა მსოფლიოში.

ტბას ერთვის მდინარეები მალაგარასი და რუზიზი, ხოლო ბაიკალის მსგავსად, ტანგანიკაც მხოლოდ ერთ მდინარეს უდებს სათავეს. განსხვავება შეინიშნება ამ ტბების ტემპერატურულ რეჟიმში. თუ ბაიკალი ზამთრის პერიოდში 5 თვით იყინება და მისი წყალი +12 გრადუსზე მეტად არ თბება, ტანგანიკაში წყალის ტემპერატურა +23 გრადუსზე დაბლა არ ჩამოდის. მყარი ტემპერატურული სტრატიფიკაციის გამო სიცოცხისათვის ვარგისია მხოლოდ წყლის ზედა, 100-200 მ სისქის ფენა. ტბის ფაუნის, დაახლოებით, 75% ენდემურია. ტბაში ბინადრობს ბეჰემოთი, ნიანგი, ბევრია წყლის ფრინველი.

ტბის ნაპირები უმთავრესად სწორხაზოვანია, ადგილ-ადგილ მაღალი და ციცაბო. აუზის ფართობი — 224 ათასი კმ² ია. ტბის ნაპირებზე განლაგებულია ნავსადგურებია კიგომა (ტანზანია), ბუჟუმბურა (ბურუნდი), კალიმა (ზაირი).

ტბა ტანგანიკა 1858 წელს ინგლისელმა მოგზაურებმა რ. ბერტონმა და ჯონ სპიკმა აღმოაჩინეს.

მტკნარწყლიან ტბებს შორის ყველაზე გრძელია ტანგანიკა. იგი აღმოსავლეთ აფრიკაში, კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის, ტანზანიის, ზამბიისა და ბურუნდის ტერიტორიებზე მდებარეობს. ტბა ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ 670 კმ-ზეა გადაჭიმული. ტანგანიკა თავისი სიღრმით, 1435 მ, მხოლოდ ბაიკალის ტბას ჩამორჩება და მასავით ტექტონიკური წარმოშობისაა. რუკაზე ტბები კონფიგურაციითა და ზომებით, როგორც ტყუპი ძმები ისე გვანან ერთმანეთს.

ჩვენი პლანეტის ყველაზე ღრმა ტბაა ბაიკალი. მისი სიღრმე 1629 მ-ია და ზღვის დონიდან 455,5 მ სიმაღლეზე მდებარეობს. მსოფლიოს ერთ-ერთი უდიდესი ტექტონიკური წარმოშობის ტბა აღმოსავლეთ ციმბირში, ირკუტსკის ოლქისა და ბურიატეთის ტერიტორიაზე მდებარეობს.

მსოფლიოში ყველაზე ღრმა ტბა, მტკნარი წყლის უდიდესი რეზერვუარია. ადგილობრივები, და საერთოდ, რუსეთის მოსახლეობის დიდი ნაწილი ბაიკალს „ზღვას“ უწოდებს. 1996 წელს ბაიკალის ტბა იუნესკომ მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეიტანა, როგორც ფლორისა და ფაუნის უნიკალური ადგილი, რაც პირველ რიგში ადგილობრივი ენდემიზმითაა გამოხატული.